Poema e mallkuar!

TAHSIN XH DEMIRAJ

(«Dielli dhe rrëkerat »  e poetit Falli Haliti )                      

Prolog .

Kur unë i thashë poetit Faslli Haliti se sot bëhet një mbledhje me krijuesit në gjimnaz, me siguri për poemën time do të bëhet, më tha Faslli Haliti, jo pa tronditje!.

 Nuk e besoj të jetë për poemën... U bënë dy mbledhje për të, erdhën edhe nga Komiteti Qendror dhe Lidhja e shkrimtarëve dhe e artistëve... Jo, jo nuk ka kuptim… nuk ka fare kuptim…

Po, po për poemën, tha i nervozuar, poeti me bindje të palëkundur. Ai e ndjente. E priste, si duket...

Nuk kanë ç’të thonë më për poemën, i thashë unë për ta qetësuar shokun.   I thanë të gjitha, ç’kishin për të thënë… e…, në rast se fillojnë përsëri, ti bëj një autokritikë dhe kaq… Thonë se ai i madhi vdes për autokritikë.

Por ja që paskan pas për të thënë akoma dhe sot pas 40 vitesh për poetin dhe poemën e tij të mallkuar, siç e quaj unë në mënyrë eufemike, sepse ja që e mallkuar qenka, gjersa vazhdojnë të merren me të dy gazeta: «Metropol» dhe «Republika», dy gazeta serioze qe vene ne pikpyetje  prestigjin e tyre  kur merren me te tilla gjepura e pasaktesira...

 ...Athere thash se i  thanë të gjitha, ç’ishin për të thënë, por kur lexova në internet dy shkrime nga një apokrif i cili ishte botuar në gazetën  «Metropol», më 4 korrik, një javë para se poeti Faslli Haliti, do të merrte Urdhrin «Mjeshtër i Madh» nga Presidenti i Republikës dhe më 12 dhjetor 2012 kundër poemës së «mallkuar», «Dielli dhe rrëkerat». Pas 40 vitesh nga kjo poemë e cila u quajt nxirëse e realitetit socialist e që bënte thirrje me qitje të largët për përmbysjen e pushtetit popullor, tani po quhej një poemë glorifikuese dhe hyjnizuese që ngritka në qiell Diktatorin Hoxha. …

...Po ne se do te kishte qene e tille, le te me pergjigjen Metropoli dhe Republika c’ishte ai termet qe ra ate kohe dhe u hodhen si te terbuar kunder poetit, qe nga vete diktatori e tere stani i tije- ai kombinat gjigandesk me morine e agregateve qe bluanin mendimin e lire intelektual, ish estetet- ingranazhe me dhembe te celikta te Institutit te ML, Fiqrete Shehu- ish drejtoresha e shkolles se Partise qe u muar posacerisht me krijimtarine e Poetit te hidhur, katarakte kririkash qe nga   Lidhja e Shkrimtareve dhe Artistave e deri ne Rrethin e Lushnjes mbledhje pas mbledhjesh deri sa vec se u denua me ashper se me burg, te punoje ne bujqesi,  iu hoq edhe e drejta e botimit- per ta eleminuar nga letersia, per ti shkurtuar jeten, gje qe nuk kishte ndodhur edhe me urraganin- Migjen- e edhe me gjith shkrimtaret  perparimtare te viteve ’30, ne kohen e te tmerrshmit Musa Juka ish- minister i brendeshem i Monarkise, gje qe nuk ndodhi asnjehere me askend ne Eurolindje dhe ne te gjitha koherat, aqe sa u shqetesuan e shkruan e pyesnin per fatin e Poetit edhe perteje Adriatikut e tutje neper boten e lire, Uke Mali ne Paris dhe Ernet Koliqi ne Rome. A do te duhej me teper se kaqe per rreaksionin qe shkaktoi poezija e Poetit Faslli Haliti’...

E… në rast se fillojnë përsëri, i them Faslliut, bëj një autokritikë dhe kaq…

...Dhe ja që ata filluan përsëri kundër poemës dhe vetë poetin të cilin nga poet opozitar, antikonformist i vecante deri ne gjenialitet, personalitet ne kulture dhe ne arte, i papajtueshem me asnje lloj autokratizmi, mesues dhe edukator brezash, ithtar i drejtesise shoqerore- universale, i lirise, i clirimit shpirteror dhe emancipimit gjithshoqeror, nga  armik i lindur- i perbetuar i diktatit deri ne diktature, sot na e quakan një «apostull» të përbetuar të komunizmit-; trumbetues të «lavdisë dhe madhështise» së Enver Hoxhës, të partisë komuniste marksiste leniniste-.

Poeti paska pas të drejtë atëherë që mbledhja në gjimnaz bëhej për goditjen përfundimtare të poemës Dielli dhe rrëkerat të cilën  dy kritikët dhe studiuesit Gjergj Zheji dhe Kudret Velça shprehen: «Nëse duam të gjejmë një vepër me të vërtetë kritike kundër realiteti dhe burokracisë komuniste të regjimit, atëherë duhet t’i referohemi poemës së famëshme të Faslli Halitit “Dielli dhe rrëkerat”. ( Tribuna demokratike 21 prill 1992)   

                                 

***           

Atë fund marsi të vitit 1973, rreth orës 11, drejtori i Shtëpisë së kulturës së qytetit Vangjel Bardhi, tha se në orën 4, pas dite, duhej të ishim të gjithë në Gjimnaz se do të bëhej një mbledhje me shumë rëndësi, atje ku ishte shkruar kritika kundër poemës Dielli dhe rrëkerat të poetit Lushnjar Faslli Haliti nga dhjetë letrarët e rinj të këtij gjimnazi… Do të vijë edhe sekretari i parë i Komitetit të Partisë, më tha i shqetësuar drejtori! Kërkova Faslli Halitin, por nuk e gjeta në shtëpi. Ka shkuar në Tiranë,  më thanë ata të shtëpisë së tij. Pa shko edhe ti Tahsin, një herë e shiko se mos ka ardhur. Ai duhet të jetë pa tjetër këtu në orën katër. Për të bëhet mbledhja. Do të asistojë vetë anëtari i Byrosë Politike, shoku Rita Marko,  më tha i alarmuar drejtori i Shtëpisë së Kulturës.

Qenka serioze,  thashë me vete. Është i rrezikshëm ky Rita Marko. Ishte po ky që ia hëngri kokën shkrimtarit Bilal Xhaferri,  para disa viteve dhe pikërisht në një mbledhje të tillë letrarësh. Pjesa me pllaka gri para ndërtesës së gjimnazit, mbushur me nxënës dhe profesorë, spërkatej me ujë herë pas here, që të mos ngrihej pluhur e të tymoste, larg qoftë byroistin që pritej të vinte.  Qenka në rrezik Faslliu,  thash përsëri, me vete…

Po ç’të ishte vallë...? Ku nuk më shkonte mëndja! Ç’të ishte kjo mbledhje me kaq urgjencë, sikur po sulmohej vendi...? 

Pas pak, më gëzoi lajmi se anëtari i Byrosë Politike, nuk do të merrte pjesë në mbledhjen tonë. E kish kërkuar urgjent ai, i madhi i Partisë për një mbledhje më të rëndësishme në Tiranë. Kohëra të trazuara, të mjegullta. Mosardhja e byroistit, bëri që mbledhja të shtyhej për të nesërmen që këtë radhë do të bëhej jo në gjimnaz, por në sallën e Shtëpisë së kulturës,  në orën katër pasdite. 

***

Rreth orës tre filluan të vijnë shkrimtarët e besuar, beniaminët e Partisë Neza, Kongo, Dinaku, Guga; pas tyre erdhi dhe grupi i krijuesve të rinj të rrethit letrar të gjimnazit: Ariani,  dy Vjollcat, Vladimiri, Bashkimi, dy Bujarët, Drita, Qerimi, Natasha, me mësuesin e tyre të letërsisë në krye të «gardistëve» të kuq. 

Faslliun e dua këtu,  më tha drejtori. Ai duhet të jetë doemos këtu!

Po ju më thatë që ka shkuar që dje në Tiranë dhe, nuk e dimë nëse është kthyer apo jo.  E po sa më lajmëruan që erdhi, zbriti nga treni, më telefonuan nga stacioni…E paskan markuar të shkretin, i paskan vënë prapa hafije, thashë me vete.  Nisu me vrap, më tha drejtori, dili përpara te gjimnazi apo shkoi në shtëpi se mbase ka arritur. Nisu...!  I zbrita shkallët nga dy e nga tre.   Në kthesë për pak sa nuk theva kokën.  Te dera desh u rrëzova. Ika me vrap poshtë, përmes lulishtes dhe befas u takuam te depot e grumbullimit, pikërisht atje ku bëheshin gjyqet kundër armiqve të klasës, kulakëve, të deklasuarve, tradhtarëve… Shpejt, i thash Faslliut, me një frymë… Ty po të presin.  .  E di, e di, më thanë ata të shtëpisë. Me siguri për poemën do të jetë, thotë Faslliu!. Nuk e besoj të jetë për poemën, i them. U bënë dy mbledhje për të, erdhën edhe nga Komiteti Qendror dhe Lidhja e shkrimtarëve dhe e artistëve... Jo, jo nuk ka kuptim… nuk ka fare kuptim…Po, po për poemën time bëhet, tha i nervozuar, Faslliu . 

Nuk kanë ç’të thonë më për poemën,  thashë unë, për ta qetësuar shokun.   I thanë të gjitha ç’kishin për të thënë… e…, në rast se fillojnë përsëri, bëj një autokritikë dhe kaq… Thonë se ai i madhi vdes për autokritikë, paçka se atyre që bëjnë autokritikë ua merr shpirtin duke u thënë, thellohu, thellohu, me një fjalë futuni vetë në dhè, vazhdova për ta bërë Faslliun të qeshte. Po Faslliu  ishte bërë helm.  Nuk më duket se do të kalojë kaq lehtë, Tahsin…, kërkojnë kokë turku këta, më tha Faslliu duke tundur kokën me nervozizëm. 

Nuk kanë ç’të të bëjnë. Ti biografinë e ke në rregull, veç nxito… e… mos e jep veten, qëndro gjakftohtë…Arritëm me një frymë në Shtëpinë e Kulturës ku, salla ishte mbushur plot e për plot.

