Ni përpiekie për të hyr(ir) në misteret e lindies së gjues(glues)
Nga Margarit Nilo
Shenim:
Autori nuk mbështetet nga ndonjë institucion ose grup. Gjithçka ai bënë e bënë me mjetet e veta. Nëse u pëlqejnë shkrimet e tij, luteni të ndihmoni. këtu keni emailin e tij ‘margarit.nilo@gmail.com‘. Faleminderit! www.fjalaelire.com
Po jap pak nga puna ime, kryesisht nga fialet ruse. Kam botu disa libra mbi orgjinen e formimit te fialeve, ku ne gjith rastet me del se baza e krijimit te fialeve asht shqipia(illirishtia). Jam ndesh per kete me gjith glutaret dhe akademiket tane, por e vetmja pergjigje qe mar prej tyre asht ”ne nuk e besoim qe shqipia asht glua baze e lashtesise”; -u them: hidhini ni sy gjith Europes, nga Anglia, Franca, Gjermania, Austri, Suedi, Poloni, Rusi, ne cilin vend ka qytete te lashta veç illiris se Ballkanit dhe italis qe u popullu nga iliret?, -ne çdo vend qe te vesh do gjesh vetem shpella dhe shpi me kallama e me kashte, qyteterimi ishte vetem ketu, ne illiri, ndai edhe kultura prei ketu u hap ne gjith Europen, -por ata jan skeptik, nuk e pranoin ”u be shqipia gjuha baze e lashtesise, … ” me thon gjith skepticizem. Por une kete e vertetoi nga zberthimi i gjith fialeve te lashta, zberthim qe baet vetem me shqipen, se asht vetem shqipia ajo qe ka elementet baze te formimit te glues.
Kam botu disa libra, ku vertetoi kuptimin e çdo fiale dhe etimologjin se si jan kriju fialet, dhe ku vertetoi se gjith gluet e lashta illire(=greke dhe romake) marin kuptim vetem me shqipen(=illiren). Kam botu nga 10 cop per çdo liber(per munges financiare), por nuk po çai dote, me kan kapsuluar glutaret tane te Institutit te Glues dhe te Akademise, te cilet nuk i besoin keto qe une kam shkruar, dhe nuk me len apesire qe kete pune ta debatoi ne ndoni televizion. Dhe e keqa asht se kur u them ”me jepni librat tuaj per etimologjin”, ata me thon se ”nuk ka libra te ktille, ja shiko autoret grek mbi etimologjin” me thon. Une i kam par ata libra dhe sme thon asgje, edhe pak fiale baze qe arrijn te zberthein, edhe greket e bein ate me shqipen, veç se thon ”nuk esht shqipe, por asht greqishte e lasht”.
Shenim: Me falni lexus, ndoshta u veshtiresoi pak leximin se ini ambientu me ni shkrim disi me ndryshe, dhe une (j)am mundu ta shkrui si ne lashtesi (pa: ‘h, q, j, ë, nj’ qe (j)an fut me von ne shqipe, si dhe pa ‘h, b, d, n’ qe jan fut vend e pa vend ne fialet e shqipes se sotme te cilat ne masen rreth 80% jan te deviume nga orgjinali i tyre i lashte(ku fialet e lashta jan ma te sakta). Kio menyr shkrimi gjene me let perputhie me greqishten e lashte(=illiren) dhe leteson zberthimin etimologjik te fialve.
Ma par kam botu ne kete gazete ne ‘http://tribunashqiptare.net/?p=21374‘, aty kam dhen edhe dy nga foliet baze ne fialformim qe ne lashtesi qe jan foliet ”i = hy” dhe ”ri = ry”.
Baza ne ndertimin e fialve te thieshta jan: 1- dy foliet shqipe ‘i = hy’ dhe ’ri = ry’ te ndertume me gjith lloiet e zanoreve, me qellim qe fialet te dalin te ndryshme e te dallushme nga nira-tjetra; 2-esht folia ndimese ‘e, es, et, este = eshte’ e ndertu edhe kio me te gjitha lloiet e zanoreve, si dhe 3- nyet baze te shkipes ‘k; t = që; të’, si dhe emertimet e ndryshme te Diellit qe kan ken ne lashtesi, ku nga ma kryesoret asht fiala ”illi(=ylli; dilli, dielli, dio, dea, theo; eu, ie, io, etj)” te ndertu edhe keto me te gjitha lloiet e zanoreve; -ku ”ill = yll, diell” thuet ne shume forma si ”il, ill, li; -al, all, la; -el, ell, le; -ol, oll, lo; -ul, ull, lu”; -”diell = dill, dell, doll, dall, dull”, -etj; -gja qe asht ber per te rrit diversitetin midis fialeve dhe per te rrit dallushmerin midis tyre. Emrin ”illi = dielli” ne lashtesi e gjen edhe ne forma te tjera si ”ari, ori, era, iri; eu, ie, io; oni, eni, ani, ini, uni; -api, epi, opi, ipi, upi; -As, At(=es, et; -is, it; – os, ot; -us, ut); -”kok, kik”, -etj, -dhe qe jan emertimet baze qe kan mar pies ne ndertimin e fialeve, se bashku me foliet dhe nyet qe thame. Karakteristik asht se te nitat fiale dhe folie ne lashtesi i gjen me te gjitha lloiet e zanoreve, kio ka ndodhe per arsye te dialekteve te ndryshme illire, por ma shume esht per aresye te rrities se diversitetit midis fialeve, qe fialet te baen te dallushme nga nira-tjetra. Qe te arriet te kuptoet se si jan ndertu fialet, duet pa tjeter te pranoim ato qe tham me lart, pra ato qe jan si elemete baze ne krijimin e fialeve.
Kuptimet e dhena nga fialet ”yll = diell, api, oni, ori, Asi, Ati, koku” jane te shumta(pa fund); -disa ne i kemi trashegu edhe sot, si ”asht yll = asht ma i miri; asht i pari, asht As, asht i dreit(yll), asht i shkelqyer”, -por une nuk e sho qe keto kuptime te jen regjistru ne fialori e be nga specialistet tane?!.
Nga ky studim vertetetoet kudo se ”ali(=ylli, dielli), dia, tea, allau” asht edhe Ati(=zoti)”. Krijesa e ni zoti tjeter asht vetem fantazi e ”fetareve” matrapaz dhe e popullit te paditun e te mashtruar.
Po u dergoj pak fiale ruse, per te kuptuar se edhe ruset jan illir, qe u hapen nga illiria e Ballanit deri ne Kaukas e ne Urale rreth shekullit 11 te parakrishtit sipas istoris se lasht greke, ku u kryqezun atje kryesisht me rracen mongole te Siberise, vec se greket thon se ishin illin. Por ”illin = illir”, veç se ”illin” asht me dialektin e gegenise qe do te thot ”illir”. Gjith greqishtia zberthehet vetem me shqipen(kryesisht me shqipen e veriut), dhe eshte bashkim i fialeve te thieshta shqipe, fenomen qe ndodhi ne koen e shkrimit te glues ne lashtesi, rreth shek. te 7-4 para Krishtit, ku ni fiali e tere u fut ne ni fiale te vetme, si: ”dramatopios(=ai qe ben drama) = drama – to – pi – os = drama – te – be – eshte = drama – na – kani – ine(me greqishten)”; -”naupigos(=ai qe ben anie) = nau – pi – g – os = nau(nie, anie) – be – q – eshte = karavi – kani – pu – ine(me greqishten)”; -”Akropoli(=qendra e shenjte e Athines se lashte qe asht siper kodres) = a – kre – poli = a – kre – i polit(qytetit) = ine – qefalo – poli(me greqishten)”; -etj, etj, keshtu dhe vetem me shqipen zberthehet gjith greqishtia e lashte, dhe eshte illirishte(=shqipe) me bashkim fialesh.
Ketu do jap vetem pak fiale ruse(ni pies nga ato i perdor gjith bota), per te vertetu se edhe ruset jan te rraces illire qe u hapen nga Ballkani rreth shek 11 para Krishtit. Fialeve qe jan vetem ne rusisht po perpiqem tu ve nga ni kryq para. Fialet ruse te ngjashme me shqipen jane te shumta, por une do mundohem te mos fus nga fialet qe jan te nita per gjith Europen.
Romakia, italishtia dhe pastai rusishtia jan gluet qe ka me teper afrimitet me shqipen. Jo se fialet ruse jan te gjitha qe ngjain me shqipen, por gjith fialet ruse dallohen qe jan te ndertume me elemente fialformimi te glues shqipe(=illire).
Marim si shembull fialen ”radill, radit(= lindie, dalie ne drit) = ra – dill(diell) = ry – dill(diell) = ry ne diell, del ne drit, lind, del nga erresira ne drit”; -pra, ne nuk e perdorim fialen ”radill = lindie”, por si fial ajo asht e kriju prei elementeve fialformuse te glues shqipe.
Fialet e me poshtme te glues ruse i kam mar nga ni fialor i botuar ne Rusi(ne Moske) ne 1954, dhe i redaktuar nga Androkli Kostallarit.
Rusisht:
+ Apelcin(= portokalle) = [ap – el(yll) – c – in = ap(=lart) – yll – q – hyn = hyn lart ne yll, asht e mir, asht si ylli(=dielli), ka formen e diellit, e verdh si ali(=Dielli); -me rusishten e sotme do qe ”vishe – sollnce – çto – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ Aprikos[=zerdeli = z – er(hyr) – deli = z(q) – hyr – deli(dielli) = hyn ne diell, e rrumullaket dhe e verdh si ”deli = dielli”]; -ne lashtesi dielli quei dhe ”api, opi, epi, ipi, upi”; -dhe: aprikos(= zerdeli) = api – ri – k – os = api(=diell) – ri – q – esht = ryn në ”api = diell”, asht e rrumullak dhe e verdhe si dielli(=api); -me rusishten e sotme do qe ”sollnce – vhodit – çto – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
Artileria -[ar(=ano = lart) – tile(=dile, diell; larg) – ri – a = ryn larg, heth larg(deri ne ”tile = dille = diell”); -me rusishten e sotme do qe ”na sollce – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen ].
Arki-pellag(= pellgu i kreut(i fillimit)).
Armatura(vendi i mbaities armeve; mietet luftarake te ni ushtrie) = [arm – at – ur(=hyr) – a = arm – asht – hyr – a = hyn arm, ka arm, mban arm/ armet qe hyn(=ka) ni ushtri; -jan fiale te lashta ”illiro-romake” por kuptimin e kan vetem ne shqip; -me rusishten e sotme do qe ”arm – est – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
Aspirant[=i pari; (=Asi, Ati = Dielli); -As – pi – ran(ryn) – t = As(=diell; i pari) – be – ryn – esht = ryn ne te paret, asht i pari(i fillimit); -del se ”Asi” ka ken ni nga emertimet e diellit(=dillit) ne lashtesi, nga ka dal edhe kuptimi: Azi = Asi, Ati = babai, Zoti = lindia, ana e hyries ”Asit = Atit = Diellit”; -nga ka dal edhe fiala greke ”Aspro = i bardhe”, etj; -ku: Asi(= Ati = dielli) = at – i(hy) = asht – hy = ai qe ban ”hyrien(=fillimin, nisien e jetes ne Toke)”; -ne e perdorim edhe sot ”ai asht AS, asht i shkelqyer, asht ma i miri, etj”].
Avaria(=difekt) = a(=jo) – va(=ba) – ry – a = jo – be – ry – a = nuk ryn, nuk levis; -me rusishten e sotme do qe ”net – dellaet – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen.
Avanc(= i perparum) -[= auance = au(=yu, yll, Diell) – an(hyn) – c – e = diell – hyn – q – esht = hyn ne Diell(=au), asht i perparu(si ”dielli = au”); -me rusishten e sotme do qe ”sollnce – vhodit – çto – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
Aviacion = [au(=yu, yll; lart) – a – ci – on = yll(lart) – a – qe – hyn = hyn lart(ne ”au”), fluturon; -me rusishten e sotme do qe ”sollnce – est – çto – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
Admiral(grad e lart ushtarake) = [at – m – ir(hyr) – al = asht – b – hyr – ne al(yll; diell; lart)// -ose: ”at – mir(=ber) – al = asht – ber – al(yll) = asht mbi, asht lart(si ”ali = ylli = dielli”)].
Adres(vendi ku dreitoet diçka) -[a – dres = asht – dreitim].
+ Ales(kuqem) = [Al – e(hy) – es = yll(diell) – hy – esht = i kuq, si ”ali = dielli”].
Almaz(diamant, elmaz) -[al(diell) – m – a(hy) – as = diell – b – hy – ash = hyn ne ”al=diell” = asht i fort si ”ali = dielli”, shkelqen si dielli; -dhe ”diamant = dia(=diell, zot) – m – an(hyn) – t = diell – b – hyn – esht = hyn ne diell, asht i fort si dielli; shkelqen si si dielli].
Altar(vend i shenjt ku futet i vdekuri; varri) = [1- alt – ar(hyr) = hyn alt(lart), shkon te zoti(=Ali = dielli)// -ose: 2- Al – t – ar(hyr) = al – asht – hyr = hyn ne ”Al = diell”, hyn ne zoti; -me rusishten e sotme spiegimi ”1” do qe ”visoko – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ Allij(i kuq, i ndezur) -[all – i(hy) = hyn ne ”all = diell” = i kuq si ”alli = dielli”; -me rusishten e sotme do qe ”sollnce – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
Album (liber me flet te bardha ku vendosen fotografi dhe pamie te ndryshme) -[al – b – um(=un=hyn) = hyn ne ”al = diell”, a i bardhe(si ”ali = dielli”)].
Alpinist(=ai qe ngjitet ne Alpe) -[alpe – in – ist = alpe – hyn – esht = hyn ne alpe, hyn ne vende malore te larta; -ku ”alpe = al(=yll) – p – e(hy) = yll – b – hy = hyn ne yll, hyn lart = vend malor”, -si edhe fiala ”mali = m – al(=yll, diell; lart) – i(hy) = b – al(lart) – hy = hyn la, hyn ne al(=yll, dell)”; -Alpinist, me rusishten e sotme do qe ”alpe – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
Amoralnij -[a(=jo) – moral – in = në ”jo – moral – hyn”; -ku ”moral(=gjendie e lart shpirterore) = m – or – al(=yll; lart) = m(b) – hyr – yll(lart) = te hyn la(ne yll), te çon la, te ngre shpirterisht”].
Amfibia(=miete dhe kafsh qe futen am ne ui e am ne tok) -[=amfibi, amfibe = am – fi(=futet) – be = futet ”am andei e am ketei”, futet ne te dy anet, futet ne gjith anet(futet am ne tok e am ne ui); -”am” e perdorin çamet dhe greket e lasht(=illinet = illiret); -ne tani e perdorim ”hëm(hem andei e hem ketei)”, -por glutaret ”tan” e paskan hek nga fialori i shqipes ????!!!!!!].
Angel(=angjell)= [an – xhel = an(hyn) – qell = hyn lart(ne qell) = hyn te zoti, asht laimetar i zotit; -me rusishten e sotme do qe ”vhodit – na nebo”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ Aul/i (fshat ne malesi te Kaukazit) = [a – ul = a(=hy) – yll = hyn ne yll, hyn lart = fshat ne lartesi te vendeve malore; -me rusishten e sotme do qe ”vhodit – na sollnce”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
Bb
+ bagrovet(baem i kuq, skuqem, baem gjak(=krov)) = [ba – krov(=gjak) – et = ba – krov – esht; -ku ”krov(=gjak) = k – ori – v(b) = q – ori(=diell) – b = i be si ori(=dielli), i kuq si ”ori = dielli”, -e kemi than se ni nga emertimet e diellit ne lashtesi asht ”ori, iri, ari, uri, eri = dielli”; -me rusishten e sotme do qe ”diellaet – krov – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
ballo(mbremie vallezimi, ballo) -[1- kercim ”ball per ball”; -apo: 2- kercim, hedhie lart(=b – all – o(hy) = b(q) – yll – hy = hyn ne yll, hyn la(kercen lart)); -me rusishten e sotme do qe ”diellaet – sollnce – vhodit/ ose: ”çto – sollnce – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
ball(=ball; -termet 6 balle; -kercim lart i tokes ne form valesh) -[b – a(hy) – all = hyn ne yll, hyn lart, kercen lart/ edhe ”balli = qe eshte lart ne piesen e parme te fytyres”].
ballkon -[ball – k – on(hyn) = hyn ne ball, asht ne anen e parme te shpis, nga asht balli(piesa e parme) e shpise; -me rusishten e sotme do qe ”лоб(= lob=ball) – çto – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
ballad(=balad = tregime klasike popullore te njohura nga gjith populli qe pasqyroin ngjarie te rendesishme) -[b(q) – all – at = q – yll(diell) – asht = e njohur nga te gjith(si ”alli = dielli”); -qe jan ngjarie te vecanta(si ”alli = dielli”); -etj; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
ballon(=aeroplan; tollumbac me air qe shkon lart) -[b – all – on(hyn) = b(q) – yll – hyn = hyn ne yll, hyn lart; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ balovat(perkedhel, mburr, i bai qefin) -[b – al(=yll; lart) – hov – at = e hov lart(ne yll), e ngre lart, e mburr].
+ ballik(peshku kuq i krip e i tha ne diell) -[b – all – ik(=in=hyn) = b – yll – hyn = hyn ne yll(=diell), i kuq si ”ylli = dielli”; qe thaet ne ”ill = diell”].
banal/e(i eksagjeru) -[b – an(hyn) – al = b(=q) – hyn – yll = hyn ne yll, hyn lart, e zmadhu deri ne yll(diell); -mashtrus qe thot se hyn ne ”al = diell” apo i zmadhon gjerat tei mase(deri ne diell); -me rusishten e sotme do qe ”çto – vhodiet – na sollnce”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
barka(bark, lunder) -[1-b(=q) – ar(hyr) – k – a = hyn, fut(si ”barku”); -2-b – ari(=ori, diell) – q – hy = hyn ne ori(=diell), hyn la, qendron lart mbi ui; -me rusishten e sotme do qe ”çto – vhodiet – çto – est/ -ose: çto – sollnce – çtobi – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
baron(paron, njeri i rangut te larte) -[1- paron = pari – on(hyn) = hyn i pari, asht i pari, asht mbi te tjeret; -ku: ”pari = p – ari – i(hy) = p(q) – ari – hy = hyn ne ari(=ori=diell), asht i pari, asht mbi te gjithe, asht si ”ari=ori=dielli”].
Pseudonimet e diellit ne lashtesi jan te shumta, dhe japin shume kuptime.
basein(pishin, pellg) -[ba – si(shi) – in = ba – shi – hyn = hyn shi, mban shi = pellg ui; -me rusishten e sotme do qe ”diellaet – dozhd – vhodit/ ose: çto – dozhd – vhodiet”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ bedro(kofsh,…dru, e trash) -[be – dro(=dru) = e trash si dru].
+ biellet(zbardhet) -[b – i(hy) – ell – et = b(=q) – hy – ell – et = hyn ne yll(=diell), e bardh(si ”ylli = dielli”); -me rusishten e sotme do qe ”çto – vhodit – sollnce – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ bellka(keter) -[b(=q) – ell – k – a(hy) = hyn ne ”ell = yll”, hyn lart; hyn neper bredha(=ella); -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – çto – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ bellok(albumin, e bardha e vezes, e bardha e syrit) -[bell – ok(=on=hyn) = biell – hyn = hyn ne te bardhe, asht e bardhe(=bella)].
