Të shkosh apo të mos shkosh në Pekin?

Fatmir Terziu


Të shkosh apo të mos shkosh në Pekinin e Lojërave Olimpike? Kjo s’është vetëm një pyetje që nuk kërkon përgjigje, as edhe një hamendësi turistike. Është një dhimbje therëse që vjen nga të qënit shqiptar, nga lotët paraFlamurit Kombëtar dhe nga emocionet e Hymnit Kombëtar. A thua vallë do të ketë shans Kombi të gëzohet apo edhe të nxjerrë lotë gëzimi në Pekin? Gazetari shqiptar, radio-transmetuesi i mrekullueshëm, Ahmet Shqarri e shikon turbull: “Nuk dua të ngre himne e ditirambe për "heronjtë" e së kaluarës, por kur në sportin tonë nuk ka ende një të tillë, përveç atij të 36 vjetëve më parë, me emrin Ymer Pampuri, domosdoshmërisht duhet ta përdorësh si pikë referimi dhe shembull për të tjerët, të cilët, tani për tani, janë të detyruar ta shikojnë atë nga poshtë-lart.”
Pra vetëm një Ymer Pampuri?! Sa të tjerë kanë marrë torbat, se zyrtarët e sportit u kanë kthyen kurrizin? A do të ishim ne që do të krenoheshim me dhjetra të tillë, që presin të ngjiten podiumeve me flamuj të tjerë apo nën ritmin e hymneve të vendeve ku kanë ikur dhe i përfaqësojnë? Natyrshëm shqetësimi i Shqarrit është me vend. Në Pekin nuk të bëjnë këmbët të shkosh. Në Pekin zor se ndonjë shqiptar apo shqiptare, të paktën prfaqësimin mund t’ua dëgjosh, vec atyre që nën siglën zyrtare u renditën në numrin më të madh të përfaqësimit shqiptar në Olimpiada. Por ndërsa thuhet pak dhe saktë, ne jemi shumë larg…

***

Pak ditë më parë nga Londra m’u kërkua një intervistë nga gazeta Suedeze, “Expressen”. Gazetari i saj, Siegge në pyetjen e parë më drejtohej ti jepja opinionin tim për Kombëtaren e futbollit, pasi ai kishte lexuar tek “Albanian Mail” shkrimin tim, ku pa qenë gazetar sportiv, apo njohës i mirë i futbollit, thjesht dashamirës shqiptar i futbollit, ngreja problemin e ngjashëm me Shqarrin. Në shkrimin tim ishte futbolli, dhe më tej problematika e tij. Përgatitjet për 2010-tën, ku përballë Shqipërisë do të jetë edhe Suedia. Por pa u shtruar tek intervista apo shkrimi për gazetën suedeze, ajo që shkruan Shqarri për Pekinin e Largët, jo thjesht gjeografikisht: “Pyetja ka të bëjë me të sotmen dhe pikërisht me faktin e pjesëmarrjes të sportistëve tanë në Lojërat e 29-ta Olimpike, që për dy javë do të çelin siparin e tyre në kryeqytetin kinez. Konkretisht, bëhet fjalë për atë se çfarë mund të arrijmë në Pekin 2008, ku ne shqiptarët, tani, nuk do të kemi përballë vetëm kinezët, si dikur, me të cilët ndanim miqësisht nëpër gara dhe ndeshje "humbjet" dhe "fitoret" (sipas një plani të caktuar nga partitë komuniste të të dy vendeve), por do të jemi pjesë e një konkurrence të jashtëzakonshme mes mijëra sportistëve të tjerë, përfaqësues të mbi 200 vendeve të ndryshme të botës.”

Dhe ndërsa Shqarri shkruan dhe pyet “Pra, sa afër dhe sa larg është aktualisht ky sporti ynë nga Pekini i Olimpiadës?”, përgjigjja nuk është aq e thjeshtë. Nuk është aq e thjeshtë për njëmijë arsye. Një nga ky mal arsyesh është pozicioni shqiptar në këtë shekull, që më shumë sytë ia ka politikës dhe xhepit personal. Dhe pozicioni ynë është disi i coroditur, disi i tejet amortizuar, në këtë dualitet midis politikës dhe xhepit. Sportistët janë njërëz dhe jetojnë si njërëz, dhe kështu ata s’kanë sit ë përjashtohen nga ky dualitet. Por ndërsa njërëzit shqiptarë, qytetarët në Shqipërinë dhe ata që vejnë e vinë, i kanë ngulur një kohë të mirë kafeneve dhe në një masë të madhe presin tek sportelet e dërgesave për të kaluar muajin, sportistët kanë zënë fushat dhe palestrat, nëse ekzistojnë për të djersitur për një nder në ndonjë podium. Por kur ky nder nuk simbolizohet, nuk shpërblehet, ikja dhe pesimizmi mbesin armiqtë më të mëdhenj të sportit, ose më saktë të gatimit të largësisë me Pekinin e Ilimpiadës. Të tjerat mjeshtërisht i ka thënë Shqarri ynë i madh: “Për të bërë "apologjinë" e sportit tonë, shpesh kërkojmë deri në lashtësi për të gjetur medalistë dhe kampionë, megjithëse emri Shqipëri apo Arbëri, në ato kohëra të hershme, nuk ekzistonte gjëkundi. Sidoqoftë, pse duhet të shkojmë aq larg për të bërë "apologjinë" e sportit tonë, kur faktet i kemi "të freskëta", nga kohët tona moderne. Pikërisht, në startin tonë në një olimpiadë botërore, në atë të vitit 1972 në Mynih të Gjermanisë, Shqipëria njeh të parin dhe të fundit rast, deri tani, që ka mundur të fitojë një medalje kampioni. Ka qenë 27-vjeçari Ymer Pampuri, atëherë një peshëngritës i Tiranës, i cili pati thyer rekordin olimpik të japonezit Yoshinobu Miyake, në stilin e forcës, i papraktikueshëm më në këtë sport, që prej asaj kohe. Kështu, ajo peshë prej 127,5 kilogramësh e ngritur prej Ymer Pampurit 36 vjet më parë në Lojërat e 20-ta olimpike, sot është i vetmi rezultat që mund të na bëjë të ndihemi "afër" të tjerëve në Olimpiadën e Pekinit. Pra, ky Ymer Pampuri, tani për tani, është e vetmja vlerë sportive-olimpike, me të cilën mund të krenohet kushdo prej ne shqiptarëve. Por, edhe pse "vdesim" për një çikë lavdërim dhe mburrje para botës, në vend që ta përmendim si krenari Ymer Pampurin në rastin e sportit (sepse Pirro Dhimën "disa" vazhdojnë ta quajnë tradhtar!?), përkundrazi, kampionin e para 36 viteve më parë në Mynih e kemi harruar fare, duke e futur në radhën e anonimëve. Emri i tij del shumë rrallë në publik, madje, ai nuk e di pse është zbehur aq shumë edhe nga vetë Komiteti ynë Kombëtar Olimpik!? Vetëm për meritën e padiskutueshme të Pampurit në sportin tonë, ai duhej të ishte zgjedhur, të paktën, anëtar nderi i asamblesë së institucionit më të rëndësishëm olimpik, gjë që nuk kushton aspak, veçse do t'i bënte nder protagonistit në fjalë, si dhe atyre që do të kishin fatin të qëndronin pranë këtij kampioni, të papërsëritshëm deri tani…”.
Dhe më tej kjo në gjuhën dhe logjikën tonë është një lidhje me KOKSH-in për të cilin Shqarri, ashtu si shumë prej nesh e paraqet me këtë paragraph: “Si ka mundësi që në asamblenë e KOKSH-it bëjnë pjesë njerëz gati të panjohur për sportin tonë dhe jashtë mbeten ata që kanë shkruar apo përpiqen të shkruajnë historinë e tij!? Dhe, përsëri shembulli mund të merret po nga sporti i peshëngritjes, që edhe pse vazhdon të jetë më i shquari dhe më rezultativi në gjithë këto vite, prej të cilit edhe në Pekin 2008 mund të shpresosh diçka, ai përsëri nuk ka asnjë përfaqësues të tijin në institucionin tonë më të rëndësishëm olimpik!? Si për t'ua kujtuar edhe më shumë drejtuesve të KOKSH-it këtë fakt të suksesit të saj të vazhdueshëm në arenën ndërkombëtare, peshëngritja, gjatë garave të Kampionatit Evropian që u zhvilluan në Francë i dha këto ditë medalje të tjera Shqipërisë, tashmë nëpërmjet një protagonisti të ri, djaloshit të talentuar nga Peqini, Daniel Godelli, për të cilin kam kënaqësi të them se është bërë kampion Evrope, ashtu si disa vite më parë peqinasi tjetër Hamdi Tufa, edhe nëpërmjet punës pasionante të shokut tim të hershëm, të viteve të rinisë shkollore, trajnerit të sotëm, Ali Lundraxhiu…”
Më në fund ndërsa Pekini është aty dhe Gushti do ta corodisë atë sportivisht, ne do të shojmë në heshtje larminë e sporteve dhe kostumeve, duke medituar ‘sikur të kishim ca …”, ndoshta ‘edhe ca qereste’ si në filmin shqiptar për të ndërtuar ura më të afërta me podiumet, me nderin dhe krenarinë shqiptare nëpër botë, do të ishte natyrshëm një obligim jashtë politikës, por nder i Shqipërisë.

Ne nuk i kishim faj askujt!

Raimonda Moisiu

U ngjize ne nje nate te bukur dhe me hene, biri im.

Ishin castet me te bukura qe provoja

une me te dashurin tim,

Atin tend!

Erdhe ne kete jete papritur, padashur

Pa dashur? Po...

Une

sapo kisha kaluar pragun e adoleshences.

I braktisa lodrat

me filma multiplikative,

me gershetat e mia

per ty, i shtrenjti im.

Te mbajta,te dhashe shpirt nga shpirti im,

ne brendesi te trupit tim,

aty ku merr fryme jeta per cdo qenje

qe vjen ne jete .

Te rrita me qumesht e paqumesht

nje jetim me baba gjalle

Te gjithe na shihnin me percmim biri im.

Per ty

o fryt i dashurise sime te pare

durova kaq bresher qe binte

mbi supet e mia te brishte

si trendafilat

mbi shpirtin tim qe u gjend papritur

para sulmit te hipokrizise se kesaj bote.

I durova per ty

qe trokisje ne barkun tim

kur te gjithe me braktisen nje dite.

U rrite biri im,mes halleve ,

erdhi shpejt mosha jote e adoleshences

nje dite me the :

Do iki larg ,larg mema ime,

te varfer jemi ,

nuk kemi veture,

nuk kemi pallat me kopesht,

nuk kemi rrobe te shtrenjta per ty!

Do te t’i sjell une, nene,

nuk do te vuajme me

durome pak nene pa me pare!

Lotet e mi te ndiqnin pas ne gomone ,

sikur ujrat e kripur te detit.

Rrija me ore me syte ne xhamin e dritares

Se mos vije ti .

Kafshoja buzet kur takoja shoket e tu

Qe grindeshin per llotosportin.

Ndiqja me sy ate vajzen qe me shihte plot trishtim

Kur ti ike,

Ajo kaloi disa muaj poshte dritares sone duke pare lart.

