DY ATDHETARË KOMBËTARË

                                DY  ATDHETARË  KOMBËTARË

                Ata ishin dy atdhetarë kombëtare, dy trima, dy fshatarë të mesëm, dy familjarë, dy gjysmë analfabetë, dy luftëtarë të lënë në heshtje. I pari, çami Daut Hoxha, pjesëtar i Luftës së Parë Botërore, nga Dhrohomija e Paramithisë dhe i dyti, kosovari Hasan  Remniku, nga fshati Remnik i Preshevës, luftëtar në Luftën e Dytë Botërore.

Mbas pushtimit të Çamërisë, filloj menjëherë çarmatimi i popullsisë, në fillim me të butë e me lajka dhe pak kohë më pas, me dhunë të egër. Me porosi të dhespotëve të Janinës dhe të Paramithisë e nën drejtimin e kolonel Ipitit e të Delijanaqit me shokë, njësi të përbëra prej andartësh, nga më gjakatarët, iu vërsulën egërsisht popullatës çame. Përveç grabitjeve dhe përdhunimeve në gjithë Çamërinë, ata grinë me thika, sëpata e plumba ballit, të gjithë atdhetarët që mundën të shtinin në dorë. Vetëm në vendin e quajtur Liver, te përroi i fshatit Selan, më 23-3-1913, hijenat në fjalë, vranë 100 prej krerëve më në zë të fshatrave, ndërmjet Paramithisë e lumit Kalama. Fuat Pronjon dhe Subhi Dinon, nga Paramithia – dy prijësa të shquar atdhetarë të vendit, i rropën  së gjalli dhe i flakën në një humnerë. Lajmi i kësaj masakre, u përhap si rrufe në të gjithë Çamërinë. (Ibrahim  D. Hoxha  “Daut Hoxha”. Bot. 2000, f. 15).                                          

Moshatarë bashkëkohës me ta, dëshmojnë si Hamdi Ruçi nga Kortesi (i datl. 1900), Sali Qemali nga fshati Nihuar (datl. 1891), Shuaip Mete nga Filati (datl. 1888) etj, tregojnë: “Grekët në Çamëri, zunë të vrisnin jo vetëm lulen e atdhetarisë, por edhe luftëtarë në masë. Shumë njerëz morën malet dhe njëri nga këta, ishte Daut Hoxha, djalë i zgjuar, i shkathët, i shpejtë dhe shumë trim. Në jugperëndim të Çamërisë, pas vitit 1913, qarkullonin shumë çeta andartësh gjakpirës përqark  Prevezës, Pargës, Margëlleçit, Paramithisë etj. Dauti filloi t’u shkonte pas, për t’u treguar vendin. Dauti me çetën e tij, u bë tmerri i njësiteve ushtarako-andarte dhe i vendkomandave të horofillaqisë (policisë) greke, që qarkullonin për të mbledhur armët, duke i bërë popullit tortura të shumta.“ Në një pusi, Dauti me çetën e tij vrau 17 horofillakë, duke u hakmarrë për poshtërsitë që u kishin bërë fshatrave të Paramithisë.      

Një ndër çetat andarte, të udhëhequra nga një prift, kishte arritur kulmin e poshtërsisë kundra popullatës së këtyre fshatrave përqark Margëllëçit e Paramithisë. Ata u takuan ballë për ballë me çetën e Daut Hoxhës, I cili kishte dale ta kërkonte.

-Uratë!,- i thotë Dauti, - Sipas të drejtës, nuk mbetet as borxh pa larë, as hak pa marrë!...

-Po, kur të bëjë emër perëndia… - thotë  urata.

-Po kur perëndia nuk kujtohet, njerëzia t’ lërë të harrohen?... 

-Hasha!  Perëndia nuk lë gjë pas dore.

-Uratë, thuaj të vërtetën, çfarë i keni bërë kësaj krahine?! - dhe Dauti nxori kamën e ia vuri majën në grykë. 