+ bellokuri(leshverdh, biond(bilond)) -[b – ell – k – ur – i(ish) = b(q) – yll – q – hyr – ish = i bardh si yll(=diell); -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – çto – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ bellorus -[bello – rus = rus i bardh(si ”elli = dielli”)].
+ bellij(i bardhe) -[b – ell – i(hy) = b – yll – hy = hyn ne yll(diell), i bardh si ”ylli = dielli”); -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
bereg/e(brege, vend i ngritur lart) -[b(q) – eri – g – e(hy) = b – eri(=ori=diell) – q – hy = hyn ne eri(diell), hyn lart; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – çto – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen ].
beseda(biseda) -[].
+ bit(bije, godas, rra) -[].
+ bllago(te mira, pasuri, lumturi) -[b – all(=yll, diell) – g – o = b – yll(diell) – q – hy = hyi ne yll(diell), hyi lart, i kam te gjitha; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – çto – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ bllagovidnij(me pamie te mire, i kendshem) -[bllago – vidnij = mir – pamie(=vidni); -ku ”vidni” duet ”uidni = u(yll) – id – in = yll(=diell) – esht – hyn = hyn diell, hyn drit = shikon”].
+ bllagodarit(falenderoj) -[blago-darit = te mire – fal(=jap, dhuroi) = jap te mira, them te mira].
+ bllazhenij(i lumt) -[b – la – esh – eni = b – la – esh – hyn = hyn la, ngriet la, mburret].
+ blednij(i zbet, i verdh) -[b – el(yll) – ed(esht) – eni = hyn ne yll, asht i verdh si yll].
+ bles-k (shkelqim, madheshti) -[b – el – es(hysh) = b – yll(=diell) – hysh = hyn ne ”yll = diell”, shkelqen si ”ylli = dielli”; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ bleet(pllet, blegerin, therret me za te lart) -[b – le(la) – e(hy) – et = b – la – hy – esht = hyn la, brret fort; -me rusishten e sotme do qe ”çto – vishe(visoko) – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ blin(petull) -[b(q) – ill – in(hyn) = hyn ne ”ill=diell”, asht si ”illi = dielli” e verdhe edhe e rrumullak, asht e mir(si ”illi = dielli”); -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
blindazh (mbules e forte nga lart) -[blind – ash(=asht) = asht – blind; -ku ”blind = b – la – in – d = b – lart – hyn – esht = hyn lart, te mbulon nga lart”].
+ bloxa(plesht) -[b – lo – k – a(hy) = b – la(lat, lart) – q – hy = hyn(kercen) la; -me rusishten e sotme do qe ”çto – visako – çto – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ bolee(me shum, boll) -[b – ol(yll; shume) – e(hy) = hyn ne yll(=diell), i math(si ”yll = dielli”); shume(si yllat); -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen ].
+ boltun(llafazan) -[b – ol- t – un(hyn) = b(q) – yll – et – hyn = hyn ne yll, hyn la; brret me za te lart; flet shume; -apo: ”b – olt(=alt=lart) – un(hyn) = b – lart – hyn”; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – est – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ britva(brisk, pret) -[prit – va(ba) = pret – ba; -ku ”pret = p – re – et = p(q) – ry – esht = ryn, ngulet; pret”].
+ brod(va per kalim) -[b – ro – ot = b(q) – ry – esht = vend ku ryn(kalon); -me rusishten e sotme do qe ”çto – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
bronz(bronz) -[b – ori – on – is = b(q) – ori(=diell) – hyn – ish = hyn ne ori(=diell), asht i verdh si ”ori = dilli”; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen ].
+ burav (turiele)-[bira – v(b)].
+ bujan(ai qe ben buje(potere)) -[bui – an(hyn) = hyn buj, ben buj; -ku ”bui = b – u(hy) – i(=ill) = b – hy – yll = hyn ne yll, hyn la, brret me za te lat”].
+ bilina(tregime epike ruse) -[b – ill – in – a = b(q) – yll – hyn – a = hyn ne yll, jan ngjarie te rendesishme(si ”illi = dielli”) historike te ni populli; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
Kuptoet kiart se orgjina e ndertimit te fialeve ruse asht nga shqipia(=illiria).
Cc
Rusisht: disa fial ruse:
Caplia = çapka, çafka(lloi zogu).
Cari(= mbreti(=pret, pres, pris)) = kreu, koka, udheheksi = [k – ari – i(hy) = q – ari(=diell) – hy = hyn ne ari(=diell), hyn la(=lat, lart), asht ari(=dielli), asht kryesori; asht kreu, ai qe udheek].
Celli(= qellim, synim final) = [ q – ell – i(hy) = q – yll(=diell) – hy = te arrij fundin, te hyj ne ”ill = ell, diell”].
cello = qelloi, godas, mar shenj, synoi.
Cviet(=cuiet = lule; boj, ngjyre) = [c – ui(=yi, diell) – i(hy) – et = q – yi(=yll, diell) – hy – esht = hyn ne ”yi = yll, diell”, asht me ngjyra(=diura) si ”yu = ylli, dielli”].
cena(= çmim, vler, rendesi; kusht) = [c – en(hyn) – a].
center(= qender) = [q – en(hyn) – nder(midis, ne mes)].
cikl(= cikel, rreth, qark) = [nga ”kik, kok, koku = dielli, i rrumullak si dielli(=koku)”].
ciklon [cikel(rreth, kok) – on(hyn) = rreth(=kok) – hyn = hyn ne rreth, e rrumullaket si ”koku = dielli”; -emertimet dhe pseudonimet e diellit kan ken te shumta ne lashtesi].
cilindr(= cilindri(qilindro, qilindru; -greqisht)) = [qi – lin – dru = qe – lun – dru = dru i dreit qe lun(levis, rotulloet), duke qen fiala per druret e trashe e te dreite qe i perdornin si rula ne vend te rrotave ne lashtesi per trasportimin e gureve te mdhenj ne largesi per ndertime muresh e piramidash; -me greqishten do qe ”pu – kunai – ksillo = qi – lin(lun) – dru”, -perputhia si kudo asht vetem me shqipen].
cinik = cinik.
etj.
Çç
çadra(=mbules, çarçaf, ferexhe; (çadra e shiut)) -[c – At – ra(ry) = ryn ne At(=diell), ryn lart, te mbulon nga siper].
çaika(=çaika, çaime) -[c – ai(=yi) – k – e(hy) = q – ai – q – hy = hyn ne ”ai”, hyn la/ -dhe: cai(=qai) me za te la].
çallma -[c – all – m – a = q – yll – b – hy = hyn ne yll, hyn la, viet mbi kok].
çast(=pies, cop; -dhe: çaste, pies e kohes, moment) -[q – As(diell) – t – i(hy) = hyn ne diell, coptoet, therrmoet(nga dielli) etj].
+ çello(ball) -[q – ell – o(hy) = hyn ne yll(diell), asht la(hyn ne qell); shkelqen si ”ylli = dielli”].
+ çellovek(njeri) -[cell – ov – ek = qell(=lart) – hov – k – e = hov ne qell, hov lart, asht mbi te tjeret].
+ serdce(=zemer) -[s(q) – eri – d – i(hy) – is = q – eri(=diell) – t – hy – ish = isht dielli, asht kryesoria; asht e kuqe si ”eri = dielli”].
+ çerep(=kafke, mbules/ çerep) -[c – er – ep(=lart) = q – hyr – ep(lart) = hyn ep, te mbulon nga ep(=lart)].
+ çerepaka(=breshke) -[cerep – ka = mbules – ka].
+ çerepina(=tjegull, qeramidhe) -[cerep – in(hyn) – a = mbules – hyn – a].
+ çereshnia(=qershi) -[q – eri(=diell; e kuqe si diell) – ish – i(hy) = q – eri(=diell) – ish – hy = hyn ne ”eri = diell”, e kuqe dhe e rrumullak si dielli].
+ çernet(=nxin) -[c – eri(=diell, drit) – net = nuk ka eri(=drit; diell)].
+ çernika(=boronice) -[cerni – k – a = e zez – q – a].
+ çornij(=i zi, i err) -[corni – i = i zi – i(hy); -ku ”corni = c – ori(=diell) – ni(nuk) = nuk diell(=eri) = munges eri(=dielli)”].
+ çotnij(=çift, pare/ te nit, te ngjashem) -[c – ot – ni(nji) = te hyr bashk, qe perputhen me niri – tjetrin].
çinara(=rrap, çinar) -[rrapi = qe ripet, ndrron lekuren/ riparoet].
çinit(=ndreq, arnoj, riparoj) -[].
çudesnij(=i çudiçem; i mrekullushem) -[].
çudno(=çudi; mrekulli) -[c – ut(At) – in = q – At(=diell) – hyn = hyn ne diell, hyn la; gja e pa mundun, çudi].
çulan(=qilar) -[q – ul – an(hyn) = hyn ul, hyn posht(si duket ”yll” perdorei per te shpre edhe lart, edhe posht)].
çut(=cik, pak) -[].
shçit(shqyt, mburoj) -[ish + c – it(At) – a(hy) = ish + q – At(=diell; lart) – hy = hyn ne At(lart), te mbron nga la].
shqyta(=skuta, -se ”sh” dhe ”y” nuk ka pas ne lashtesi) = mburoia(=proia = para – i(hy) – a = hyn para, del para), -shqip; -[”skuta”; -ose ”skulda” si ne Suedisht; -nga ”s + kuta = is + k – At – a(hy) = ish + q – At(diell) – hy = te hyn ne At(=diell; lart), te hyn(rri) persiper”; -ose ”skulda = ish + k – ul – d – a(hy) = q – yll – t – hy = te hyn ne yll(diell), te hyn la; te rri per siper, te mbron(=pron)”] = shields(english)// ασπίδες(=aspidha), -greq.// щиты(=shiti, shçiti, shqyta), -russ.// scudi(ital)// romake: scuta(… emri i lasht i Shkodres: ”scutari = mburoia”; -se u be mburoia e Europes kunder Turqeve)// sköldar(suedisht)// kalkanlar(turkish). (te gjitha marin kuptim vetem me shqipen).
mbroitia(= proitia = shqyt) = protection(= prote – c – t – on(hyn) = para – q – t – hyn = hyn para, te del para, te pron(=mbron)), -english// προστασία(=prostasia), -greqisht// protezione(ital)// tutela(=romake); -edhe ne shqip perdoret ”tutela”// защита(=za-shçita), -rusisht, bullgarisht// штитови(= shtitovi), -serbisht// skydd(=shqyt), -suedisht; -nga del edhe fiala ”shyta” qe esht ne gryk dhe ben mbroitje si ”shçyta”.
Russisht: ”shçito-vidnij”(=shytat(=mbrojtese te grykes; -si ”shqyta”) = shqytat e – fytyres(fytit)).
Dd
Shenim: ne rusisht ”e = ie”.
+ dellanij(= jo i sinqert, mashtrus) -[diell – ani(hyn) = hyn ne Diell = mashtrus(se nuk mund te hysh ne Diell); -me rusishten e sotme do qe ”sollnce – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ dellat(= me ba; bei, ben) -[diell – a(hy) – at = diell – hy – asht = e hyn ne diell, e nxier ne dri, e ben, e kryn; -me rusishten e sotme do qe ”sollnce – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ delikat(= delikat, i dobet) -[1- diell – ik – at(asht) = i iken(i largoesh) ”diellit”; -ose: 2-diell – ik(=in=hyn) – at = diell – hyn – asht = hyn ne diell, ngroet nga dielli(se asht i dobet); -me rusishten e sotme do qe ”sollnce – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ delit(= piestoi; ndai, coptoi; therrmoi) -[diell – i(hy) – it = hyn ne diell(shkoqet, therrmoet, coptoet) nga dielli; -me rusishten e sotme do qe ”sollnce – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ dello(= pune, çeshtie, ngjarie) -[qe baet, qe ndoth, qe del ne diell(del ne drit diçka)].
+ delnij(= i zoti, i afte; qe ben(qe nxier ne drit, nxier ne diell) diçka) -[diell – ini = diell – hyn = ben diçka, hyn ne diell diçka, e nxier ne drit diçka; -me rusishten e sotme do qe ”sollnce – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
delta(= delta) -[del – t – a = del – t – ish = dalia ish, dalia(fundi), dalia ne drit(ne diell), dalia jasht(ne diell = ne drit), dalia e lumit jasht shtratit, etj; -nga: ”del(= diell) = dalie jasht(dalie ne drit, dalie ne diell)”; -shkuarie larg(ne diell), ne ”delos = telos = fund; larg”, -ne greqisht].
+ den(= dit) -[dei, diell – en = diell – hyn = hyn diell, baet dit].
depo(= depo).
+ dim(= tym).
+ dira(= bira, vrima) -[d – ir(hyr) – a = d(q) – hyr – a = hyn, qe hyn].
+ diske(= diske, disku) -[di(diell) – is(hysh) – k – e = diell – hysh – q – e = hyn ne diell, esht si diell, i rrumullak si diell].
+ ditja(= pielle; foshn(j)e) -[dit – i(hy) – a = hyn ne dit, del ne dit(drit), lind; -me rusishten e sotme do qe ”den – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen; -edhe: ”lindie(= radill(=rusisht) = ry – dill) = ryrie ne diell, dalie ne drit”; -me rusishten e sotme do qe ”ra – dill = vhodit – na – sollncie”; -pra duken qe jan fiale te ndertume nga element te glues shkipe].
+ djadja(= diadia = xhaxha).
[….edhe ”gjak = diak = xhak”; -ndai themi edhe ”kardia, kardiak(= zemer) = k – ar(hyr) – diak = q – hyr – gjak”; -edhe ”giorno = dit” ne italisht, menoi se duet ”diorno”, -nga ”dio(= diell; zot; drit) – rin = ryn – dit(drit)”].
+ dollgo(= gjate, koe e gjate) -[doll – g – o(hy) = diell – q – hy = hyn larg, shkon ne ”doll = dill = diell”, zgjatesh(vonoesh), ecen ngadal si ”dielli”; -me rusishten e sotme do qe ”sollnce – çto – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ dolee(= gjate, me gjate) -[si fiala ma la].
+ dolina(= lugina) -[doll – in – a = diell – hyn – a = hyn diell, vend grop midis maleve qe nxehet nga dielli; -me rusishten e sotme do qe ”sollnce – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ dolloi(= tutie, larg) -[diell – oi(hyi) = hyi ne diell, shkoi larg, shkoi ne fund(ne Dalie); -me rusishten e sotme do qe ”sollnce – vhozhu”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
+ dom(= shpi, dhom) -[d – om(=on = hyn) = t – hyn].
+ daragoi(= i shtren(j)te, qe e do shume) – 1- dara – g – oi(hyi) = dor – q – hyi = e hyi ne dor, e mbai fort ne dore, e dashur, e shtrenjte;
edhe: 2- d(q) – ori – g – oi = q – ori(=diell) – q – hyi = hyi ne diell(=ori), deshire e ziarrt; -(”ari, ori, iri, eri, uri” jan pseudonime te Diellit, -ne kuptimin ai qe ben ”hyrien, fillimin, nisien” e jetes; -nga kan dale edhe fialet ”orient(= lindie) = ori – en – it = ori(=dielli) – en(hyn) – esht = ana e hyries diellit(=orit), orienti, lindia; -nga kan dale edhe fialet ”orasi(greqisht) = shikim”, dhe: orizont(=horizont) = ori – is – on – t = ori(=dielli; pamia) – ish – hyn – eshte”; -apsira per rreth deri ku arrin ”orasi = pamia; drita”; -pseudonim i Diellit ashte edhe ”As, At = babai; zoti; dielli”; -qe ka dhen edhe emrin ”Azi(= Asi) = As – i(hy) = lindia, ana e hyries Atit(=Asit = Diellit)”; -qe ka dhen edhe fialen ”greke” Aspro(= e bardhe) = As(=diell) – b – ro = diell – b – ry = ryn dielli(=Asi, Ati), zbardhet; -ka edhe pseudonime te tjera te diellit, si ”kok, koku” etj;
Nga gjith emertimet qe jepen per perendit, gjithkund fiala del per ”Diellin = dielli, dia, dea, teu, alli(=ylli, dielli), allau”.
+ doska(= derrasa).
+ dostat, dostavat(= çoi, dorezoi; marr) -[1- nga: ”dos, das = dhash”; -2-nga: ”do(=dor) – sta = dor – vendos(shtie)”].
drobit(= drobit, derrmoi, therrmoi) -[1- d – ro(ry) – b – it = t – ry(copton, ndan) – b – esht; -2- d(q) – ori(=diell) – b – i(hy) – it = hyn ne ori(=diell), demtoet, shkatrroet nga dielli(=ori)].
+ drova(= derevo) = dru.
+ drovo-sek(= druvar, sharrxhi qe pret dru me sharr).
+ duma(= mendim; kuvendi i lart rus) -[1- d – u(hy) – ment; 2-du – me = di – be = qe di = kuvend i te diturve].
+ dumat(= mendoi).
+ durak(= i trash, budall) -[.. nga ”dru”].
duel(= duel; luft) -[d – u(hy) – el = d(q) – hyn – yll = hyn ne yll(diell); mer ziarr, mer flak(si dielli); shenjteroesh(baesh i ”shent = shenjt”) si ”illi = dielli”; -apo ”dy – te vetem(si ”ylli=dielli”)”].
duet(= duet, dysh) -[du – et = dy – esht].
+ dvor(= obor, oborr).
Ee
+ edinenie -[adin(=nji) – eni(hyn) – e = ni(nji) – hyn – e = hyn ne ni, baet ni] = bashkim ne ni(=adin).
+ edinij -[edin – i(hy) = ni – hy = hyn ni/ ni ish] = ni i vetem, i vetem, ni , unik.
+ Adin, edin(= ni(nji)) = at – in(hyn) = asht – hyn = hyria, fillimi, nisia.
+ ezh(iezh) -[ezh = e – esh = hy – esht = qe hy esht =gjemb] = iriqi.
+ ezhednevnij -[ezhe – dnevnij = qe hyn – perdit] = i perditshem.
Shenim: fialet nuk jan ne shqip, por jan te ndertu me elemente te glues shkipe, si foliet ”i, in = hy, hyn”, me folien ndimese ”esht” etj.
eskadra(skuadra).
+ elka – [1- el(=yll; lart) – k – a(hy) = yll – q – hy = hyn ne yll, hyn la(=lat, lart)/ 2- asht prei bredhi(= eli); -me rusishten e sotme do qe ”sollnce -çto – vhodit(est)”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen] = pema e vitit ri; bredhi i vitit ri.
+ elj(= bredhi, dru qe rritet vetem ne lartesi, ashtu si ”qiparisi” apo ”selvia”) -[ell – i(hy) = hyn ne yll, hyn lart, pem qe rritet ne lartesi; -me rusishten e sotme do qe ”sollnce – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyme del vetem me shqipen].
ehat = shkon, hyn.
estj = esht; bit(=me qen).
(”e” lexoet ”je = ie”).
elegia(elegjia; vaitim(qarie) me tregime nga jeta, etj) = ele – g – i(hy) – a = ylla(lart) – q – hy – a = hyn lart, qan me za te lat, etj.
element = ele – m – en – t = yll – b – hyn(en) – t(esht) = yll(=diell) – b – hyn – esht = i vecant(si ”ylli = dielli”).
emal(smalt).
epitet(mbi emer).
epiceskij(epik).
epos.
epoka.
era(koha, koa).
eho(ehon, jehon).