Nje dite,

Me se fundi

E pashe qe po puthej me dike tjeter ,

ne cepin tjeter te rruges.

Sa kam qare, moj shpirti i nenens ate nate....!

Kaluan dite me dite , me muaj e me vite

M’u mbush koka me thinja duke te pritur ty!

Shoqet me thonin se isha prishur kaq shume,

Kisha qene me e bukura e tyre dikur.

Nje dite,

Ndersa therrisja neper ere emrin tend,

Era,

E vetmja qenie e sinqerte ne tere jeten time

Me mermeriti duke vershellyer

“Djali yt ka rene ne dashuri”!

Sapo nisa te gezohesha,

Era,

Me dergoi disa pika shiu ne vend te loteve te saj

Nisi te qante edhe ajo

Me mermeriti

“Ka rene ne dashuri djali yt me nje

hije te bardhe.

Ajo

e josh,e ledhaton e defren e flirton me te.

Dashnorja e djalit tend

eshte shtriga plake

qe e josh me hiret e saj te plasteluara,

E bardhe si qumeshti “

Mos!- klitha mes loteve

Une nuk e pyeta eren ,

per emrin e shtriges se pashpirt

qe te shtrydhte.

Ajo ishte Droga.

Aq shume u dashurove pas saj,

sa nje dite me kthetrat e shiringes,

te gjeten te dehur pa fryme, pa jete

ne nje nga rruget e atij qyteti te zhurrmshem

plot drita ,muzike e lule.

Ndersa une ,qaja pas xhamit!

Nuk me dhane vize te vija te t’i puthja syte e mbyllur

shpirti i nenes.

Kur ma dhane me se fundi vizen

poshte kangjellave te ambasades

nuk kisha para per bilete.

Kur shkova te prostituoja

per bileten tende

per heren e pare ne jeten time

qe te puthja syte e tu te mbyllur.

Ai..

Ai, zoteria klithi:

“Nuk kam ardhur te me qash!

Kam ardhur te defrej!”

Shpirti i nenes

Ne nuk i kishim faj askujt!

Do te takohemi ne parajse qe te dy

Ja!

Pritem dhe mua, po vij...

I lutem per dite vdekjes

sapo vjen muzgu

si faqet e tua

kur me ike nga preheeri

Nuk fut asgje ne goje

Dua vetem nje gje

Te vij

Sa me pare

Ne ate cep te qiellit

Ku te degedisi

Shoqeria njerezore.

Lamtumire jeteeeee

Qe te desha aq shumeeeee!

Dhe ti,

Nuk pate nevoje meee..

As per mua, as per birin tim

As per lotet e mi!

Palok Trabini dhe Aristidh Kolia

Iliriana Sulkuqi

Palok Trabini dhe Aristidh Kolia (e shumë e shumë të tjerë të kohërave të ndryshme...), kanë një emërues të përbashkët-Ardhmërinë.
...Dhe e ardhmja nuk vjen pa FLIJIME...
""Ardhmëria" e tyre , ndërkohë u bë e Tashme. Një e Tashme pa Kohë e pa Kujtesë. Një e Tashme në "Kohën e Kolerës".
Aristidh Kolia- Një Dashuri Sipërore për Shqiptarët e Shqipërisë
Një e Vërtetë që do të na ndjekë 100 breza pas varreve të humbura...
Aristidh Kolia...

Zgjidhje zyrtare

Faruk Myrtaj

-tregim-

S’di pse i gëzohem copyright-it për thënien “gjithë qeveritë dhe gratë nisen për të mirë”. Mbase ngaqë ato kanë edhe ngjashmërinë tjetër: janë njëlloj.
Para nja shtatë vjetësh po këtë grua kam pasur. Qeveria ishte tjetër, por është ndërruar nja katër herë ndërkohë. Kishim vetëm një fëmijë, tërë jetën do gëzonte privilegjin e të qenit “i parë”, mund të mbetej edhe “i vetëm”, por gruaja solli në shtëpi Fletoren Zyrtare dhe më ftoi të lexoja diçka në të.
“Kam qejf ta dëgjoj me zërin tënd, e dashur!”
“S’ka nevojë ta lexosh fare!”, pëshpriti ajo.
Isha mësuar me ndërrimendjet e saj. “Qeveria premton kushte të veçanta për nënat me shumë fëmijë”, deklamoi. Shuajti llampadarin që i kisha dhuruar për 8 Marsin dhe ndezi ca llampushka bubureza, që ftonin për dashuri. Pak më vonë, teksa kthjelloheshim, vuri dorën e zemrës në barkun e saj. Sapo e filluam vajzën, tha. Do ta kemi të vetme, si djalin, thashë unë, si kënaqësi për lajmin. S’mund t’i mbajmë të dy të vetëm, tha bashkëshortja, duke u kthyer sërish në pozicionin të cilit nuk i rezistoja dot. Asnjë rëndësi nuk kishte nëse binjaku do të ishte gocë apo djalë, madje s’ishte e thënë të konsultonim probabilitetin shkencor apo vullnetin hyjnor. Mjaft që gruaja të ndjehej në një gjatësi vale me qeverinë e radhës.
Pas katër a pesë vjetësh, zyrtarisht i kishim katër fëmijë. Kisha pranuar që s’mund të ndodhte ndryshe, pra nuk ishte e nevojshme ndonjë aftësi e rrallë parashikuese për ç’ka do të ndodhte një ditë: erdhi në shtëpi e mbytur në lotë. Një grua që qan kaq bukur, s’mund të mos e dashurosh tërë jetën. Isha fatlumë. Ia mora çantën nga dora, i rashë në gjunjë për t’i hequr këpucët sic meritonte një zonjë që arrin të mbetet zonjushë, që pastaj të vazhdoja me heqjen trikos së lehtë. Dhe më tej akoma...
“Mos, të lutem. Të kam marrë më qafë, më duket...Ty dhe fëmijët...”
Po shpërbëhej në lotë, në duart e mia. Kërkoi çantën dhe unë ia ofrova. Më në fund po pranon të përdorim kontraceptivët, shpresova unë. Sa herë i pata thënë. Nxori letër-tharëse-lotësh. Pastaj surprisën e përhershme: Fletoren Zyrtare.
E dinte se besoja që gratë e qeveritë gjithnjë nisen për të mirë, ndaj s’po kuptoja pse duhet ta lexoja sërish rrethanën zyrtare lehtësuese për nënat me shumë fëmijë.
Është numri i ri, sqaroi ajo. Vetëm paraqitjen kanë të njëjtë.
Ngaqë imeshoqe është qenie entuziaste, për të siguruar ekuilibrin në çift më është dashur të bëj pesimistin. Në këtë rast, s’kisha pse shprehja dëshirë ta dëgjoja lajmin me zërin e saj. Hapa Fletoren në faqen e lotuar dhe të palosur: ishin pezulluar thuajse tërë benefitet e kompensimet për fëmijët me shumicë. Por qeveria, si gjithnjë gjinitë femërore, premtonte diçka tjetër. Ofronte falas literaturë për planifikimin familiar...
E dija se lotët më në fund do sillnin gjendje të mirë humori, ashtu sic isha i sigurt se mëria e gruas ndaj qeverisë nuk do të zgjaste shumë. Duke qenë realisht bashkëfajtor me time shoqe për numrin e fëmijëve, më duhej të bëja të zellshmin edhe si bashkëvuajtës. Atë vjeshtë nuk shpresoj ta përsëritim dot më. Shëtitëm çdo ditë, në natyrë, pranë ujit, nën diell, deri vonë në mbrëmje. Por në tetor filluan shirat. Na duhej të rrinim tërë kohën mbyllur, në shtëpi. Ishim gjashtë frymë tashmë. Fëmijët provojnë të zbaviten në çdo hapësirë që rastisin, të sigurt se klithmat e tyre nuk i konsiderojmë zhurmë. Prindërit nuk e kanë privilegjin e qeverive që, kur ndjehen ngushtë, japin dorëheqjen. Një llogaritje e thjesht për ajrin e nevojshëm, ekzistencial, na kujtonte t’i linim dritaret hapur. Edhe pse moti po ftohej.
Një ditë të tillë gruaja u kthye në shtëpi tërë shend. Në këto momente, ajo më ngjan me pulat që kakarijnë ngazëllueshëm pasi çlirohen prej vezëve. Më vetëtiu shpresa se qeveria e re kishte rikthyer benefitet për fëmijët.
Më sugjeroi të shkoja të interesohesha për një apartament tjetër.
Më dha edhe adresën e zyrës, me një entuziazëm që më bindi se ishte kthyer sërish në humorin e mëparshëm. E vetmja gjë që më kujtoi nevojën e pesimistit në çift, ishte se fliste për nëpunësin e zyrës atje si për një magjistar.
Për hir të harmonisë familiare, të nesërmen u gjenda në radhën e gjatë. Në paradhomë, në një tavolinë të ulët, shërbeheshin gazetat zyrtare. Secila kishte lajm për nëpunësin në fjalë, i cili pas pak më ftoi të hyja. Qytetari që dilte në ndërkohë, nuk e fshihte kënaqësinë e takimit të kryer. O Zot, thashë me vete, mbase më në fund populli s’ka gabuar në zgjedhjen e tij.
E porosita veten të fiksoja gjithçka të atyshme, dekoracionin e zyrës, ngjyrën e tavolinës, modelin e karrikeve, nuancën rozë në të jeshiltë të perdeve, dhe natyrisht sjelljen, gjestet, fjalët e nëpunësit. Që t’ja rrëfeja bashkëshortes sime të mrekullueshme, që më priste. Me padurim.