***

Të gjithë e përpinë me sy Faslliun që zuri vend në radhën e tretë të sallës, afër shokut të tij më të besuar, Halilit. Unë u ula në radhën e parë. Ndërkohë hyri Sekretari i parë. Të gjithë u ngritën në këmbë. Sekretari bëri shenjë me dorë që të uleshim dhe ne u ulëm. Në presidium zuri vend,  pranë Sekretarit,  shkrimtari Kongo si krahu i djathtë i tij për çështjet e letërsisë dhe arteve. Fjalën e mori sekretari i parë i komitetit: 

Dua që secili të më flasë për krijimtarinë e tij, tha Sekretari i parë. Në sallë nuk dëgjohej asnjë pipëtimë. Nga korridori vinte një erë jo e këndshme. Ngjitur me derën e sallës së mbledhjeve, ishte studioja e instrumenteve të frymës. Ngaqë pastroheshin rrallë, ata lëshonin një erë sekrecionesh si uthull e fortë, trazuar me amoniak, apo si shurrëtore e palarë prej kohësh gjatë gjithë verës…Mbylleni atë derë,  urdhëroi Sekretari i parë i Komitetit të Partisë.  Rrëmbimthi u ngrit drejtori dhe e mbylli. Qetësi nënujore. Dëgjohej vetëm një mizë që përplasej nëpër xhama; të mbledhurit kthenin kokat herë pas here andej nga vinte zhurma e mizës, nga që nuk dinin ç’do të bëhej e s’dinin ç’të thoshin…Sallën e kishin mbushur militantët partiakë që do t’i hidheshin në fyt poetit nën dirigjimin e vetë sekretarit. Madje disa pseudoletrarë, amatorë, ishin porositur e përgatitur të diskutonin me letër si Koli Ll.,  Mihal N., i famshmi Themi Ndreka i cili i shkruante letra Enverit, gati çdo javë. Por tamam këtij ia ngatërroi fletët e diskutimit humoristi i talentuar Gori Prifti.Themiu u ngatërrua keq e u bë qesharak, aq qesharak sa përkrahësit e poetit në sallë, u shqyen gazit… Sekretari i parë pa nga shkrimtari Kongo G. Të cilin e kishte në krah. U duk sikur po i thoshte: Kështu i paske përgatitur militantët e Partisë ti...?   Shkrimtari atëherë, u bë baltë në fytyrë. Mirë de mirë! Po ai Faslli Haliti  është këtu...?  pyeti sallën Sekretari.  Këtu jam, tha Faslliu dhe u ngrit në këmbë disi i qetë. 

Pa na fol për atë krijimtarizezën tënde, i tha sekretari poetit. Faslliu  dukej sikur po i ngarkonin dy kuintalë peshë mbi supe.  Pa na thuaj një çikë, i tha prerë sekretari, ç’të shtyu ty, të shkruash poezi të tilla katran me bojë, si këto : Njeriu me kobure, Zhurmë, Djali i sekretarit,  Njeriu i zi,  Çifligu, Thyerje… Pa na thuaj këtu, ç’ke dashur të thuash me to; sidomos me poezinë Çifligu, çifligjet ua mori reforma agrare çifligarëve. Ç’na përrallis ti, apo do që t’u kthehen prapë atyre...? Po me ato vargjet yrnekë: Rroftë dielli President i plazhit e,  ku di unë… Kush të shtyu të shkruash poemën katran me bojë Dielli dhe rrëkerat, Tirana?  Tirana e gjithë jo, xhanëm, se në Tiranë  jeton e punon edhe shoku Enver, po e kam fjalën se kush të shtyu nga ata rrufjanët politikë, për të cilët flet shoku Enver në fjalimin e tij historik,  mbajtur në Presidiumin e Kuvendit Popullor…? Të gjithë hapën sytë të habitur… Sekretari i parë u marrka edhe me leximin e poezive...?! A ka kohë ai të merret edhe me poezi...? Çudi si i ditka të gjitha…?  Ia ka shkruar ai që ka në krah. Nuk e sheh sekretarin si ia hedh sytë letrës që ka përpara…, i mërmëriti tjetri shokut që kishte pranë…

Nuk kam ç’të them shoku sekretar… Unë i  bëj poezitë dhe i dërgoj për botim… tha poeti që qëndronte vazhdimisht në këmbë,  si para një gjyqi apo autodafeje mesjetare. Ai deshi të ulej, por sekretari e urdhëroi të qëndronte në këmbë… Po, po, e dimë këtë. Për botimin e tyre do të përgjigjen ata që t’i kanë botuar. Ti do të përgjigjesh për veten tënde… Ç’të shtyu të shkruash poezi të tilla katran me bojë..? Realiteti, lufta që bën Partia kundër burokratizmit, u përgjigj poeti i gozhduar. Po pse more ti, ky është realiteti ynë socialist...?  Do të flasësh si duhet ti,  apooo…,  shkreptiu sekretari. Faslliu  u ul, por sekretari e ngriti përsëri dhe ai ndenji në këmbë gjatë gjithë mbledhjes e cila zgjati gati 10,  12 orë. Dashakeqët i hidhnin sytë me urrejtje dhe ngriheshin nga pak e merrnin poza kinezçe që t’i shihte segretari.  Dashamirët menduan se kaq e pati i ziu poet… Nuk të lejoj të flasësh me këtë gjuhë. Unë të ngrita që ti të reflektosh,  të bësh autokritikë të thellë e jo të bësh propagandë borgjezo-revizioniste këtu para hundës së partisë…, sekretarit të partisë, desha të them. Çohu dhe na thuaj,  kush të ka ushqyer me këto mendime të qelbura, reaksionare që ke arritur të bësh poezi të tilla të zeza si sera e Selenicës… Hajde çohu dhe fol ashtu si duhet, ndryshe...  Faslliu  u çua përsëri dhe s’dinte ç’të thoshte. 

Realiteti,  shoku sekretar,  realiteti,  tha si i zënë në faj poeti e i gozhduar si në autodafet e inkuizicionit mesjetar. Po pse, more Faslli Haliti, realiteti ynë është ky që paraqet ti në ato poeziçkat e tua...? A nuk e sheh ti televizorin...? Çdo ditë suksese,  suksese të reja në industri, bujqësi, kulturë, arsim, në art e letërsi, në edukimin komunist të masave; suksese në politikën e jashtme dhe të brendshme. Si është e mundur, nuk të bien në sy, ty, këto, more ditëzi... ?  Jo,  jo,  kështu nuk të lejoj të flasësh, atëherë le të lëmë të tjerët të flasin; të ngrihen e të flasin për krijimtarinë tënde katran me bojë, lirshëm, pa ndrojtje...Kush e do fjalën?, pyeti sekretari. U ngrit shkrimtari Lejfen, Kongo G. i cili ishte sekretar i degës së Lidhjes, krahu i djathtë i KP dhe ekskluzivisht i sekretarit të Parë,  për letërsinë dhe artet.

Faslliu,  tha ai, ka bërë vazhdimisht poezi të gabuara. Ia kemi thënë disa herë në mbledhjen e  Degës tonë të Lidhjes… Faslliu  duhej të na dëgjonte ne që jemi  më me eksperiencë se ai, me formim të plotë të partishëm. Po ky dëgjonte dhe dëgjon vetëm një shkrimtar: Kadarenë. Po ne kemi fituar eksperiencë të gjatë në letërsi dhe kemi dhënë vepra të partishme, edukative, të shëndosha ideologjikisht e politikisht. Ne e shtruam për diskutim në mbledhjen e kryesisë poemëzezën Dielli dhe rrëkerat dhe i thamë se ishte e gabuar,  me përmbajtje armiqësore. Faslliu duhej ta griste atë poemë katran me bojë, siç e quajti me të drejtë dhe me gjykim të hekurt marksist-leninist, vetë sekretari i parë i KP dhe, jo ta dërgonte atë paçavure për botim… Po Faslli Haliti dëgjon vetëm Kadarenë, sepse për Kadare e mban veten ky poet i “madh”i Lushnjës që ne,  habitemi se kur na u bë kaq i madh, xhanëm, ky  p-e-o-t, siç e quan me të drejtë me ironi,  këtë, poeti ynë me partishmëri të lartë shoku Neza. Dhe ja doli ajo që thamë ne, që i solli kaq shqetësime Partisë dhe shokut Enver,  personalisht… Ai po gënjente. Në mbledhjen e kryesisë, nuk u tha ndonjë gjë nga këto që po thotë shoku Kongo G. këtu. Si anëtar i kryesisë së Degës së Lidhjes që isha u ngrita rrëmbimthi në këmbë,  përkundrazi dhe thashë, përkundrazi, ne të gjithë,  e pëlqyem dhe e miratuam poemën e Faslliut. Vetëm ti, shoku Kongo G. nuk u prononcove se e paske ruajtur për këtu.  Të jemi pak më të sinqertë dhe jo të mundohemi të shkarkojmë veten tani, që po e shohim se poema doli e gabuar… Jo, jo, tha sekretari i parë, u shprehe gabim, ti shoku Tahsin, poema nuk është vetëm e gabuar, por është një poemë plotësisht me përmbajtje armiqësore. Ky farë poeti, apo p-e-o-t-i, bën thirrje që llumi, domethënë të deklasuarit,  të rrokin armët kundër Pushtetit Popullor.   Ja dëgjoni si thotë: Po të mungojnë gurët,  t’u thyejmë dhëmbët burokratëve. Po të mungojnë gurët, domethënë po munguan armët… E kuptoni se ç’farë ka katranosur ky poetziu këtu, apo jo...?  E kuptoni ju, që poema bën thirrje me qitje të largët që llumi të na marri pushtetin, të ngrihen në kundërrevolucion...? E dini apo s’e dini, ju se sa punë na ka prishur ky me këtë poemë?, klithi Sekretari sa kishte në kokën e tij staliniste - enveriste. U ngrita dhe thashë: Përpara dhjetë ditësh, në mbledhjen që u bë në këtë sallë ishin edhe shoku Pipi Mitrojorgji,  nga Komiteti Qendror dhe shkrimtari Teodor Laço,  nga Lidhja e shkrimtarëve dhe artistëve. Të tjera gjëra thamë ne, në atë mbledhje e, të tjera gjëra thanë edhe ata. Në konkluzionin e mbledhjes,  ndër të tjera, Teodor Laço tha se, në fund të fundit Pemën që ka kokrra godasin me gurë. Kemi besim se poeti Faslli Haliti nuk do dëshpërohet nga kritikat që iu bënë këtu. Unë kam besim se ai do të na japë më shumë fruta poetike, më të mira, më të ëmbla, më të pjekura.  Ai do të vazhdojë të shkruajë dhe ta pasqyrojë jetën tonë, ashtu siç e shikon ai me syrin dhe stilin e tij poetik origjinal, përfundoi shkrimtari Laço. Shprehja e tij se Pemën që ka kokrra qëllojnë me gurë,  u bë dhe mbeti proverbiale në qytetin tonë… Desha të them se poema,  përpara dhjetë ditësh, nuk u paraqit e tillë, siç po e paraqesim sot…, përfundova së foluri unë. Po, po, përpara dhjetë ditësh ashtu mund të ketë qenë… ashtu ishte përpara dhjetë ditësh, tha sekretari i Partisë, por ne sot diskutojmë në kuadrin e porosive të fundit, më të fundit që na dha shoku Enver në mbledhjen e fundit të Presidiumit të Kuvendit Popullor dhe nën dritën e këtyre porosive, duhet ta analizojmë krijimtarinë tonë…