Ff
Disa nga fialet ruse te ngjashme me shqipen edhe me gjith Europen, edhe fiale te tjera qe marin kuptim nga shqipia:
fabrika; fabula; fakt; faktor; fakultet; falsh(falls); familia(mbiemri); familjarnij(familiar; konfidencial); fanatizem; fanatik; fantazia; fenomen; fialka(=viollca, manushaqe); fiasko(fiasko, bosh, huq); final(e); finik(=hurme = ekuqe(si ”dielli = ini=ori”));
fitil = fitil -(fut – il(=yll, diell; drit).
fllag(flamur, bairak) =
flot =
flog-er(flamur ere, banderol) =
foll-g-a (=holle – q – a) = i holl.
folklor(= fol – k – lor(ler) = e folmia e vendlindies, dialekti).
forma,
formula,
fraza; -etj fiale ruse.
Gg
Shume fiale shqipe afroin me shume me rusishten dhe me bullgaren(me pak afroin me serbishten).
Rusisht:
+ galldiozh(zhurme, potere) -[g – all – d – i(hy) – osh = q – yll – t – hy – esht = hyn ne yll, hyn la, brret me za te lat; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
galop(galop, ecie e shpeit e kalit me te katra duke e shkeput trupin lart ne form kercimesh) -[g – al(yll) – op = q – yll – ip(hip) = hipen ne yll, kercen lat; ecen shpeit, gati fluturon lart; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – хип(hip)”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ gallun(gaitan = g – ai(=yi) – t – an(hyn); -shirit me ngjyra) -[g – all(yll) – un(hyn) = q – yll – hyn = hyn ne yll, i bukur si ”ylli; dielli”; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
gangrena -[g – an(hyn) – gren – a = q – hyn – gren(=grin, ngrin; ngren) – a].
+ gashu(shuaj) -[ga – shui = qe – shui].
+ gvozd(=gozhd) -[guozht = g – u(hy) – osht = q – hy – esht; -me rusishten e sotme do qe ”çto – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen ].
+ gdie(ku) -[g(=ku) – di – esh = ku – te – ish; -etj].
+ gelij(helium) -[g – el(yll, diell) – i(=hi=hy) = q – yll(diell) – hy = qe hyn ne yll(=diell) = element kimik qe ndodhet me shumic ne Diell dhe qe ben reaksionin e vazhdushem reversibel ”helim – hidrogjen-helium….e keshtu vazhdon pa mbarim”; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ geroinia(heroina) -[g – eri(=diell, zot; lart) – in – a = hyn ne eri(=diell, zot), hyn lart, ngriet lart, çoet lart, mbaet per krenari; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce(=eri) – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ geroi(heroi) -[g – eri(=diell) – o – i(hy) = q – eri(=diell; lart) – o – hy = ngriet lart, çoet ne yll(diell), nderoet, baet i pa vdekshem; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – est – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen ].
gigant(gjigant, shume i math) -[gi(=Toke, Dhe) – g – an(hyn) – t = Toke – q – hyn – esht = hyn ne Toke, esht sa Toka; -me rusishten e sotme do qe ”zemlia – çto – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ gigiena((h)igjena, pasterti, shkelqim, drit) -[q – i(=ill, diell; drit) – qe – en(hyn) – a = q – ill(=diell, drit) – q – hyn – a; -me rusishten e sotme do qe ”sollnce – çto – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ gimn(himn) -[=imn = i(=ill) – m- in(hyn) = ill – b – hyn = hyn ne ill(diell), te ngre lart, te çon lart, te mobilizon shpirterisht per luft; -me rusishten e sotme do qe ”sollnce – dellaet – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen ].
+ gllava(kryesor, dreitus; koka) -[g – all(=diell; lart) – a – va(ba) = qe – lart – a – ba// -apo ”g – lart – av(=hov) – a = hov la, asht lart; asht kryesoria, asht si ”illi = dielli”; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – est – dellat”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ glladit(hekuros, ferkoj; lemoj, bei te shkelqei; perkedhel, e mburr, e ngre lart) -[g – lad – i(hy) – it = q – lart – hy – esht; -me rusishten e sotme do qe ”çto – vishe – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ gllad(shesh i paster, faqe) -[g – all(=yll, diell) – at = q – yll(diell) – asht = i shesht dhe me shkelqim(si ”illi = dielli”) asht].
+ gllaz(= sy = si) -[g – all(=diell; drit) – a(hy) – ash].
+ gllazok(syth, bule) -[gllaz – ok(=on = hyn) = sy – hyn = hyn ne sy, asht si sy i vogel].
+ gllazur(zmalt, kajmak) -[g – la(lart) – as – ur = q – la – ash – hyr = qe hyn la, qe asht ne siperfaqe; -me rusishten e sotme do qe ”çto – vishe – est – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ gllasnost(publikim i hapur, botim) -[g – all – as – in – ost = q – all(=ill, diell; drit) – hyn – esht = qe hyn ne yll(diell, drit), qe tregoet hapur para te gjithve].
+ gllasnij(me dyer te hapura, i hapur, publik) -[si ma lart].
+ глотать(=gllotat = gelltit) -[1- nga vet zhurma e gelltities ”gllek”; -2- g – all(yll) – t – i(hy) – esht = hyn ne yll(=diell), e ha sapunin per diath(se perveloesh)// -dhe ”g – lot(=lat, lart) – i(hy) – it = q – lat – hy – esht = hyrie nga lat(=lart)”].
+ gllubina, gllubi(thellesi) -[g – ull(=yll) – b – in(hyn) – a = q – yll – b – hyn – a = hyn ne yll, hyn shum larg(hyn shum thell); -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – diellaet – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen ].
+ gllupij(budalla) -[g – ull – p – i = q – yll(=diell) – b – hy = hyn ne diell; -apo: thot se hyn ne diell, gja e pa mundun, budallallek; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – diellaet – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ govorit(flas) -[g – ov(=hov, hip) – ori(=diell) – it = q – hip – ne ori(=diell) – esht = flet me za te lart; tregon hapur, nxier ne drit diçka; -me rusishten e sotme do qe ”çto – ov(=hov = hip) – sollnce – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ god(mot, vit; koe) -[1- g – o(hy) – ot = q – hy – esht = hyn, shkon, kalon = koe, koesht; -”god = kod, kot = ko – esht”; 2- g – o(hy) – At = q – hy – At(diell) = qe lidhet me Atin(diellin, zotin)”].
+ gollova(koke, kre) -[g – oll(=yll, diell; lart) – o – va(=ba) = qe esht lart; qe esht kryesoria(si ”ylli = dielli”); -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – est – diellat”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen ].
+ gollovnia(ure ziarri, urth(diegie) ne stomak) -[gallov – ini = ziarr(te nxet) – hyn// -ose: g – oll(=diell; ziarr) – in – a = q – diell(=ziarr; diegie, nxetesi) – hyn – a; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ gollos(za, za i larte) -[g – oll(=yll, diell) – o(hy) – os = q – yll(diell) – hy – esht = qe hyn ne yll(=diell), qe hyn lart, za i lart; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ golluboi(i kalter, boi qelli) -[gollu – boi(boj) = qelli – boj = boi – qelli// -edhe ”gollu(=çellu = qelli) = g – oll – u(hy) = q – yll – hy = hyn yllat = qelli(= gollu); -sot i thon ”niebo = qelli”; -ku ”ie = ye; ylla”].
+ gollub(pellumb) -[goll – ub = qell – up(ip; in) = qell – hip/ qell – in(hyn) = qe fluturon ne qell].
+ gollij(lakuriq, i xhvesh) -[g – oll – i(hy) = q – yll(=drit; diell) – hy = qe hyn ne drit, qe dukesh kiarte; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ gonçar(poçar) -[gon(=ben) – ç – ar(hyr) = ben – q – ar(hyr) = hyn, fut// -dhe ”gonçe – ar(hyr) = hyn ne gonxhe, hyn ne boçe = ka formen e ni gonxhe(boçe luleie)”].
+ gora'(mali, pirgu) -[g – ori(=diell) – a(hy) = q – diell(lart) – hy = mali(= m – al(=yll, diell) – i(hy) = b – yll – hy = hyn ne yll, hyn lart); -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen ].
+ gore(breng, hidherim, pikellim; fatkeqesi, mierim) -[g – ori(=diell) – e(hy) = q – ori(diell) – hy = hyn(iken, humet) dielli, hidherim i math].
+ gorienie(i diegur; diegie) -[g – ori(=diell) – en(hyn) – e = q – diell – hyn – e = hyn ne diell, perveloet, digjet; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ goriet(digjet, asht i ndez, ndrin; kam ziarrmi, digjem; kuqem, ndizem; shkelqen) -[g – ori(=diell) – i(hy) – et = q – ori(diell) – hy – esht; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ gorizont(horizont) -[g – ori(dielli) – is – on(hyn) – t = q – ori(dielli) – ish – hyn// q – orasi(=pamia) – ish – hyn = hapsira deri ku hyn dielli, apo deri ku hyn pamia; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – est – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ gornij(malor..gorin) -[g – ori(diell) – in(hyn) = q – ori(=diell; lart) – hyn = hyn lart; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ gorod(qytet) -[g – or(hyr) – ot = q – hyr – esht = hyn, mbledh// q – ori(=diell) – esht = i math(si ”ori = dielli”)].
+ gorst(grusht) -[g – or – ist = q – hyr – esht = hyn, fut// -dhe: q – ori(diell) – esht = i rrumullak si ”ori = dielli”].
+ gorkij(i hidhur) -[g – ori(diell) – k – i(hy) = q – ori(=diell) – q – hy = hyn(iken) dielli, hidherim i madh].
+ goriacij(ndizet, mer flak shpeit; i flaket, i ziarrt, gjaknxet) -[g – ori(=diell) – ash – i(hy) = q – ori(diell) – asht – hy; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – est – vhodit”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ gospital(spital) -[g – o – spital = q – o – spital = qe esht spital; -ku ”spital = spiti – al(=yll; diell; zot) = shpi e zotit, ku je ne dor zotit; -me rusishten e sotme do qe ”çto – est – spital = qe – esht – spital”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ gost(mik, mysafir) -[g – o(hy) – ost = q – hy – esht = qe hyn, qe vien brenda; -me rusishten e sotme do qe ”çto – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen ].
+ gotovit(bei gati) -[gati – v(b) – it = gati – b – esht; -me rusishten e sotme do qe ”gatov – diellaju – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ goto-vij(gati, i gatshem) -[gati – bei].
grabit(grabit, grabis) -[identike, e nit].
+ granica(kufi; faqe, ane) -[g – ran – ic(ish) = q – ryn – ish = vendi i hyries per diku; -me rusishten e sotme do qe ”çto – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ grenki(grimca buke) -[grin – k – ish = e grin, e therrmon, e ben kokrriza].
+ griet(i ngrot(=grot), te mban ngrot) -[nga: g – ori(diell) – et = q – ori(diell) – esht = esht si ori(=diell), asht i nxet(i grot)].
+ grob(grop, varr) -[g – ro(ry) – b; -me rusishten e sotme do qe ”çto – vhodit – diellaet”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ gromko(za i larte) -[g – ori – om(=on = hyn) – k – o = q – ori(diell) – hyn – q – o = hyn ne diell, hyn lart = za i lart].
+ gruda(grumbull, pirg) -[g – ru – da(=dill, diell) = q – ry – dill = ryn lart/ -etj].
grupa(grup) -[g(q) – ry – ba].
+ griznia(grindia) -[e nit(e njeit)].
+ gri/zt(grij, brej) -[e njeit].
+ guba(buza; gji deti) -[g – u(hy) – ba = hyria, fillimi; -me rusishten e sotme do qe ”çto – vhodit – diellaet”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ gul(oshetim, gjemim, zhurme) -[g – u(hy) – ul(=yll, diell) = q – hy – yll(diell) = qe hy lart, za i lart].
+ guliaka(jet qefi, njeri qe ban jet qefi) -[g – uli – a(hy) – k – a = q – yll(diell) – hy – q – a = hyn ne yll(diell), ben banjo dielli, etj].
+ gulianie(shetitie) -[g – uli – an(hyn) – e = q – diell – hyn – e = hyn kudo(si ”uli = dielli”), levis si ”ylli = dielli”; -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollncie – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ guliat(shetis) -[g – ul – i(hy) – at = q – yll – hy – asht = hyn ne yll, breth kudo(si ”ylli = dielli”); -me rusishten e sotme do qe ”çto – sollnce – vhodit – est”, -perputhia e kuptimit te fiales se zberthyer del vetem me shqipen].
+ gusar(kusar) -[k – is – ar(hyr) = hyn, futet; mer, rremben// -dhe: k – As – hyr = q – As(diell) – hyr = hyn ne ”As=diell”, te terek(si dielli), te mashtron; -etj].
Elementet e formimit te fialeve ruse jan prei shkipes.
Ii
igumen(= igumen, igjeti, i pari i kuvendit, udhehekes) = [i – gu – men = 1- i(hy) – qe – ben = hyn(udhehek) i pari, hek udhen i pari; 2- i(=ill, yll, diell) – qe – ben = ben i(=illin, diellin), ben te parin, ben udhehekesin(dreitusin, kryesorin)].
ideal(=ide(mendime) te larta nga ku udhehikesh) -[ide + al(=yll, diell) = ide e larte(si ”illi = dielli”); -ku ”ide = i(ish) – di = qe di, dije, dituri”, e cila vin nga ”di = dia, dilli, dita, drita” = qe hyn die, hyn dit(drit; diell), tregon apo zbardh diçka, nxier diçka ne ”die = dit, dritë diell”].
idealist (= qe ka ni ideal, qe udhehiket nga ni ideal) -[ideal – i(hy; ka) – ist].
ideja(=idea, mendim, dituri, mendim i zgjut) -[i(ish) – di – a = qe di, qe ke dituri, ke mendime te zgjuta; -nga: ”i(=hy) – dia = hyn dit(drit), tregon, nxier diçka ne dit(=drit), ben, prodhon, nxier ne dit(drit); jep mendime te zgjuta”].
idillia(=idili = dashuri e paster, lumturi) -[i(ish) – dill – i(hy) – a = ish – dill – hy – a = hyn dill(=diell, drit), asht e paster si ”dielli, drita”)].
idioma(= idioma = shprehie te dituna me kuptim jo te drejt per drejt si: ”fill e per pe; dushk per gogla, ne pik(mes) te dimrit”) -[i(ish) – di – om(=on= hyn) – a = ish – di – hyn – a = hyn die, asht e ditun(e njofur) nga te gjith si shpreie/ edhe ”idia – on = idhia(=e nit, e ngjashme) – hyn” nga greq. e lasht(=illirisht)”].
idiot(i pa ditun, budall) -[1- i(=jo) – di – ot = jo – di – esht = i pa ditun; -2- i(=hy) – di(=dill) – ot = hyn ne diell(hyn lart), hyn ne ziarr; ben apo thot veprime te pa pergjegjeshme].
idol(=idhull, gje e sheit(shent) nga ku udhehikesh) -[i(hy) – dol = hy diell, udhehikesh nga dielli(=zoti, gjaia ma e shenjt)].
+ izba(= shpi e vogel, kasolle) -[is – ba = hysh – ba = qe hyn, qe fut, qe strehon].
+ izvestie(=vesti(=uesti) = laime, bei te njohur) -[is(=hysh) + uesti(=laim); -nga ”uesti(=laim) = u(=yll, diell) – est – i(hy) = hyn ne diell, ben te njour, zbardh, tregon diçka”].
+ iz-dalieka(= nga larg) -[ish – larg(=ne diell, ne dalie, ne fund); -se ”dalie = dall(=dill, diell, drit) – i(hy) – e = diell(drit) – hy – e = hyn ne drit(diell), del jasht, del ne fund te diçkae, del ne drit(ne diell)].
ikona(=figure, figur e shenjt, pamie) -[i(=ill, diell, drit, pamie) – k – on(hyn) – a = hyn pamie(ikon, figur)].
illjuzia(=iluzion, mendime te parealizushme) -[il – us – on(hyn) = ill(=diell) – esht – hyn = hyn ne diell(ill) = gja qe asht e pa realizushme].
illiuminicia(=iluminacia, ndriçim, iluminizem)-[illu – m – in – ac = ill(=diell) – b – hyn – asht = hyn diell, ndriçon].
imperia(=perandori) -[im(=in=jo) + peria(=perendim) = jo – fund = pa fundesi = perandori, e pa fund; -ku ”peria = perendim, fund, mbarim, perendimi i diellit = p(q) – eri – i(hy) – a = q – eri(=dielli) – hy – a = ku hyn(mbaron, perendon) dielli(=eri) = shum larg, ne pafundesi = shtet me siperfaqe te pa fund, deri ku hyn ”iri=dielli”].
+ imja(=imen, imia = emen, emer) -[asht e nit me dialektin verior(gegenin)].
interes -[=interes].
ironija(=tallie, thumbim, ironi) -[1- ir – oni – a = hyr(=thumb) – hyn – a = hyn thumb = shpon, thumbon, tall; 2- iri(=diell) – hyn – a = hyn ne diell(=iri, ori) = tallesh(se nuk mund te hysh ne ”iri = diell”)].
+ iskra(=shkendi, xixe) -[is – k – ori(=diell; drit) – a(hy) = ish – q – ori(=diell, drit) – hy = hyn ”ori = diell; drit”; -apo: is(=As, At = diell, drit) – k – ra(ry) = diell(drit) – k – ry = ryn ”As = diell; drit”].
+ iskrenie(=sinqeritet) -[iskre(=drit, shkendi) – eni – e = drit(=shkendi, diell(=As)) – hyn – e = i bardh, i ndrçem, i kiart si drita apo si Asi(=dielli)].
islam(=feja islame) -[is – al – am(=an=hyn) = ish – yll(=diell) – hyn = hyn ke ”ali = ylli, dielli”, asht besimtar i illit(=diellit = zotit), -se te paret per zot kan njof Diellin].
+ ispollin(=is – p(q) – oll – in(hyn) = ish – q – yll – hyn) = gjigant, vigan, qe arrin deri ne yll.
+ istina(=e vertet, e kjart) -[1-ist – in(hyn) – a = esht hyn a = hyn, futet, e drejt; 2-ist – ini(=ori=dielli) – a(hy) = hyn ”ini = ori = diell” = ndriçon, zbardh, duket kiaert si ”ini=ori=dielli”; -apo ”is(=As, At = diell, zot) – t – in(hyn) – a = in(hyn) ne As(=diell), e kjart, e dukeshme, e vertet”].
+ istok(=burim, fillimi) -[ist – ok(=on=hyn) = isht – hyn = isht – hyria = hyria, burimi, fillimi; -apo: As(=diell) – t – ok(=on=hyn) = As(=diell) – t – hyn = hyn ne As(diell), del jasht, del ne diell(drit), asht fillimi(si Asi = Ati, Dielli)].
+ is-tomit(=keput, dai, loth, mundoi, copetoi) -[is + tom – it = ish + dam(=ndam) – esht].
+ ist-op-it(=ndes ziarrin) -[ist – opi(=diell) – i(hy) – it = hyi diell(=opi), e ndes, e ap(=hap)].
istoria(=historia) -[ist – ori(=diell, drit) – i(hy) – a = hyn ne ”ori=diell, drit”, tregon, heth drit mbi diçka].
istij(=i vertete) -[shif ”istina = e vertet”].
+ is-hodit(= pershkoj(fushen, etj)) -[ish + hyn – it].
+ is-hodnij(=hyria, nisia, fillimi) -[ish + hyria].
ijul(=korrik) -[=iul = i(hy) – yll(=diell) = muaj me shum ”ill=diell”].
ijun(=qershor)- [=iuni = i(=hy) – uni(=uri, ori = dielli) =mui i nxet me shum diell(=uni=ori); -ka te nitin kuptimme ”ijul” vetem se fiala diell ketu thuet me ”oni = ori= ill, diell”].
iug(e) -[i(=ill, diell) – u(hy) – g – e = ana e jugut, ana qe ka i(=ill, diell); etj].
iunij(=i ri, ne rritie) -[i(=ill, diell) – uni = diell(lart) – hyn = hyn la, hyn ne diell = esht ne rritie; =malladoi(=i ri) = m – all(=yll; lart) – at – o(hy) – i(ish) = b – yll(lart) – asht – hy – ish = hyn lart, asht ne rritie].