Ishte vërtetë magjistar, fillova t’i tregoja asaj. (A nuk të thashë, më përqafoi sërish ajo). Jemi ngushtë me strehim, i thashë, por ai më pyeti për shëndetin, për ty (ah, të pyeti edhe për mua, jo si ata veqot e mëparshëm, e shikon), për fëmijët, emër për emër, më pyeti për...(Po kaq jemi, unë, ti dhe fëmijët, ndërhyri gruaja). Më pyeti edhe për jashtë shtëpisë. (Ah, të pyeti edhe për mamin tim?!) I tregova. Kemi një kolibe të vogël në oborr, si të tjerët. Atje mbajmë katër pula, një dhi, një qen, dy dele...M’i nxori si me grep. E kishte gjuhën mjalt (S’më besove mua ti...) Edhe drutë që kemi atje, i tregova.
Futini brenda, më tha. Futini brenda drutë. Sot. Sot do të fusni drutë. Pas tri ditësh do të fusni edhe qenin.
Ku? E pyeta. Ku do t’i fusim drutë dhe qenin?
Në shtëpi, më tha, aty ku rrini vetë.
Më tha këtë dhe u ngritë më këmbë. Takimi kishte mbaruar. Nuk po e mblidhja dot veten.
Pas një jave të pres këtu, më tha nëpunësi. Rëndësi ka të fillojmë...Hajde, mirë ardhsh!
Gruaja kishte mbetur pa gojë. Në këto raste të krijon idenë se është duke vrarë mendjen. Por, në çastin tjetër, ia krisi së qeshurës. Pasi u sigurua që nuk bëja shaka (verifikoi që serioziteti i nëpunësit nuk ishte shaka e imja), bashkë me fëmijët, në një lojë të marrë po aq seriozisht, i futëm dhe stivosëm drutë brenda shtëpisë. Qeni u familiarizua shpejt me fëmijët. Ngushtë që ngushtë ishim, më tha gruaja, si për të më qetësuar, duke harruar se pas një jave duhej të shkoja sërish tek nëpunësi.
Mos e humb toruan, më tha ai, kur java kaloi. Zgjidhjet s’janë të lehta. Por duhet të besojmë në to. Futini edhe delet brenda. Kësaj radhe delet, më këshilloi ai. Dhe, pas një muaji eja përsëri, mirë?!
I vura përpara delet dhe trokita tek dera. Kalamaja ia dha hohoramave. Gruaja u duk ca e hallakatur në fillim, si delet, por e kuptoi se unë nuk isha veçse zbatuesi. I porosive të njeriut të zyrës. Hapëm një pëllëmbë vend midis druve, sa për këmbët e deleve. Qenit iu krijua shansi të rehatohej poshtë krevatit marinari të fëmijëve. Na bezdiste ndonjë lehje natën, blegërimat aty afër mëngjesit, gruaja e nxirrte ndonjë “uh, këto...”, por i sillja ndërmend se të gjithë llojet e gjallesave, në barkë me njeriun kanë qenë në fillimet e botës, dhe ajo humbiste në gjumë, si shqerrkë.
Kur shkova pas një muaji, nëpunësi s’më la të prisja. Ktheu në shtëpi. Futi pulat brenda. Aty mbi drutë, e gjejnë vetë vendin ato. Dhe pas dy muajsh...
Pas dy muajsh?, pyeta pa dashur. Thjesht përsërita fjalët e tij.
Mos të duken shumë, më rrahu krahët ai. Nuk është e lehtë të jap këshilla të vështira, por të siguroj se një ditë do të thuash sa mirë bëmë. Ik tani dhe, pas dy muajsh të pres këtu. Të fala shumë gruas.
Ia përcolla përshëndetjet gruas sime, edhe ato të pas dy muajve, kur mu desh të tërheq osh dhinë. Briarta, ngulte këmbë të mos e kapërcente pragun e njeriut. Në të vërtetë, ishim bërë ca si shumë brenda asaj kubature. Kjo e bënte të justifikueshme ca zallamahi nga ana e kafshëve. Delet dukeshin ëngjëj përballë brirëve të dhisë, kurse vogëlushët i imitonin aq mirë të lehurat e blegërimat dhe s’dalloheshin prej origjinalit.
Që të jemi të sinqertë, ndonjëherë kujtoheshim që ishim njerëz. Dhe që ishte bërë kohë e gjatë që qenia njerëzore s’jetonte më me kafshët. Ishte çmësuar.
Kafshët u mësuan të bashkëjetonin më shpejtë. Megjithatë, e kishin të pamundur të përdornin banjën tonë. Qeni dilte me fëmijët jashtë shtëpisë dhe mbaronte punë atje, por dhia e delet kakërdhinin aty brenda. Deodoranti dhe erëzat, që shtoi gruaja si emergjencë, nuk e eklipsuan kundërmimin e paraardhësve darvinianë. Por si t’i bënim me faj; vetë u kishim kërkuar bashkëjetesë...
Shko edhe një herë atje. Mbase ka ndonjë afat më të shpejt, më tha ajo.
Pas tri muajsh. Ai është burrë shteti, nuk luan me fjalën. Por edhe unë jam qytetar i përgjegjshëm. Duhet të bëjmë shyqyr që s’kishim lopë, se do të na ishte dashur ta futnim edhe atë brenda. E merr me mend të dalën jashtë të lopës në krahasim me kakardhitë?!
Përpiqeshim të merrnim me mend zgjidhjen që do të na ofronte nëpunësi i shtetit, por këshillat deri atë kohë nuk çonin askund. As gruaja, që gjithnjë shquhej për logjikën ëndërruese, nuk gjente udhë. Qeni shkonte dhe i lehte dhisë mu përpara brirëve, delet ia merrnin vrapit nëpër shtëpi si të kërkonin daljen nga vatha. Kur ndodhte që blegërimat dhe ciatjet dhe mjaullimat e kakarimat dhe të lehurat bëheshin bashkë, në pikun e natës, kriste e qara e vogëlushëve dhe mungonte vetëm përmbytja që të shihnim me sy barkën e Noes. Por tokë nuk dukej gjakund.
Gruaja, asnjëherë nuk i shante qeveritë. E kishte më të lehtë të më sulej mua me mallkime, t’u dhuronte ndonjë flakërimë fytyrës fëmijëve, që ankoheshin se kishin të krruara dhe që shokët e klasës u largoheshin duke zënë hundët. Duroni, duroni edhe pak, u thoshte. S’do mbetemi kështu gjithë jetën.
Një ditë përpara takimit me nëpunësin, fëmijët ishin grindur e përleshur me njeri-tjetrin, ishin shkarrëzyer përtokë dhe aty dihej se çfarë kishte...

Si ndiheni, më pyeti nëpunësi.
Jo aq keq, por...
Dua të di të vërtetën, jo zbukurime e lajle-lule...
Të vërtetën nuk ia them as gruas, që rron aty me mua, thashë unë.
E di, si s’e di, por...duroni deri nesër. E di unë çfarë duhet bërë atje...

U ktheva në shtëpi dhe ia citova bashkëshortes fjalët e zyrtarit në ligjëratë të drejtë. Nuk shtova gjë. As ajo pyeti. Nuk merrnim dot me mend ç’mund të ndodhte të nesërmen. Ishim të mpirë. Si ata të burgosurit afatëgjatë të galerave që kanë harruar se si jetohet, në vigjilje të lirimit. Na kishte zënë një gjumë i rëndë, i thellë, që kush e di si mund të lexohej në filxhanët e kafesë. Edhe kafshët e shpestë e kalamjtë nuk u bënë gjallë atë natë...
Na zgjuan trokitje me të fortë tek dera. Kori i gjallesave nisi të bënte zërin e tij. E trokitura u bë më e rreptë. Gruaja hapi derën.
Na kërkuan të linim shtëpinë. Në pak minuta. Siç është, na thanë, pa lëvizur asgjë. Ashtu bëmë. Na hipën në dy taksi. Unë e gruaja, në njerën. Të bindur, fëmijët, në tjetrën. Pa e fshehur keqardhjen që s’i morën dot me vete qenin. As delet. As dhinë. As pulat...
Në pak çastet e pragnisjes, një trumbë punëtorësh të komunales filluan të nxirrnin jashtë gjënë prej shtëpisë.
Harroji ç’lamë pas, më tha gruaja, duke pështetur kryet në supin tim.
Nuk kishim asnjë grimë energjie të pyesnim se ç’kishin ndërmend të bënin me shtëpinë, me kafshët me...Ndjeheshim të raskapitur, dielli na dukej si i sapo krijuar nga i Gjithëfuqishmi, natyrën sikur s’e kishim vënë re kurrë. Megjithatë, gruaja gjeti kohë e ngè të lëvdonte nëpunësin e zyrës, dhe unë vetëm tundja kryet. Nuk kisha asnjë provë për të kundërshtuar në prani të një shoferi të panjohur. Na zbritën në parkun e madh. Fëmijët na bënë shenjë se po i çonin në zoopark.

Pas katër orësh na kthyen sërish. Aty ku u nisëm. Si për të na kujtuar se çdo gjë vjen rrotull. Në oborr nuk kishte asgjë nga plackat tona. Urdhëroni brenda, na tha dikush. Mu duk zë i njohur. Ngrita kokën. Po, ishte nëpunësi i zyrës, i magjishmi. Shtëpia ishte e lyer, brenda e jashtë. Dyshemja vetëtinte, xixë, muret bardhëllonin. Xhamat e dritareve ishin larë, mobiljet dhe orenditë pastruar e ujdisur e në vendet e tyre.
O zot, qenke i vërtetë!, po thoshte gruaja duke iu gëzuar pastërtisë dhe hapësirës. E kishim pasur, pa ia ditur vlerën. A të kujtohet, i dashur...katër orë më parë. Në mes të plehrave dhe kafshëve...Ç’kemi hequr, o Zot! Nesër do shkojmë të lutemi për nëpunësin. Na bëri të lumtur.
Na bëri të lumtur, pa ndryshuar gjë, shtova unë.


*Toronto, Canada

NJEREZ TE HARRUAR

Ese

Roland Gjoza

Ku humben gjithe ata njerez,qe i takova rastesisht dhe lane mbrese te forte tek une? Njerez te thjeshte,krejt te panjohur,qe jetonin ne bokerrima te humbura,larg dhe lart neper male,afer Frymes.
Cup Shopeli,malesori me shami te kuqe ne koke,i gjate i thate,kocke dhe damare,me hunden si kosore, fliste nje shqipe te harruar.Ishte nga Iballa.Rrites derrash.Kishte ardhur ne Puke te pinte birre ne mes te dimrit.Binte debore me boretime dhe frynte akulioni.Ai qeshte dhe une qeshja bashke me te,se i kishim pire nja 23 birra te zeza korce.Ne vere nuk mberrinte birre ne Puke.Edhe ne Tirane per dasma ,ajo jepej me autorizim.Ne janar shkurt,vinte kamioni i mbuluar me mushama ushtrie dhe gjindja dyndej ne restorante.Ishim te ai i sheshit te qytetit,nje ngrehine perdhese si kazerme.Cup Shopeli kishte ndihmuar per te shkarkuar arkat.Me ne fund erdhi muzgu dhe ai doli ne prag.Me tha se do te nisej per Iballe.
A e dini ku bie Iballa? Ne Kine.Keshtu shprehen malesoret.Autobuzi sherbente tri dite te javes,po gjashte muajt e dimrit nuk punonte,se rruget bllokoheshin nga debora.E pyeta se me c'fare do te udhetonte dhe ai me tregoi kembet,corapet e leshit dhe opingat e qepura me dore.Une e quajta te cmendur dhe i thashe se i kishim ca shtreter bosh andej nga mesuesit.Ai hidhej pupthi dhe thoshte tere gezim se kishte pire pas dy vjetesh birre te zeze korce.
Asnje makine nuk qarkullonte.As makinat e trupave.Naten temperatura shkonte --20 grade celsius.S'kisha kujt t'i thosha per Cupin,se te gjithe pinin birre te ftohte ne mes te shkurtit.Edhe kamioni qe kishte ardhur ne mengjes nuk kishte levizur nga vendi.Ai u nis krejt vetem ne mes te muzgut dhe debores qe binte me pllaze te medha.Une u futa brenda dhe u thashe shume te njohurve se Cupi ishte nisur per Iballe me kembe.Ata s'ma varen.Dikush me tha se ne mengjes e ke atje te derrat,perze minjte qe kane bere fole te dhjamet e tyre.E merr me mend se sa peshon nje derr i Cupit? 600-700 kile.Kaq,te dashur miq,po une s'e harroj dot Cupin.Dhe a e dini ku me kujtohet me shpesh? Ne Broduej,ku te gjithe udhetojne me makine ose me metro.A rron Cup Shopeli? Nuk e di.Ja,kjo s'me falet.