Pa na thuaj ti,  Faslli Haliti, nga frymëzohesh ti, në krijimtarinë tënde, ku kullot ti që ke mbledhur gjithë këtë vrer, me kë shoqërohesh …?  Nuk di ç’të them,  tha poeti, i vënë me shpatulla në mur…, po i thoni ju më mirë ato që duhet; mua s’më mbetet tjetër veçse t’ju dëgjoj me vëmendje dhe të reflektoj...  Nuk di ç’të thuash ëëëë, tha sekretari, po,  poooo…nuk ke di ç’të thuash ti, sepse je i molepsur nga poetë të huaj që lexon në italisht, frëngjisht po, pooo… m’i kanë thënë shokët, i dimë,  i dimë të gjitha, nuk ka gjë që nuk di partia jonë syçelë… Dhe ju krijuesit e lexuesit që i keni pëlqyer poezitë e këtij poetuci, tregoni mosthellimin tuaj në vijën e drejtë të Partisë dhe kjo nuk ju falet, por në fund të fundit, nëse faji është kolektiv, përgjegjësia është personale, përfundoi sekretari i Parë i KP.  Për poemën dhe poezizezat e tij, mban përgjegjësi vetë p-e-o-t-i Faslli Haliti, tha ai me ton të sertë, ndërsa ju të tjerët që i keni pëlqyer, pas kësaj mbledhjeje duhet t’i bëni analiza të hollësishme çdo krijimtarie artistike,  çdo gjë duhet të kalojë në vrimën e gjilpërës… Është këtu ai që bën tregime, ai… si quhet ai, Jaçellari, më duket sikur quhet ?,  pyeti sallën sekretari Këtu jam shoku, sekretar! Pa Çohu! Ti,  qenke ai trimi që që na e ke ngritur në qiell Faslli Halitin në mbledhjen e kaluar?.  .  . ,  pyeti me ironi sekretari.  Nuk e ngrita në qiell,  shoku sekretar,  unë bëra vetëm vlerësime për poezinë e tij…,  u përgjigj tregimtari i talentuar,  Halil Jaçellari.   Diskutimin unë e bëra me shkrim,  në arkiv të Degës së Lidhjes e keni.   Mund ta lexoni,  tha Jaçellari. 

Ja nuk e sheh…atë nge kemi ne të lexojmë diskutimin tënd…mirë,  mirë.  .  .  do t’i shohim edhe ata tregimet e tua…se lakra ke në kokë edhe ti,  si Faslli Haliti,  e kërcënoi sekretari i KP.  Dhe tani, të bëjmë 10-15 minuta pushim se na trullosi ky poetziu.

***

Vazhdojmë shokë me krijimtarizezën e Faslliut … Po, tha Dule Çaloku që mbahej si njohës i thellë i letërsisë. Ne nuk do të lejojmë, që armiku të depërtojë në radhët tona.  Unë i rekomandoj peotit që të lexojë Organizata e Partisë dhe letërsia e Partisë  të shokut Lenin, të lexojë gjithashtu dhe romanin Si u kalit çeliku të shokut Gorki dhe romanin Nëna të shokut Majakovski… Salla ia u shkri së qeshuri.  .  .  I ngatërrove ooo Duleee, i bëre lëmsh…,  tha Gori humoristi nga salla. Hajt,  hajt se i di më mirë se ju unë këto punët e letërsisë…,  kurse ju, kujtoni se i dini vetëm ju.  .  .  Mos e ndërprisni!, urdhëroi sekretari, ai po flet me gjuhën e Partisë dhe të shokut Enver... Po këta nuk të lenë të flasësh o shoku Sekretar edhe duke ju pasur ju këtu…. eee… ku e kisha fjalën...?  Pooo,  të lexojë nga letërsia e popullit të madh kinez, sidomos romanin e shokut Lejfen që mua më kanë pëlqyer më shumë, jashtëzakonisht shumë domethënë. Ne more shokë,  ashtu siç na mëson Partia mëmë, nuk kanë ç’na duhen të marrim miell hua nga letërsia revizioniste e Bashkimit Sovjetik dhe nga bota imperialiste perëndimore… Ne kemi miellin tonë. Jemi të informuar se ky P-e-o-t-i në fjalë, siç e quan me të drejtë poeti i partishëm, komunisti Neza, merret edhe me lexime në gjuhë të huaja, sikur nuk i dalka gjuha e nënës, ç’i duhet këtij leximi në gjuhë të huaj, kur mund të lexoj, në gjuhën e bukur të të parëve tanë, në gjuhën e pellazgëve dhe ilirëve,  dua të them..., tha Dule Çaloku dhe pa nga sekretari për të marrë miratimin e tij.  Që merret me gjuhë të huaja, mire bën se kulture është, tha sekretari, sa për sy e faqe, por… Jooo shoku sekretar,  kundërshtoi Dule Çaloku me përkëdhekli,  unë do të thosha se nuk kanë ç’na duhen gjuhët e gjarpërinjve e neperkave… Arti ynë popullor është një botë e madhe… Unë, për shembull, kam lexuar Ashtu Myzeqe,  Epopeja e Ballit Kombëtar,  apo Çlirimtarët,  Lumi i tharë. Janë libra me nam këta, shoku sekretar... as bota nuk i ka libra këta libra.  .  .  Bravo Dule, që i paske lexuar këto vepra, tha dikush nga salla, po jo Lumi i tharë o Dule, por Lumi i vdekur….  Ku ka lumë të vdekur e lumë të ngordhur tek ne,  në Socializëm, more ti shok,  paske lakra në kokë,  më duket ti atje. Ka lumenj plot ujë e ndonjë lumë të tharë, delle, domethënë. 

Të lumtë o Dule Çaloku, i dha zemër Sekretari i Parë i KP. 

I kemi bërë që në shkollë, shoku sekretar dhe, nga kjo shkollë, ne kemi mësuar sesi të ruhemi nga revizionizmi, modernizmi e dekadentizmi në letërsi dhe në art, nga korentet reaksionare që kanë çoroditur dhe e kanë bërë lesh arapi botën perëndimore, tha i ngazëllyer Dulja, pas përgëzimit të Sekretarit të Parë të KP. 

Shumë mirë fole ti Dule,  por nuk kemi kohë të zgjatemi.   Tani hyr në temë,  e kemi fjalën te krijimtaria jonë…dhe…konkretisht te poezizeza e p-e-o-t-i-t- tonë,  siç e quan edhe  ti Dule,  e orientoi Dulen Sekretari,  militantin e ftuar në këtë autodafe nga vetë ai personalisht,  për të kamxhikuar autorin e poemës katran me bojë.  

Të them të drejtën shoku sekretar, unë nuk lexoj shumë poezi se kemi kaq shumë probleme…dhe…nuk e di se për çfarë bëhet fjalë konkretisht domethënë,  në këtë p-e-o-m-ë…, tha Dule Çaloku. 

Në sallë u dëgjuan të qeshura…

Qetësi, qetësi, ju lutem, tha shkrimtari Kongo G.  .  . 

Po, mirë, nuk është e thënë që të flasim vetëm për poezinë, e orientoi përsëri, militantin e ftuar personalisht nga ai vetë, ju mund të flisni edhe për prozën edhe për artin obshe, në përgjithësi, domethënë…

Të them të drejtën, shoku sekretar, unë nuk lexoj shumë prozën dhe nuk e kuptoj shumë artin e pikturës dhe të s-k-l-u-p-t-u-r-ë-s, por ama solidarizohem plotësisht për atë që na mëson Partia dhe shoku Enver… Atë që nuk e pëlqen Partia, nuk duhet ta pëlqejmë as ne, e askush seee… Çfarë do të ishim ne pa Partinë, shoku sekretar...?  Hiç… bujq dhe barinj me lopë e me dele… Ja për shembull ne, po përgatitemi për festivalin f-o-r-k-l-o-r-i-s-t-i-k-, po mbledhim vargje për Partinë nëpër kooperativa bujqësore dhe kopshte fëmijësh dheee… të them të vërtetën more shokë,  kemi gjetur vargje që të habisin dhe jo si vargjet e këtij p-e-o-t-i-t që kemi këtu në mes tonë; vargje të tilla, se si i kanë krijuar, një zot e di, më falni,  natyra, desha të them e di. Ja dëgjoni për shembull: O Enver,  o Enver,/  E ke gojën me sheqer,/  Me sheqer e me hurmà,/  Lumë Partia që të ka... ose Qeveria Demokratike/ ka hapur shumë shkolla unike/Vëndin e parë, vëndin e nderit/ e mba shkolla unike e Fierit…e të tjera e të tjera. Ja, unë për shembull, dua t’i muzikoj këto vargje që t’i këndojnë me ooiii e me kaba, grupet tona polifonike dhe kështu të shkojmë me sukses në ngjarjen e madhe artistike të Gjirokastrës që bëhet në Tetor, në përvjetorin e ditëlindjes së shokut Enver. E… merreni me mënd se ç’do të thotë shoku Enver kur të dëgjojë vargje të tilla, një krijimtari të tillë, more shokë…,  pyeti sallën Dule Çaloku krenar që kishte mbrojtur vijën e partisë në art dhe letërsi. 

