LEVANI PLAK

Resmi Osmani   

Elegji në prozë

LEVANI PLAK

      E quanin Levan.

     E çfarë nuk kanë thënë për të. Të mbështjella me mjegullën e kohës dhe  përfytyrimi  i ndezur, ato kanë ardhur si një jehonë gjer në ditët tona. Ai ishte si burrat e qëmoçëm: azgan,shpatullgjerë, këmbët si rrema lisi, gjoksin si shkëmb, mustaqet një pash, syrin filxhan, zërin bubullimë. I bukur si yll! Kur i printe çetës së gjuetarëve dhe sokëllinte, dridheshin luginat,kodrat e malet dhe egërsirat fshiheshin strofullave.Kur ulej në sofër, hante një dash të pjekur dhe zbrazte një shakull me raki.  Kali tërhuzej kur i shalonte dhe troku i patkonjve që lëshonin xixa dëgjohej gjer larg. Hekurin e hante me dhëmbë! Mundej me ariun dhe e rrëzonte përtokë. Brezin për sherr e mbante lëshuar, por askush s’bëhej burrë t’i kruante brirët me të. Pallën e kishte të rëndë dhe  me fuqinë e krahut e çante njeriun më dysh nga supi gjer në bel.Kokat e armiqve i rrokulliste me një të rënë. Kur luftonte tok me Tafil Buzin, u bë tmerri i armiqve. E syrgjynosën në Tarabulluz ,për t’a thyer e mposhtur, por u kthye edhe më i fortë, më kryeneç e kryengritës.

   E ç’e pyet, të tillë burra një herë i lind nëna!

   Pati kater gra, por vetëm me hanëm Esmanë u trashëgua. Bijë nga  oxhak i fisëm: e do të bukur, të mençur, trime e kapedane , që qëlloj barkmbarë dhe i mbushi kullën me djem e vajza.Jetuan e u plakën tok. Ai burrë me emër dhe ajo zonjë e madhe.

2

Vitet fluturuan dhe erdhi pleqëria mizore,qe edhe kreshnikët i zgërlaq dhe i  shndërron në dordolec!. Burrit të dikurshëm i mbeti veç emri dhe hija e atij që ishte. Po bënte dy vjet, që zoti e mori për vete në qiell hanko Esmanë dhe atë e la fillikat në pleqëri. Që kur e përcolli për në atë botë, zemra iu kthye në varrezë. Vërtet me një tufë djem e nuse, nipër e mbesa, por boshllëkun e gruas , askush se mbushte,vendin e saj asnjë s’e zinte. E mbyste vetmia, e mërziste dhe i kaplonte mëndjen, i moliste shpirtin dhe zemra e lënduar i pikonte hidhërim, nuk i shlyhej nga mendja  e ndjera grua.Hija e saj endej nëpër shtëpi, e padukshme, e pazë por ishte kudo në gjithë ç’kishte serënditur e lënë pas  me dorën e saj prej nikoqireje. Tashti që ajo s’rronte më, mori vesh sa e kishte dashur, por që si burrë i rëndë, këtë s’ja pati thënë kurrë.

    Mjerë ai që në pleqëri mbetet pa grua!    

    Kulla e tij ngrihej mbi kojkën e një kodre të butë dhe shihej që larg. E rrihte dielli gjithë ditën. E madhe, e gurtë, me dy shkallë e shumë konakë, mbuluar me rrasa të hirta. Priste e përcillte miq vëllazëri e kumbari. Nga dritaret e vogla, frëngji të gurta, po ta donte hera, mund të luftohej me një tabor! E kishte hijen të rëndë dhe pesha e saj, rëndonte mbi kasollet e bujqërve, strukur rrëzë kodrës, posht në luginë ku niste fusha. Avllia e gurtë dy bojë njeriu, thurte yrtin e madh selitur me pemë e pjergulla hardhie të lloj-llojshme,trëndafila ermirë dhe në mes tyre një krua ujëshumë. Begati? Gjithë të mirat e dheut: qumësht dallëndysheje dhe mjaltë zoge!

    Thoshin që në kullën e tij këndonte bilbili!