2

Ishim ne Domgjon te Mirdites.Malesori qe na kishte pritur ne kulle,urdheroi djalin te na shoqeronte nga Domgjoni per ne Srriqe.Djali ishte i vogel,as 15 vjec.Kishte qene ca muaj emigrant ne Krete,kishte mbledhur ullinj.E quanin Simon Simoni.Vetem qeshte.Bujar Lako e pyeste per gjurmet ne debore dhe ai i rrefente sipas shenjave histori per arinjte,dhelprat,ujqerit.Ja kjo gjurma ketu,i thoshte ai,eshte e ariut,ai sapo ka kaluar.Kemi edhe shume per te ecur,e pyeste Bujari,po Simon Simoni vetem qeshte,me nje te qeshur te imte si te qendisur.C'me cmendi ky djale,thoshte Bujari,une dua te mberrije shpejt,se kam ngrire,dua te ngrohem,te pi raki,te ha mish te tymosur dhe te bej nje sy gjume,prane oxhakut.
Rruga s'kishte fund,ne debore,ne pyje,neper gjurme kafshesh te egra.Diku perpara ne nje thelluke dalluam nje grua me nje djep te lidhur pas shpines.Ajo ecte shpejt me hapa te vegjel,e lehte si pupel.Ku shkon ajo,e pyeti Bujari djalin.Ne Mollkuqe,afer Srriqes,te te vetet.
Kur lindin, shkojne ne gjini.Ajo e njeh rrugen.Pse nuk e shoqeron i shoqi,e pyeti Bujari.Kjo eshte marre,tha djali.Ate mund ta haje ujku,ariu.Jo,tha djali dhe i thirri gruas me emer.Ajo ndali hapat.Pas pak e arritem.Djali i tha gruas fjalet e Bujarit.Ajo qeshi.E kam mashkull,tha.Na ktheu shpinen dhe i tha Bujarit te fuste doren ne djep.Ai e futi.E nxorri menjehere te lagur.Ai asht mashkull,tha ajo,dhe asht ma i forte se ariu i zi i Bjeshkeve te Namuna.Iku.Bujari dukej i hutuar.C'kuptim kishte kjo,peshperiste,une kapa me dore nje bibilush,qe me djallosi,ore Simon Simoni,me thuaj,si mund te mbroje nje foshnje mashkull nje grua?
Simon Simoni qeshte,po nuk i ktheu pergjigje.

3

Pas 13 oresh mberritem ne Srriqe.E harruam djalin.Kineastet te harrojne shpejt.Ishte nje fshat midis grykash,ne kufi me Tropojen,Kukesin dhe Puken.Nje fshat asnjanes,qe here i kalonte njeres, here tjetres.S'kishte rruge makine.Bujari u kujtua per djalin.Ai kishte marre rrugen e kthimit,pa u ndare me ne.E kishim harruar plotesisht.Atij i duheshin edhe 13 ore te tjera per t'u kthyer ne shtepi.Bujari i thirri dhe vrapoi pas tij.
Djali ktheu koken dhe ndali hapat.Ai qeshte.Bujari e arriti,nxorri nga xhepi portofolin e lekures,nje dhurate te cmuar dhe, me lot ne sy,ia fali.Nuk e marr,tha djali.Une jam Bujar Lako,peshperiti,artist,po se more,rrezik te me ndodhe ndonje fatkeqesi.Ta jap me gjithe zemer.Kete portofol e ka mbajtur nje aktor i famshem,eshte me fat.Po shkove prap andej nga Kreta ,do te eci.Ti,or dashamir,don me m'vra baba?Ne nuk marrim pare.
Ne portofol ishte nje shuk me para.Paret,jo,tha djali me pezm.I a ktheu ato Bujarit dhe mori portofolin.U ndane.Bujari qante.E lame vetem.


4

Une kerkoja Martinin,ish nxenesin tim.Me thane se ishte drejtori i shkolles tetevjecare.Shkolla ishte nje stalle e modifikuar sapak,pa dere,pa dritare,pa stufe,pa korent,pa uje,pa banjo.Pese gjashte nxenes rrinin ne kembe,te qullur,pa libra,prisnin me kot,pastaj shkonin ne shtepi.E takova Martinin,nje djalosh simpatik qe me perqafoi.Shkruaj per shkollen,me tha,beni dicka,e shikoni edhe vete si eshte gjendja.
E ndieja veten keq.Gjithmone po ajo histori,shkruaj per ne, te harruarit.Kisha shkuar per pune tjeter.Ai me pyeti se per c'fare do te xhironim.Une i permenda nje familje qe kishte falur gjakun.Ai qeshi lehte.Jeni te paret qe xhironi, tha,ne kete fshat s'ka ardhur kurre asnje grup i televizionit.Ne kemi pare vetem Jugosllavin,Shqiperine nuk e kapte.45 vjet pa pare asnje program shqip,vetem kemi degjuar radion.Pastaj ai shtoi se kot ishte drejtor dhe se kot vinin nxenesit ne ate fare shkolle.Asnje inspektim.Edhe kur eshte nisur ndonje inspektor e kane dehur rruges,ka mbetur o ne Domgjon,o ne Xhuxhe.S'ka mberritur dot deri ketu.Kujt t'i qahemi, o burre.Mu dhimbs Martini.Edhe ai qeshte si Simon Simoni.Nuk e di nga ju vinte kjo e qeshur.Pastaj ai u kujtua per dicka,e di kush e ka falur gjakun,me tha,Rroku,Rrok Maria,ai qe ju e ngelet tre here ne letersi dhe ai e humbi shkollen.Atehere ishte ne vitin e trete per veterinari,po ju ia dogjet shansin.Sot do te ishte nje veteriner i mesem.Do te keni pune me Rrok Marine.Malesori nuk harron kollaj.Dhe qeshi per te me dhene zemer.Une Rrokun e kam djale axhe.Dhe axha im eshte Deda,ai qe do t'ju prese ne shtepi,kryeplaku i fshatit.

Deda ishte Migjeni,tamam Migjeni.Po ai portret,me ate buzeqeshje te drojtur.Shume i sjellshem.Ne ishim 11 vete.Na duhej nje dhome per regjisorin dhe gruan e tij.Ai liroi dhomen e vet.Ne oxhak brambullinte zjarri,ne tryeze u shtrua nje mbulese me lule,sahanet me turshi,djath nape,dhjam i tymosur,buke misri,nje domixhan me raki te bute.Une nuk preka gje me dore.Deda me tha se per ushqime ishte ngushte.Regjisori qe ishte dhe producent i filmit me pyeti menjane,sa t'i jepnim per te na prere nje dash.I thashe 60 dollare,qe per ate kohe ishin shume.Ate nate hengrem dash,brinje dhe kofshe dashi, ne nje tepsi te madhe prej bakri.Rrok Marine nuk po e shikoja gjekundi.

Kur na shtruan per te fjetur,erdhi dikush dhe pyeti per emrin tim.Me pa ne sy,u mrrol.pastaj me tha me ze te larte.Per ate qe na ke ba mesues,ketej nga ne,s'te falin.

Nuk fjeta tere naten.Shihja zjarrin,shkendijat qe brofnin prej tij kur e kur.Pastaj pashe nje kercu qe kerceu ne ode mbi postiqe.Nje dore u zgjat dhe e hodhi serish ne zjarr.

Te nesermen takova Martinin,i thashe se doja te bisedoja me Rrok Marine,po ai e quajti te kote.Xhironi,mesues,tha,vetem ate qe ju thashe mos e harroni,bejeni nje shkrim per shkollen.Deda na shoqeronte kudo,me ate fytyren e tij te mire,tejet te ngjashme me ate te poetit te madh.Mbaruam xhirimet dhe u beme gati per t'u larguar.Ishim shume te kenaqur me episodin e pajtimit te gjakut.E mora menjane Deden dhe i thashe se Rrok Maria ia kishte bere vetes.Une s'kisha patur asnje faj.Po megjithate,ishte nje nga kujtimet me te dhimbshem qe nuk do ta harroja kurre.Ishte e vertete qe Rrok Maria ishte nje nga nxenesit me inteligjent,me nota shume te mira ne te gjitha lendet,po tek une nuk donte te hapte gojen.E ngrija dhe nuk fliste.Une s'kam ngelur kurre asnje nxenes ne letersi,as qe me shkonte neper mend t'i beja keq Rrokut.Si sot e kujtoj ate dite kur iu drejtova nxenesve te klases per te bindur Rokun qe te thoshte dy fjale,,jo me shume, ne oren e letersise.Nje vajze,Xhevahirja,nje nxenese shume e mire,i thirri me pezm,qe te dilte te derrasa e zeze dhe te pergjigjej per pyetjet e mesuesit.Une isha liberal,tejet i shkujdesur,nuk mbaja ditar dhe e shpjegoja mesimin ndryshe.Pse ta fsheh,ata me degjonin gojehapur.Po ai djale s'donte qe s'donte.E ngela per vjeshte.Pata nderhyrje.Erdhi i ati nga larg,me kembe ( tani e kuptoj kete gje ) po une nuk e takova.Ai djale ma kishte bere borxh.Me shperfillte.Une gjithsesi prisja te vinte ai vete,te me kerkonte falje dhe ajo pune merrte fund.Po ai s'vinte.Ne vjeshte nuk u paraqit.Kjo i vuri kapakun.Ate dite,nje personazh i madh i Pukes,Isuf Groshi,nendrejtori i konviktit,mu lut t'i vija nje note kaluese,se ai kishte nje familje te varfer,tejet te keputur,po ta ngelja une,ai humbte diplomen e veterinerit.Tre vjet shkolle hidheshin ne kosh.

Deda me degjoi deri ne fund dhe ngriti supet.Gjana te harrume,mesues,me tha, tani jepu kambeve,se keni rruge te veshtire per te ba.





5





E lame fshatin pas,Srriqen,nje pikture alpine te humbur ne thelluke.Gjithcka kishte shkuar mire,ishim tejet te kenaqur.Rrok Marine nuk e pashe asnjehere.Ndieja dicka,nje si brenge pendimi,pse e kisha bere,pse e kisha bere pikerisht me ate njeri nga nje vend i harruar.Ndoshta me kishte prekur ne ndjenjen time genuine aristokratike,nje ndjenje qe te vret dyfish kur triumfon ne nje rrethane si kjo.Gjithmone,sa here kisha patur ndonje sukses te vogel me ate film,qe u xhirua ne fshatin e tij,me vinte keq,sinqerisht me vinte keq per ate njeri,qe i ishte lidhur gjuha dhe une nuk e lodha veten ca me shume te gjeja shkakun e asaj gojekycjeje.

Tani po i ngjiteshim malit per te dale ne Qafe Shllak.Kishim bere dy ore rruge dhe nuk po dukej maja.Une mbeta i fundit.S'kisha me fuqi.Po dyndeshin muzgjet me nje bukuri ikone.S'hidhja dot asnje hap.U shtriva mbi hala pishash,mezi merrja fryme.Erdhi Bujar Lako,me dha doren,po une nuk u ngrita dot.Ai qendroi me mua.Erdhi nje djalosh,nje malesor i ri,qe e kishte derguar Doda per te na shoqeruar.Edhe ai qeshte,qeshte si Simon Simoni,si Martini.Dhe per dreq i shkonte e qeshura.Ia nisem rrefimeve.Ai me tha se ishte shok i Rrok Marise,i dinte te gjitha,edhe shkakun pse Rroku nuk hapte goje.Une e kisha fyer me tabletat e tuberkulozit qe shperndaja ne klase per disa nxenes.Ai me kishte thene menjane te mos ia permendja emrin dhe ilacet t'ia jepja vec.Po une me timen,as ia vara fare ndjenjes delikate te Rrokut.Ai kishte humbur nje vajze,qe familja nuk ia dha, se e pandehte te semure.Pra,ai ishte poshteruar para klases,se tashme nuk ishte burre i vertete,po nje coftine.