Kk
Rusisht:
1-Fiale te ngjashme me shqipen dhe qe marin kuptim vetem me shqipen; -dhe: 2- fiale te tjera qe nuk ngjain me shqipen, por qe marin kuptim vetem me shqipen; -ne do mundoemi te analizoim vetem rastin ”2”.
Ka fial qe i kam len pa analizu, se analizohen gjat fialeve qe jan ne kete liber(ne librin tim ”Fialor Special Etimologjik i Shqipes” ribotim i permiresuar, botuar ne fillim te Marsit).
kabina -[k – ap(lart) – in – a = q – la – hyn – a = hyn la(ap), te mbulon nga ap(=la, lat, lart)].
+ kalaç(=kulaç) -[k – ul(=yll, diell) – ac = q – yll(diell) – ash = asht si ylli(=dielli), i rrumullak, etj].
kalendar(=llogaritesi i diteve, javeve dhe muit te vitit) -[1- ka – lend – ar(hyr) = qe – lind – hyr = hyn qe me lindien, fillon qe me lindien(e Krishtit); 2-ko – len – d – ar(hyr) = ko – len – t – hyr = hyn ko(=kohen)].
+ kalljonij(=i skuqur, i ndezur(kall=ndes); i piekur) -[k – all – on(hyn) = q – yll(diell) – hyn = hyn ne ”yll=diell”, nxehet, digjet].
kalori -[k – al(=yll, diell) – o – ri = q – yll(=diell; te nxet) – o – ry = ryn yll(diell), nxetesi].
k(g)alosha(galloshe) = qe vishet lart kepuceve.
kalka(=leter e bardh transparente) -[k – al(=yll, diell) – k – a = q – yll(=diell) – q – hy = e bardhe(si ”ylli=dielli”), e teidukeshme].
kalcij(=kalcium, gelqere) -[k – al(=yll, diell) – c – i(hy) = k – al – q – hy = hyn ne yll(diell), i bardhe si ”ylli = dielli”].
+ kapor(=kapuç) -[k – ap(=lart) – or = q – ap(=lart) – hyr = hyn ap(=lart)// -dhe ”kap(kok) – hyr”].
kapot(..edhe kio si me lart);
karaull(=karaull, udhe rrefys) -[ka – ra – ull(yll) = qe – ry – yll = ryn ne yll, asht i pari, asht ai qe udhek udhen].
+ karman(= xhep) -[k – ar(=hyr) – man = q – hyr – ban].
kaska (koka; koka e motorrit; kapelia) -[k – As – k – a(hy) = q – As(=diell) – q – hy = hyn la, asht la, asht kryesoria(si Asi=Dielli).].
kassa(=kasa, arka, kuti) -[..si me la].
kiosk(=qosk, dyqan i vogel);
+ kipa(=grumbull, pirg; hipi, qipi) -[k – ip – a(hy) = q – ip(=lart) – hy].
kiparis(=qiparis, dru qe rritet vetem ne lartesi) -[k – ip(=lart) – ar(hyr) – is = q – ip(lart) – hyn – ish = hyn ip(lart)].
kiset(=qese);
+ kisllorod(= oksigjen) -[kisllo(=thartir, acid; grryerie; diegie) – ry – esht].
+ kisllij(= i thart, i thartu; i merzit, i dieg, i rreshk) -[k – is – ill – i(hy) = qe hyn ne yll(=diell) = dieg; qe dieg].
+ kllad(=thesar) -[k – all – at = q – yll(diell) – asht = e shtreit(si ”ylli = dielli”) asht].
+ klladbishçe(= varrez, qivur, varre) -[k – lat – b – ish – c – e = q – lat – b – hysh – q – e = hyn lat, shkon te zoti(=ylli=dielli)].
+ klladka(= ngritia(ndertimi i diçkae)) -[k – lad – k – a(hy) = q – lat(lart) – q – hy = hyn lat(=lart)].
+ klladovaja(=magazin, depo e madhe) -[k – lat(=lart; shum, teper, mbi) – ve – i(hy) – a = q – lat(=lart; shum) – be – hy – a = hyn shume, esht shume e madhe].
+ klast(= heth lart, ngre) -[k – la – a(hy) – ast = q – la – hy – asht].
+ klin(= pyk, hu) = q – la – in(hyn);
klinika;
klinok(=teh, maj, pres);
kliç, kriç, krik(= thirrie e fort, kushtrim);
+ klonit(= kthei, perkul, lun; krrus; marr, afroi) – [k – lon(lun) – it = q – lun – it].
+ kljuç(= çeles; kyç; burim uji);
+ klatva(= betim, pergjerim) -[k – lat – va = q – lut – ba = qe lutet, i dreitoet zotit la(=lat)].
+ kobilla(=pela, kale) -[k – op(=ip) – ill – a = hip ne ill, hip la; ecen shpeit, fluturon; =kali = k – al(=yll, diell; lart) – i(hy) = q – yll(lart) – hy = hyn lart, hip lart ].
kokos(= arre kokosi) -[nga ”kok= diell; kok”, i rrumullak si ”koku = dielli”, nga ka dal dhe fiala ”kuk = i kuq(si dielli = koku)” ].
koks(= qymyr koks(i ber kok)) -[nga ”kok = diell, i rrumullak(si ”koku = dielli”); -nji nga emertimtimet e diellit ne lashtesi asht ”kok, koku = dielli”].
+ koliebanie(= lekundie) -[k – oli(=yll, lart) – b – an(hyn) = q – yll(diell) – b – hyn/ qe – la – b – hyn/ qe – lu – ben = lun; hyn la; hyn ne diell(levis ne form harku si ”illi = dielli”)].
+ kolieco(= rrote) -[k – oli(=yll, diell) – c – o(hy) = q – yll(diell) – q – hy = hyn ne yll(=diell), asht e rrumullak si ”oli(diell)”].
+ kollega(= koleg; i afert, i dashun) -[k – oll(=diell) – e(hy) – g – a = q – yll(=diell) – hy – q – a = hyn ne ”yll = diell”, i dashun si ”ylli=dielli”].
+ kollektiv(=kolektiv) -[koleg – t – i(hy) – v = koleg – t – hy – b].
kolona -[k – ol(=yll, diell; lart; larg) – on – a = q – lart, larg – on(hyn) – a = hyn lart, hyn larg(ashtu si ”ylli = diell”)].
kolorit(= piktur me ngjyra)-[k – ol(=yll, diell) – or – it = q – yll(diell) – hyr – it = hyn ”yll=diell”, me ngjyra si ”ylli = dielli”].
+ kollos(= kalli, kallz);
+ kolco(= unaze) -[k – ol(=yll, diell) – c – o = q – yll(diell) – q – o = esht diell, e rrumullak si ”oli = dielli”].
kompania(= shoqeri; grup) -[kom(=bashk) – pan – a = bashk – ban – a; -nga ”illiro-romakia”].
+ koniec(= fund, mbarim, ane, skaj, maj) -[k – oni(=ori=dielli) – i(hy) – ec = q – dielli – hy – esht = hyn(=perendon/ -apo: lind) dielli; fundi(perendimi ose lindia) e diellit(=oni=ori)].
+ konj(= kal) -[se ”oni = ori = ali(=ylli; dielli)”].
konstitucia(= kushtetut);
konsull(=perfaqesus i lart) -[k – on – is – ull(=yll; lart) = q – hyn – ish – yll = hyn ne yll(=diell), asht i pari// qe ben keshillime].
kopia -[k – op(=lart) – i(hy) – a = hyn lart, i bie tamam, asht e nita pamie/ -dhe: ”k – opi(=pamie) – i(hy) – a = hyn ne pamie”; -nga greq. e lasht(=illirishtia): ”opi = pamie; diell; drit; etj”].
+ kopina(= kopic, mullar; ipi, qipi) -[k – op(=lart) – in – a = q – lart – hyn – a].
+ koptilka(= kandil; qiri) -[k – op(=ap) – dill – k – a = q – ap(hap) – diell – q – a = hap diell, hap drit// romake dhe italisht: candela = c – an(=hyn) – del – a = q – hyn – dell(=diell, drit) – a; = kandil(=k – an(hyn) – dil = q – hyn – dill(=diell, drit)].
+ koptit, dim(= tym, ben tym; tymos) -[edhe: k – op(=lart) – t – i(hy) – it = q – op(lart) – t – hy – esht = hyn lart(=op)].
+ korenoj(= rrenjes, vendas; kryesor);
+ koren(= rrenje) = ko – ren(ryn) = qe – ryn/ qe ngulet;
koridor(= rrugic, koridor);
+ korka(= levozhge, kore, lekure) = k – ori(=diell; lart) – k – a = q – ori(lart) – q – a;
+ korobit(= perkul, lakoi) -[k – ori(=diell) – op – it = q – ori – hip – isht = si hipen ori(dielli), mer form harku si ”ori=dielli”].
+ korova(= lope) -[k – ori(=diell, zot) – ov – a = q – ori(zot) – hyn(=hov) – ha = asht e shenjt(si ”ori = dielli”)].
+ korol(= mbret(ne shah)) -[k – or – ol = q – hyr – yll(=diell) = q – hyn – ne yll(=diell), asht i pari, asht mbi te gjith(si ”ylli = dielli”)].
+ korona(= kurona, kurora) = k – ori(=diell) – on(hyn) – a = qe hyn ne ori(=diell), e rrumullak si ori(=dielli), qe viet lart(ne kre).
korito(= korit, govat);
+ kori(= fruth) – [k – ori – i(hy) = q – ori(diell) – i(hy) = q – diell – hy = i kuq dhe me pulla te kuqe si ”ori = dielli”].
+ koriavij(= i shtrember) -[k – ori – av(=hov) – i(ish) = q – ori – hov – ish = si kurba ne form harku qe hov ”ori=dielli” nga lindia ne perendim, apo e perkulur si ”ori = dielli”].
kosj(= kosa, kostra);
kosa = scythes(english)// косы(=kosj), -rusisht).
+ koso(= i shtrember(si kosa), apo si Asi(= Ati, dielli));
+ kost(= kock; hale);
+ krai(= fund, an, skai; krain) -[1- k – ra(=ry) – i(ish) = q – ry – ish = ryria, fillimi, ana, kreu; fundi, fillimi// -edhe: 2- k – ori(=dielli) – i(hy) = vendi ku lind dhe ku perendon dielli = fillimi dhe fundi].
+ kran(= rubinet) = k – ran(ryn) = ryn uj;
+ krasivij(= i bu(l)kur) -[k – ari(=diell) – is – vi(=bi) = q – ari(=diell) – ish – be = i be si diell(=ari), i bu(l)kur si dielli, i kuq si dielli(=ori)].
+ krasit(= bojatis, stolis, zbukuroi) -[k – ari(=diell) – as – i(hy) = q – diell – asht – hy = hyn ne diell(=ari), zbukuroet(si ”ori=dielli”)].
+ kraska(= ngjyre, boi) -[k – ari – is – k – a(hy) = q – ari(=diell) – ish – q – hy = hyn ne ari(=diell), me ngjyra si ”ari = dielli”].
+ krasnij(= i kuq) -[k – ari(=diell) – as – in(hyn) = q – ari – ash – hyn = hyn ne ari(=diell), i kuq(si ”ari=dielli”)].
krater(i vullkanit);
krematorij(= vend diegie kufomash) -[k – ori – ma – to – ri = q – ori(=diell) – ba – te – ry = ryn ne ori(=diell; ziarr) = te dieg// -ose ”kremo(=diegie) – to – ri = diegie – te – ry”; -nga romakia ”kremo = diek”].
+ kremen(=strall, gur ziarri, shkrepes) -[k – ori – m – en(hyn) = q – ori(=diell) – b – hyn = hyn ori(=diell; drit)].
+ kren(= anim, pierrie, renie) -[k – ren(=bie)].
+ krivaja(= lakore, kurbe) -[k – ori(=diell) – va – i(hy) – a = ashtu si hyn dielli(=ori) nga lindia ne perendim, apo lak(e rrumullak) si dielli].
+ krivoi(= i shtrember) -[k – ori – vo – i(hy) = q – ori(=diell) – bo – hy = hyn ne ori(=diell), form harku si ”ori=dielli”].
+ kriçat(= berrtas) -[k – ori – c – a(hy) – at = q – ori(=diell; lart) – q – hy – asht = hyn lart, britem e fort].
+ krov(= shpi, stre) -[k – ro(ry) – v = q – ry – b = ryn, fut// -edhe: ”q – ori(=diell) – b = e ngrot si dielli(=ori)”].
+ krovj(= gjak = diak) -[k – ori – vi(=bi) = q – ori(= diell) – be = ben orin(=diellin), i kuq(si ”ori = dielli”)].
krovat(= krevat);
+ krug(= rreth; disk) -[k – uri – ug(=un= hyn) = q – ori(=diell) – hyn = i rrumullak, si ”ori = dielli”].
krjuk(= grep, çengel, kanxhe);
kuda(= ku);
kum(= kumbare);
kupe(=kube) – [k – up(=lart) – e(hy) = q – lart – hy// -dhe: q – api(diell) – hy = e rrumullak si ”api = dielli”].
+ ku-plja(= qe ble, blerie);
+ kurok(= çark);
kurs(= dreitim, orientim; kurs);
kurioz;
kurier = korier;
kusok(=cop, thel);
kust(= kaçub, shkurre);
kuhnia(= kuzhina = kukina = vend me zjarr per gatim; -nga ”kuki, koki = dielli”); -etj, etj.
Shenim: Rusishtia dhe Romakia jan dy gluet qe afroin ma shume me shqipen. Ruset jan deg illire qe u hapen rreth 1200 se para Krishtit deri ne Kaukas e ne Urale, ku u kryqezun kryesisht me rracen mongole te fisit te Maçukeve te Siberis. Ni pies e kesai perzierie(bullgaret e serbet) u rikthye perseri dreit Ballkanit pas shek te 6 te pas Krishtit(rreth 2000 viet pasi qen largu nga Ballkani), pasi qen kryqezu kryesisht me mongolet e Siberis. Natyrisht, aty ku erdhen u kryqezun perseri me illiret vendas. Gjith fialet ruse zberthehen dhe marin kuptim vetem me shqipen. Une kam dhen nga pak fial per çdo germe te fialorit rus, por te gjitha fialet ruse marin kuptim vetem me shqipen; -se shqipia asht afersisht illirishtia e lashte me fiale te vogla e te ndame nga ku kan dale gjith gluet e Europes.
L l
Rusisht:
Disa nga fialet ruse, sa per te tregu se gjith fialet ruse jan te kriju prei shqipes(=illirishtes se thiesht). Ne shume fiale i esht ren shkurt ose esht kthy ne te kundert fiala ”il=ill=diell”, duke e kthy ne te kundert ne ”li, la, le”.
labirint(vend me shume hyrie e dalie) -[la – bi – rin – t = la(=lart, mbi, shum, teper) – be – ryn – esht].
lava(llave e vullkanit) -[la – av – e = la – hov – e = hov(hidhet) la/ e nxet si ”ali = ylli = dielli”].
+ lavina(ortek) -[la – vin – a = vin nga la(=lat, lart)].
+ lavr(laura, dafina) -[la – ur(hyr) – a = hyn la, te ngre la, te ngre mbi te tjeret, te nderon, te krenon, te lauderon].
+ lagerj(kamp, fushim) -[la – g – er(hyr) = la(larg/diell) – q – hyr = dalie jasht(ne diell), dalie larg].
laguna(kenet deti, lagun, vend me lageshti) -[lag – un – a = lag – hyn – a = hyn lagie(njomie)].
+ ladan(tym, temian) -[lat – an(hy) = lart – hyn = qe hyn lat(lart)].
+ ladia(lunder; kala, kulle(ne shah)) -[lat – i(hy) – a = lart – hy – a].
+ lazurj(kaltersi, boi qelli) -[la – as – uri(=dielli) – i(hy) = lart – asht – dielli – hy = hyn dielli(=ori), qell i paster].
lai(leh qeni) -[la – i(hy) = hyn la, brret me za te la, le, leh].
lak(llak, luster, vernik) -[=alak = al – ak(=an=hyn) = yll(=diell) – hyn = hyn diell(=yll), hyn drit, hyn shkelqim].
lakoniçnij(lakonik, i tipit te banoreve te Lakonis(ne Pelopones)) -[lakon – ik(=in=hyn) = ne lakon hyn, esht i Lakonis; -(fial pak, i urt e i zgjut)].
llampa -[1- la – me – pa; 2- all – am(=an=hyn) – ba = yll(=diell; drit) – hyn – ba].
llapa(llapa; shputa e kames) -[ll(q) – ap – a = q – ap(lart) – hy].
legenda -[legjenda].
legion(reparte ushtarake romake qe vepron si ni trup i vetem) -[lega(lidhie) – on(hyn)].
+ les(pyll) -[la – e(hy) – es].
+ ljot(fluturim) -[il – i(hy) – ot = hyn ne yll, hyn lat(lart)].
+ leto(vera) -[1- ileto = il – et – o(hy) = yll(=diell) – esht – hy; -2- l(q) – At – o(hy) = q – At(=diell) – hy = hyn Ati(=dielli)].
+ leçenie(miekim, kurim) -[1- el – ç – eni – e = el(=yll, diell) – q – hyn – a; 2- luce(=drit) – in(hyn) – a = hyn ne drit, del nga erresina ne drit].
liga(liga, lidhie).
lider(udhehekes) -[lid – er(hyr) = lat – er(hyr) = hyn lat, asht i pari, asht mbi te gjith].
lift(lift, ashensor) -[(f = p, ph; b); =lipt = -1-l(q) – if(ip) – it = q – ip – esht = te ip(hip); -2-il – ip – it = ill(=yll=lart) – hip – esht].
+ lico(fytyre) -[= ilco = il(=yll, diell; drit) – c – o = drit – q – hy = piesa e ndriçume, piesa e dukeshme e fytyres].
+ licina(mask fytyre) -[lico – in(hyn) – a = fytyr – hyn – a].
+ lish(i vetem) -[=ilish = ill – ish = i vetem(si ”illi = dielli”)].
+ lodka(lunder, barke) -[lat – k – a(hy) = lart – q – hy = qe rri lat(lart), rri mbi uj].
+ lozhbina(lugin, gryke, vend i ulet).
+ lozhka(luga).
+ lozh(genjeshter, rren; qe los) -[lo – osh(hysh) = thua se hypen la(se hypen ne diell)/ -dhe: los, tallesh].
+ loza(loze, deg hardhie) -[los, levis].
lopata -[lopata] -[lo(=la, lart) – p – at – a(hy) = la – q – asht – hy = hyn lart, ngre lart].
+ lopatsia(pelcas; shkatrrim) -[la – p(q) – at – si – a(hy) = hyn la, fryesh, pelcet].
lug(lug, lendin, gryk).
+ lluk(qep; hark) -[ull – uk(=un=hyn) = yll(=diell) – hyn = hyn ne diell, asht e rrumullakos, si ”ylli = dielli”].
+ luna(hena) -[qe lun, qe ndryshon; haet, paksoet; rritet].
+ luç(drit; -edhe ne italisht e romake) -[=luçe(=ulçe) = ul – ç – e(hy) = yll(=diell, drit) – q – hy].