Mirë o Dule, mirë, ulu tani që të ngrihet e të flasë ndonjë tjetër. 

Dulja u ul jashtëzakonisht i kënaqur që komunikoi disa herë me vetë Sekretari i parë. Këtë ai do ta mbante mënd sa të qe gjallë dhe do t’ua thoshte me krenari të gjithëve dhe, do ta shënonte, mbase edhe në biografi si meritë…

Rrëmbimthi u ngrit përsëri, Dule Çaloku duke i kërkuar falje Sekretarit:

Më falni shoku sekretar se kam edhe diçka për të shtuar…

Po ti fole,  more Dule,  nuk kemi kohë të flasim sa herë të duam,  ia preu vrullin Sekretari. 

E di, e di, shoku sekretar, por është e rëndësishme kjo që do të them,  kërkoj leje Dulja… E… më falni… ashtu është,  në fakt,  por unë dua t’i bëj thirrje p-e-o-t-i-t Faslli Haliti  që të reflektojë drejtë, në dritën e fjalimit të shokut Ramiz për kulturën dhe artet, siç thatë dhe ju,  si dhe sipas mësimeve të shokut Enver se… në rast se do t’i kishte studiuar ato,  nuk do të kishte devijuar. Ai të mbyllet dhe t’i studiojë thellë e më thellë veprat e shokut Enver dhe të na raportojë këtu,  pas një muaji. Kjo është eksperiencë nga shokët kinezë…,  e përfundoi porosinë e tij Dule Çaloku për të parë reagimin e Sekretarit. 

Lere, lere se nuk kemi punë me kinezët.Të ngrihet një tjetër!, urdhëroi Sekretari …

Unë e njoh që në fëmijëri Faslliun, tha Thoma Lala, shef i kulturës në komitet  dhe, të them të drejtën, poema për të cilën jemi mbledhur e po e diskutojmë këtu si poemë reaksionare, nuk e kuptoj se si më paska pëlqyer mua që jam edhe shef i seksionit të kulturës! Nuk e mohoj,  më pëlqeu…

Që të ka pëlqyer e morëm vesh, tha Sekretari, por hë, pa na thuaj, shoku inspektor, fol, pse të paska pëlqyer poemëzeza, ku e ka të mirën ajo që të bëri ty ta pëlqesh...? 

Po, ja unë pashë veten time aty, shoku sekretar! Ne jemi pesë vëllezër dhe motra të rritur e me prindit, flemë së bashku në dy dhoma, ndërsa ka familje me dy e me tre persona që marrin nga dy dhoma e një kuzhinë me aneks. Më drejtë duhet t’i ndajë Komiteti i Qytetit banesat.   Për këtë ka shkruar Faslli Haliti në poemën etij  dhe mua më duket se i ka rënë pikës... 

Kujt i ka rënë more, fol më qartë!, i bërtiti sekretari shefit Thoma.

Burokratizmit, tarafllëkut, padrejtësisë në ndarjen e banesave, shoku sekretar…,  dhe jo Partisë.   Unë kështu e kam kuptuar,  tha shefi seksionit të kulturës Thoma Lala. 

Ulu more aty e mos fol më,  vërtetë nuk e kupton ti,  shoku shef i kulturës se ky partinë dhe pushtetin i përplasë si deshët në poemëzezën e tij, domethënë paraqet jo unitetin që është një realitet, por dualitetin parti- pushtet i cili nuk ekziston, shkreptiu sekretari i Parë, kjo është dëshira e armikut që të na thyejë, të na fusë pyka në radhët tona… Dhe ti më thua se i ka rënë pikës... A e kuptoni se çfarë bëhet këtu në mes tonë,  nën dritën e diellit...? Futen pyka në unitetin tonë… Po pse more Thoma Lala,  që të kemi bërë edhe shef, pse për një dhomë e shitke ti Pushtetin tënd,  Pushtetin Popullor, domethënë?.  .  . 

Jo,  po…,  guxoi të vazhdonte shefi Thoma. 

Ulu të thashë. Nuk ka jo, jo…e po, po…këtu. Hajt, pa do ta shikoj unë punën tënde… Tjetëri, urdhëroi i nxehur Sekretari, të ngrihet e të flasë një tjetër për së mbari, jo si ky biçim shefi kulture që e pastë harram besimin dhe vlerësimin që i kemi dhënë, ne, partia!

Të gjithë shihnin me bishtin e syrit njëri tjetrin dhe heshtnin…

Këtu nuk bëhet fjalë për një poemë apo për strehimin, siç mund ta trajtojë ndokush. Kjo poemë është një bombë në unitetin Parti-Pushtet-Popull; ajo na përçan dhe na hedh kundër njëri-tjetrit, bën të kundërtën e asaj që thotë Partia, asaj që kërkon Partia… Faslli Haliti në tërë krijimtarinë e tij ngre probleme që nuk shpien ujë në mullirin e Partisë, por në mullirin e armikut; ka shumë ekuivokë nëpër vargjet e tij, sytë e tij shohin vetëm zi; ky është problemi që na shqetëson ne, Partinë, domethënë. Koka e tij është e mbushur gjithë lakra. Jemi të informuar se bisedon për ca tema të çuditshme si për hermetizmin e për teorinë e ajsbergut,  për Përroi i ndërgjegjes të Jumgut e, ku di unë si dhe për ca Fije barishtesh që s’i hanë as lopët e kooperativës, të një kalemxhiu amerikan; për Ezrail Pundin ( Ezra Paundin ) e për një farë Dar -  a nuncion,  ( D’Anucion ) Ivan Andriçin,  ( Ivo Andriçin ) për Jevg-tushenkon, ( Jeftushenkon ) për Prushtin ( Prustin ) e për një farë Kafkë varri e Xhuxhjisin ( Xhoisin ).    Sekretari e pa me inat shkrimtarin Kongo G.  që nuk ia kishte shkruar me shkrim të qartë e të kuptueshëm emrat e shkrimtarëve të huaj modern,  prandaj ai po i lexonte me vështirësi dhe me gabime dheee… mbi të gjitha ky na ngre në qiell,  bile edhe mbi Enver Hoxhën,  atë Kadarenë…

Po t’i kritikosh Kadarenë, Faslliut,  ky të vret për të,  e ndërpreu librazhjoti Murrash N,  poeti i besuar i Komitetit të Partisë dhe i vet sekretarit të parë. 

Jo, jo, për të të vrarë, jo xhanëm, se është Partia këtu që të tredh,  pooor…nuk ka pse ta ngrejë aq lart Kadarenë, gati edhe mbi shokun Enver… Vërtetë është shkrimtar i mirë por ka edhe të tjerë të mirë,  nuk është vetëm Kadareja deeeee... 

Kur ishim në Universitet, tha poeti librazhjot Murrash N. që u ngrit pa kërkuar leje,  në një konkurs letrar, organizuar nga Universiteti, unë mora çmimin e parë, ndërsa Kadareja mori Opingën e Sheros.   Nga na u bë gjeni ky Ismaili që na e ngrenë kaq lart? Faslliu   duhet të rezervohet, kur jep këto konsiderata të skajshme. 

Akoma pa u ulur poeti i partishëm Neza, u ngrit letrari amator Naser G.  Ja ku të shpie rruga e keqe,  kur nuk na dëgjon edhe ne, tha Naser G.  Sekretari, si  e pa që Naser G. kishte ende për të folur, nuk e uli, por e la të ligjëronte: Ne, vërtetë, nuk jemi artistë të mëdhenj, vazhdoi Naser G-ja, por kur i shërben vijës së Partisë, e ndjen veten të lumtur se ishte nëna Parti ajo që na hapi sytë. Ja, unë për shembull që sot do të isha në ndonjë fshat të humbur, jam p-r-e-f-e-s-o-r në gjimnaz… dhe,  sa të tjerë ka si unë… Partia, ka thënë shoku Enver, ka një tefter ku ajo t’i shënon të gjitha…dhe sa je në rregull me vijën e saj, ajo nuk e hap tefterin, por sapo ti e shkel vijën e saj, ajo e hap dhe shikon sesi ke ecur… Gabimi që ke bërë është një rrëshqitje apo apo një predispozitë jotja. Unë mendoj se në rastin e Faslli Halitit, nuk kemi të bëjmë me një rrëshqitje, por me një predispozitë.   Ai nuk gabon për herë të parë… Dhe mbi të gjitha nuk kemi bindje se ai përsëri do të gabojë, sepse ai nuk rregullohet kurrë, nuk shëndoshet kurrë sepse nuk i shijon ushqimi i partisë.Tamam e the shoku Naser, ashtu është, e mbështeti Naser G-ën Sekretari. Faslli Haliti, i ka nxjerrë gjithmonë telashe Partisë në rreth dhe mua personalisht si Sekretar i Parë. Ky  ka krijuar pështjellim në KP. Sekretari deshi ta ndërpriste, por Naser G. bëri sikur nuk e kuptoi nga zelli që kishte për të thënë edhe të tjera nga ato të tijat…Se… Partia na dha lirinë dhe na e bëri jetën të lumtur, se për Partinë këndojnë edhe fëmijët, tha Nase G. Ja dëgjoni ju lutem këto, vargje xhevahire:

Moj panxhare,/ Moj panxhare/ Vendi ynë s’të njihte fare/ Ti ke qenë e harruar/ Në regjimin e kaluar…

e të tjera e të tjera si këto që i kam shënuar në bllokun tim,  në të cilin unë mbledh thesare nga letërsia dhe folklori ynë popullor… A ka vargje më të bukura se këta, do të thosha?.  .  . 