Per pak ju do te ktheheshit mbrapsht,ai s'do te pranonte qe ju te xhironit,tha malsori,po e mblodhi,sepse ju kishit ardhur per te xhiruar gjakun qe kishte pajtuar ai.Ju kishit bere shume rruge ne kembe dhe ketu ne malesi thone se shtepia e shqiptarit eshte e robit dhe e zotit.Ai qe te troket ne dere, pritet me ato qe te ndodhen dhe percillet gjer ne kufirin e fundit te fshatit.

Kur nuk e prisja ai me mori ne krahe dhe me ngjiti lart ne qafe.Iu sterbetova vetes qe te mos e harroja,po e harrova.





6





E degjoj shpesh nofken pexhorative Cecen.Ata konsiderohen njerezit qe kane populluar periferite e dy tri qyteteve te medha.Ata kane zene ne shumicen e rasteve token e tjeterkujt dhe kane ngritur ne fillim kasolle,pastaj shtepi perdhese,ndersa tani vila me kopshte plot me peme dhe lule.Cecene jane ata per te cilet ju fola me lart.

Ishim ne Bathore.Ne shkollen tetevjecare jepte mesim nje mesues nga Puka.Kjo mu duk disi familjare,se ai vinte nga nje vend ku une kisha punuar 8 vjet si arsimtar.Ai vjen dhe shkon me motorr,me thane,e ka shtepine ca larg,ne fund te Bathores,rreze malit.E pritem.Ishte nje njeri i dobet,tejet i imte,fjalepake,i lodhur.Ai perpara me nje motorr te vjeter qe rrapellinte ne rrugen e pashtruar,ne pas tij me nje Xhip te ri.C'te shihnim?! Nje kasolle prej kartoni.Hyme brenda,karton.Perdite shkoj marr amballazhe,tha ai.O zot,s'me kishin zene syte nje shtepi pe gjasme.Dy metra me tutje ishte nje veture.Kishte ardhur i fejuari i vajzes nga Italia.Me cmendi gruaja,tha ai,po ikin te gjithe,une shoh ne enderr sikur me vdesin femijet.Po s'ikem neser,do marr femijet dhe do te nisem per atje.Ishim larg Pukes,ne nje fshat,qe i thoshin Trungsakat.Tete muaj debore.Keshtu erdhem.Atje,ishte Tirana ose Durresi.Tani jemi mire.Kemi dhome gjumi,tonen.Shkuam e pame.Dhome prej kartoni,ambalazhe frigoriferesh,maqinash qepese,televizoresh.Dhoma e gjumit kishte gjithashtu ambalazhe te kukulles Barbi.

Dhoma e pritjes qe sherbente dhe si kuzhine kishte nje pale shkalle.Ne tavan ai mbante librat.Atje i kam te gjitha,librat artistike,librat e shkolles,fletoret e nxenesve dhe blloqet me ..me poezi,se shkruaj nganjehere poezi.Ngjitem i marr.Do pak mund kjo ngjitje,po jam mesuar.Me gruan kam rene rehat,po femijet shikojne atje..atje, Italine.Vajza niset neser me te fejuarin.C'ti besh? Shpetuam nga endrrat e keqija,po kemi filluar te vuajme largimin e femijeve.Marr shume pak si mesues.Punoj naten roje ne nje punishte.Atje shkruaj ne driten e kandilit me vajguri.Gruaja nderte carcafet ne oborr.Ajo na hodhi nje shikim te trishtem.Ikem.Motorri perpara,ne pas tij me Xhip,neper rrugen e pashtruar.

Ai motorri i tij rrangalle me kujtohet sa here degjoj fjalen Cecene.C'ben ai tani?





7



Bej apelin.Jashte binte bore.Dy zogj bore cukisnin ne dritare.Ishte nje debore me shume drite.Kur shqiptova emrin e Vrana Bokes,nuk u pergjigj njeri.Une ngrita koken.Ashte hupe,tha nje vajze.Nuk e kuptova.Ma shpjego me qarte.Prroni,mesues,e morri Prroni i Mugut.

Kur? Tash, kur po vijshim per shkolle.S'vjen ma mesues,veni vije.Asnje nuk shqetesohej.Une mbeta.U ula ne kateder.Nuk shpjegova asgje.Ishte mbytur nje femije dhe nuk kishte bere fare pershtypje,ishte harruar sikur te ishte nje turp.

I shikoja nxenesit dhe mu kujtua ajo dite kur shkruanin hartimin dhe une kaloja neper banga.Perjashta kishte rene muzgu dhe ne ate heshtje une degjoja kerkerimen e paraziteve neper kokat e tyre.Buisnin me zulme morrat dhe ndoshta kendonin ne nje ore hartimi kur muzgu i dimrit eshte blu.Vrana kruante koken dhe shkruante hartimin me te bukur perplot mall per cetinat me debore dhe borebardhen qe fle ne cerdhen e lejlekut.Ai djale ishte i cmendur pas fantazirave.

Dola nga klasa dhe nuk mu nda Vrana Boka.Me vinte nga pas me fletoren e hartimit qe e mbaronte i fundit dhe me thoshte me gjysme zeri se nuk i dilte ora ,kurre nuk i dilte ora.Ai tani s'ishte me.Askush nuk e kujtonte.Te gjithe e harruan.Pas njefare kohe edhe une e harrova.Po ja,here here,kur na ze malli per mallin,vijne te harruarit.Une s'kam c'bej me teper per ta,ulem e shkruaj.


8


Konservat.Ju kujtohen konservat e sardeleve te Vlores me vaj ulliri?Me to pinim raki neteve te dimrit.Blinim here pas here dhe benim adetin e te pareve;kthenim kurrizin dhe i flaknim ne dhome.Ato binin prapa dollapit,prapa krevateve,ne fund te komose,ngecnin mbi sergjenet me tenxhere,kusi e pjata.Pse e benim kete marrezi?Ne,arsimtareve,s'na dilnin asnjehere parate gjer ne fund,mbeteshim per buken e gojes.Ja c'ndodhi nje dimer.Shkuam per Vitin e Ri ne shtepi dhe ditet e para te janarit u kthyem serish.Ishte nje nate e tmerrshme.Nuk te ngronte asgje.Une kisha nje dhome ne shkolle.Te nesermen u bllokuan rruget e veriut.Maria,nje shkodrane e bukur,banonte ne dhomen tjeter.Asaj nuk i kishin ardhur shoqet,mua shoket.Te dy vetem.Secili ne dhomen e vet.Nje nate alurine ujqerit nen dritaret tona.Stuhia e debores qe kishte filluar para dy ditesh nuk jepte shenja se do te pushonte.Me ne fund s'kishim c'te hanim.Ishte e pamundur te dilje ne qytet.Me kane mbetur ca biskota,tha ajo,mua me ka mbetur pak byrek.I hengrem dhe ato.Kjo eshte ora qe vijne ujqerit.Nuk e kemi deren te mbyllur mireVetem me nje lloz.I kam vene dhe kalucin,nje fuci,ca zinxhire.Po ujqerit jane te uritur.Ti deren e dhomes e ke prej kompesate,fare delikate,une e kam prej hekuri,se ketu me pare ka qene sekretaria ku mbaheshin regjistrat,numri i amzave,sekretet e nje shkolle.Marie,mos bej sikur s'kupton.Eja fli ne dhomen time.Je ne vete?Po sikur ta marrin vesh?Kush,ujqerit?Ajo nuk erdhi.Po kur filluan ujqerit te alurijne dhe te ferkohen e te shtyjne deren me lloz,ajo u dorezua.Hyri ne dhome si me turp,po shume e frikesuar.Me mbro,me tha,mos i thuaj njeriu qe kam fjetur me ty.Jo,Marie,te betohem.Te pelqej une?me pyeti.Shume,ti je e bukur,Marie.Ti je shoqja ime,une nuk do te bej asgje,ne qofte se ti nuk do. Je shoqja ime e shkelqyer.Leri pallavrat,tha ajo,ti me do ne shtrat te zhveshur.Te lutem mos i trego njeriu.Kurre, Marie.Tani jam me e qete.S'kam fjetur gjithe keto net.Doja t'i bija murit,po kisha turp.Dua te kem prane nje njeri,nje njeri,qe te me mbroje.Kam frike.Kam shume frike.Qetesohu,e dashur.Ujqerit iken.Stuhia e debores shungullonte me buje duke i shkundur dritaret me rrapellime.Sa me hahet,tha ajo.S'kam,i thashe.E mbarove te tere byrekun?S'te kujtohet qe ta dhashe ty?O,po,harrova per pak.Me ka mbetur ca vere.Do te shtie pak vere kallmet.Mire.Pasi pime me shishe c'kishte mbetur ne fund,ajo u zhvesh ne driten e stuhise se debores,nje kurm i plote,i epshem,me vijat perveluese te epshit qe mundohej t'i mbulonte erresira,qe nuk arrinte,megjithate.Bekuar qofsh,Marie,bekuar qofte dhe ai qe te ka bere ty.Pse,peshperiti ajo,te pelqej?Mu dha me dashurine e nje femre qe beson se do ta mbrojne dhe do te jene deri ne fund gojekycur.Pas dashurise,u beme me te afert,me te lirshem me njeri- tjetrin.Shpirt,tha ajo,me gjej buke,se po me vjen si te fiket.Vdiqa per nje krodhe buke.Me jep pak buke,zotni.Zoti te dhashte,i u pergjigja une duke qeshur.Nuk e di si ndodhi,po nje tenxhere ra nga lart poshte me zhurme te madhe.Pas saj kerceu mu prane kembeve te mia nje konserve.Mu kujtuan konservat qe hidhnim gjithandej per dite te keqe.U be nje baterdi e nje zallamahi,qe e kujtoj edhe sot,me nje ndjenje lumturie te vertete,une e Maria shtynim dollapin,krevatet,komone dhe kur gjenim konserva therrrisnim me gezim;e gjeta edhe nje,ja dhe nje tjeter,s'ka si konsevat me sardele te Vlores.Rrofte Vlora.Vlora,Vlora,beja fora.

Hengrem konserva,shkulluam fundet e shisheve me vere dhe beme prap dashuri.Ah,konservat, qe i dhane lumturine nje Marie te bukur,qe po e grinte uria nje nate me stuhi debore dhe me ujqer.A mund te harrohet kjo?

SHOQËRUESI I MISS DURHAMIT NË VLORË ?