+ luçina(pish, ashkel pishe per drite) -[luçe – in(hyn) – a = drit – hyn – a].
+ luçistij(qe leshon drit, plot rreze, i shkelqyer) -[luçe – ist – i(hy) = hyn luçe, hyn drit].
+ lushçit(qeroi, pastroi, nxier ne drit) -[=luçisht = luçe – i(hy) – isht = drit – hy – isht = hyi ne luçe, hyi ne drit, e pastroi, e bei te duket kiart].
+ listit(laikatoi) -[il – ist – i(hy) – it = hyi ne yll, e ngre lart, e mburr, i bei qefin// -ose: ”li(la) – shti – it = e shtie la, e ngre la, e mburr”].
+ ljubimij(i dashur) -[liubo – m – ij(hyi) = dashuri – b – hyi].
+ ljubo(dua) -[=ulbo = yll – b – o(hy) = ill(=diell) – b – hy = hyi ne diell, e hyi la, e dua si ”illin = diellin”].
Ne shume fiale esht ber kthimi ne te kundert i fiales ”il, ill = yll; diell”, per te rrit gamen e fialeve. Per te niten arsye esht perdor dhe shprehia e fiales ”ill = yll, diell” me te gjitha lloiet e zanoreve; si: il, ill, li; al, all, la; el, ell, le; ol, oll, lo, etj”; -apo ”dil, dill(= diell) = del, dell; dol, doll; dal, dall; dul, dull”, etj; -psh ne italisht: ”dolce(=amelsin, embelsir) = dol – c – e = dill(diell) – q – e = shume e mire, e shkelqyer(si ”doli = dilli = dielli”); ose ”kandela(=kandili) = k – an – del – a = q – hyn – del(=diell, drit) – a”; -pra e nita fial asht perdor me te gjitha lloiet e zanoreve, dhe kjo ash ba per te rrit gamen e fialeve, qe fialet te dalin te dallushme nga nira-tietra. Ne lashtesi nuk kan ken keto rregulla gramatikore qe jane sot.
Mm
Rusisht:
mavzolei(mauzole) -[ma – us(hysh) – ol(=yll, diell) = ba – hysh – yll(diell) -e = e hyn dike ne ”yll=diell”, e ben te shent(si ”ylli = dielli”)].
major(=major = madhor) -[maior = m – ai(=yi, yll) – or = b – yll – hyr = hyn la, hyn ne ai(=yi, yll; diell), hyn lart, asht i math].
+ maliar(boiaxhi, piktor) – [m – ali(=yll, diell) – ar = m – yll(=diell) – hyr = hyn ne diell, ban me boi si ”ali=dielli”].
malaria -[e nit per te gjith; -ndoshta nga qe jep ”ethe dhe te nxet” si ”alli=dielli”; -pra ”malarie = m – al – a – ri(ry) = m(q) – yll – a – ry = ryn yll(diell), jep te nxet(temperatur; ethe)].
mama(mema, mama) -[e nit per shumicen].
manover -[e nit(=njejt); =m – ano(lart) – v – er = b – lart – q – hyr = hyn lart, ben vepritari te lart; etj].
+ marinad(turshi, gje qe ruet) -[ma – rin – at = ba – run – asht = qe run(ruan)].
+ mart(Marsi) -[m – ari(dielli) – es – i(hy) = hyn ne diell, i afert me arin(=diellin)].
marshall(grad e lart ushtarake) -[marshall = m – ar – ish – all(=yll, diell) = b – hyr – ish ”yll=diell”, hyn ne yll, hyn la(=lat, lart)].
maska -[maska] -[m – as(hysh) – k – a = te hyn, te mbulon/ etj].
maska-rad(kercim me maska).
+ masllina(ulli, bim vai) -[masll – in(hyn) – a = vai – hyn(ka) – a].
+ masllo(gjalp; vai) -[m – ash(hysh) – oll = hyn ”oll = yll, diell; drit”, ben drite, perdoret per drit].
+ matka(miter, femer e rritur, matke, mbreteresh bletesh) -[edhe ne shqip; -m – at(At = diell) – k – a(hy) = b – At(=diell) – q – hy = te hyn ne At(=diell; drit), te lind, te ben, te krijon, te nxier ne drit].
mglla(miegulla; erresir, terr) -[mi – eg – ull – a = be – hek – yll – a = hek yllin(diellin)].
+ mjod(mialt) -[=mio(l)t = m – i(hy) – al – it = b – hy – yll(diell) – it = hyn ne ”al=diell”, gja e mrekullushme].
+ medalj -[medalie = me – dali-e(hy) = be – diell – e(hy) = esht si diell; te hyn ne diell; te ngre la, te mburr, te lavderon, te dallon].
+ medved(ari, ariu) -[med(=meld = mialt) – v – ed = mialt – b – esht = i be si mialt, ka ngjyr mialti/ ha mialt(=miod)].
+ medlenij(i ngadalt, i vonu) -[me – dil – eni = be – dill – hyn = hyn ne dill, hyn larg, shkon larg; hyn ngadal si ecen (dilli = dielli)].
+ mied(bakerr) -[=mie(l)d = mialt = ngjyr mialti; ngjyr e kuqe/ ngjyr si e diellit].
+ mezha(ne mes, kufi ndares) -[mesa = mes – a(asht)].
+ mezhdu(midis, ne mes) -[mes – d – u(hy)].
+ mel(shkumes; i bardh) -[m – el(yll=diell) = i be i bardh si ”illi = dielli”, qe shkoqet baet ”miell”].
melankolia(=mall, ndienj e lart malli; -”melankoli, mall i math(=koli = q – yll – i(hy)) -[mall – ano(=lart) + kolia].
+ melet(avullon, shter) -[m – el – e(hy) – et = b – yll – hy – esht = e hyn ne yll(diell), hyn la, avullon].
melodia -[melo – d – i(hy) – a = meli(=mialt; -nga greq. e lasht = illirishtia) – t – hy – a = hyn mialt, hyn amelsi, te kenaq].
+ melj(vend i ceket; ceketin) -[mi – el – i(hy) = mi(jo) – yll – hy = jo hyn ne yll, jo hyn thell(=larg); ceke/// -apo: qe hyn la(ne ”ell = yll, diell”), hyn lart, i ceket].
+ melkat(vezullon; shkelqen her pas here) -[m – el(yll) – k – at = b – yll – q – asht = ben si yll].
+ melnica(mulli) -[mel(=miell) – in – c – a = miell – hyn – q – a = hyn(ben) miell].
+ merit(provoi) -[m – er(hyr) – it = hyn, fut/ hyn, futesh].
+ mertvet(zverdhet, baet si i vdekur, meit) -[mert – ve – et = vdek(maru, mort) – be – esht].
+ mjortvi(i vdekur) -[mort – vi = mort – be = i maru be].
+ mesjaç(muai; hene(=lluna’)) -[mesi(=mui) – ash; -qe llogaritet me nje cikel te Hanes].
+ meçta(enderr, oner, onir) -[men – q – t – a(hy) = hyn ne men, hyn ne tru].
+ mig(çast i vogel) -[nga ”mi; miz”].
milicia(policia).
+ millij(i dashur; simpatik) -[m – ill – i = b – ill(=diell) – i(hy) = b – diell – hy = i dashur si dielli(=illi)].
+ mina -[mina luftarake] -[m – in(hyn) – a = hyn(futet), fshiet, mbuloet].
+ minior(specialist minash) -[mina – or(=hyr/ve)].
+ minij(i minu, vendi minu) -[min – i(hy) = hyn mina, ka mina].
+ mir(bota, rruzulli; paqe) -[m- iri – i(hy) = b – ori(=dielli) – hy = hyn dielli; kudo ku hyn dielli(=iri)/ i rrumullak si ”iri = dielli”].
mnenie(mendim, menie).
model -(i nit per te gjith), -[mod + el(=yll, diell) = mod e veçante si ”oli = dielli”].
moi(imi).
mol(mol detar, skel qe ngriet lart).
+ molnia(vetetim) -[m – ol(=yll, diell) – in – a = be – diell(drit) – hyn – a].
+ mollodoi(i ri) -[m – oll – ot – i(hy) = b – yll – esht – hy = hyn ne yll, hyn lart, asht ne rritie].
+ molloko'(klumesh) -[m – oll(=yll, diell) – k – o = b – yll(=diell) – q – hy = hyn ne yll(diell), asht i bardh(si ”yll=diell”), asht i pari ushqim, asht ma i miri si ”ylli = dielli”].
+ mollça(hesht, pusho) -[mi – oll – c – a(hy) = mi(=mos, jo) – yll – q – hy = jo – yll – hy = mos hy ne yll(lart), mos fol me za te lart].
molj(mol, tenje(qe ben brima ku mund te futet illi(dielli, drita)).
moral – [m – or – al(yll) = b – hyr – yll(diell) = te ben te hysh ne yll(diell), te ep guxim, te ngre la].
morie(det) -[mare, -italisht dhe romake].
+ morkov(karrot) -[m – ori – k – ov(hov) = m(q) – ori(=diell) – q – hov = hov ne diell, ka ngjyr(=diur) dielli(=ori)].
motiv(motiv, shkak) -[m – At – i(hy) – v = b – At(=diell) – hy – b = hyn ne At(=diell), asht gja qe duket sheshit, perdoret diçka qe duket sheshit per te nisur nji veprim].
+ motok(lemsh, peshtiell) -[m – At(=diell) – ok(=on=hyn) = b(q) – At(=diell) – hyn = hyn ne At(=diell), asht i rrumullak si Ati(=dielli)].
+ motor(r) -[m – At(diell) – or = b – At(diell) – hyr = hyn ne At(=diell), asht i fuqishem si Ati(=dielli), rrotulloet si Ati(=dielli)].
+ moshç(=silla = fuqi, forc) -[m – As(=diell) – is = m(q) – As(=At, diell) – ish = i fuqishem si Asi(=Ati, dielli); -edhe ”silla(=forc) = s(q) – ill – a(hy) = q – ill(=diell) – hy = hyn ne ”ill = diell” = i fort si ”illi = dielli”].
+ mrak(erresir, terr) -[m(q) – ra(=rea=dielli) – ak(=uk, nuk) = q – rea(=dielli) – uk(nuk) = qe uk(=nuk) diell, nuk ka diell// -ose: q – rea(=dielli) – ak(=an=hyn) = qe dielli hyn(humbet)].
+ mudrec(me mend, i ditur) -[mud – re – es = mend – ry – esht].
+ muzh(burr) -[m(b) – As(diell) = i fuqishem si Asi(dielli)].
muza(=musa = meso(meson) = perendesh e dituris)-[m – As – o(hy) = m(q) – As(=At = diell) – hy = q – At(=diell) – hy = hyn As(=At=diell), hyn die, hyn dituri, ndriçoesh, kiartesoesh].
muskul -[mish – k – u(hy) – yll = mish i fort(si ”ylli=dielli”)].
mut/i(mut, funderin, llurb) -[m – At – i(hy) = b – At(diell) – hy = hyn ne At(diell), nxier ne drit, nxier jasht, meturin(mbeturin)].
muxa(miza).
+ millo(sapun) -[m – ill(diell; drit) – o(hy) = m(q) – drit – hy = hyn diell(drit), qe zbardh, qe pastron].
+ misll(mendim, ide) -[m – is(hysh) – ill(=diell; drit; die) = b – hysh – ill(=drit; die)].
+ miçanie(pllitie e lopes) -[mii – c – ani – e = mii – q – hyn – esht = hyn(ben) ”miii”].
+ mishça(muskul, mish) -[mish – c – a = mish – q – a].
+ mish(mi, miu; -edhe ”mish, mishi” ne lashtesin greke(=illire)) -[m – i(hy) – ish = b – hy – ish = hyn, i vogel, i imet; i but, i qullet].
+ miaso(mish).
+ miaç(top futbolli) -[m – i(=ill=diell) – ash = b – ill(=diell) – asht = i rrumullak si ”illi = dielli” asht; -etj].
Nn
Rusisht: Ne pergjithesi fialet e germes ”n” ne rusisht jan fiale qe i perkasin germave te tjera, vetem se ketu u esht ven parashtesa ”na = në, mbi, siper”; dhe parashtesa ”ni, ne, net = nuk, jo, pa”.
na(=na, mere);
na(=ne, mbi);
+ na-bello(=ne te paster(bardhesi)) -[-bello(= i bardh,i paster) = b – ell – o(hy) = b – yll – hy = hyn yll(=diell), hyn drit, i bardhe].
+ na-vierhu(=siper, lart) -[=vierhu = vi – eri(=diell; lart) – hy = hyn ne eri(diell), hyn la].
+ nad(=mbi, permbi) -[an – at(At) = hyn At(=diell), hyn lart].
naivnij(=i pa dit, naiv) -[naiv = n – ai – i(hy) – v(b) = n – ai – hy – b = hyn ne yi(=ai); hyn ne te shent, i pa dit].
+ na-kall(=inkadeshent, i kuq) -[-kall = k – a(hy) – all(=diell) = hyn skuqie, hyn nxehie].
+ naliot(=sulm; te renet pesiper; shtres e siperme) -[n – al – i(hy) – ot = n – yll(diell) – hy – esht = hyn ne yll, hyn siper].
+ narod(=komb) -[n(q) – ar(hyr) – ot = q – hyr – ast = i hy, i lidh, i fut; -i lind se bashku; -etj].
+ na-smert(= per vdekie) -[s-mert = is – mort = esht – mortie(=marim, mbarim)].
+ nasta-vlienie(= mesim, udhezim) -[na – shta -ulienie(= uli – eni – e = uli(=diell) – hyn – e = hyn die, drit) = te – shtish – die, drit(=ulienie)].
+ na-strogo(=shtrengu, i rrept).
+ na-stupat(=shtyp(ngjesh) asht).
natyra -[natyra(nga romakia) = nat(=lindie, krijim) – hyr – a].
+ na-uçit(=uçit = mesoi) -[1- u(=yll, diell) – c – i(hy) – it; -2- usit = As – i(hy) – it = As(=diell, drit, die) – hy – esht = hyn As(=diell, die, drit), ndricoesh, kjartesoesh].
na-uçnij(=shkencor, i shkences).
+ nacist(=natcist = nazist, nacinalist; ni rrac, te lindur se bashku, komb).
nacio(=natio = komb, i lind se bashku, -nga romakia dhe italishtia).
+ na-çallo(=ne fillim) -[c – all – o(hy) = q – yll – hy = qe kur ka hy ylli(=dielli), qe nga fillimi i ietes].
+ nebo(=qell) -[n(q) – ep – o(hy) = q – ep(lart) – hy].
+ ne-bolshoi(=jo- i madh) -[bolshoi(=i math) = b – ol(=yll, diell; lart) – ish – hyi = b – yll(lart) – ish – hyi].
negativ -[nek(=nuk) – At – i(hy) – v = nuk hyn ne At(diell), nuk hyn la; nuk asht me Atin(=diellin, zotin)].
+ ne-dielia(=jave = aue) -[në – diell – i(hy) – a = hyn ne diell, sistemi planetar i diellit(qe mendoei me 7 planete, ndai dhe ditet e javes jan shtat)].
+ ne-drug(=vrag = armik, anmik) -[ne(jo) – mik(=drug)].
+ niezhnij(=nieshem, i dashur,i dhemsur) -[i nieshem].
+ ne-znanie(= mos-die, pa die, mos njoie).
+ ne-ellovkij(= i ngathet, i papelqyer; jo i mir) -[ne(jo) – ell – hov – k – i(ish) = jo hy ne yll].
+ nesiot, dellat(=ben; kryen) -[n – es(As) – i(hy) – ot = n – As(diell, drit) – hy – esht = e hyn ne As, e hyn ne diell(=drit), e ben, e nxier ne drit].
+ niet(=jo) -[nuk].
ni(=nu, nuk, asgje).
+ nizhie(=nisie = ulet) -[ni(jo) – As – i(hy) – e = jo – As(=diell; lart) – hy – e = nuk hy lart].
+ niz(= posht, ne fund) -[ni(jo) – is(=As) = jo – As(=diell; lart)].
+ nol, nul(=zero) -[nu – u(hy) – ul = jo – hy – yll(lart) = nuk ngriet lart, rri ne vend; -esht edhe ne romake].
nuh, nuhat(=nuhat, nuhas = qe ni asht); -etj, etj; -gjith fialet ruse jan te ndertu nga elementet gluesor te glues shqipe.
Oo
Shumicen e fialeve te glues ruse te germes ”o” i gjen edhe ne germat e tjera te alfabetit, vetem se ketu i gjen me parashtesat ”o, ob, ot, -etj”.
+ oboloç(= bulon, mbulon; vesh) -[o – bolos = o(esht) + bulosh; -ku ”bulosh = b – ul(=yll; lart) – osh = b – yll(lart) – hysh = hyn lart, vesh nga siper, bulon”].
+ obgorat(= digjem; digjet rreth e rrotull) -[ob(=on) + gorat = hyn + diegie; -ku ”gorat = g – ori(=diell) – a(hy) – at = q – ori(=diell) – hy – asht = hyn ne ori(=diell), nxehet, digjet”].
+ obdellat(= bei, rregulloi) -[ob – dellat = ob(=on=hyn) + berie = e ben; -nga: ”dellat(=bene) = diell – a(hy) – at = diell – hy – asht = hyn ne diell, nxier ne drit = ben, krijon”].
+ obeliat(= hek fain, çfaisoi, pastroi, zbardh, riabilitoi) -[o + b – ell – i(hy) – at = o(esht) + b – yll(diell) – hy – asht = e hyn ne diell, e zbarth(=bellat), e pastron, i hek te kqiat].
+ o-bilie(= shumic, bollek) -[o + b – ill – i(hy) – e = o(=esht) + b(q) – yll – hy – e = hyn ne yll, hyn shume, hyn lart].
+ obllako(= re(ne qell)) -[op(=ip, hip) – la – k – o = hip – la – q – o = asht e hip la].
+ ogonj(= ziarr) -[o + g – oni – i(hy) = esht + q – oni(=diell) – hy = hyn oni(=diell), hyn ziarr].
+ o-darivat(= hyj dorovitie, jap dhurata) -[o(hy) + dorovit = hyn(ben) – dorovitie; -ku ”dorovit = jep vet me dore”; -vin nga ”dore, dora”].
+ olen(= dre, dreri) -[ol – en(hyn) = hyn ne yll(=diell), i bulkur si ”ylli = dielli”; -”bukra(=bulkra) = pulcra(ne romake)”].
orgia(= orgjia, inat, rrembim, forc) -[ori(=diell) – g – i(hy) – a = ori – q – hy – a = hyn ne ori(diell), shkon la, shperthen; nxehesh(si ”ori = dielli”)].
ordha(= ordhi, hordhi) -[ori(=diell; lart) – d – i(hy) = te hyn lart, te hyn persiper, te diek, te pervelon(si ”ori = dielli”); -shumic(deri ne ”ori = diell”), etj].
orden(= urdhen(urdher)) -[ori(=diell) – d – en(hyn) = diell – t – hyn = hyn diell, asht i pa diskutushem, asht urdhen].
+ orjoll(= shkab, shqiponj) -[o – ri – oll(=yll; la) = osh – ry – yll = ryn ne yll, ryn la].
+ oreoll(= kuron, kuror; kuror drite) -[osh – ry – oll(=yll; diell; la) = ryn la, ryn ne yll(diell); e rrumullak(si ”dielli”)].
+ ot-dalienie(= largim; largesi, distanc e madhe, dalie) -[ot(=hyn; nga; në; esht) + dali – eni – e = në + diell – hyn – esht = hyn ne diell, hyn shum larg, ne dalie].