    Lermë o zot të rroj!

    Po a mund të rrrohet fillikat? Hele nata ishte e padurueshme. I thoshin që s’ishte vetëm. Vërtet, por nata i ndan gjërat. Djemtë

                                                                                                                       3

mbylleshin në konakët e tyre, jatakët ua ngrohnin nuset e reja, qëllonte që i dëgjonte tek argaliseshin. S’kishin faj, ishin të rinj. Rrotullohej në

                                                                                                                           shtresat e s’gjente prehje, dyshekët me dy pëllëmbë lesh i dukej se i vrisnin brinjët. Gjumi i arratisur humbëtirave mënonte të vinte e ti puliste kapakët e syve, teksa mendje kulloste në limerët e tërë jetës së shkuar. Ëndërra të rrëmujshme, që shpesh nuk arrinte ti kthjellonte e sillte ndër mend, veç atyre kur i shfaqej e shoqja në të ritë e saj.  Çudi, gjithmon e re dhe e nurshme, e mbështjellë me një brereore drite. Zgjohej me një përjetim fluturak lumturie që tretej sakaq dhe sërish gremisej në dëshpërimin e errësirës së  natës.Gjumi siç vinte vonë ikte shpejt.Pak gjumë i duhet plakut, se pak jetë i ka mbetur, gjumi është si vdekja.Kemi fitim atë që jetojmë. Zgjohej dhe lëshonte një kollë. Kopilja, Hajrie arapka, që edhe ajo ishte plakur, sapo e dëgjonte hynte dhe i uronte ditën e re, i sillte kafenë shqeto dhe kupën e rakisë. Dhe kështu përditë. Medet, kështu përditë!

Pa erdhi pleqëria.Eh,vdekje të kishte e pleqëri të mos kishte! Hija e saj e zezë hiqej rrëshkitazi, tinëz,si bushtër, s’i ndahej, këmba- këmbës. Cërma i lëpinte kyçet e eshtrave, i ndukte zemrën, i dërrmonte kokallat, i mpinte dhe plogështonte trupin.

      Po jetë ishte kjo për një burrë si ai? Sido qoftë mbahej,se një burrë i fortë nuk  e le veten të zgërlaqet,  ligështohet e jargavitet si një humbameno. Sa kishte jetë, kishte dritë, kishte shprersë! Vitet iknin, stinët hidhnin vallen e tyre rrethore, lëmshi mblidhej.

       Mirë se erdhe pranverë, moj e bukura! Ngrehu o Levan dhe dil e shih se kush ka ardhur! Bashkë me dritën e kulluar të qiellit, me lulet e pemëve, puhizën e lehtë që frynte, seç kishte zbritur një gëzim, një

4

hare, një ngazëllim i brendshëm që trazonte shpirtin. U ndje çuditërisht i lehtësuar si s’kishte  qënë prej kohësh. Thirri Shahin qehajain që të shalonte Doriun.Ngjeshi koburen në brez, hodhi çiften në krah, thirri

luzmën e zagarëve, i grahu kalit dhe u nis për gjueti.Kaluar mbi një pelë të vogël çile, pas i shkonte Shahini. Me zhurmë, berihaj e bujë zbritën çaireve, u ngjitën korieve, përshkuan lirishtet.Gjahu ishte I bollshëm: vranë thëllëza e shkurtëza, lepura dhe një skile. Shahini mbushi hejbetë, i hodhi mbi shalë dhe e mori pelën për dore, si gjithnjë, pas të zot.