GEZIM LLOJDIA

Meri, anglezja piktore, Edih Durhami, në librin e saj “Brengat e Ballkanit‘, u botuar në fundvitet ‘80 në shqip në Tiranë, shkruan, për një Sadik, që e solli nga Tepelena në Vlorë. Ajo thotë se Sadikun e kishte njohur në nënprefekturën e Tepelenës dhe e kishte marrë si shoqërues, që ta zbriste nga vendet e ashpra malore, për tek deti në perëndim, në Vlorë. Sadik, do të thotë “besnik”, shprehet ajo. Po kush është Sadiku? Rron, apo nuk rron?
Ky personazh shqiptar i vizatuar me kaq kujdes nga Meri, në të vërtetë quhej Sadik Hoxha. Në vitin ’91 gjurmova në rrethin e Tepelenës rreth faktit që anglezja simpatike shkruante për shoqëruesin e saj, pasi kisha lexuar më parë librin. Rastësia është mbret i botës. Në një dasmë në një fshatë të tij gjeta të dhëna që i afrohen atij personazhi që përmend anglezja simpatike. Dhe duket se këto gjurmë të shpien tek personazhi që shoqëroi Miss Durahmin në Vlorë, nëpër shtigje dhe nën një mot të egërsuar. U tregova për një angleze që kishte marrë një shoqërues nga Tepelena dhe që quhej Sadik. Shiko më thanë, ka qenë plaku i kësaj shtëpie ku zhvillohet dasma. Ai kishte pasur flori, kishte njohur të huaj dhe e kishte molloisur disa herë udhëtimin e tij, ndër pleqtë e fshatit si një histori të largët të hareshme dhe pa ndonjë interes të veçantë. Ndërkohë që libri i Miss Durhamit është shfaqur kur ky personazh prehej në varrezën e thjeshtë të fshatit të tij, larg kësaj bote tonën.
Në fshatin Mezhgoranë të Tepelenës, një fshat i njohur nga kënga: ”Një zë po vjen nga gryka e Mezhgoranit”, një grykë e rëndë e thellë, gati misterioze me vërshimin e Vjosës shfaqej në pamje të parë, zbulova tre fakte. Një person nga fshati ishte takuar me një angleze. E dyta ishte paguar me flori për një udhëtim. Ky person quhej Sadik, siç e kishte përshkruar Durhami, kohë më të cilin përputhej historia e vajzës angleze. Kishte po atë moshë dhe përkonte me përshkrimin e saj nga anglezja.
Sadiku është nga Tepelena, më saktë ka lindur në Mezhgoran, në vise të ashpra, me male të larta, me dimër të ftohtë. Mezhgorani është një fshat karakoll në lartësi malesh. Trebeshina, barrëngritjsa e dëborës dimërore është mali përball. Burimet e kanë origjinën nga thellësia e malit. Kthjelltësinë, nga mali, ftohtësinë nga dëbora. Origjina e tyre e hershme është vargmali jugor. Nën këmbët e tij, Vjosa çapitet ngadalë ujëshumë e zhurmëmadhe në dimër.

Sadik Hoxha, ka lindur para viteve 1900 besohet mbi vitet 1800. Vendlindja është ky peizazh malor i katundit Mezhgoran. Shtëpia e Sadikut, në këtë katund, është në zemër të tij. Fare pranë sot është edhe një tyrbe dervishi bektashi. Ibrahim Përmeti, deshifrohet në hyrje të saj. Ky dervish ishte kunati i Sadikut, i arsimuar në Arabi. Asnjëherë, shpjegojnë familjarët, nuk u martua. Ishte dervish në sojin e Haxhi Bektashit. Duke parë shtëpinë e Sadikut ajo ka një hark guri të gdhendur me elegancë, nga mjeshtër të ndërtimit. Flitet për një vit ndërtimi 1926, kjo shprehet në gurin e latuar. Këtu është rritur Sadiku. Shoqërimin me anglezen, në një farë soji, rrugëtimi i tij drejt Vlorës ku përcolli anglezen Meri është përmendur rrallë, prej tij. Në fshat dihej diçka, por jo e saktë. Dihej për shembull se Sadiku ka rrugëtuar me një angleze, po kush ishte kjo, çfarë u bë më vonë, s’u mor dot vesh e vërteta. Familjarë të tij në këto lartësi malore shpjegojnë se kanë mësuar se ai e shoqëroi deri në hanin e Vlorës, por mungesa e të dhënave për Edih Durhamin, ka bërë të vetën, me kohë plasi lufta, ndërkaq ngjarja u harrua fare. Lufta botërore, plagët, hallet pse jo edhe nënvlerësimi i një evenimenti të tillë, nga intelektualët, që bashkëjetuan me xha Sadikun, kanë bërë që sot nuk kemi asgjë të shkruar nga kujtimet e tij për ... ”anglezen e gjallë shtatvogël e engjëllore, me një kujtesë të jashtëzakonshme”. Në qoftë se ata fshatarët e varfër atje në katundet e errëta kaq larg vendit e harruan, si harroi anglezja ata. Meri, shkroi me emocion, çfarë pa, çfarë dëgjoi dhe ku shkeli. Nuk harroi as shoqëruesit e saj, që rrugëtuan me të nën llohë dimri nëpër shkrepa të paudha në Shqipërinë e viteve 13. Sadiku zë dy-tre faqe nga libri i misis Durhamit. Por ai këtë nuk e mësoi dot, megjithëse rrojti 94 vjeç. Sadiku, shoqëruesi i udhëtares angleze ka 35 vjet, që nuk rron më. Trupi i tij prehet në katundin e largët malor të Mezhgoranit, por shpirtin e ka në qiell. As Meri, anglezja shtatëvogël, studiuesja nuk rron më. Por libri i saj dhe rrëfimi i saj, ruhet atje në katundin Mezhgoran, kaq larg provincës Tepelenë, kur e gjeta të freskët në fillimvitet ’90, por sot banorët e këtij karakolli malor e kanë braktisur fshatin. Bashkë me këtë braktisje janë harruar edhe shumë të vërteta dhe ngjarje që kanë mbajtur banorët në gjirin e tij, sipër maleve, dy orë rrugë në këmbë, atje ku ndriçimi i vetëtimave është një shpërthim drite dhe mjegullat mbulojnë fushëpamjen në kohë llohe dimri të mërzitshëm.

Letra nga New Jork nga poetja dhe pedagogia Kozeta Zylo, sjell më të freskëta këto ngjarje: Jam tërësisht e befasuar, e shtangur para ekranit, që me kaq bukuri sillet kultura e lashtë e mezhgoranësve.
Ajo shton se vajza e bukur angleze, Meri nuk kish se si të mos i besonte atij djaloshi me flori, me sytë blu si deti, i pashëm, por mbi te gjitha i besës, që e shoqëroi Edit Durhamin në vendin e caktuar. Eh kohët... kushedi se çfarë mund të bëjmë ndonjë gjë, me djemtë e Xha Sadikut, Ibrahimin ... te cilët thank God që janë dëshmi e gjallë për atë kohë.
Jo me kot shkrimtari i madh Qamil Buxheli shkroi tekstin "Nje ze po del nga gryka e Mezhgoranit, ku u interpretua nga Mentor Xhemali, një nga baset me te mëdhenj te muzikës shqiptare... pikërisht ai e gjeti muzën aty tek ai fshat, qe është midis malesh, me përrenj ne mes, qe derdhen si argjend ne lumin Vjosa...

Letërsia shqipe me ‘shijen’ e fqinjit

Fatmir Terziu

Jo pak herë kemi lexuar ‘ndërhyrje’ në letrat shqipe nga ‘huajzime’dhe ‘të huaj’, që shfaqen “njohës” apo edhe studiues të letërsisë shqipe. Jo pak herë këta “njohës” modernë thurin ditirambe dhe rrjeshtojnë emra, talentë, poetë, shkrimtarë e ku di unë. Emra që dalin nga miqësira. Emra që mbijnë nga intriga dhe ‘kafeteria e interesit”. Emra që mbushin “Historira të Letërsisë Shqipe” nga njohës e albanologë, që një zot e di se cilës meshë letrare shqiptare i përkojnë. Dikush vjen si ‘komshi’ i letërsisë Ballkanike, dikush si albanolog apo gjithëfarëllojëlog. Në një rast është një dikush. Ky dikush është thurrës, që pastaj si në politikë, qoftë edhe një turist, që pëlqen disa qofte dhe larmohet nga jeshilllëku apo mikpritja, pritet e fryhet duke zaptuar ekrane, tabloide, revista dhe antologji. E gjitha si me një magji. Një magji që ka vënë në gjumë lexues, krijues, shkrues dhe një shtet-komitet të tërë, një Ministri Kulture, që është kthyer në pjekëse byrekësh, apo qoftesh furre. Askush nuk shqetësohet kur ky dikush është thjesht një ik-kush që deshifron emrat e dhëna kafeneve dhe restoranteve të bollshme shqiptare. Ndryshe s’ka si të ngecet vetëm tek një kosh emrash, që nënkupton vetëm ata janë letrarët më fanatikë, “ata janë burrat nën rrjeshtoren numërore apo femrat tek ish-zbori i katandisjes letrare shqiptare.
Në fakt këtë rradhë “njohjen me poezinë shqipe” e bën Pandelis Bukalas, Kathimerini, dhe emrat në analizën e tij të “përzgjedhur nga Romeo Collaku janë në këtë tekst, jashtë asaj që ne kemi ndeshur për ‘homogjenët’ dhe të ‘pakapshmit’ e letërsisë: “Nëse vëllimi «Emos» përbënte «letrën rekomanduese» të themeluesve të poezisë shqipe, «Antologjia e poezisë bashkëkohore shqipe», e hartuar nga poeti Romeo Çollaku, është një njohje, qoftë edhe e shpejtë, me peisazhet e letërsisë së sotme të këtij vendi. Janë përzgjedhur, pra, me nga katër poezi secili, shtatëmbëdhjetë poetë, që janë lindur pas vitit 1964 dhe u shfaqën në skenën letrare pas vitit 1990. Dymbëdhjetë prej tyre janë burra (Arben Dedja, Arian Leka, Virion Graçi, Agron Tufa, Çelo Hoxha, Idlir Azizi, Ilir Belliu, Parid Teferiçi, Gentian Çoçoli, Romeo Çollaku, Alket Çani, Ervin Hatibi) dhe pesë gra (Luljeta Lleshanaku, Olimbi Velaj, Lindita Arapi, Linditë Ahmeti, Ledia Dushi). Shumë prej tyre kanë dhënë edhe vepër përkthimore, duke shqipëruar poetë të huaj, ndër të cilët edhe grekë (Seferis, Elitis, Ricos, por edhe Safo, poezi të së cilës ka përkthyer Linditë Ahmeti, që u lind në Prizren të Kosovës dhe jeton në Shkup, ku edhe ka studiuar greqishte të vjetër dhe latinisht)”.
Këta emra që i përkasin një brezi të pas gjashtëdhjetës dhe një risie të re natyrshëm sqarohen më saktë nga autori i antologjisë Romeo Collaku, në intervstën e dhënë gazetares së mirënjohur shqiptare, Flora Nikolla.