+ ot-dielienie(= ndarie) -[si ma la; -vetem se ketu fiala asht per ndarie(coptim; shkaterrim) nepermiet hyries se diellit; -etj].
Spiegimi i gjith fialeve ruse baet vetem me shqipen(=illiren).
Pp
Padat(= renie posht) = [pod(=posht) – a(hy) – at = posht – hy – asht].
pod(= posht).
pallat(= pallat, ndertes e madhe; salle apo dhome e madhe) = p – all(=yll, diell) – a(=hy) – at = q – yll(=diell; lart) – hy – esht = hyn lart, hyn ne yll(diell); asht e lart, asht e madhe.
pallit; pallio(= celloi, percelloi; diek ne diell) = [p – all(=yll, diell) – i(hy) – o = p(q) – yll(=diell) – hy – o = hyi(=i) ne yll(=diell), digjem, perveloem].
pallit; pallio(=qelloi lart, gjuai me top(me artileri)) = [p(q) – all(=yll, diell; lart) – i(=hy) – it = q – yll(=diell; lart; larg) – hy – it(esht) = hyi ne ”all(=ill, diell)”, hyi lart].
pallto = [p – all(=lart, ne yll(diell) – t – o(hy); -ose: p(q) – alt(=lart) – hy = hyn alt(ne ”yll, diell”), viet persiper).
pantalloni(=pantallona) = [pan(=gjith, shume, -nga ”greq. e lasht = illirishtia”) – toll – on(=hyn) – a = shum – larg(=gjat) – hyn – a = te gjata, veshie te gjata].
pantera(=pantera) = [pan(=gjith) – terr – a = a terr, a e zez(e err)].
[nga greq. e lasht = illirishtia ”pan(=gjithe, e tera, pa an, pa fund)”].
papa(= baba); = [p – ap(=lart) – a = q – ap(=lart) – a = asht lart, asht i math, asht ”api, opi = dielli”; -”api, opi” ka ken ni nga emertimet e diellit ne lashtesi]; -me e dreit asht ne rusisht, se ”b” nuk ka ken ne gluen e lasht greke(=illire, illine); – ”b” u fut ma von nga illiret e Romes.
par = ar, ugar, tok e punu per tu mbiell = [p(q) – ar(=hyr) = q – hyn = hyn, mbillet, prodhon, nxier ne drit, krijon].
par = par, cift, dy bashk(nga fialori i shqipes e kan hek fialen ”par = par apo tek = cift apo tek”); -qellimi i ”glutareve” te shqipes esht qe ta varferoin sa me shume shqipen dhe te zhdukin lidhiet qe shqipia ka me gluet fqinje illire, per te na nxier neve te ardhun ketu dhe jo vendas, se kjo asht deshira e vedeve fqinje shoviniste….).
paragraf = [para – shkrim(=grafi)].
parad = [para – a(hy) – at = hyn(kalon) para].
paraliz = [pa – ra(ry) – lusi(=lisi) = qe – ry + lirim(leshim) = lirim,zberthim, shkaterrim, -nga greq. lasht(=illirishtia)].
parallel = [para + alli-alos = para-njeri-tietrit; -nga greq. e lashte(=illirishtia), -shif etimologjin e Athanasios Frangulis].
paravoz(=lokomotiv) = [para – vozit(terhek)].
parol = parull, fial per njofie(nga italishtia).
patriot(nga ”patera(= baba)) = [p – At(=Diell; drit) – er – a = p(q) – At – hyr – a = te hyn ne At(diell), te lind, te krion, te nxier ne drite”].
patriot-izm = patriotizm.
patrull.
paus(pauz, nderprerie, pushim).
pafos(=pathos, pasion).
pahar(= pendar, buik).
pajac(= palaco).
peisazh(=pamie, peisazh).
piekari(= furr, qe piek) = [piek – a – ri(ry) = ryn piekie].
piekar(=furrxhi, qe piek) = [piek – ar(hyr) = hyn piekie, ben piekie].
pelena(=pelena per femi; mbulese, pulon(mbulon)) = [p – ell(=yll, lart) – en(hyn) – a = p(q) – yll – hyn – a = hyn ne yll, hyn la(=lat, lart), te plon(mbulon) nga lart, te vesh nga larte].
pen(=trung peme).
pervij(=i pari) =[p – ari(=ori, uri = dielli) – i(=hy) = p(q) – ari(=diell) – hy = hyn ne Ari(=ori = diell), asht i pari(si ”ori = dielli”); -”ari, ori, iri, eri, uri = dielli = ai qe ben ”hyrien, fillimin, nisien, krijimin”; -e vetmia perendi ka ken dhe asht Dielli, me zhdukien e tij do zhdukemi te gjithe; -krijimi i ni zoti te pa dukshem asht vetem piell e paditunis].
perevertivat(= kethej, vertit; permbys) = [pe – re(ry) – vertitie = pe(qe) – ry – vertitie].
pered(=para, perpara).
pesimist = [besim – i(=hy, hymbet) – ist = humbet besimin; -ku ”besim = b – As(=At, diell, zot) – i(hy) – m = b – zot – hy – b = hyn ne zot(=As = At = diell)].
pieç(=piek, dieg) = [p – i(=ill, diell) – ek(=en = hyn) = b – diell – hyn = hyn ne diell, hyn ne te nxet, e piek].
pieçjonij(=i piekur) = [piek – on – i(=ish) = piek – on(hyn) – ish = hyn ne piekie, i piek].
pilot= [pilot = p – i(hy) – lot(lart) = p(q) – hy – lat(lart)// -qe vin nga ”p – i(hy) – ill – ot = p(q) – hy – ill(=yll; lart) – esht”].
pirog(=byrek = birek = pirek) = [pir(=ziarr; -nga ”greqishtia = illirishtia”) – ek(=en = hyn) = ziarr – hyn = hyn ne ziarr, baet ne ziarr].
pisk(= piskam, brritem e fort) = [p – is(=As, At = diell) – k – am(=an = hyn) = p(q) – As(=diell) – q – hyn = hyn deri ne diell(=As), brritem e forte].
pit; pio(= pi) = [p – i(hy) = p(q) – hy = hyi, pi, thith].
pllavat(=notoi, rri mbi ui, lundroi) = [p(q) – la – av(hov) – at = hov la, rri la(mbi ui)].
Shenim: Gjith bashketinglloret qe jan ne krye te fialeve te thieshta kan kuptimin e nies ”k = q = që”, por jan shume bashketingllore me qellim qe fialet te baen te dallushme nga nira-tietra, veç se te gjitha kan kuptimin e nies ”k=q” kur ato jan ne krye te fialeve te thieshta.
pllamia(=flake) = [p(q) – la – m – i(hy) – a = q – la – b – hy – a = hyn la, shkon la// -ose: q – all(=ill, diell) – b – hi – a = hin ne ”ill=diell”, te diek si ”illi=dielli”].
plan(=rrafsh i shesht mbi ni siperfaqe/ piksynim final) = [p(q) – la – an(=hyn) = hyn la, asht la, asht mbi].
planet = [p(q) – la – an(hyn) – et = q – la – hyn – esht = hyn la, ndodhet la].
plevrit(=pleurit)
plomba(=plumbi)
plot(=trap per notim) = [p – lot(lat, lart) = p(q) – hy lat(lart) = qe rri lat(=lart), rri mbi ui].
plotnij(=i mbushur, i plot) = [p – lot(=lat, lart) – in = q – lat – hyn = hyn lat, ka shume].
pljus(=plus) = [p(q) – la – u(hy) – us = q – la(shume) – hy – ish = hyn la, hyn shume, asht plus].
povtorit(=bej per her te dyt; perserit)
pod(=posht)
pod-dellnij(=nen bere, posht bere, i fallsifiku; -shif ”diellnij”)
pod-kasivat(=pret posht me kos) = [pod – kos – i(hy) – v(b) – at = posht – kos – hy – b – asht = hyj posht me kos]
podkova(=potkua) = [pod – ko – u(hy) – a = posht – q – hy – a = hyn posht].
po-zhar(= zjarr, bei ziarr, ve ziarr) = [bo – ziarr].
po-zhellanie(= urim, deshir) = [nga ”zhellanie”; 1- qell – ani – e = hyn ne qell, e ngre lart, e mburr; -2- q – ell(=yll, diell) – hyn – e = e hyn ne yll(=diell), e ngre lart, shpre nji deshir te ngrot(si ”illi = dielli”)].
po-zhelltiet(= zverdhem, zbehem) = [bo – zhelltij = behem i verdh; -nga ”zhelltij(=i verdhe) = zh(q) – ell(=diell) – t – ij = q – diell – t – hyj = hyn ne ill(=diell), i verdh si ”illi(=dielli)”].
pozicia(=pozit/ qendrim lart) = [p(q) – os(=As, At = diell) – i(hy) – it = q – As – hy – esht = hyn ne As(=At = diell), hyn la].
pole(=fushe; qe ka shesh pamie/ rreth i kapeles/ poli) = [p – ol(=yll, diell) – e(hy) = q – diell(drit, pamie) – hy = vend i shesht, ku hyn dielli dhe pamia// i rrumullak si ”ylli = dielli”(rrethi kapeles)// qe asht lart(si ”ylli = dielli”)].
poleznij(= i dobishem) = [p(q) – ol(=yll, diell) – es – in(hyn) = q – yll(diell) – esht – hyn = hyn ne yll(=diell), i vlefshem si ”oli = dielli”].
polemik(=grindie me fiale me za te larte, polemike, debat i ashper) = [polemo(=luft, -nga greq. e lasht = illirishtia) – ik(=in=hyn) = polemo – hyn = hyn ne polemo(=lufte)].
polese(=pyll, vend me pyll)
poliot(=fluturim) = [po – liot(lietat = fluturon)// -dhe: ”p – ol – i(hy) – ot = p(q) – yll(lart, ne yll) – hy – esht”].
pollnij(=plot, i plot) = [p – oll(=yll, diell) – in = in(=hyn) ne yll(diell), hyn la, shume(deri ne ”yll = diell”)].
pollovina(=gjysem = diusem) = [p(q) – yll(diell) – v – in(hyn) – a = q – yll(diell) – b – hyn – a = mesi i Tokes, ekuadori ku hyn dielli].
pollot(=tarre, rralloi) = [p – oll(=yll, diell) – o(hy) – ot = b – yll(diell) – hy – esht = ben qe hyn ylli(=dielli); -dielli ne lashtesi ka ken me shume emertime].
pollij(= tyt, bosh, i zbrazet) = [p – oll(=yll, diell, drit) – i(hy) = hyn dielli, hyn drita, boshllek].
pominat(=permend; kujtoi, hyj ne men(d)) = [po – min(=men, mend) – a(hy) – at = bo – men – hy – asht = hyi men(=mend)].
po-mirat(=vdes, maroi) = [po – maro – at = bo – maron – asht].
po-mogat(=ndimoj, boj cmund)
po-nimat(=kuptoi, fus ne tru) = [po – ni(=nijim, tru) – m – a(hy) – at = bo – ni – b – hy – asht = hyj ne ni(=nijim, tru)].
ponton(=lunder, trap) = [p – ano(=lart) – t – on(hyn) = hyn ano(=lart), noton mbi ui// -edhe: ”po – noton = bo – noton”].
poniatno(=kiart; kuptoi kiart) = [po – ni(=nijim, tru) – at – on(hyn) = bo – ni – asht – hyn// -edhe: ”p – oni(=ori=dielli) – at – on(hyn) = b – dielli – asht – hyn = ndriçoet, kiartesoet”].
podale(=me larg, pak me larg) = [pod – dal(=dill, diell) – e(hy) = posht(nen) – diell – hy = jo larg, jo deri ne diell].
popona(=rrob, veshie, mbules qe u viet kuajve persiper) = [p – op – on(hyn) – a = p(q) – op – hyn – a = hyn op(=lart), te mbulon nga lart].
pora(=pore e lekures) = [p – or(hyr) – a = hyn, kalon, del jasht].
posle(=pas, me pas; pastai) = [p – a(hy) – as = p(q) – hy – as(hysh) = hyn ne hyrie, hyn ne fillim, hyn nga erdhe, kthehesh ne te kunder// etj].
posmertnij(=pas vdekies, pas marimit)
posoll(=ambasador) = [p – os – oll(=diell) = p(q) – esh – yll(=diell), asht i pari, asht kryesori i nji grupi te dergu per marrveshje me palen tjeter]
post(=laimetar; post, vend, pozit; kreshem) = [p – os – at(=At = diell, zot; lart) = p(q) – esh – Ati(=dielli, zoti), qe esht lart, qe vin qe lat, laimetar].
pçella(=blete) = [p – çell(=qell) – a(hy) = p(q) – qell – hy = hyn ne qell, hyn la, fluturon].
piesa(=pjesa)
pill(= ziarr, duf, hov, entusiazem) = [p – i(hy) – ill(=diell) = p(q) – hy – yll(=diell) = hyn diell, hyn te nxet; te hyn lart(ne ”yll = diell”)].
pillat(=shkelqen; ndizet, mer flak, digjet) = [p – ill(=diell) – at = p(q) – yll(=diell) – asht = asht diell, diek si illi(=dielli), shkelqen].
pilli(=pluhur i imet qe ngriet lat) = [p – ill – i(hy) = p(q) – yll – hy = hyn ne yll(=diell), hyn la].
pillca(=polen) = [1-pill – k – a = pill(=piell) – q – a = piell, prodhon, lind, krijon// -edhe: ”p – il(=ol = yll, diell) – en(=hyn) = b – yll(=diell) – hyn = hyn ne yll(=diell), hyn la(si pluhuri); piell, nxier ne ill(=diell), nxier ne drit, krijon, lind, etj].
Shume fiale ruse nuk jan si te shqipes, por te gjitha marin kuptim vetem me shqipen. Rusishtia(si edhe shqipia) jan glue te rishkruara vone, dhe ne shume raste kuptohen qe kan shmangie nga orgjinali i tyre i lashte, i cili ka ken shume ma i sakt dhe tregon sakt kuptimin e fialeve, gje qe une e kuptoi, se mendoi se e kam gjet rregullin se si jan kriju fialet, ku si baze asht ”shqipia(=illirishtia)”. Baza ne ndertimin e fialeve jan emertimet e ndryshme te diellit te shpreura me te gjitha lloiet e zanoreve, jan niet shqipe ”k, t = q, t”, dhe foliet ”i, in, ir, ish; ri, rin”, folia ndimese ”e, es(esh), et, eshte” te ndertuara edhe keto me te gjitha lloiet e zanoreve, per te rrit gamen e fialeve, qe fialet te dalin te ndryshme e te dallushme nga nira-tjetra”. Ruset jan dege illire qe u hapen rreth 1100 para krishtit deri ne Kaukas e ne Urale, ku u perzien atie kryesisht me rracen mongole te Siberise. Ni piese prei tyre u rikthyn pas dreit Ballkanit pas shek. te 6 te pas krishtit(bullgaret e serbet) te cilet aty ku erdhen u kryqezun perseri me rracen illire. Ne kete perfundim kam arritur nga istoria e lashte ”greke = illine = illire” qe thot per apien ”illine = illire” rreth shek 11 te parakrishtit ne gjith Europen, ne pellgun e Mesdheut dhe ne lindien e mesme e deri ne Kaukas e ne Urale, por qe e vertetoi kete edhe me ane te glues(gjuhes) e cila mer kuptim vetem me shqipen, se shqipia asht afersisht illirishtia e lashte me fiale te vogla e te ndara, dhe qe ka gjith elementet baze te fialformimit(qe i tham me la) qe ne lashtesi. Vec se shqipia ka ardh me shume deformime nga orgjinali i lasht, per shkak te mosshkrimit te sai per ni kohe te gjate. Glutaret tan jo vetem nuk e kan korigju, por kan shtu deformimet e fialeve te shqipes, dhe shume fiale me rendesi fialformuse qe ne lashtesi i kan hek nga fialori, duke e varferu e deformu shqipen kundreit orgjinalit te sai te lashte. Nga kryesoret qe kan hek asht folia ”ri = ry, ryj”, qe asht ne fialformim qe ne lashtesi, etj, etj fiale me shume rendesi ne fial-formim qe ne lashtesi.
Rr
Shume fiale ruse jane edhe fiale romake. Shume fiale ruse jan te deformuara nga orgjinali i tyre i lasht(i cili ka ken shume ma i sakt), kjo per arsye se russishtia ashtu si edhe shqipia u rishkrua vone dhe per kete arsye fialet me kalimin e koes u devijun disi nga lashtesia.
rab(=rob, skllav) =[i riep, niri(njeri) qe ska asgje te veten].
rabota(=pune, veper, detyre), -nga ”rab = rob”.
ravno(…rauno = njesoi; baras; rrafsh) = [ra – uno(=nish) = ry ne ni(nji), barazoet, rrafshoet; -nga illirishtia(=shqipia(ry) dhe romakia(uno))]
radio(= radio, rrezatim) = [ry – dio(=diell) = rrezatimi diellor, ryria e diellit ne largesi].
radist(=radist, ai punon me radion) = [radio – i(hy) – ist].
radost(=gezim, gas, qef) = [ra – do(ll) – ost = ry – doll(=dill, diell) – isht = ryn ne dill, ryn la, kercen la nga gezimi].
raduga(=ylber) =[ra – du(ll) – g – a = ry – dill(=diell) – q – a = i bu(l)kur si dilli(=dielli), i rrumullak dhe me ngjyra(=diura) si dielli].
raz(=here, ryrie; ndarie ne pies) = [ry, rysh; -etj]
razdel(=ndarie, piese; -shif edhe ”dielit”) = [rysh – diell = ryn ne diell, e diek, e copton, e therrmon].
raz-dumat(=kethei(ndrroi) mendie)
raznij(=i ndryshem, tjeter).
rana(=plage, varr) = [1- ryn – a; 2- ra – ano – a = ry – ano(=lart) – a = goditie nga lart; -etj].
ranene(=plagosie; plage) = [rana – en(hyn) – e = plag – hyn(ka) – e = hyn plag, ka plage].
rannij(=qe baet, qe ndodh; qe vien shpeit, i hershem; i hershem, i mengjezit; i hershem, i koes pare) = [ran – i(ish) = ryn – ish = i ryries ish; ryria, fillimi; i ryries, i fillimit; -me rusishten e sotme do qe ”vhodnij”].
rano(=shpeit ne mengjes, heret) =[ryn – o = ne hyrie, ne fillim].
rant(=an, bordur; …ryrie, fillim) = [ran-t = ryn – eshte].
raspllodit(=shtoj, shumezoi, i bei plot(shume)) = [ras – plot – it = rysh – plot – isht = ryn plot(shume)].
rassvet(=ras-suet = agim, zbardhie, ne te gdhire(=dire)) = [ras – suet = rysh – drit(=suet = yet(=ylli, drita))].
rassol(=shellire) =[ras – sol = rysh – sole(=krip)].
ras-striell(=pushkatim, ryn goditie)
rasti(=ryn shtim = shtohet, rritet, shumezoet)
rastienie(=bime(qe rritet(shtoet ne lartesi)))
rascvet(=lulezim) = [ryn cvet(= lule); -ku ”cvet(= cuet) = c – u(=yll, diell) – et = q – yll(=diell) – eshte = e bu(l)kur si uli(=dielli)”].
rascvietat(=çel lule, lulezon) = [rascuet – at = lulezim – at(=asht)].
rezhim(=regjim; -ndoshta nga ”redim = ry – dill – m(b)”)
rezerv = rezerv, pies ndrrimi(riparimi) = [re – es – er(=hyr) – v = te hyn(ben) te re; e ryn ne hyrie(=fillim, ne krye, etj), sherben per riparim(regullim, qe te ben te re)].