Mirë, mirë o Naser…, tha Sekretari.  Jo,  po ky është arti i vërtetë,  ky është realiteti ynë, shoku sekretar dhe Faslliu duhet të thellohet, të mësojë nga ky art. Ja,  kjo është gjuha e thjeshtë e popullit dhe jo të na thotë: Rroftë dielli president i plazhit.   President kemi vetëm shokun Haxhi Lleshi, diell kemi Partinë dhe shokun Enver. Nuk duhet t’i konfondojmë gjërat. Ç’na qenka ky diell president i plazhit. Na paska plazhi President...! Kësaj i thonë lajthitje borgjeze, çoroditje revizioniste. Faslliu  duhet të mësojë nga populli e jo të lexojë nga amerikani Olltman ( Desh të thoshte Witman),  nga greku Jani Riçosi (Janis Ricos) dhe turku Nazmi Hiqimi ( Nazim Hikmet) e ku di unë… Ç’janë këto vepra more Naser?,  pyeti Sekretari.  Jo, të them të drejtën, unë merrem me historinë dhe me marksizmin por jam i informuar për sa thashë dhe kam mbajtur shënime në një mbledhje përpara ca kohësh, një apo dy vjetësh, më duket, kur Faslliu  bisedonte me ca të rinj të gjimnazit dhe u fliste atyre për këta poetë… Ishin vite që kishte filluar një farë liberalizmi dhe frynte një erë ndryshimesh të dyshimta, kur Radio Tirana jepte edhe muzikë të huaj në anketën muzikore, ishin vite të zeza që e prishnin atmosferën e jetës tonë të lumtur, që nuk kishin asgjë të përbashkët me jetën tonë socialiste dhe me artin tonë të kulluar të realizmit socialist… Tamam ato gabime ishin që çuan edhe në Festivalin e 11-të të këngës që Partia e dënoi me të drejtë… Mirë Nase, ulu. Të ngrihet ndonjë tjetër, urdhëroi përsëri, Sekretari.  U ngrit Faik P-ja,  një letrar që Faslliu  e kishte ndihmuar shumë në poezi. 

Faslli Haliti, më ka ndihmuar vërtetë në artin tim poetik. Nuk e mohoj.   Por unë sa dua Partinë, nuk dua Fasllinë… tha Faik P. dhe volli një fuçi me vrer kundër krijimtarisë së poetit duke e paraqitur atë një krijimtari dekadente, reaksionare, të zezë...

Duke parë pjesëmarrësit në sallë që ishin trullosur me të tilla diskutime si gjellë qensh dhe se ora po shkonte 00,45 minuta, se kishim gati 13 orë të mbyllur,  në sallën e provave të Shtëpisë së Kulturës, kurse poeti 12 orë në këmbë...Mora guximin e marrë dhe thashë: Unë mendoj se u thanë të gjitha në drejtim të poemës, për të cilën ne jemi mbledhur. Unë kam miqësi me Faslliun dhe kur poema u diskutua para dhjetë ditësh, ai më tha se lejen krijuese, prej gjashtë muajsh, do ta bëjë në Metalurgjikun e Elbasanit.

Jo, jo shoku Tahsin, ndërhyri Sekretari, nuk është nevoja të shkojë në Metalurgjik, mendoj unë. Kemi kooperativat tona bujqësore këtu, ku Faslliu mund  të vejë të punojë dhe të mësojë sesi nxirret buka dhe për kë duhet të shkruajë e si  të shkruajë. Apo jo shoku Faslli? A shkon në një nga kooperativat tona, për njohjen e jetës?

Po,  shoku sekretar,  shkoj!

Me gjithë zemër?

Me gjithë zemër!

Ah,  jo,  or jo,  as atje nuk zë mënd ti, tha sekretari plot besim pesimist!.  

Ngrihemi!,  se u bë vonë, ha urdhër sekretari. 

Të gjithë u ngritën si të mpirë… Dashakeqët dilnin nga salla të kënaqur, dikush fërkonte duart me gëzimin e njeriut të vogël, ne, shokët e poetit  dilnim të vrarë dhe të mërzitur nga ajo mbledhje gjyq, autodafe, kurse vetë poeti, as i gjallë e as i vdekur, mori rrugën, i vetmuar tutje në jugë,  për në shtëpinë e tij. Ndofta ishte nata e parë që poeti e bënte vetëm atë rrugë se gjithmonë e kishim shoqëruar deri tek shkallët e shtëpisë e ai ishte kthyer përsëri me ne që të na shoqëronte dhe kështu disa herë na kishin zënë orët e mëngjesit me diskutime nga më të ndryshmet për poezinë, prozën, muzikën, pikturën, skulpturën, teatrin, estradën,  kulturën dhe artin në përgjithësi,  por edhe për burokracinë, politikë.  .  . 

Atë mesnatë në fund të Marsit 1973, ndërsa fshesarët, si në një poezi të tij, nisin punën për pastrimin e rrugëve të qytetit, ndërkaq Partia në Lushnjë, kishte fshirë si plehra poetin dhe krijuesit dhe artistët lushnjarë shkonin të këputur në shtëpitë e tyre, pasi kishin diskutuar për të tretën herë poemën e ’’mallkuar’’ sakrilegj,  Dielli dhe rrëkerat,  të poetit të tyre Faslli Haliti. 

«Ah,  jo,  or jo,  as atje nuk zë mënd ti,  or jo...! »

Kjo shprehje e Sekretarit, e theri poetin. Ai  do të më thoshte në intimitet: Tahsin, ajo thënie e Sekretarit të Parë të KP,  është tinëzare, me të ai më paralajmëroi se konvaleshenca ime idelogjike në kooperativë do të jetë e gjatë,  shumë e gjatë. Dëgjova që i kërcitën dhëmbët...

Epilog 

Dhe poetin s’e gaboi intuita. Ai do të punonte gjashtë vjet në komunale e katër vjet në kooperativë, ku do të hapte kanale, vija kulluese; ku do të bënte kavalle në orizore; do te prashiste, do të plehëronte me mut e me shurrë grunajat; do të korrte misër, grurë, oriz; ku do të vilte domate e pambuk; do të ngarkonte qerret me dega si asnjë poet tjetër i dënuar pastër, vetëm për krijimtarinë e ti, vetëm për poezitë e tij të thella realiste,  inkonformiste, vetëm për motive të pastra krijuese dhe për asnjë lloj motivi tjetër, qoftë edhe një grim motivi tjetër extaletrar, siç thotë dikush në një shkrim të tij në gazetën «Republika» se, «Haliti nuk është dënuar për letërsi, me punuar në kooperativë, por për motive të tjera, brutale dhe vulgare». Vetem kaqe dhe e le ne hava  pa ditur te argumentoje te thote ato motivet e tjera brutale e vulgare,   dhe e le qe fantazija e lexuesit te hamendesoje lloje lloje motivesh...Kjo eshte  nje gallate dhe autori nje gallof aspak serioze e  hic burrerore, shpifje rrugesh apo llafe grashe ordinere, shpifje qe duhet denoncuar...

...I vetmi, qe u pesekutua dhe u denua me rende se me burg- per poezine,- njeri me biografi pa njolla, pa u implikuar ne nene te agjitacion propogandes, pa bere ndonje tentative arratisje, pa u cilesuar armik i popullit, i shquar ne moralin dhe etiken qytetare, qytetar nderi i qytetit dhe i qarkut u denua vetem per poezine- artin e tije shume te dashur qe i ka kushtuar me se nje gjysem shekulli- poezine e hidhur- antikonformiste, qe ngjan vetem me veten  dhe me asnje tjeter. Vetem kjo eshte e verteta per ta ditur kushdo dhe brezat me te rinj, vetem kjo eshte e verteta per denimin e poetit Faslli Haliti, te vertete tjeter nuk ka.  Le te investigoje kush te dete kancelerive te drejtesise apo bassifondeve, do te rreket kot, do te kthehet duarbosh duke vajtuar, pasi te vertete tjeter, nuk do te gjeje per kete...Dhe per te ardhur keq, kjo thuhet, pikërisht në atë gazetë që e ka quajtur gabim një shkrim krijuesve të Degës së PR, të Lushnjës ku bëheshin insinuata e thuhej se poema e poetit «Faslli Haliti,... «Dielli dhe rrëkerat», (është) himni më i madh që i është kushtuar diktatorit Enver Hoxha...».  

Ajo erë ndryshimesh që pati filluar aq e pati. Sipas porosive të atij të madhit, Shefit të Partisë, çdo gjë do të shkonte përsëri në ujërat e ndenjura.  Dhe Shefi i Madh i partisë do të thoshte si përherë atë shprehjen makabre se: ja na u prish gjiza neve që fshimë disa plehra, disa zhele, stracio politike, poetike, artistike...! 

Të na rrojë Partia!

Gjenovë, 2010 -2013                                                     

LUFTA DHE UNIVERSI

MAJAKOVSKI

            1893-1930

                        

       

POEMË

Ju jeni mirë!

Për të vdekurit nuk ka çnderim.

Mbyt urrejtjen

për  vrasësit e vdekur! 

E lan uji më i pastër

mëkatin e shpirtit që ngrihet fluturim.                   

Ju jeni mirë!

Po unë,

mes mizërisë, 

mes rropamës,

si do t’ia çoj të gjallit dashurinë?

Do të pengohem:

dhe thërrimja e dashurisë së fundit   

përgjithmonë ajo do të shkrijë në një shtjellë tymi që nxin.

Ç’iu intereson atyre,

atij që u kthye,

nga trishtimet tuaja?

Ç’iu intereson atyre,

një thek me vargje? 

Ata 

mbi një palë këmbë druri

do t’u duhet të çapiten çdo ditë. 

Ke frikë!

Frikacak!

Do të të vrasin!

Dhe kështu,

për pesë vite të tjera, skllav, do mund të vegjetosh.

Gënjeshtër!

E di,

në llavën e mësymjeve,

do të jem i pari

për heroizëm

dhe guxim.                                               

Oh! por kush

para thirrjes së kambanës me çekan

të viteve të ardhshëm

s’do të dojë të bëhet i gjallë?

Të gjithë!

Dhe unë

mbi tokë

do të jem

i vetmi lajmëtar i së vërtetave të ardhshme.   

  

Sot gëzoj!                                                         

Pa e  cirkosur

shpirtin

kam ditur,

kam ditur ta çoj deri në fund.

Njerëzori i vetëm,

mes britmave,

klithjeve,

unë ngre tani

zërin.               

Dhe pastaj

pushkatomëni,

lidhmëni në shtyllë!

S’do të jem unë ai që ta çngjyros!

Doni

që një as

të më godasë në ballë,

që më e kthjellët të shndrisë shënja?  

                                     

                          Kushtuar Lilias

                                                               

1915.

Datat

e kohës,

që ka parë ritin

e konsakrimit tim ushtar.  

«Dëgjoni!

Cilido,

që është i padobishëm, madje,

duhet të jetojë;

por nuk munde,

s’mundet

në varret e transheve dhe strehimeve

ta varrosim të gjallë:

vrasës! ».                            

Nuk dëgjojnë.  