Fqinji shpirtin e fqinjit e njeh nga poezia e tij

Intervistë me poetin Romeo Çollaku, hartues i “Antologjia e poezisë bashkëkohore shqipe” botuar në Greqi

Flora Nikolla

Janë përzgjedhur, me katër poezi shtatëmbëdhjetë poetë , ... jo më emra të traditës së poezisë shqipe...! Janë emra të një brezi të ri poetësh (të lindur pas viteve ‘60-të), por që ditën të shfaqen me fizionominë e tyre të qënësishme në skenën letrare të Shqipërisë pas vitit 1990. Arben Dedja, Arian Leka, Virion Graçi, Agron Tufa, Çelo Hoxha, Idlir Azizi, Ilir Belliu, Parid Teferiçi, Gentian Çoçoli, Romeo Çollaku, Alket Çani, Ervin Hatibi, Luljeta Lleshanaku, Olimbi Velaj, Lindita Arapi, Linditë Ahmeti, Ledia Dushi, janë protagonistë të një Antologjie botuar pak kohë më parë në dy gjuhë shqip dhe greqisht në shtetin helen, falë përkushtimit të një shqiptari-artist që jeton prej vitesh atje. Romeo Çollaku, një frymë e re letrare në letrat shqipe, në poezi dhe në prozë, larg paragjykimeve dhe i lirë në mendim përkushtoi kohën e tij për të bërë që poezia shqipe, një vis i panjohur, në Greqinë, ku ai jeton prej kohësh të renditej në një libër, duke i dhënë asaj dinjitetin që duhet të ketë një brez që natyrshëm zëvendëson një tjetër...
Pas një prezantimi shumë të mirë me poezinë e kultivuar shqipe në Greqi me “Emos – Antologji e poezisë ballkanike” (botim i revistës «Anti», 2006), ku jepen poezitë e poetëve të njohur shqiptarë të shekujve XIX dhe XX , si De Rada, Naim Frashëri, Gjergj Fishta, Fan Noli, Lasgush Poradeci, Migjeni, Martin Camaj, por dhe të një brezi poetësh të konsoliduar pas viteve ’50 të shekullit të kaluar si, Fatos Arapi, Dritëro Agolli, Ismail Kadare, Azem Shkreli, Ali Podrimja, Xhevahir Spahiu, Pano Çuka, Thoma Sterjo, “Antologjia e poezisë bashkëkohore shqipe”, e hartuar nga poeti Romeo Çollaku, është një njohje e prekshme me peizazhet e letërsisë së sotme të Shqipërisë.
Teksa lexon këtë botim (dy gjuhësh shqip dhe greqisht) vë re lirinë dhe një mendim të ri të shprehuri në temat që rrokin dhe trajtojnë poetët që përvijuan kështu fizionominë e një poezie të re shqipe.
Siç shprehet dhe studiuesi Jorgos Blanas “poetët e sotëm shqiptarë shfaqin një dije, e cila nuk i detyrohet vetëm qëndrueshmërisë së mjeteve neoromantikë dhe modernë të shprehjes. Zgjedhjet e tyre duken tërësisht të kontrolluara nga një ndërgjegje estetike, e cila e sheh poezinë si një ekspasion të fantazisë”.
E çliruar nga regjimi mbytës i së shkuarës komuniste poezia shqipe mëton të përshkojë sot distanca që nuk u përshkuan në kohën e tyre dhe në mënyrë fiziologjike. Duke iu gëzuar pikërisht lirisë së formës dhe asaj të përmbajtjes, si dhe duke synuar të rilidhet me botën e jashtme, duket se ajo nuk i ka për zemër “temat e mëdha”, “ndjenjat e mëdha”, qëndrimet gjëmimtare, dhe u bën bisht fjalëve të mëdha që, në kësi rastesh, lindin thuajse detyrimisht.



Pse ju lindi ideja për realizimin e një Antologjie me poezi, ku protagonistë ishin vetëm emrat që i takojnë një brezi të ri poetësh?

Doja të përgatisja një antologji të poezisë shqipe në greqisht, pasi kisha vënë re se një libër i tillë i mungonte “tregut” të librit në vendin ku jetoj. Ndonjëherë mendoja se do të ishte mirë që në këtë libër të përfaqësohej gjithë poezia jonë, qysh nga fillimet e deri tani. Por e dija se një gjë e tillë kërkonte përkushtim shumë të madh. Kështu përfundova tek një antologji e poetëve që u shfaqën në skenën tonë letrare pas viteve ’90. Zgjodha pikërisht këtë brez ngaqë e njoh disi më mirë, si dhe ngaqë mendoj se prurja e tij, në mos më shumë, është të paktën po aq e begatë sa prurja e brezit të viteve ‘30.

Nuk menduat se kjo mund të shkaktonte hatërmbetje?

Jo, mua vetë nuk më shkoi ndërmend, por më vonë u kujdesën të tjerë të ma kujtonin një mundësi të tillë. Sidoqoftë, ndërmarrja ime kishte vetëm qëllime të mira. Nuk synoja dhe nuk kisha arsye të prekja askënd. Për më tepër, një poeti që me pjesëmarrjen e tij do t’i ngrinte nivelin një antologjie të këtij lloji e megjithatë nuk përfshihet në të, jam i sigurt se nuk ka për t’i mbetur hatri. Nuk i mbetet hatri, pasi shumë rrallë ndodh që një poet me të vërtetë i mirë të mos jetë i ndërgjegjshëm, së pari, për vlerat e vetes – ndaj dhe nuk pret t’i konfirmohen nga antologjitë e nga kritika – dhe, së dyti, për ligjet e shumëllojshëm që veprojnë në hartimin e një antologjie, sidomos të një antologjie në gjuhë të huaj. Pastaj, antologjia ime është, e shumta fare, një alternativë; ajo nuk vendos për asgjë. Ndokush mund të ketë vërejtje pse kam përfshirë edhe veten në të. Por, po të mos më pëlqente poezia ime, nuk do ta shkruaja ose do ta shkruaja ndryshe. Nuk jam as i pari as i fundit, përkundrazi, jam nga të shumtët që e ndjekin këtë parim kur marrin përsipër të hartojnë një antologji.

Sa kohë u morët me këtë punë dhe cilët ishin kriteret mbi të cilët u mbështetët?

Përzgjedhja filloi të ndodhte vetvetiu këtu e pesëmbëdhjetë vite të shkuara, kurse përkthimet e poezive të para duhet t’i kem bërë para tetë vjetësh. Pra, duke ndjekur gjatë këtyre viteve, me aq sa kam patur mundësi, krijimtarinë e poetëve të brezit që përfaqësohet në antologji, kisha veçuar, vetvetiu, disa poezi nga secili. Punova mbi këtë lëndë dhe i dhashë formë antologjisë. Një pjesë e mirë e poezive që kisha veçuar, kuptohet, nuk i bindej përkthimit. Detyrimisht, u mora vetëm me të tjerat, por mbeta, megjithatë, i kënaqur nga rezultati. Nuk pretendoj se e njoh shumë mirë poezinë e brezit që përfshihet në antologji. Do të doja ta njihja më mirë dhe të përktheja çdo poet që do ta bënte atë më të plotë. Kam parasysh këtu disa emra që përmenden herë pas here nga kritika – ajo kritikë që kemi ne në Shqipëri – por që, për fatin tim të keq, kam lexuar aq pak gjëra prej tyre, saqë përzgjedhja dhe përkthimi bëheshin të pamundur. Siç e shihni, ky punim u kushtëzua edhe nga një faktor jashtëletrar, që është largësia ime, gjë që nuk e mohoj.

Meqë folët për largësinë, sa e lehtë dhe sa e vështirë është për dikë që ta gjykojë letërsinë e vendit të vet nga larg?

Largësia nuk është gjë, po të kemi parasysh se ekzistojnë edhe njëqind e një faktorë të tjerë që e pengojnë një shqiptar, qoftë ky edhe shumë i interesuar, të njohë disi mjaftueshëm poezinë që shkruhet sot në gjuhën e tij. Madje largësia, nganjëherë, të ndihmon të kesh një mendim më të kthjellët mbi disa gjëra. Tek e fundit, njerëz jemi dhe marrëdhëniet njerëzore, sidoqoftë, ndikojnë në nivelin e kritikës së një vendi, aq më tepër të një vendi të vogël si Shqipëria. Por në kohët e sotme largësitë janë shkurtuar së tepërmi. Për sa më përket mua, kjo largësi pothuajse nuk ekziston, falë të afërmve dhe miqve që nuk harrojnë të më dërgojnë libra dhe revista nga Shqipëria.



Bashkëpunëtorja juaj ka qenë një greke. Ç’mund të na tregoni për këtë bashkëpunim dhe si e sheh ajo poezinë shqipe?

Pata fatin të bashkëpunoja me një nga zërat më të rëndësishëm të poezisë së sotme greke, me Pavlina Pampudin. Ajo është përgjegjëse e kolanës së poezisë së huaj në shtëpinë botuese Roes, një ent i rreptë, që boton pak libra, por vetëm libra shumë cilësorë. I çova përkthimet që kisha bërë dhe ajo u befasua nga poezia shqipe. U entuziazmua dhe i kërkoi menjëherë bashkëshortit të saj, botuesit Lefteris Kartakis, një njeri ky me shije të holla letrare, botimin e librit. Reagimi i tyre vlen diçka më shumë se një vëllim i tërë kritik për poezinë e sotme shqipe. Veç të tjerash, janë njerëz që e duan Shqipërinë, që shohin tek ne ato vlera që gjithandej po rrënohen dalëngadalë nga zhvillimet e fundit të shoqërisë. Vjet, nga e njëjta shtëpi botuese u botua një antologji e poezisë popullore shqiptare, në përkthimin e Thoma Sterjos dhe me pasthënie të Ismail Kadaresë, vepra e të cilit është bërë e njohur në Greqi para disa dhjetëvjeçarësh po nga ky ent.



Cili është destinacioni i kësaj Antologjie?

Megjithëse është dygjuhëshe, ajo i drejtohet, në radhë të parë, lexuesit grek. Më jepet rasti këtu të shtoj diçka në lidhje me “hatërmbetjet”, për të cilat folëm më parë: duke iu drejtuar një publiku joshqiptar, është gjetur mënyra dhe i janë bërë të qarta publikut në fjalë kufizimet e saj të mundshme. Por qëllimi i saj është të njohë lexuesin grek me poezinë që shkruhet sot në Shqipëri. Tani, në qoftë se ky punim do të ketë ndonjëfarë dobie edhe për publikun shqiptar, aq më mirë.



Si është pritur deri tani?

Shumë mirë, gjë që e prisja. Ka vetëm dy muaj që ka dalë në qarkullim dhe për të është shkruar në shtypin grek me fjalët më të mira. Vlen të veçohen një shkrim nga Pandelis Bukalas dhe një tjetër nga Jorgos Blanas, që janë emra të rëndë në poezinë e sotme greke.

Si njohës i mirë i letërsisë, si e shihni letërsinë e sotme shqiptare dhe poezinë në veçanti?

Letërsia shqipe është duke kaluar, siç u shpreha edhe më lart, një nga periudhat e saj më të begata. Kjo deri tani nuk është vlerësuar saktë, gjë që duket, deri në njëfarë mase, e natyrshme. Por nuk ka dyshim që në të ardhmen do t’i jepet rëndësia që i takon.

Jo rrallëherë duket se poezia shqipe edhe paragjykohet. Nëse mendoni kështu, cilat janë arsyet sipas jush?