reka(=lum) = [re – k – a = ryn(rriedh) – q – a].
repa(=repe, rrepe) =[re – opi = ry – opi(=diell); -nga ”epi, opi, api = dielli; pamia”, -e rrumullak dhe e kuqe si ”opi = dielli”].
remont(= riparim, montim i ri) = [re – m – on(hyn) – t = re – b – hyn – esht = hyn ne te re, baet e re].
reparacia(=reparacion; riparim demi, demshperblim) = [re + pa – ra – ci – a = re + be – ry – qe – a = ryn ne te re, e ban te re, e riparon(=ri – ba – ryn = e ryn ne te re, e ban te re; -”re, ri” vin nga kuptimi ”ry, ryrie, fillim”, pra ”baet si ne ryrie, baet si ne fillim, si ne lindie, si ne krijim”; -baet si ”rea = dielli” qe simbolizon dhe ”ryrien, krijimin, nisien, fillimin, lindien e gjithçkae”. Dielli asht mbaitun si perendia e vetme qe ne lashtesi; -pseudonimet e diellit kan ken te shumta].
replika(=debat, ry pleksie)
referat = [1- re – feri(=siell) – at = siell te rea; 2- re – fe(=the) – ra – at = re thot ry asht = thot se ryn te reia, thot te reia].
reflektor -[re – flek – t – or(hyr) = re – flak – t – hyr = ne ryrie(ne fillim) – flakie(=hedhie) – t – hyr = hyn(ben) flakie ne hyrie(ne fillim) = e flak ne hyrie, e flak ku ishte ne fillim(andei nga erdhi), e kthen pas].
reform =[form e re].
risk(=rrezik)
ritm(=ritem, temp)
rovno; rovnij(=njesoi, baras, dyst, uniform; i shesht, i rrafshet; i qete; i dreit, i barabart, pa ulie-ngritie) = [= rouno = ry – uno(=ni, nji) = ryn ne ni, baet nish, barazoet, rrafshoet].
rogozha(=rogoz)
rod(=fis, race; lloi) = [ro – ot = ry – esht = ku ryn, ku lind(=radill)].
rodit, rodill(=lindie) = [ro – dit = ry ne dit(drit)/ ose: ro – dill(diell) = ry ne diell, del ne drite, lindie, del nga erresira ne dit(drit, diell); -me rusishten e sotme do qe ”vhodit – na sollncie”].
rodina(=atedhe, vend lindie)
roditiel(=prinder) = [ata qe te lindin(krijoin), ata qe te nxiern ne dit(=drit; diell)]
rodnik(=burim, gurre) -[1- ro – dill – in – k = ry – dill(drit) – hyn – q = qe hyn ne diell(drit), qe del jash, del ne drit, del nga erresira ne drit; -2-ro – d – in – k = ry(ryrie) – t – hyn – q = qe hyn(ben) ryrie(fillon, nis); -ma shum jam per spiegimin ”1”].
ron/jat(=i ren, i leshu, i rrezu; i ul posht, i varun posht, i ren)
rosa(=vesa)
rost(=shtat; rritie, shtim, zhvillim) = [1- ro – ost = ry – asht = qe ryn, futet, shtoet; 2- ro – os(=As, At = diell) – it = ry – At – it = ryn ne At(=diell), ryn lart, rritet].
rot(=goj, goi) = [ro – ot = ry – esht = qe ”ry eshte” = go – i(hy) = qe – hy(hyn, fut)].
ruka(=dor; kra) = [ry – k – a = ry – q – a = qe ryn(mer, fut)].
ruli(=timoni(rotulloet si ruli, etj)) = [ry – ul – i(=ish) = ry – yll – ish = ryn ne yll, i rrumullak si ylli(=dielli), rrotulloet si ”ylli = dielli”].
riad(=radh, rresht, varg; ser, seri) = [ri – at = ry – asht = qe ry asht, i holl e dreit(qe ryn); -etj…].
rjasa(=rrase, veladon, rroba e priftit) = [ri – as(=As, At = diell; lart) – a = ry – lart – a = qe viet lart, te vesh nga lart; =veladon = ve(=be) – lat – on = be – lart – hyn].
Ss
sallo(=sallo, dhiam(=diam); -qe digjet dhe ban drite) = [s(q) – all – o(hy) = q – yll(=diell) – hy = sole(=diell; drit)].
sanatorij(=sanatorium) – [sanatori – i(hy) = doktor(=ruites te shenetit) – hyn; -nga ”shqipo-illirishtia”; -ku ”sanat = shenet, shendet = salute(romake)”; -dhe ”sanatori = doktor(qe te hyn ne shenet, te hyn ne jet, te sheron)”].
sandale(=sandale) = [s(=q) – an(=hyn) – dal – e = q – hyn – dal(=diell) – e = te hyn ne diell, te hyn jasht, te hyn ne drit, te zbulon kamen].
sanitar(=infermier) = [sanet(=shenet, shendet) – ar(=hyr) = shendet – hyr = hyn shenet, kuideset per shenetin].
sanitaria(=sanitet, higjen, igjen, shenet(shendet); -jan edhe ne romake, por orgjina asht nga illirishtia e Ballkanit) = [sanit – a – ri(ry) – a = shenet – a – ry – a = ryn sanit(=shenet)].
sbor(=sbor; grumbullim, mbledhie) = [is – b – or(hyr)].
sviet(=…suiet = drit; bote) = [1- s(q) – ui(=yi, yll = diell) – i(hy) – et = q – yll(=diell, drit) – hy – esht; -apo: 2- s(q) – u(hy) – et(=At = diell) = q – hy – At(=diell) = hyn Ati(=dielli), ben drit; gjithçka qe duket nen driten e Atit(=diellit)].
svietillo(=yll, drite) = [duket si thenie dy her e fiales ”drit”; -”suiet” dhe ”tillo = dielli”; -ose ”drit dielli”].
s-dellat(=bej, nxier ne drit) = [s(q) – diell – a(hy) – at = q – dill – hy – asht = hyn ne diell, del ne drit, lind, baet, krijoet, duket, dalloet].
sever(=veri) = […bori = ana e hyries bores, ana e ftot/ ana e siperme, e hyries, e kreut te rruzullit toksor].
signal(=sinjal; shenje dalluse) = [sign – al(=yll, diell) = shenj – yll(diell) = shenj dalluse].
silla(=force) -[s(q) – ill – a = q – yll(=diell) – a = e fuqishme si ”ylli = dielli”// -apo: sole(=diell) – a = e fort si ”solle = dielli”].
siluet(=siluet, pamie e ni hie trupore) =[sole(=diell, drit; pamie) – u(hy) – et].
sillnij(=i fort) = [silla – in(hy) = silla(= forc) – hyn].
simbol -[sima – b – ol(=yll, diell) = sima(=shenje, -nga greq. e lashte = illirishtia) – b – yll = shenj e ber yll(=diell), gja e veçante si ”ylli = dielli”].
sinij(=i kalter, blu) =[s(q) – ini – i(hy) = 1- q – ano(=lart) – hy = hyn lart, ngyra(=diura) e qellit; 2- q – ini(=iri, ori, ari = dielli) – i(hy) = ngjyra lart(e qellit) kur hyn dielli].
sirena -[si(=za) – ren – a = za – ryn – a = ryn za].
sirop(=shurup) = [qe te sheron, te ry ‘op = lart’, te ngre ne kam].
sito(=site mielli, qe tundet per te pastru drithin) -[s(q) – At – o(hy) = q – At(=diell, lart) – hy = hyn lart, tundet, kercen lart; -qe ka dhan edhe fialen ”greke” ”sismos = termet, tundie e Tokes”].
skalla(=shkemb, shkrep i thepisur qe hyn lart) = [s(q) – all – a(hy) = q – yll(=lart) – hy = qe hyn la].
skopit(=tredh, keput) = [is – keput = ish – keput = qe i keput(se ”ë” nuk ka ekzistu ne lashtesi)].
sllava(=lavdi, fam; bukur, shum mire) = [1- s(q) – la – va = la vete, vete la, shkon la, ngriesh la, mburresh, krenoesh; -2- q – all(=yll, diell) – v – a(hy) = q – diell – b – hy = hyn ne yll(=diell), hyn la].
slladkij(=i am(b)el = a – meli(=mialt); -ku ”meli = m – el(=yll, diell) – i(hy) = b – yll(=diell) – hy = hyn ne yll(=diell) = shume i mir(si ”ylli = dielli”)) = [s(q) – lad – k – i = q – lat – q – hy = hyn lat, asht mbi te gjitha, asht shume e mire; =dolce(italisht) = dol – c – e = dol(=dill, diell) – q – e = esht diell, asht shume e mire(si ”dilli = dielli”); =gliko = g – la – k – o(hy) = q – la – q – hy = hyn la, asht mbi te gjitha, asht shume e mire; -etj, etj].
sllasti(=am(b)elsina).
sllovo(=fiale(qe thuet me za te lat)) =[s(q) – la – va = q – la(=lat, lart) – vete = vete lart, thuet me za].
sllon(=elefant; fil, oficer(ne shah)) = [trupmath; -s(q) – la – on(hyn) = q – la – hyn = hyn la(=lat, larte)].
smolla(=rreshir, dyll; sere, pisa) =[qe hyn ne oll(=yll, diell), qe ban drit si ”ylli = dielli”].
snizu(=pod = posht) = [s(q) – ni – is(=As, diell, lart) – u(hy) = q – no(=jo) – As – hy = jo hyn ne As(=At = diell; lart) = qe jo hyn lart]
sobor(=katedrale) = [s(q) – op – or(hyr) = q – op(=lart) – hyr = qe hyn op(larte)].
sokol(=sokol, petrit, skifter, qift) = [s(q) – ok(=on=hyn) – oll = q – hyn – oll(=yll, diell) = q – hyn – la(=lat, lart)].
sollgi, sollgat(=rrei, genei) = [solle – g – i(hy) = solle(=diell) – q – hy = hyn ne diell, genien, mashtron(thot se ”hyn ne diell”)].
soldat(=ushtar) = [sole – dat = diell(zot) – dhan = i dhen ne dor te zotit(=diellit); -ne lashtesi i vetmi zot ka ken dielli, gjith kultet dhe piramidat ndertoeshin per diellin].
sollnce(=diell) = [s(q) – oll(=yll, diell) – in – c – e = q – yll(=diell) – hyn – q – e = hyn ne yll(=diell), asht ”ylli = dielli”].
solloviei(=bilbil) – [solle(= diell) – v – i(hy) = sole – b – hy = hyn ne sole(=diell), kendon shum bu(l)kur, kendon me za te lat(qe shkon deri ne ”solle = diell”)].
sopka(=sop, koder, vend i ngritur; vullkan) = [s(q) – op – k – a(hy) = q – op(=lart) – q – a(hy) = qe hyn lart(op); vend i ngritur(op = lart)].
soroka(=sorra; laraska, e err(e zeze)).
sosok(=sisa, thitha) -[por edhe qe ”tundet, lekundet” si sita].
spasat(..spatat) = shpetoi.
spina(=shpina, kurrizi) = [qe ”shpon – a”, qe asht me vertebra// qe asht andei nga in(hyn), qe esht siper]
s-pollna(=i ter, i plote).
spros(=porosi, kerkese).
sreda(=e merkurr; midis, dita e mezit te javes(=aues); -merkuri esht planeti i mezit(se deri atere njieshin 7 planete te sistemit ton diellor)).
sredi(=ne mes; i mezit)
stavit(=ve, shtie, fus) -[shta – v – it = shta – b – isht = shtie, ve, fus].
stavka(=shtab-ka = shtab, qendra e shtatmadhoris) = [st – ap(=lart) = esht – ap(=lart) = asht mbi te gjith, asht kryesori(si ”opi = dielli”)].
stavnia(=kanat(=k – ano(=la) – at); qepen(=q – ep(la) – en(hyn); kapak(=k – ap(=la, lat) – ak(=an = hyn) = q – ap(=la) – hyn) = [stavnia = st – av(=ap) – in – a = esht – ap(=lart) – hyn – a = hyn ap(=la, lat, lart), viet mbules per siper].
stadion(=stadium) -[1-sta – di – on = shti(futie) – te – hyn = hyn, fut, grumbullon; -2-shta – dio = shtie – shikim = vend ku shikoet, vend ku rrin shikusit].
stallj(=çelik) -[st – all(=yll, diell) = esht ”yll = diell”, i fort si ”ylli(=dielli)”].
stan(n) (=shtat) = [st – ano(=la, lat, lart) – in = esht – ano(=la) – hyn = hyn la// -ose ”stan = shta – ano(=lart) = shtie(futet) la”].
stan(=stan; kamp; vend grumbullimi dhe qendrimi) – [st – an(hyn) = esht – hyn = hyn, mbleth, grumbullon, fut].
stanica(=fshat i kozakeve me stane bagetish) -[stani – c – a(hy) = stane – q – hy(ka)].
stancia(=stacion, vend qendrimi).
starij(=i madh me mosh, plak; i me parshem, i hershem) = [st – ari = asht – ari = asht i hyries(i fillimit)/ -dhe: ”asht – ar – i(hy) = asht – ari(=diell) – hy = asht qe me hyrien e arit(=diellit), asht shume i lashte”].
statuja -[shtat(=trup) – u(hy) – a = shtat – hy – a = hyn ni shtat(trup)].
statnij(=shtat i bu(l)kur) = [stat – ini(=illi, dielli) = shtat si ”illi = dielli”].
statj(=tjello(rusisht)) = shtat, trup) = [st – at – i(hy) = asht – At(=diell) – hy = hyn ne diell(=At), hyn la].
stjena(=muri, muni(gegenisht)) = [st – ena(=ano = la, lart) – a = asht – ano(=la) – a(hy) = hyn la, ngriet la; shkon dreit ”onit = orit = dielli”].
stepj(=stepe, apsir e pa funde) = [st – ap – i(hy) = esht – hap – hy = hyn ap(=hap), asht e hap, asht e pa fund// -ose ”asht – ep – i(hy) = hyn ep(=lart; shum, teper, mbi) = hyn shum, apet shume, asht e pa fund”].
stoit(=qendron; vlen, kushton) = [shta(=shti) – it(isht) = 1- shtie, futet, ngulet, qendron pa levis; -etj].
stol(=stol; tavolin, sofer(=…soper)) = [sti – ol(=yll, diell) = shtie(=futet) ne yll, futet la(=lat, lart), asht e ngrit mbi Toke].
stopa(=tabani, shputa, shtupa; kemba(kama); stav, grumbull) = [st – op(=lart) – a(hy) = asht – lart(=op) – hy = hyn op(=lart), ngriet la].
stoj(=qendro, ndal) = [st – oi – i(hy) = esht – yi(=yll, diell) – hy = hy ne diell, hyn ne ni vend(=ndal = n-dal = n – diell)// -edhe: ”sti = shti, futu, ngulu, mos levis”].
striella(=shigjet, ..shidiet) = [st – ri – ell(=yll, diell) – a = esht – ry – yll – a = ryn ne yll(diell), ryn lart, ryn larg(deri ne ”yll = diell”)].
striellat(=shtie, qlloi me hark, heth lart e larg) = [striella – at = hedhie lart dhe larg – asht].
strogij(=i rrept, i shtrengu).
stroeni-e(=ndertes; bina, struktur) = [st – ro – eni(=ano=lart) – e = esht – ry – ano(lart)].
summa(=shuma, sasia, e tera, e plota) = [s(q) – um(=un = hyn) – a = q – hyn – a/ dhe: q – ano(lart) – hyn – a].
sup(=sup, supa) = [s(q) – u(hy) – up(=lart) = q – hy – ap(=lart) = hyn lart, asht e mir/ hyn ne opi(=diell), gatuet ne ziarr(ne te nxet)].
sin(=bir, dial(=nga ”diell”)) = [..ndoshta nga ”san = diell”, qe te ngro(si dielli); -ndaj ka ngel tradit ne gegeni qe kur lind dial, del gjith fshati dhe shtie me pushk per te pershendet lindien e ni diali, se asht quait i shenjt si ”dielli”].
Sh sh
shakall(= çakall) -[ç – ak(=uk, nuk) – a(hy) – yll = nuk brret me za te lart, etj].
shelluha(=levore; lekure(=lakura = la – k – ur – a = la(siper) – q – hyr – a) =[qell – u(=hy) – a = hyn ne qell, hyn la, te peshtiell nga la].
shellu-shit(=shqit lekuren, hek lakuren).
shef(=shefi, kreu, kryetari) =[ish – ef(=ep = lart) = ish lart, asht mbi te tjeret].
shpill(=thumb, gozhd, shpuse, mai, shtize) =[shpo – ill = shpuse e dreit(si rrezia e ”illit = diellit”)].
shtat(=shteti) =[1-sht – et(=At) – i(hy) = hyn ne At(=diell), asht i fort si ”Ati = dielli”); -2-shti – at(asht) = shtie, fut, grumbullon, ben bashk, bashkon ni grup te math nierezish apo kombesish].
shçit(=mburoi; shqyt/ shytat mbroitese(gryket)).
Tt
Tas(=tas, legen) = [t(q) – a(hy) – as(=At, diell; lart) = q – hy – As(=At = diell; lart) = hyn ne As(=At = diell), hyn lart, hyn shume, etj].
telitsia(=tiellitsia) = te lind; te piell; ben vic(lopa)) =[diell – it – si – i(hy) – a = diell – esht – si(=qe) – hy – a = hyn ne diell, hyn ne drit, e nxier jasht, ben lidie; -sikurse ”radill(= lindie) = ra – dill(diell) = ry ne diell, nxier ne drit”(me rusishten e sotme do qe ”vhodit na sollncie”)].
tello(=tiello) = trup -[diell – o(hy) = hyn ne diell, hyn la(=lat, larte) = trupi qe ritet ne lartesi].
temia(=maia e kokes; -ne e perdorim per ”maia(teu) i thikes”).
teplo(=ngrot) = [t – ep – lo(=la, ne diell) = t – ip – la(=lat, lart) = te ip ne ”yll = diell”, te ngro, etj].
trup(= trup) = [t – ry – up(=ap = lart) = q – ry – ap(lart)].
tupoj(=i topitur; jo i mpret).
ti(=tebia = ti, ty).
tiuk(=denk).
tiul(=tyl) =[t – i(hy) – yll(=diell, drit) = t(q) – hy – yll(drit) = i teipashem].
tiuljpan(=tulipan) = [tuli(=dielli) – b – an(hyn) = hyn ne diell, i bu(l)kur si ”dielli”].
Uu
Rusishtia, si edhe shqipia u rishkrua vone, ndaj edhe ne rusishte shume fiale duken te deformuara nga orgjinali i lasht illir, i cili ka ken shume ma i sakt e ma i dreit, se jepte kuptimin e sakt te cdo fiale.