Një nënoficer njëqind kilësh shtyp si një shtrydhëse.

Nga një vesh në tjetrin më qethën me kujdes. 

Si shenjë,

në  ballë

fiksuan kryqin 

e rekrutit.                               

Edhe unë tani do duhet të shkoj në perëndim!

Do të vazhdoj të eci atje poshtë,

gjersa sytë e tu do të më qajnë

në rubrikën

e të «vdekurve»,

i përbërë je në trup.                                   

1.

Dhe ja

Mbi skenë,

i tronditur nga zjarr’i madh i orkestrës,

kërceu një bark.

Dhe filloi!

U rrit në sytë, si në mijëra lente.

Gjarpëroi.

Shkëlqente djersa si llak.

Befas 

u ndal kërthiza dridhëse,

duke fërfëllirë si një fugë.            

Ç’ndodh!

Kokat tullace u shkrinë në një hënë të vetme.

Dhe sytë, duke u shqyer, u lyrosën.  

Deri dhe plazhi,        

Duke çarë shkumën e kripur,

hapi nofullën mbushur me shtëpi.         

Gumëzhinte.

Gojët,

si korrent elektik,

përdrodhi një «bravo».

Bravo!                                      

Bra-vo!

Br-a-vo!

Bra-a-a-vo!

Bra-a-a-a-avo!

Kush është,

kush?                               

Kjo fundërrinë me turinj bualli  

kjo masë mishi?                                      

Nuk do të fusësh bashkë me vargjet në volume të qeta 

britmën e inatit.

Këta janë nipat e Kolombit,  

pasardhësit e Galileut,

që hingëllijnë të ngatërruar në rrjetën e meteorëve!    

Por atje poshtë,

duke murmuritur në mbrëmjen elegante,

gratë

dallgëzonin në një kapele të madhe me njëqind pupla

Dhe burrat trokisnin mbi tastat e trotuareve,

pianistë të dërrmuar nga epshi trivial.                 

Djathtas,

majtas,

tërthoraz,

vëngër

duke ngushtuar prehrin e fushave ,

rrotulloheshin ngjitur në boshtin e tokës    

karuzelë

Babilonikë   

Babilonietësh, 

Babiloni.                                        

Sipër tyre

damixhanë

me gjatësi magjepsëse.    

Nën to

krikëlla

si një gropë e dehur.  

Njerëzit

kridheshin,

si një Noe xurxull,

ose në të qeshura ulëritëse

me turi prej mijëra Kamëve                                                                                                         

Do të mbushen,

dhe pastaj,

brenda natës së verbër, 

do të hedhin mishrat e tyre mbi pupla dhe pambuk,

do të zvarriten njeri mbi tjetrin me djersë

duke bërë që të dridhen qytetet me kërcitjen e krevateve.       

Toka  rrënohet  

dritat e fenerëve 

ju gërryejnë lëkurën me një mori puçrrash, 

duke u dridhur nga agonia e qyteteve,

njerëzit gulçojnë

në një zgavër guri.   

Mjekët

njërin prej tyre

e hoqën nga arkivoli,  

për të kuptuar pakësimin e jashtëzakonshëm të njerëzve:

rubla  sillej 

në shpirtin e brejtur,

si një mikrob me putra ari.              

Nga të gjitha anët

për të pezmatuar më shpejt 

vdekjen,

duke bërë njerëzit të valonin gjer në anë të çative,

zemrat, Diesel i fuqishëm i kryeqyteteve,

fusnin vagona gjaku të infektuar.                                   

Dhe ju të qetët,

nuk mbetët për shumë kohë.

Shpejt

shina hekurudhore nëpër vena filtroi

infeksionin e qyteteve në bronzim të fshatrave.

Ku zogjtë këndonin tani dhe pjatat bërtasin.

Aty ku ishte pylli ka një shesh,   

me një skëterrë me njëqind shtëpi.  

Si faunë në gjashtë kate u hodhën në valle   

bordelot, njëra pas tjetrës.                                     

Dielli ngrinte kokën e kuqërremtë,

me shulin mpiksur mbi buzët e fryra,                                        

dhe s’ka forcë  të ngrejë kokën:

gati, gati

kthehet në furrikun e netëve.                

Dhe ende s’arrin në kohë

nata e zezë,               

e shitur,       

të shtrihet,

të pushojë,

në gjysmë hije,

kur mbi të

ka hedhur skeletin përvëlues

një ditë e re e pangopur, e uritur.      

Sipër çative të mbyllura!

Grusht yjesh,

uluri !

Vrapo e trembur, mbrëmje - murgeshë!

Shkojmë! 

Mbi femrat fryhen

flegrat,

të brejtura nga dhëmbët e kokainës!                    

2.                                                               

Kjo ndodhi në një nga vjeshtat;

ishin

kova përvëluese

të gjitha.

Dielli trazohej,

bojaxhi i çmendur,

duke njollosur pluhurin me një ngjyrë portokalli.

S’ka rëndësi se diku

mbi tokë

rrodhën zëra.  

Të dobët.   

Lëvizën në majë të gishtave.                       

Pëshpëritja e tyre largoi ankthin nga gjoksi,

por frika

nën kafkën,

me dorë të kuqe

zgjidhi, zgjidhi, zgjidhi mendimet,

dhe bëri

padurimisht të qartë

që nëse nuk mblidheshin

njerëzit në tufa kompanish,                      

nëse nuk hapeshin venat e atyre,

vetë toka, e infektuar,

do të vdiste

do të vdisnin Parisët

Berlinët,

Vjenat!                                                

Përse u mallëngjyet?

Është vonë për t’u qaravitur!    

Në fillim, duhej të mendonit pendimin!

Mijëra duarve të mjekëve

u shpërndahet

arma e bisturisë nga magazinat.   

 

Italia!

Është e qartë

për mbretin,

për berberin, mbase,

që nuk ka ku të përplasë kokën! 

Ende sot gjermanët

Fluturonin                                            

mbi Venecie!                                             

Gjermania!

Mendime,

libra,

muzera                       

të zhdukur

në gojët e hapura të armëve!

Grykë të zjarreve kërcëllini dhëmbët ! 

Studentë,

galoponi me kalin e Kantit!  

Thikën midis dhëmbëve!

Shpatat zhveshni !                                  

Rusi!

Mos ka ngrirë vallë Azia kusare?

Në gjak dëshirat valojnë si një hordhi.

Zvarritini jashtë Tolstotë e përkulur nën Ungjill!

Për këmbët hollake !

Mjekra mbi gurë!                  

Francë !

Pusho pëshpëritjen e ëmbël nëpër rrugët!

Të rinjtë duhet t’i  hedhësh në valle të reja! 

Dëgjon, e dashur?

Është bukur

në zhurmën e mitralozit të djegësh e të përdhunosh!   

 

Angli!

Turqi!

T-r-a-a-k !

Ç’ishte ?

Më duket se dëgjoj!                   

Mos u trembni!

Një marrëzi!

Tokë!

Shikoni,

Çfarë ka mbi flokë!

Iu shtrinë mbi ballë rrudha llogoresh!

T-s-s-s-s-s-s-s-s...

Një rropamë.

Tambure, muzikë?

Është e mundur vallë?

Është ajo,

pikërisht ajo?

Po!

Filloi.                                      

                            

                               

3.

Neron!

Përshëndetje!

Të pëlqen?

Spektakli i teatrit më të madh.

Sot

kacafyten,

Shtet kundër Shtetit,

gjashtëmbëdhjetë gladiatorë të zgjedhur.        

Ç’janë legjendat mbi  masakrat e Cezarëve

para historisë

që është zhvilluar gjer tani!

Si një agim mbi një fytyrë fëminore,        

është e ëmbël për atë

hiperbola më monstruoze.                                 

Do të rrotullohesh si një ketër në rrotën e së qeshurës,

kur hiri yt do të dijë  

se sot                                     

bota

është e tëra një Kolose,   

dhe dallgët e të gjitha deteve të saj

janë mbuluar me vello.                            

Tribuna janë shkëmbinjtë,  

dhe mbi shkëmb atje,

sikur beteja t’i kishte thyer dhëmbët,

qiejt e katedraleve, skelet pas skeleti,

u ndezën,

duke u qarkuar nga kangjelat.                 

Sot

si një blic mbi tullacërinë tokësore,   

duke përgjakur trazimin e turmave, 

e tërë Evropa është në flakë

varur në qiell

si një llambadar.                       

Erdhën,

për të bujtur në luginat tokësore,

miq  

me pamje të tmerrshme. 

mbi qafat e gjata shkëndijojnë zymtësisht

gjerdanë topash prej hekuri.           

Ari i sllavëve.

Mustaqet e zeza të maxharëve.

Njollat e zeza të zezakëve.                      

Radhët e të gjitha lartësive tokësore

ajo i ka mbledhur nga koka te këmbët.

Dhe atje, 

ku Alpet, 

duke e ngrohur në perëndim, 

përkëdhelnin në qiell faqen prej akulli,

aviatorët depertues ngritën kreshtën

e galerive të reve.                                                                 

Dhe kur mbi arenë

luftërat

erdhën

në çifte festive,

duke çuar me kilometra rropamën e dyfishuar nga teatri,

dhe gjëmimi i ushtrive prej miliona njerëzish,

globi tokësor  

shtrëngoi polet 

dhe u mpi në pritje.

Oqeanet e thinjur

zbritën nga brigjet,

duke futur në rërë sytë e turbullt.

Për pasarelat flakëruese

dielli perëndoi, 

arbitër i rreptë

etern.

Duke u djegur prej kuriozitetit

zvarritën  nga orbitat sytë e yjeve.   

Por çasti nguron.

Është dembel.   

Në fillim të lojërave të përgjakshme,

tendosur si një shoqërim, 

çasti ndalet pa frymë.    

Befas     

çasti thyhet në mijëra copa.

Arena fundoset në një  zgavër me tym.

Në qiell është errësirë e plotë.   

Dhe çastet u ngutën, u ngutën:

gërmuan,

bërtitën,

shqyen.

Si shkumë  njera pas tjetrës të shtënat

është në flakë mbi bastionin e përgjakur.  

Përpara! 

Nga britma u dridh gjoksi i divizioneve,

Përpara!

Shkuma në gojë.

Shën Gjergji që tronditet në lëvizjen e flamujve,   

tambureve:

Mashtrues!