        Në kthim, hasën në një lëndinë. Tek-tuk në të ishin të shpërndara gorrica e dardha të egra që kishin hapur flamurin e bardhë të luleve. Lulkuqet i kishin dhënë flakë lëndinës. Bletët e dalldisura zhuzhinin. Nga qielli derdhej brerima e dritës, frynte puhiza e lehtë që vinte përpara pluhurizën e kaptinëzva të barërave dhe qielli ishte aq i kaltër e i kulluar. Hodhi sytë larg: kodrat, si ca dallgë të ngrira ndiqnin njerjatërën  deri sa përfundonin në çukën e Tomorrit mbuluar me borë. Atij ju duk vetja i vogël para gjithë asaj madhështie, por s’ishte kjo që e bëri të mendohej. Ishte ajo dalldija  gjallëria dhe harlisja e gjallesave, ai ngazëllim i natyrës, dihatja e gjoksit të tokës, ca zëra të mistershëm si zëra femërorë, të thellë e të përmallshëm që vinin nga zemëra e dheut me ngashërim, si gugatje pëllumbeshash dhe përhapeshin në erë si një grishje për të gëzuar jetën: lulet tërhiqnin bletët dhe fluturat, mollët lidhnin kokrrat, zogjtë bashkoheshin dhe ngrinin çerdhet…. Natyra e azdisur kishte marrë turravrapin për të shtuar krijesat e saj. Pranvera- mendoi Levani- ishte femër, ishte grua! Aroma e saj kishte amzën e qumshtit, fryma e saj mbante era mollë, sytë e saj kishin dritën e diellit, shpirti i saj fanepsej gjer në një lajthitje trallisëse. E gjitha ishte si një

  5

magji, si një ngasje, që ai e shihte , e ndjente dhe e bëri të ndjehej ligsht. Ç’po ndodhte me të?! Ç’ishte ajo limonti, që atij burri të sertë i zbuti shpirtin dhe bëri që së thelli, t’i buiste ai mall i harruar dhe i munguar prej kohësh për hiret e trupit dhe bukurinë femërore? Thoshin mirë: trupi plaket, shpirti s’plaket! Ajo puhiza e vakët dhe erëndëshme që frynte, sikur i shkundi nga supet barrën e viteve. U ndje më i ri. Vërtet,s’ishte më djalë, por vapa s’kishte ikur ende me gushtin.Jo.Ai nuk ishte një plak i zgërlaqur!Levani doli nga përhumbja dhe pa mëdyshje,  mori një vendim.

      Qehajai priste i heshtur të zotin.Pyetja e tij e zuri gafil:

     -Ç’bëhet kështu more Shahin?

      Shahini e mbodhisi përgjigjen, nuk e silloisi dot ku i rrihte agait.

     -Epo ja, kanë teptisur lulet Levan aga, na erdhi behari.

      Levani buzëqeshi me qesëndi: i gjori Shahin, kishte sy po nuk shihte, kishte mëndje por nuk kuptonte. Ç’ti bësh, aq i arrinte!

       U grahën kuajve dhe të ndjekur nga zogoria e langonjve,  me poh e bujë morën udhën  për në kullë.

       Mbrëmanet, Levani kerkoi t’i vinin në odë të katër djemtë. U tha të uleshin. Nuk i la të prisnin , por ua tha të fundit në krye:

       -Sot i dhashë karar të martohem. Dëgjomëni mirë: dua nuse, e dua të re, të bukur dhe ashtu siç e ka bërë e ëma!

       Djemtë mbetën gojëhapur nga kjo rrufe në të kthiellët.

       -Por,baba…

      -S’ka fjalë, vendimet i marr unë. Po qe se jeni djemtë e mi, nesër shaloni kuajt dhe dilni e reshperoni në miqësi, ilaka e shoqëri në gjithë nahijen dhe gjeni e më sillni atë që u kërkova.

     

                                                                                                                     6

 Fjala e tij ishte vula e vullnetit që nuk mund të kundërshtohej. Dolën të habitur. Po kjo kokëshkrepje ç’ishte: Dua nuse, e dua të bukur, të re, si e ka bërë e ëma,e dua nesër!

     Të nesërmen, të katër djemtë u nisën: i madhi nga veriu, i dyti nga jugu, i treti nga lindja dhe i vogli nga perëndimi. Pyet këtu e pyet atje,

kërko e kërko, trokit në miq , gjiri, miq  e kumbari, vetë u bënë telef dhe kuajve u doli shkuma. Lajmi mori dhenë: Levan agai kishte dhënë karar të delte nga vejanija e murgjëria. Lisi i vjetër kishte çelur lastarë të rinj!