Y(=u = hy, hy te, asht pran) = pran, te, nga.
ubitj; ubju(=bije, vras, godas; ther, zhduk).
u-vesellenie(=hy – argetim(zbavitie)) =[ve – se – ell(=yll, diell) – eni = be – qe – diell – hyn = hyn ne yll(diell), shkelqen, kercen lart, etj].
ugol(=kend, cep, qoshe, gje me mai(qe del lart), qe del mbi piesen tjeter).
ugolj(=qymyr, thengjill, prush) = [u(=ish) – g – ol(=yll, diell) – i(hy) = esht – q – yll(=diell) – hy = hyn ne diell, te diek, ben ziarr(nxetesi)].
u-dalloi(=trim, guximtar) = [u(=esht) – dall(=diell) – i(hy) = esht – diell – hy = qe hyn ne Diell, qe hyn ne ziarr, hyn ne flak].
utro(=mengjes) = [At(=diell) – ry = ryria e Atit(=diellit)/ -dhe: ”asht – ry = asht ryria(fillimi i dites)”].
utro-ba(=bark) = (afersisht si fiala me lart).
uho(=vesh = uesh) = [u – ho(=hy) = ish – hy// -ose: ”u(=hy) – o” = qe hyn, qe fut].
uhod(=dal, iki, shkoi) = [u(=hy) – od = hy – asht// -dhe: ”hy – At(diell) = hyi ne At(Diell), dal jashte”].
uçit(=mesoi, studioi) =[u(=yll, diell, drit) – q – i(hy) – it = hyn drit, zbardhesh, ndriçoesh, del nga erresira ne drite, fut die(=dit, drit)].
uçiene(=mesim) =[u(=yll, diell) – qi – en(hyn) – e = hyn yll(=diell, drit), mer die(=drit)].
Vv
vaza(=vazo, poce).
val(=vale uji, dallge/ ledh i ngritur) =[v – al(=yll, diell; lart) – e(hy) = v(b) – yll(=lart) – hy = hyn lart, ngriet la; -por me shume mundesi asht nga ”ual = u(=hy) – yll = hyn ne yll(lart)”, ku ”u” asht kthy ne ”v” qe ne kohen romake, si ne shqip ”Europ = Evrop”].
valjs(=vals, lloi vallezimi) =[u – al – is = hy – yll(=lart) – ish = hyn lart, kercen, vallezon].
vdali(=larg, ne dalie) = [v – dal – i(hy) = v(b) – dal(=diell) – hy = hyn ne diell, shkon larg, shkon ne dalie].
vedenie(=dreitim; udhehekie) = [1- b – At – eni – e = b(q) – At – hyn – e = hyn ne At(=diell), hyn lart, asht i pari// 2-ve – die(diell) – eni – e = be – diell – hyn – e = hyn ne diell, asht i pari(si dielli)].
vedi(=udhehiq; udheheq) = [v(q) – At – i(hy)// -ose: ”v(q) – e(hy) – di(ell) = hyn ne diell, asht i pari(si dielli)].
veletj(=urdheroi) = [v – ell(diell) – et – i(hy) = v(q) – yll – esht – hy = hyn yll(=diell), asht i pa diskutushem(si ”ylli = dielli”), asht urdhen].
velikij(=i math) = [v(q) – ell(=diell) – k – i(hy) = hyn ne yll(diell), asht shume i math].
vera(=bese(=b – As, At(diell) – e(hy) = hyn ne At(=diell, zot), betoesh per Asin(=diellin, zotin); besim) – [v(q) – ori – a(hy) = hyn ne ”ori = diell; zot”, betoesh per zotin].
veranda =[ver – an(hyn) – d – a = hyn ne ver, del ne ver; -apo: del ne ”eri(=ori=diell), del jasht”].
verno(= dreit; sakt; vertet, -italo-romakia ”vero = i vertet”).
vernut(=kthei; rrotulloi, vertit, siell verdall) = [v(q) – eri(=diell) – in – ut = q – eri(=diell) – hyn – esht = hyn ne eri(=ori = diell), i rrumallak si ”ori = dielli”].
vertet(=vertit, rrotulloj, siell verdall), -si ma lart.
verh; verhnij(=maje; lart; siper) =[v(q) – eri(=diell) – i(hy) = q – diell – hy = hyn ne eri(=diell), hyn larte].
vesellij(=i gezuar, i qeshur) = [1- ve – se(=qe) – ell – i(hy) = be – qe – yll(diell) – hy = hyj ne yll(diell), hyi la, shkelqei si ”ylli=dielli”), i qeshur, i celur si ”ylli = dielli”; 2-ve – selli(=sole = diell) – i(hy) = be – sole(diell) – hy].
vesellie(=gas, gezim, lumturi), -si ma la.
veter(=era) = [1- v – At(=diell; lart) – er = b – lart – hyr = hyn la; -2- ve – t – er(hyr) = be – t – hyr = te hyn, te shtyn].
veteran =[veter – an(hy) = ne te ”vieter – hyn” = esht i vieter(=veter), asht nga te paret; -ku ”veter = v(q) – At – er(hyr) = q – At(=diell, zot) – hyr = esht qe me hyrien e Atit(=diellit), asht nga te paret”].
vetosh(=vieturin).
veçer(=mbremie, erresim) = [ve(be) – q – err].
vid(i)(=pamie; panoram) = [v – i(hy) – di(ll) = b – hy – dill(=diell, drit)].
videnie(= vegim, vizion) = [vidi(=pamie) – eni – e = pamie – hyn – e].
viza(=viza).
vitj(=dreth, perdreth, vertit).
vitrina = [vidi(=pamie) – rin – a].
vlaga(=vlage, lageshti) =[v(q) – la – g – a(hy) = q – la – q – hy = hyn qe la, bie qe la(=ui, shiu, lageshtina)].
vladika(zot, sundimtar) = [v(q) – lad – i(hy) – k – a = q – lat(lart) – hy – q – a = hyn lart, asht mbi].
vllast(=fuqi, pushtet), -afersisht e nita si ma la = [b – la – ast = asht la, asht mbi; etj].
vnimanie(=vemendie) =[ven – manie(mendie)].
voda(=ui, uj) = [=1- uod = u(ui) – ot = ui – esht; -2-v – At – a(hy) = hyn ne At(diell), shume i rendesishem si Ati(=dielli)].
voditelj(=shofer, dreitus; udhehekes; kryesor).
vodit(=coi, shpie; udhehek, prij) = [v – o(hy) – dit(=diell, drit) = hyi dit(diell), ndriçoi udhen].
vodo-pad(=ui-pod(posht), katarakt; uivare).
vodo-rod(=hidro-gjen) = [ui – gjenai(=lind, krijon = rodill); -apo ”ui – gj – en(hyn) = ne ”ui – q – hyn”].
voz-mozhno(=ndoshta; besh te mundur).
voi(=ulerim = yll – ri – m = yll – ry – b) = [v – oi(=yi) – i(hy) = v(q) – yll – hy = hyn ne yll, brret me za te la].
voina(=lufte) = [hyn ne yll(=diell), hyn la, brret, ulerin/ je ne dor te yllit(=diellit, zotit)].
volk(=ujku, ulku) = [=..uolk-u = ”u” – yll – k – u(hy) = uuu – yll(lart) – q – hy = hyn ”uuu” me za te lat].
vollna(=vale, dallge, trazire, -shiko ”val”) = [v(q) – all(=yll, diell; lart) – in – a = q – yll – hyn – a = hyn ne yll(=diell), hyn la].
vollos(=flok) =[v(q) – o(hy) – oll – os = q – hy – yll(=lart) – esht = mbin lart ne lakure].
vollnij(=i lir, i shpenguar (si ”vala” apo si ”dielli”).
volia(=liri, te jesh lirshem), -si ma lat(lart); (si ”ylli = dielli”)).
volia(=vullnet, deshire) = [v(q) – yll – i(hy) – a = hyn yll(=diell), e do(si ”yllin = diellin”); ngro, ke ziarr, si ”ylli = dielli”].
vosto’k(=vastok = lindie) =[1- v(q) – As – t – ok(=on = hyn) = q – As(diell) – t – hyn = ana e lindies, ana e hyries se Asit(Atit = diellit); 2- uastok = u(=y, yll, diell) – asht – ok(=on = hyn) = u(=yll, diell) – asht – hyn = ana e hyries diellit, lindia; -por duet te jet spiegimi ”1”, nga qe lindia quet edhe ”Asia = As(=dielli) – i(hy) – a” = ana e hyries ”Asit = Diellit”; -kurse ”India(= lindia) = in – dia = hyn – dia(=dielli), ana e hyries se ”dias(=diellit, zotit)”, ana e lindies; -Teoria se ”india” e ka mar emrin nga lumi ”indu” asht nje prralle, asht lumi ai qe ka mar emrin nga ”India”; -por çdo gje esht bere, ose nga qe nuk ash kuptu orgjina e vertet e fialeve(qe asht ”shqipia = illiria”), ose nga qe nuk duan ta nxierin te verteten].
vot(=na, ja ku e ke, shikoje) = [v(q) – o(hy) – At = hy At(=drit, diell), shikoje, duket].
vremia(=kohe; ore, stine) =[v(q) – rea(=diell) – m – i(hy) – a = q – diell – b – hy – a// -ose: q – ry – mi(be) – a = ryn, shkon, kalon].
vstavat(=coem, ngriem, dal lart) = [=1-…ustanat(vstantie) = isht – ano – a(hy) – at = hyn ano(=lart); -2- ust – av(hov) – at = esht – hov – At(=diell; lart) = hov lart, hov ne At(=diell)].
vidiellka(=bei, punoi, fabrikoi, prodhoi) = [vi(=bi=be) – diell – k – a(hy) = be – diell – q – hy = hyj ne diell, nxier ne drite diçka, e bai te duket, e prodhoi; -”ë” nuk ka ken ne lashtesin illire, ndai ”vi = bi = be = ba, ban”].
vidiellat(=veçoi, ndai; dalloi(=diell – oi(hyj) = shquaj, heth drit mbi dike apo diçka), shquai, ve ne dukie; dalie lart apo jasht(e dierses)) = [vi(=bi, be, ba) – diell – a(hy) – at = be – diell – hy – asht = hyn ne diell, nxier ne drit(=diell), nxier jasht, -etj].
vipollnat(=bei plotesisht; kryei; plotesoi) = [vi(=bi, ba) – pollna – at = ba – plot – asht].
visellat(=deboi, largoi, ndiek, nxier jash nga shpia apo vendi) = [vi – sole – a(hy) – at = vi(=bi, ba) – diell(sole) – hy – asht = hyj ne diell, e dergoj larg(deri ne diell); e nxier jasht, e nxier ne sole(=diell)].
visota, visj(=lartesi, maje).
vishe(=lart; me lart) = [vi(=bi, ba) – is(=As) – e(hy) = be – As(=At = diell) – hy = hyn ne As(=diell), hyn lart].
Shenim: Besoi mendoni ”çpo na thot ky”?!, -qe ”is = Asi, Ati = dielli”.
Ne lashtesi kan ken te tjera rregulla gramatikore. I niti emertim thuei me te gjitha lloiet e zanoreve, si: ”kandili(qe ban drit) = k – an(hyn) – dili(=dielli) = q – hyn – dielli = hyn diell, ben drit”; =candela(romake dhe italisht), -pra ketu e nita fiale ”dili” asht e kthy ne ”dela”; -apo ”dolce(= amelsin; -italisht) = dol – c – e = dol(=dill, diell) – q – e = eshte diell(doll), asht shume e mire(si ”dilli = dolli”); -pra ne fiale te ndryshme emri diell asht i hedhur me te tjera zanore, kjo asht ba per te rrit dallushmerin midis fialeve, por ndoshta ashtu ka ken edhe tradita e perdorimit nga ajo krain apo zone e illirise.
Ose ne anglisht perdoret fiala ”miss(= zonjush, femer e re dhe e bu(l)kur) = δεσποινίδα; καλονη(greqisht)”; -pra: miss = m – is(=As, At = diell) – i(hy) – ish = m(b) – As(=diell) – hy – ish = hyn ne As(diell), e re, e sapo lindur, e sapo dal ne drit, e sapo dal ne ”As = diell”; e bu(l)kur si ”As = dielli”.
Ne lashtesi fialet jan kriju me ndimen e folieve ”i(=hy)”, ”ri = ry”; folia ndimese ”e, es, et, este = eshte”; niet shqipe ”k, t = qe, te” dhe duke ju referuar emertimeve te ndryshme te ”diellit, drites; e lartesis”, por te shpreura keto folie dhe keta emertime te diellit me te gjitha lloiet e zanoreve; -e ber kjo sipas traditave krainore, por ma shume per te rrit dallushmerin midis fialeve, qe fialet te dalin te ndryshme e te dallushme nga nira-tietra.
vitj(=ulerij = ylle – ryj = ryj ne yll, brras me za te la; vikat) = [vitj = v – it(=At) – i(hy) = hyn ne At(=diell), hyn lart dhe larg(deri ne ”At=diell”), brret forte(=ulerin = ule – rin = ylle – ryn = ryn ne yll(=diell), ryn larg(deri ne ”yll = diell”)].
vihod(=dalie = dal(=diell) – i(hy) – e = hyn ne diell, hyn jasht, vjen ne diell(=drit), del jasht; shkon larg(deri ne ”del = diell”), nga ka dal edhe ”telos = larg, fundi” ne greqisht; edhe ”delta = dalia, grykderdhia e ni lumi”), -[pra: vihod = vi(=bi, be, ba) + ho – od(=At, diell) = be – hy – At(=diell) = del jasht, del ne drit apo ne diell(=At)].
v-içet(=hiqet; zbritet) -[v(=b; q) + iqet = q – hiqet].
vishina(=lartesi) – [vishe(=lart) – in – a = lart – hyn – a = hyn lart(=vishe)].
vishka(=kulle = k – ull(=yll, diell) – e(hy) = q – yll – hy = hyn ne ”yll(=diell)”, hyn lart) = [vishe – k – a(hy) = lart – q – hy = hyn lart; -shiko ”vishe”].
Zz
Za(=pertei, pas; per; para)
zabava(=zbavit; zbavitie) = [z(q) – ap – av(=hov) – a = ap(=lart) – hov – a = hov ap(lart), kercen lart].
zavall(=pirg, grumbull) =[z(q) – av(=hov) – all(yll) = hov ne yll, ngriet lart].
zanimat(=ze, kap; rri) = [zan – i(hy) – m – at = zan – hy – b – asht = hyi zanie; hyi ne te zan].
zaniatie(=zanie, pushtim; pune; profesion; zanat; i zan me diçka).
zaniatij(=i zan, merret me ni pune; i zan, i pushtu)
zapad(=renie posht, perendim) =[z(q) – ap(lart) – a(hy) – At(=dielli) = q – ap(la) – hy – Ati(=dielli) = hyn Ati(dielli) qe lart// -ose: ”q – api(=dielli, pamia) – hy – at = q – dielli – hy – asht”].
zapas(=rezerv, …per me pas).
zar-evo(=flaka e kuqe e ziarrit qe pasqyroet ne orizont).
zarnica(=vetetima) = [zar – in – c – a = ziarr – hyn – q – a = hyn ziarr(=zar)].
za-roditj(=piell, lind; mbij(dal ne drit)) = [shif ”rodit, rodill = lind”].
zarok(=pergjerim, betim) = [zar – ok(=on=hyn) = hyn ne ziarr, betohesh(pergjeroesh) per diçka; -shprehie qe perdoret edhe sot ne shqip].
zaria(=agullim; agim, lindie; apo perendim(i diellit), muzg) = [zari – i(hy) – a = ziarri(=dielli) – hy – a].
zariad(=fishek, predh, fitil; ngarkes elektrike) =[zar – i(hy) – at = ziarr – hy – asht].
za-sillie(=prepotenc, perdorim force) = [shif ”silla = forc”].
za-shçita(=shqyta; mburoia, mbroitia).
zvatj(= za va asht; therras).
zelenj(= gjelberim, jeshil, blerim; zarzavate, perime) = [zel(=qell; lart) – en(=hyn) = qell – hyn = hyn ne qell, del lart, mbin(se bari i sapo mbir ashte edhe i gjelber), -ndai ky emen vien nga dalia lart e barit te sapo mbir, i cili ka ngjyren qe themi].
zelionij(=i gjelber) = [si ma lart].
zemlia(=toka, rruzulli i tokes; toke, Dhe) = [qe hyn ne yll(diell)].
zig-zag.
zima(=dimer) = [zi(r)(=ziarr, diell) – m – a(hy) = ziarr – b – hy = hyn(paksoet) zari(=dielli)].
zlo(=zilo, zili; inat; e keqe; zemeroem, inatosem) = [z(q) – ill – o(hy) = q – yll(=diell; ziarr) – hy = hyn ziarr, hyn flak, hyn te nxet].
zolla'(=hi) = [z(q) – yll(=diell) – hy = hyn yll(=diell), hyn ne te nxet, hyn ne ziarr// apo ”qe hyn la(ne yll=diell), asht i let dhe pa peshe”].
zolloto(ar, flori; zholltij(=i verdhe)) = [z(=q) – yll(=diell) – ot – o(hy) = q – yll(=diell) – esht – hy = hyn ne yll(=diell), i verdh(si ”ylli = dielli”)].
zolloto’-i (=i arte, i florinjt) = [zolloto(=ar, flori) – i(hy) = hyn ne ar(=flori)].
Zh zh
zhaba(=zhaba, bretkosa) = [za – ba = ban za; =bretkosa = bret – k – os = bret – q – esht = brret].
zhar(=vap, zheg; prush, ziarr) = [zhar, zar(= ziarr); -nga ”ari, ori, iri, eri, uri(= dielli) = ai qe ben irien(= hyrien, fillimin, nisien) e jetes”].
zhara(=vap, zheg; te nxet, ziarr), -[si ma la(=lat, lart)].
zharenij(=i piekur, i skuqur, i hyr ne ziarr) = [zhar – en – i(ish) = ziarr – en(hyn) – ish = hyn ne ziarr; -me vet rusishten e sotme do qe ”ogonj – vhodit”].
zharit(=piek, dieg, zhurit) = [zhar – i(hy) – it = ziarr – hy – it(esht) = hyn ne ziarr, piqet; digjet]
zharko(=nxet, vape; ziarr) = [zhar – k – o = ziarr – q – o(hy) = hyn ziarr, hyn te nxet].
zhellani-e (=deshir) = [çell – an – i(ish) = qell(lart) – hyn – ish = hyn la, hyn ne qell, apo ne ”ell = diell”].
zhelatin(=xhelatin, lluster shkelqimi) = [ç – ell(=diell) – at – in(hyn) = q – yll(diell) – asht – hyn = hyn yll(=diell), shkelqen].
zhelezno(=hekur, çelik; i ashper, i fort) = [ç – el(=yll, diell) – es – on(hyn) = q – diell – esht – hyn = hyn ne yll(=diell) = i fort(si ”ylli = dielli”), etj].
zholltij(=i verdhe) – [ç – oll(=yll, diell) – it – i(hy) = q – yll(=diell) – esht – hy = hyn ne diell, i verdh si ”ylli = dielli”].
zhollçj(=vrer) = [ç – oll – ç – i(hy) = q – yll – q – hy = hyn ne yll(diell), i verdh(si ”ylli = dielli”)].
zhena(=gjenna, gjennai(lind) = grua, femer) -[gjenna(greqisht = illirisht) = q – eno(=ano = lart) – en – a = q – ano(lart) – en(hyn) – a = hyn ano(=lart), lind, ben, krijon, nxier lart, nxier ne drit].
zhest(=gjest).
zhieç(=dieg; zheg, i nxet).
zhivo(=gjalle, me gjalleri) = [ç – iv(=hov) – o = qe hov, qe kercen lart; etj// -apo: ”q – i(ill) – b – o(hy) = hyn ne ”i = ill = diell”, qe je ne drit].
zhivoi(=i gjalle; i forte) = [zhivo – i(hy) = jet – hy(be)].
zhivot(=bark, jete; gje e gjalle).
zhiznj(=jete; gjalleri; =zoi(greqisht)).
zhilla(=dilla = delli, damar; i fort si ”dilli = dielli”).
zhilet(=jelek, xhublet).
zhit(=rroi, jetoi, banoi; -”ziso”, -greqisht).
zhuzhat(=zhuzhit, zukat, gumzhit).
No comments:
Post a Comment