Përgatit katafalkun!

Vejusha në turmë.

Por janë ende pak.

Dhe në qiell

ngrihet  

fishekzjarri i  fakteve, 

njëri më monstruoz se tjetri

Me sy të shqyer,

fari

prapa maleve

përmes oqeaneve qante;

dhe në oqeane

skuadrat përdridheshin

të ngulura në shtyllën e minierës.                       

Në një makth më të laturisur nga ferri dantesk, 

tingujt e  bronztë, rraskapitur me turfullimën e hingëllimave

duke u dridhur për Paris,

Joffre

mbi Marna  

mbrohet me çetën e fundit.         

Në jug

Konstandinopojë,

xhamitë duke kërcëllitur,        

volli

të masakruarit             

në Bosfor.

Dallgë,

hidhini, me dhëmbë të futur

në mbeturinat e fundit të bukës së konsakruar.        

Pylli.

As edhe një zë.

Një heshtje

që duket gjer e rreme.                                      

Të tyrët  dhe tanët u përzienë.   

Dhe vetëm

korbat dhe netët kalojnë,

duke u veshur me të zeza, si një rresht murgjish.         

Dhe rishmëzi,

gjoksi prej goditjeve duke u zhveshur,

duke pluskuar mbi pranverat,

duke kaluar nëpërmjet dimrit,

armatë pas armate   

rresht pas rreshti,

përmbytin milje tokë.                  

Ndizet.

Një rresht me lisa të rinj.

Një pentagram zjarri mbi prag të livadhit.

Nga vetëtimat disa tela me gjemba

u copëtuan e u karbonizuan.                       

Bateritë e bënë inkandeshent zhegun.

Hidhen mbi kadavrat e qyteteve dhe fshatrave.

Me turinj të bronztë shqyejnë  

gjithçka.                                     

Zjarr shkatërrues!

Ku nuk do përplasesh, duke ndëshkuar!   

Do të futem në një raketë,

në qiell do të arratisem duke vrapuar:

nga qielli,

i kuq,

mbi tokë duke u djegur, 

gjaku i Pegut.                         

Dhe tokë   

dhe ujë,

dhe ajër gërmon   

Ku do ta drejtoj hapin e rrëmbyer?

Tashmë  i çmendur,

tashmë duke qarë me furi

shpirti lutet duke vrapuar:                                   

«Luftë !

Mjaft!

Qetësoi!

Është lakuriqe toka tashmë ».

Të vrarët u derdhën të yshtur nga hovi

dhe ende

për një çast

vrapojnë pa koka.            

Por mbi krejt këtë

djalli

nxjerr një shkëlqim gogësimash.  

Në konstelacionin e hekurudhave

është

qielli i Berlinit,               

i shndritur nga fabrika e eksplozivit.       

Askush s’e di

nëse cikle                           

apo vite      

kanë kaluar që kur mbi fushën e luftës

gjakun e parë kanë dhënë  në luftë

duke e pikuar  pikë pikë në kupën e tokës.  

Njëlloj:

dhe gurin

dhe moçalin

dhe fushën

kanë larë me gjak njerëzor.

Gjithandej 

hapat

njëlloj kanë spërkatur

duke trazuar baltën tymosësh, të botës.  

Në Rostov

një punëtor

në pushim festiv

deshi

të  shtrydhë ujin për samovar,

dhe bëri një kërcim prapa:

nga gjithë tubat pikonte

e njëjta çorbë e kuqërremtë.  

Ndër telegraf rropateshin makinat Mors

Flisnin duke bërtitur disa të rinj qytetit.

Në ndonjë vend,

në Vagankov,

varrmihësi nisi të tundej. 

U gjallëruan mbajtësit e pishtarëve në Monakon e trishtuar.

Në plagën e madhe të disfatës së regjimentit.

reflektorët  futën putrën e skuqur.   

Ngritën një prej tyre,

dhe e hodhën në transhe

atë

që ishte mbi thikë!

Biblikë në fytyrë,  

nga gropa

një zhgun.

«Kujtoni!

Me ne!

Jam Ponc Pilati!»   

Por era e predhave

në copa shqeu

mish dhe veshje. 

U shqit nga tymi një skuadron kokash. 

Hiç sy lotues!

U veshën

nga gazi.      

Krahë të bardhë u rritën në shpirt;  

grahma e ushtarëve arrin në fushqetë.

« Ti që fluturon në qiell,

mbyt,

mbyte

fitimtarin».             

Gjoksi rreh jo rregullisht...

Një shaka?

Në shtëpinë e Zotit?

Portën e parajsës së blinduar prej reve,

çaj me një shqelm.            

Tranden engjëjt.

Kam deri mëshirë për ta.

Ovalen e fytyrës e kanë më të bardhë se puplat.

Ku janë,

zotat!

«Ia kanë mbathur,

ia mbathën të gjithë:

Sabaoth,

Bud,

Allah,

Jehova»

Një gjëmim.

Një ah!

Një uh!

Por kaloi rrahja me top: smorzata

vetëm psherëtiti

dhe u shua.

E u zvarritën jashtë me të bardhë.

U lutën:

«Nuk duhet!»              

Askush nuk kërkoi

që  fitorja

t’i atribuohej atdheut.

Por ç’djall shërben

eshtra pa krahë e drekës së gjakut? 

I fundit u ngul mbi bajonetë.  

Tanët shuhen në Kovnol      .

në dy metra

mish njerëzor i copëtuar.    

Dhe kur u qetësuan               

të gjitha ato që ngjanë,

duke u shtrirë

batalion pas batalioni

vrapoi vdekja jashtë

dhe mbi kufoma filloi  të vallëzojë,

Taglioni pa  hundë i baletit të skeleteve.  

Kërcim.

Era nën majë të këmbës.

Shpupurisi qimet e kolbakeve,

Përkëdheli dy fije floku mbi një të vdekur.

dhe kaloi përtej,

duke fryrë lehtë.            

Të pestën ditë

në kokën e shpuar

i zbërthyen trenat udhëtim pas udhëtimi.  

Në vagonin që kalbet

mbi dyzetë njerëz

katër këmbë.                          

4.

Eh!

Ju!

Topitni sytë entuziastë!     

Hiqni  nga xhepi barkat e duarve!  

Ky

është shpërblimi i denjë

që u shtrydh nga letra dhe nga boja.  

Por përse të më duartrokitni?

Unë asgjë s’kam kompozuar.  

Mendoni:

gënjen!

Në asnjë vend s’është shpuar.

Nuk ka pse të rregullohet rrahja e tëmthave,

nëse rrahin duart

për trillin e tij të timpaneve,

për trillin e rimuar të mallkimeve të tij.                             

Zotërinj  të shtrenjtë!

E kuptoni ?

Ti merr dhimbjen

Dhe e kultivon, e kultivon:

një gjoks i shpuar nga të gjitha shtizat,

një fytyrë e kthyer sa andej-këtej nga të gjitha vështrimet,

kështjella e kokës e rrahur nga të gjitha artileritë:

është kjo çdo strofë imja.           

Nuk u ngrit

mbi barriera trupash, 

që i pikëlluar të nxirrja

një  poshtërsi të përlotur;

nga pesha e tmerrshme e gjithçkaje që u bë,             

pa të gjitha ato                            

«bukur»                            

shtypur, një  poshtërsi.          

U vranë:

po pak më intereson

që unë ose ai

t’i kemi vrarë,        

Në varrezën vëllazërore,                          

brenda gropës së zemrës

miliona u shtrinë aty:

kalben,

lëvizin, ngrihen nga krimbat.                     

Jo !

Jo me vargje!

Më mirë

Po e bëj nyje gjuhën

sesa të flas.                                

Kjo

nuk mund te thuhet në vargje.

A mundet vallë

me gjuhën e matur të poetit

të lëpish thëngjij inkandeshentë?             

Kjo

që kam ndër duar!

Shikoni!

Kjo nuk është lira për ju!

Shqyer nga pendimi,

e shkula zemrën:

shkul damarët!                                 

Mos tundni duart në përsheshin e duartrokitjeve!

Jo!

Mos i tundni!  

Shembu, qetësi e dhomave! 

Shikoni,

nën këmbët një gur.

Jam drejt mbi trekëmbësh

Me gllënjkat e fundit

ajrin...                                                              

Do të derdhem, i shembur,  

por me gjak do të brej

emrin «vrasës»

damkosur mbi njeriun.

Dëgjoni!

Për mua,

i verbri Vij,  

epoka bërtet:

«Ngrini,

Ngrimëni

qepallat e shekujve!»      

Universi ende do të lulëzojë

i hareshëm,

i ri.

Që prapa të mos ketë gjer dhe një gënjeshtër absurde,

rrëfej:

unë

vetëm jam fajtor

i çdo kërcëllime në rritje të atij që  u thye nga jeta!  

Dëgjoni:

dielli shpërndau rrezet e para,

pa e ditur ende,

ku,

me të mbaruar puna, do të ndiqet;

jam unë,

Majakovski,

që piedestalit të idolit

i solla

fëmijën kokëprerë.     

Falmëni!                   

Duke futur

te kristianët daltat e dhëmbëve,

luanët lëshuan një hungërimë.

Mendoni se Neroni?

Isha unë,

Vladimir

Majakovski

që cirkun mbështillja me një sy të dehur.   

Falmëni!             

Krishti u ngjall.

Gërshetuat

në një dashuri të vetme

buzë më buzë, ju;

Majakovski

heretikëve

në nëntokën e Sevilias

me kavalet u përdridhte kockat.     

Më falni,

falmëni!                      

Ditë!

Zvarrituni jashtë   

nga  kasollet e viteve!

Si një bisht tymues për shekuj tërheq

kërdinë puplake prej zjarresh!                       

Erdhi.                                                                                            

Sot                                                            

jo gjermani,

jo rusI,

jo turku:

unë

vetë,

duke rrjepur të gjallin,

gëlltis mishin e botës. 

Si skelete mbi bajoneta kontinentet. 

Qytetet janë sisa prej argjili.                           

Gjak!

Cirko nga lumi yt 

qoftë edhe një pikë,

për të cilën të mos jem fajtor unë!          

Por asgjë!

Ky

i burgosur,

me sytë e nxjerrë, 

mban vulën time.

Unë,

që gjunjtë kam dërrmuar në kultet, 

kam brejtur me uri tokat e Gjermanisë.     