     Nusen e gjeti djali I vogël, në një fshat të largët, andej nga pernëdon  dielli. Ishin tri motra, të tria në moshë për në kalë, jetime të gjora, të fisme por të rëna nga vakti, pa pajë, fukaresha, pa mall e gjë, që i kishte rritur një xhaxha për sevap e që s’i ushqente dot as me bukë thatë dhe ankohej që i kishin zënë derën. I tha të zgjidhte njerën.  Pëlqeu të voglën , atë më të bukurën, shtathedhurën, gushëbardhën, faqekuqen, meskëputurën. E quanin Bajame. Atë s’e pyeti kush. Xhaxhesha i tha se i kishte dalë fati në një oxhak të parë.E kërkonte për nuse Levan agai. Ishte më mirë sesa të mbetej lëneshë, por nuk i tha që fati ishte një shtatëdhjetë vjeçar.

     Dasmë nuk pati. Një të enjte të fundmajit, nusen, hipur në kalë të bardhë, kur pati thyer dita, e prunë pak krushq. Si e donte adeti,  vajzën që dilte nuse, të sajtë e kishin nisur e stolisur. Nuse-vjehrrën e pritën te shkallët të rejat e djemve bashkë me berihain e fëmijëve të tyre që thërrisnin me sa zë kishin:”Erdhi nusja, erdhi nusja!”, por s’mundën t’a shihnin se ishte mbuluar me duvak të kuq. I hodhën breshërin e orizit dhe sheqerit, ia ngjyen gishtat me mjaltë dhe ëmbëlsuan parvazin e derës së kullës, dhe tok me të urimin ”Nuse ku kalle këmbët, të rënçin dhëmbët!”

                                                                                                                        7

Nuse pa pajë. Kishte vetëm një boçe me ndrresa. Të rejat e thjeshtrave, që ishin nga sojë e oxhak, përdrodhën buzët.

      Rruga kishte qënë e gjatë dhe nusja ishte dërrmuar nga lodhja e mezi mbahej më këmbë. Hajrie arapka e mori për krahu dhe e ngjiti në

odat e katit të dytë. Vuri ujë për t’u ngrohur dhe e futi në hamam. E xhveshi cullak.  E lau si t’a kishte fëmijë. Nën gishta ndjente sesi i dridhej dhe pulsonte trupi, e ledhatoi butësisht në shpatulla dhe i tha të qetësohej. Ajo pa që nusja ishte e bukur, flokë çelur, hundëdrejtë, buzburbuqe shtatlastar, barksheshtë, e kolme, me gjokse si shegë, të vegjël e thimtha të trëndafiltë. Hapi boçallëkun dhe i gjeti ndrresat. I veshi një këmishë të gjatë të qëndisur me hoja dhe dantella.Flokët ja pleksi gërsheta. Nusja ermironte era ujë e sapun myshku. E bëri gati të priste dhëndërrin.

     Levanin e përcollën të katër djemtë për në gjerdek. Te dera ata e uruan:” E gëzofsh baba, nusen e re!”. Levanit nuk i shpëtoi pa vënë re që ata nuk i thanë:  të trashëgohesh.

      Kur Levani hyri në gjerdek, nusja që ishte ulur në divan, u ngrit në këmbë, kokëunjur dhe symbërdhe. Hajrie arapka,në një tabaka argjendi kishte ulur bakllava, llokume dhe revani, që ata të ëmbëlsoheshin. E pa të zotin në sy,sikur desh diç ti thoshte me një nojmë, por nuk bzajti dhe duke u tërhequr prapa, doli  me një urim të heshtur dhe i la vetëm.

      Levani, me dy gishta i ngriti nuses mjekrën dhe e pa në sy. Ajo, e hajthme dhe e pakët, ngriu dhe sikur u fundos nën hijen e atij lisi, nuk e përballi dot shikimin e tij dhe e ktheu kokën mënjanë. Levani i mori dorën. E ftohtë akull, i dridhej, edhe nga balli i buruan djersë të ftohta. U ul në cep të dyshekut me të në prehër. I preku me mollzat e gishtave faqen: e butë, e lëmuar, me një push të trëndafiltë si të pjeshkës. E