Patjetër që paragjykohet. Por unë mendoj se, në shumicën e rasteve, nga të huajt paragjykohet për mirë. Pra, një lexues i huaj, kur i bie në dorë një roman apo një libër me poezi nga letërsia shqipe, ka parandjenjën se do të lexojë diçka cilësore, pasi të tillë letërsi bëjnë, zakonisht, popujt e vuajtur; aq më shumë një popull i vuajtur që i ka rrënjët në të njëjtët troje ku i ka edhe poezia. Dhe, ndoshta, ky lexues rrallë qëllon të zhgënjehet. Letërsia shqipe, sidomos poezia, paragjykohet për keq nga vetë shkrimtarët dhe kritikët shqiptarë. Për shembull, faktin që Camaj apo Mjeda nuk kanë tërhequr kush e di se çfarë vëmendjen në gjuhët ku janë përkthyer, këta nuk e shikojnë të lidhur me vështirësitë e shumta që ndesh një gjuhë “e vogël” si shqipja për të komunikuar me një auditor të huaj, por tek inferioriteti i hamendësuar i artit të tyre. Është gabim të nisemi nga kritere të tillë për të vlerësuar poezinë tonë të traditës. Sikurse është gabim të nënçmojmë poezinë e re ngaqë nuk jemi në gjendje ta shijojmë.



Ju dalloheni për një stil të veçantë në letërsinë që bëni. Kujt ia dedikoni këtë dhunti?

Zakonisht, para pyetjesh të tilla mikluese, me kalimin e kohës, shkrimtarët po përpiqen t’u shmangen përgjigjeve klasike dhe të tregohen sa më origjinalë. Prandaj, mbase do të tregohesha më origjinal duke dhënë një përgjigje klasike: punës, kryesisht.

Cila është sfida juaj më e fundit në letërsi, pse jo edhe ajo që prisni të keni?

Meqë folëm për përkthimin dhe antologjitë, qëllimi im i afërm është të botoj një antologji të poezisë greke në shqip, për të cilën punoj prej dymbëdhjetë vjetësh. Shpresoj të gjenden mundësitë dhe të botohet, sepse fqinji shpirtin e fqinjit nuk mund ta njohë nga analizat e dyshimta të gazetave, por drejtpërdrejt nga poezia e tij.



E Diele, 20 Korrik 2008

Një panair punësh të kota

Astrit Lulushi, SHBA


Njerëzit gjithmone kanë krijuar a ngritur monumente përfshi kryevepra e statujat madheshtore. Arsyeja e ngritjes së shumë prej tyre vazhdon të mbetet e panjohur dhe kjo ndoshta sepse të shpjegosh kotësinë, ështe njësoj si të pretendosh se ke kapur erën.
Thuhet se që nga koha kur Arka e Noes doli mbi ujë, u deshën të kalonin disa breza që njerëzit të ndjeheshin të aftë e përsëri të sigurt për të mare persipër ndërtimin e projekteve të mëdha. Sepse, gjithmonë sipas gojëdhënes, kishin kaluar 5 breza nga përmbytja e madhe kur ata thanë: “Le të ngrejmë një kullë maja e së cilës të preki qiellin, dhe me këtë të bëhemi të famshëm para se të vdesim”. Historianë, që prej kohëve më të lashta, thonë se Kullën e Babelit askush nuk e ka parë e jo më të dijë se sa e lartë ishte. Por nga që përmendet a mbahet mend, kjo tregon se disa besonin në ekzistencën e saj, njësoj si në rastin kur njerëzit kurrë nuk i kanë njohur a parë paraardhësit, por megjithatë flasin rreth tyre me aq siguri, njësoj sikur sapo të ishin ndarë. Por edhe si në rastin kur provojnë një system politik.
Teologjikisht, historia e Noas, merret si koha e fillimit të kohës moderne, ashtu si historikisht, 28 nëntori 1912 është zanafilla e shtetit të sotëm shqiptar. Për të mbritur shkallën e zhvillimit e te rimëkëmbjes sa për të marrë përsipër ngritjen e kryeveprave si ajo e Kullës së Babelit, njerëzimit u desh te kalonte rreth 225 vjet nga koha e Noas. Thuhet se i quajturi Phaleg, një nga arkitektët e Kullës së Babelit. ishte stërnipi i pestë i Noas.
Por vetëm më pak se një brez, 32 vjet nga 28 Nëntori 1912 mjaftuan kur më 1944 një grup shqiptarësh, të pushtuar nga vetlavdia, i hynë punës për të detyruar të tjerët të punonin për ngritjen e kullës së tyre; “Fanarin ndricues në brigjet e Adriatikut”. Fillimisht shumë besuan dhe punuan rëndë, njësoj si arkitektët e muratorët e Kullës së lashtësisë. Por kur panë se qielli ishte i pamundur të arrihej, mes tyre plasi grindja dhe shtyrjet, shpifjet, rrëzimet, vrasjet hapur a pas shpine të njeri tjetrit u benë të panumërta.
Nuk dihet përse është thënë se Kulla e Babelit simbolizon moskuptimin sepse sipas një etimologjie, “Ba” do të thotë “Baba” dhe Bel > Zot. Megjithatë, ashtu si askush nuk mund t’a kuptojë foshnjen që sapo fillon të belbëzojë, gjithashtu askush nuk mund të shpjegojë përse njerezit që deri atëherë flisnin një gjuhë, krejt papritur filluan të mos kuptonin njëri tjetrin.
Ashtu si idea e K. së Babelit, edhe Komunizmi, në kuptimin fillestar të fjalës është joshës; vlera materiale e pronat të përbashkta. Në kushte të tilla prona vetjake është e siguruar, e pakërcënuar, pasi të gjithë kanë. Tërheqës si një mit, por shumë bindës për të qënë i vërtetë, sepse tani që dihet, mund të thuhet se bota sot do të kishte qënë më e mirë sikur “komunizmi” të kishte mbetur vetëm një ide.
E shfaqur fillimisht si teori shoqerore, (1840) komunizmi mori kuptimin e një sistemi politik me botimin nga Marksi e Engelsi të Manifestit të Partisë komuniste gjermane më 1850. Kështu lindi projekti i Kullës moderne të Babelit. Pas 150 vjetësh mundimesh, krimesh, vrasjesh, manipulimesh, kulla u shemb e njerëzit të të zemëruar u shpërndanë e u përcanë dhe cdo njeri filloi të flasë një gjuhë krejt të pakuptueshme nga ajo e tjetrit. Mos eshtë kjo nje prej arsyeve që sot ata nuk kuptohen politikisht?. Kjo gjithashtu tregon se ata nuk kanë mësuar asgjë nga humbja, sepse shihet se cdo grup a parti premton të pamundurën vetëm për të kapur majat e pushtetit, dhe pas cdo dështimi, krijon fragmentizëm e përcarje brenda partisë së partisë prej partisë e kështu me radhë.

Fati e deshi të njihem nëpërmjet "Fjalës së Lirë"

Fatime Kulli

Kolec Traboini sfidoi faqen e errët, duke na dhuruar, faqen e ARTË të medaljes së shoqërisë sonë: "Dritëza Shqipërie"



Pasi u njoha në forumin e intelektualëve shqiptarë në mërgim, "Fjala e lirë" e zotit Fatmir Terziut, i cili e ngre lart vlerat e kulturës shqiptare në vendin e Mbretërisë së Madhe, aty njihem me gra që vërtet e meritojnë emrin grua, krijesa që lind, rrit dhe edukon brezat pasardhës të njerëzimit. Gra që me dijet dhe kulturën e tyre, japin një kontribut të çmuar në jetën politike, shoqërore dhe sociale. Gra që dinë të shkruajnë bukur fjalën shqipe nëpërmjet poezisë, tregimeve, prozës, pse jo dhe romaneve. Disa prej tyre, janë mikeshat e mia, të cilat i vlerësoj më shumë se veten time, se me të vërtetë janë vlera, si Ilirianën, Mondën, e tjer,. Por shumë prej tyre nuk i kam njohur më parë, dhe fati e deshi të njihem nëpërmjet "Fjalës së Lirë", revistës letrare "Pelegrin" në Athinë, që tashmë është bërë shumë e domosdoshme për të gjithë shkrimtarët shqiptarë, që jetojnë e punojnë në emigrim kudo nëpër botë. Dhe për këtë një vlerësim ka shkrimtari Nase Jani. Gjithashtu, një vlerësim maksimal meriton "Sofra Letrare" në Amerikë me punën e palodhur e plot pasion të intelektualit erudit Kolec Traboini.
Pikërisht, lidhur me punën e Kolecit, para disa ditësh u njoha me esenë e tij "Dritëza Shqipërie", botuar tek "Fjala e Lirë", ku pasqyronte vlerat e dukshme e të padukshme të grave krijuese në emigrim.
Koleci, duke qenë artist shumë dimensional, e ka qëndisur këtë ese (pa egon e një burri maskilist), jo vetëm me kulturë të admirueshme profesionale, por edhe me dashuri njerëzore dhe respekt të madh për gratë krijuese, që edhe pse mbi kurrizin e tyre (të brishtë), përballojnë problemet familjare të ditës, si nëna, si bashkëshorte, si gra, ato japin një kontribut të çmuar (larg Shqipërisë" në fushën e krijimtarisë, për të cilat Traboini i vlerëson "Dritëza Shqipërie".
Kur lexoja dikur Cvajkun, mahnitesha se si ai shkrimtar i pasqyronte aq me objektivitet gjendjen shpirtërore të grave në prozat e tij, dhe padyshim që miliona gra në botë e adhurojnë Cvajkun, dhe e kanë quajtur atë "avokatin" shpirtëror të tyre. E ndërsa tani, unë njihem me mikun tim të letrave, që shkruan aq mrekullisht për gratë krijuese, duke u shndërruar kështu "avokati" i krijuesve gra. Koleci jo vetëm që tregon vlerat e tij njerëzore dhe humane, ndaj qenies krijuese grua, por ai i lartëson ato, duke lënë për nesër, (kur edhe brezat e bashkëmoshatareve të mia të mos ekzistojnë më), një ese brilante të vendosur në panteonin e letërsisë shqipe.
Unë si grua krijuese, mendoj se Kolec Traboini, me këtë ese tregoi vlera qytetarie, (ato që deri tani kanë munguar), dashamirësie duke pasqyruar këto gra krijuese ku brenda tyre lexuesi zbulon thesaret e panjohura të dinjitetit njerëzor dhe krijues.
Për këtë dua ta falënderoj e vlerësoj Kolec Traboinin, pasi shoqëria jonë e molepsur me vese, me intriga, me vuajtje e zhgënjime, ka shumë nevojë për "Dritëza Shqipërie".
Medalja ka dy faqe, dhe Koleci sfidoi faqen e errët të medaljes, duke na dhuruar faqen e bardhë, faqen e ARTË të medaljes së shoqërisë sonë: "Dritëza Shqipërie".
Faleminderit kolegu im Kolec, faleminderit ju miket e mia krijuese, që me punën tuaj na lartësoni emrin grua, faleminderit Fatmir, për kontributin tuaj të çmuar në faqen letrare shumë profesionale, larg atdheut, ku me zërin tuaj ne shumë pranë njëri tjetrit.