Hedh krelat kuqërreme të zjarreve.  

Drejtoj qimen si një ujk nga errësira e gropave.

Njerëz!

Të dashurit e mi    

për Krisht,

për dashurinë e Krishtit

falmëni!                                              

Jo,

nuk do ta ngre

fytyrën e deformuar nga ankthi!

Midis të gjithëve më i mallkuari,

ballin do të godas në pendim

deri sa s’do të çahet!                 

Çohuni,

ju që u mundët nga gënjeshtra,

zhelanë të gjymtuar

nga luftërat e viteve!

Gëzohuni!

Ndëshkohet vetë

i vetmi kanibal.             

Jo,

nuk është trillimi i shkathët i një të dënuari!

Nëse nga trekëmbëshi nuk do të mbledh pjesët e shqyera,

aq më bën,

unë kam derdhur krejt veten time,

i vetmi i denjë

për të marrë pjesë në ditët e reja.

Do të shtrihem i mundur,

dhe s’do të jetë kush aty,

asnjë që mund të mundojë njeriun.

Njerëzit do të lindin,

si njerëz të vërtetë,

më të mirë e më të mëshirshëm se vetë Zoti.          

5.

Por mbase

nuk mbeten më

ngjyra

në kohën kamaleonase?        

Do të përdridhet ende  

e do të bjerë pastaj,

pa frymë, e ngathët.

Mbase,

trullosur prej tymit dhe betejave,  

toka s’do ta ngrejë më kokën kurrë?             

Mbase...                                                           

Jo, s’mund të jetë kështu!

Një ditë mbase, shtjella e mendimeve do të bëhet kristal,  

Një ditë mbase do të shohë purpurin të shpërthejë nga trupat.

Mbi  flokët e kreshpëruar do të vërë duart

Do të  ofshajë:                                             

«Çfarë bëra kështu,  

Zot!».

Jo,

s’mund të jetë!

Gjoks,

shembe ortekun e dëshpërimit.  

Rrëmo në lumturinë e ardhme.  

Ja,

nëse doni

nga syri i majtë

do të nxjerr

një korije me lule!  

Shumoni zogjtë e çuditshëm të mendimeve. 

Kokë,

shtyhu prapa krenare dhe entuziaste.

Truri im,

plot gjallëri dhe inteligjencë konstruktive,

ndërto qytete!                     

Tek të gjithë ato

që dhëmbët ende

nuk kanë shtrënguar me urrejtje,

shkoj

në agim të syve të mi vetues!

Tokë,

çohu

në mija Llazarë të zbukuruar

me veladonë  xixëllues

Dhe gëzim,

lumturi!

Nëpërmjet vatrave

unë shoh

fytyra të ndriçuara.

Ja,

me t’u hapur syri i topitur,

më parë

do të çohet Galicia.

Rrotulloi në bar ijën e shqyer.            

Hidhi tej dengjet e topave,

thinjat e përgjakura duke larë në qiell,

u drejtuan gungaçet

Alpe,

Ballkani,

Kaukazi,

Karpatet.                        

Por akoma më të lartë

dy gjigantë

u ngritën.

Njëri ngre trupin e artë

dhe lutet:

«Eja më afër!

Tek ty do të vij nga krevati im i shkallmuar nga bombat».

Është Rini

që lëpin me buzët e njomura

kokën e Danubit lëruar nga torpedinierët.                 

Gjer në kolonitë, vraponi prapa murit kinez,

gjer në rërat, brenda të cilave  Persia

ka humbur çdo qytet

me ulurimë

duke thithur si ajër vdekjen,

tani shkëlqente.                                                           

Mërmëritje.

Tërë toka

hapi buzët e zeza.

Më fort.

Me hungurimën e uraganit 

zien:

«Betohuni,

që s’do të do të kositni më asnjë!»

Ja u ngritën nga  pirgjet e gurëve të varrit

eshtrat e varrosura që rivishen me mish.               

Ndodhi

që këmbët e prera

të kërkonin

të zotët,

që kokat e shqitura, me emër t’i thërrisnin?

Ja

kërceu mbi kafkën

skalpi i rrjepur,

këmbët rendën të gjalla,

nën të.                                                                   

Nga fundi i oqeaneve dhe deteve,  

mbi shtizën e flamurit,

u dukën pirgje të mbyturish të rikthyer në jetë.

Diell !

Ngrohi mbi pëllëmbët e tua,

lëpiji sytë e tyre me gjuhën e rrezeve!

Mbi fytyrën tënde të plakur 

kohë

qeshim!

Shëndoshë e të pa cënuar do të kthehemi në familje!

Atëherë,

mbi rusët,

bullgarët,

gjermanët,

hebrenjtë,

mbi të gjithë,

në kupën e qiejve,

përskuqur nga zjarret,

rresht pas rreshti,

shtatë mijë ngjyra do të shkëlqejnë

nga mijëra ylberë të ndryshëm.

Mbi zhelet e popujve,

mbi turmën e shpërndarë

u përhap nga jehona

një «ah!...

i zhdukur».

Dita, tashmë, ishte e tillë

që përrallat e Andersenit

iu zvarritën këmbëve si këlysha.       

Tani nuk besohet

që unë të kem shkuar

në muzg të rrugicave të zymta duke rrëmuar.   

Sot,

në thoin e gishtit të vogël

të një vajze të imcake,

ka më shumë diell

se më në gjithë globin tokësor.                      

Njeriu

me sy të mëdhenj përqafon tokën.

Rritet,  

ka prekur malet me kokë.

Djali

në kostumin e ri,

- në lirinë e tij-

është i rëndë,

madje qesharak, prej krenarisë.                       

Si priftërinjtë

që për të kujtuar dramën e shpengimit,

shkojnë përpara me naforën,                          

çdo vend

i vjen njeriut me dhuratat e tij:             

«Merr!».                   

«Nga Amerika e paanë të  çoj  forcën

forcën e makinave!»                                          

« Unë, Italia,

netët e mia të Napolit të dhuroj.  

Dhe ti, e ridjegur,                                                   

Lëviz erashkat e pëllëmbëve.                 

« Për ty,

i ngrirë në ftohtin e veriut, dielli i Afrikës!»  

«Për ty, o i përvëluari nga dielli i Afrikës,

për ty,

me dëborërat e veta,

zbret nga malet Tibeti!».                                  

«Franca,

e para ndër të gjitha gratë,

sjell të kuqin e buzëve».                           

«Dhe Greqia të rinjtë e saj,

përsosjen e tupave të tyre lakuriq».                        

«Të kujt janë zërat e fuqishëm

që më kumbues ndërthuren në një këngë?

Rusia

zemrën e saj

ka çelur në një himn zjarri!»                                

«Njerëz,

mendimin ju sjell

Gjermania,

skalitur nga shekujt».                                            

«E gjithçka

gjer në  thellësi zhytur në ar,              

Hindia

dhuratat e saj  ju sjell!».                                                                                      

                                                                                      

                                                                                 

«Lavdi njeriut,

në shekuj të shekujve jetë dhe lavdi!

cilitdo

që jeton mbi tokë

lavdi,

lavdi,

lavdi!»                      

Do të mbytesh!

Por këtu jam ende unë  

Arrij i matur,

gjigant,                                              

i ngathët.

Oh, sa madhështor jam unë

në më të ndritshmin                                                       

e shpirtrave të mi të panumërt!.              

Nuk do të kujdesem për atë që uron

dhe as për atë që sot feston.

I mallkuar,

mos qëllo kaq! 

Ja,                             

ajo është këtu.                           

«Mirëdita, dashuri!».               

Çdo fije floku do ta dend me përkëdheli,  

kaçurrelin

e artë.

Oh, ç’erëra, 

të cilit jug të vendit,                                                       

kryen mrekullinë e zemrës së varrosur?

Lulëzojnë sytë e tu,

dy livadhe!

Bie brenda këtu

fëmija i hareshëm.                          

Dhe gjithçka përreth

qesh.

Flamuj.

Njëqind ngjyra.

Përpara.

Iu dolën puplat.

Turmë.

Eci.

Me vrap.             

Në çdo të ri pluhuri i Marinetit,

mençuria e Hugoit në çdo plak.       

Kryeqyteti nuk ka buzë për të qeshur.

Gjithçka,

Jashtë shtëpive

në shesh,

jashtë !

Si topa argjendi

nga kryeqyteti në kryeqytet

do të flakim argëtimin të tërin,                         

të qeshurën,

zërin !                          

Nuk kuptohet

nëse është ajri,

një lule,

një zog!

Dhe këndon,

dhe parfumon,

dhe është me mijëra ngjyra njëherësh6:

por për këtë

ndizet flakadani i fytyrave,

dhe nga vera shumë e ëmbël dehet arsyeja.

Por jo vetëm njerëzit

nga gëzimi

kanë lulëzuar në fytyrë,

kafshët kanë dredhur

me elegancë flokët,                           

dhe detet

pasi janë tërbuar,

duke gërhitur,

u shtrinë te këmbët tona.       

Nuk do të besohej

që lundronin,

duke vjellur vdekjen:

në stiva

të harruara përgjithmonë nga pluhuri,

tanket

transportojnë në portet e qeta

grumbuj rrëshqitës gjërash të kota.             

Kujt i kallin frikën bandat e topave?

Po si, këta,

kaq fisnikë

do mund t’ju bënin copë e çikë?

Ata,

para shtëpisë,

mbi livadh,

paqësisht kullosin bar.                        

                                                                       

Shikoni,

nuk është një farsë,

nuk është e qeshura e satirës:

në kulm të mesditës,  

të qetë,

në çift,

carët grindavecë

shëtisin të përgjuar nga dadot.        

Tokë,

nga vjen gjithë kjo dashuri?

Përfytyro

që atje

nën një pemë

kanë parë Krishtin

të luajë damë

me Kainin. 

Nuk e sheh, e dashur?

hap paksa sytë, kërkon?

Sytë e tu janë dy plasa.

Hapi!

Shiko,

Sytë e mi:

Janë portale të një katedraleje, të hapura së katrash.  

Njerëz!

Të dashur,

jo të dashur,

të njohur,

të panjohur,

në procesion të gjëre hyni nëpër atë portë.

Dhe ai,

njeriu,

i lirë,

që unë e thërras,

do të vijë,

besomëni,

besomëni!           

Përktheu: Faslli Haliti