                                                                                                                    8

bukur nusja. E mirë nusja, si një lule e egër  fushe, ende një çupëlinë. Sa ajo ai kishte të mbesat.Për një çast i erdhi ligsht, por ashtu ishte e thënë: ajo ishte fati i tij. I shpleksi gërshetat dhe ia la flokët ti binin supeve, ia lëmoi  butë, lehtë. Nga kurmi i saj virgjëror buronte si një

avull i padukshëm, dehës, ermirimi femëror. Levani e nuhati në gushë, e puthi në faqe dhe sepse ju kujtua kënga”E putha nusen në faqe, binte era manushaqe”. Ajo fërgëlloj dhe zemra iu drodh si e zogthit kur bie nga foleja. Një klithmë e heshtur, si makth, i vinte së thelli shpirtit.

          -Mos kij frikë, mos u tremb, nuk të lëndoj- e qetësoi dhe e siguroi ai.

           Ajo nuk u ndje, por si e ndodhur në boshësi të panjohur, mbylli sytë dhe e la veten në dorë të tij, n’daç të rrokullisej ,n’daç të gremisej në honin e natës së parë. Ky ishte zot’ i saj. Le të bëhej ashtu si ishte e thënë, i tillë ishte fati i saj, kishte lindur femër, për të qënë derë e botës! Levani i shkoi krahun e majtë nën krye  e tërhoqi butësisht nga vetja dhe ia vuri kryet mbi gjoksin leshtor dhe me të djathtën i ledhatoi flokët e butë si mëndafsh. Drita e zbetë e llambës, ia vinte më në dukje rrathët mavi nën sy vizatuar  nga lodhja e udhës së gjatë. Ja ku e kishte atë që deshi: drenusha kishte hyrë në strofullën e luanit plak!E puthi lehtë në faqe,e puthura ishte pa ashk ”E puthur plaku”, mendoi ai.  Çuditërisht, nuk pati atë trazimin që priste, i mungoi dëshira, zjarrmia, ajo përndezja e gjakut mashkullor për t’a bërë të tijën. Vetja nuk iu përgjegj, se ç’pati një si topitje e mpirje.”Si thua plak-o, mos vallë nga që ajo është aq e hajthme, aq e brishtë dhe e pambrojtur, apo, mos o zot…?“       

          Bajamen e lodhur nga udha e largët e zuri gjumi. Levani  s’mbylli sy. Ndjente ngrohtësinë e kurmit të saj dhe atë ermirimin e veçantë që i

                                                                                                                   9

hynte në qënien e tij. Rrinte dhe e sodiste: sesi frymëmerrte, me atë pamje pafajsie ëngjëllore , sesi një re hijesh që buiste nga thellësitë e gjumit i lodronte në fytyrë. Që trembesh  e dridhesh në gjumë rënkonte dhe mërmëriste pa vetëdije. Ja hoqi me kujdes krahun nga nënkoka, që të mos e zgjonte , dhe thirri gjumin që bashkë me mëndjen, kishte marrë arratinë në të tjera vise dhe të tjera kohë, e s’po i vinte e s’po i vinte.

         Kishte rënë drita, kur Hajrie arapka dëgjoi atë kollën e njohur që e thërriste. Gatiti kafen, të fortë e shqeto,siç e donte ai , mbushi një kupë me rakinë e rrushit ballë kazani dhe me tabaka në dorë hyri në odën e gjumit.Nusja ishte ngritur dhe veshur. Hajria, u uroi ditën e re dhe nisi të ormiste shtëpinë: ngriti jatakët dhe i vuri  varricë mbi sepete. Vuri re që çarçafët ishin të pastër! I palosi dhe i vuri në sergjen. Dyshuese i hodhi nuses një vështrim pyetës, por s’pati përgjijge.

      Levan agai doli. Porositi Shahinin t’i shalonte doriun se dita ishte e bukur, do të shkonin nga çiligjet të takonin bujqit se po afronin të korrat.

    Sapo doli i vjehrri, çatisën të katra nuset, duke u zgërdhirë djallëzisht, të blenin gjësendi nga nata e gjerdekut, por Hajria,arapka, që i ishte të zotit besnike si një qen dhe që e donte atë me një dashuri fetare, s’i la as të afroheshin. I njihte ajo,ato nepërkat gjuhëhelme.

     Të nesërmen mbrëma, pasi darkuan,Levan agai u ngjit në odën e gjumit. I kishte dhënë karar t’i gëzonte hiret e nuses së re, paçka që në gjoks ndjente një shtrëngesë që s’ e dinte nga I vinte dhe s’i pat ngjarë tjetër herë.

    Deshi ti thoshte ca fjalë,ta ngrohte shpirtërisht, ti jepte zemër që ajo të mos ndjehej si e huaj, por ai s’ishte i zoti për fjalë , më mire i flisnin

                                                                                                                 

                                                                                                                    10

duart.  E tërhoqi pranë vetes dhe nisi t’i zbërthente jelekun kadife ngjyrë alle, pastaj i hoqi këmishën byrynxhyk.  E mbetur e xhveshur, lëkura e saj nën dritën e llambës kishte reflekse të qelibarta. Ajo lëshoi

një “Oh” dhe  me njërën dorë mbuloi gjokset, me tjetrën nënbarkun dhe rrëshqiti  vrikthi nën çarçaf. Levani mbeti vetëm në të linjta dhe e rrëmbeu si skifteri zogun, shpejt e me vrull si të kishte frikë mos i ikte nga duart. Ajo në pritje të asaj të fshehte përvëluese,krejt e hutuar e në mënyrë të pavullnetshme, e  la veten në dorë të tij. Ndjeu një therje mes kofshëve, pastaj depërtimin brenda vetes të një mase të fortë, të ngrohtë e veshtulloze dhe dorën e djathtë të Levanit që e shtrëngonte pas vetes dhe te majtën që i ledhatonte gjokset e vegjël. Ai dihaste, merrte frymë thellë,me gulç, rënkonte, me një psherëtimë që i vinte së brendshmi, pastaj e zuri një lemzë me ngëqe që u pasua nga një rënkim i thellë e i zgjatur. Të rrahurat e zemrës iu ngadalësuan ca nga ca,iu bënë më të pandijshme, më të lehta, uji i jetës po shterronte. Ajo, më pas ndjeu sesi trupi i tij, që e kish zënë nën vete, u rëndua dhe u shkreh sit ë ish fikur. Që të çlirohej,u brinjas anash, trupi i tij shkau ngadalë, por nuk lëvizi. Bajamja e tromaksur e ktheu në shpinë. Nga cepi i buzës i kishte rrjedhur një tizgë shkume, sytë i kishte të hapur. I vuri dorën në ballë: ishte ende i ngrohtë. Në fytyrë i ishte ndehur një buzëqeshje e mezidukshme, e një çasti të mbram kënaqësie e lumturie, që ai e kish pritur kushedi qyshkur. Në çastin e fundit për të ishin hapur qiejt.

        I foli,e tundi dhe e shkundi, por ai as lëvizi as u përmend. I vuri veshin mbi zemër.Kishte pushuar së rrahuri. Ajo klithi me llahtari.

        Kishte vdekur.

      11

 Para se të vinte kujen, nga kjo vdekje e papritur, pati aq ment sa të vishte atë dhe veten.

                                                  *      *      *

      Kur i ndjeri, bëri të dyzetat që iku nga kjo botë, siç e donte zakoni,  erdhën njerëzit që nusen ta merrnin në derë të saj. I priti e  veshur e tëra në të zeza. U tha prerë se nuk do të shkonte me ‘ta.

       -E pse?

       -Ishte shtatzënë!

      - Mos gabohej?

      -Jo. Ishte e saktë. Ishin tërë isharetet.

      Në krye të nëntë muajve, Bajamja lindi një djalë të shëndetshëm.     Djalin e quajtën Levan si i ati. Ajo e lidhi jetën me të, e rriti , e  martoi dhe trashëgoi pjesën e pasurisë që i takonte.

      Që atëhere në kujtim të asaj që i ngjau Levan agait,  fshahtin e tyre e quajtën Levani Plak, ashtu vijon të quhet edhe sot e kësaj dite.

     Maj-qershor 2017.