-Aman mos më ther! – u tromaks urata duke treguar 4-5 veta të çetës së tij. Por ata ia dhanë vrapit tatëpjetë pllajës. Pa kaluar as 25-30 hapa u bene shoshe nga plumbat e çetës.

Një zë i mbytur nga turma tha që prifti të vihej me shpatulla në mur. Prifti u detyrua të pranonte se ky me çetën e tij kishte vrarë shumë luftëtare të çetës Muharem Rushiti. Kështu ndëshkimi i tyre ishte i pa diskutueshëm. (f. 20)  .                                                                                                                                                                         Duke vepruar kudo me guxim, Daut Hoxha u fut në Paramithi, hyri në zyrën e rrethkomandantit të horofillaqise (policisë) dhe duke drejtuar tytat e dy dhjetçeve turke, që i mbante të fshehura nën kondokapë, i tha:

-Unë jam ai që kërkoni! Ju urdhëroj të ikni si rrufeja nga fshatrat për rreth, se u moret shpirtin njerëzve, ose t’i hodha trutë në erë!...

-Pa dale, mo zoti Daut! Të gjejmë fjalën me të mire!...

-Të thaç, zgjidh dhe merr: ja ti, ja u!... 

Kapiteni dha fjalën për urdhrin që ju kërkua. (f. 21).  

Me veprime dinake, grekët bindën dy vëllezërit e  Murat Bejdo Lilës, Halitin dhe Sejkon djem nga fshati Karbunarë për të vrarë Daut Hoxhën.  Me dhelpëritë e tyre pushtetarët grekë kërkonin edhe po t’i vriste Dauti këta djem, atëherë vinin në hasmëri fshatin Karbunarë me çetën e Daut Hoxhës, kështu greku “Hodha lumin , ujkun kalit”. Nuk kaloi gjatë, në Qafe të Dhrizës (ndërmjet Karbunarit dhe Trikopallkës) Haliti dhe Sejkua u vranë.  Pushtetarët e sigurimit grek,  dridheshin nga  frika prandaj ngritën dy djem të tjerë për të u futur në çetën e Daut Hoxhës, Cil Mastoren dhe Nikollë Qamon, duke qenë në çetën e Dautit, ata kishin më shumë mundësi për ta vrarë Dautin dhe trimat e tij, si Koço Suljotin, Shaban Taron etj. Por ata u zbuluan shpejt dhe u pushkatuan.  (f.53).        

Prefekti i Paramithisë ftoi plakun Jor Suljotin në zyrë. Xha Jori të kam thirrur  për një punë me rëndësi të madhe për qeverinë, po e mbaruat do te nderoheni dhe do te merrni shumë para (rreth 750.000 dhrahmi). Qeveria greke kërkon vrasjen domosdo të Daut Hoxhës. Yt bir, Koçua, kur t’i  gjëjë anën, të vrasë Daut Hoxhën e të më sjell kokën e tij.  -“Dëgjo!  Po është që e ëma e ka bërë me mua, Koçua nuk e bën kurrë at turp … Po ësht se e ka zën ferrave me ndonjë pular mundet, i ligu e bën pa i dhënë hiçgjë.” –Xha Jori, ç’thua kështu?  -“Më pyete, a jo? “–Po!... – “E u  të thaçë atë që di. (f. 56).             

Më 1920, në Sajadhë (afër Qafës së Botës) kishin dërguar prokurorin e Janinës dhe komandantin e forcave të Kufirit grek të bënin ç’mos pёr të vrarë Daut Hoxhën e Koço Suljotin. Për këtë, dërgonin njërin pas tjetrin vrasës në Konispol, që fshiheshin gjerdheve, ledheve, nën rrugë, mbi rrugë e ku mundeshin; ruanin ditë e natë për të dalë në pritë Dauti, që ta vrisnin. Natën i vinin vërdallë shtëpisë kur nuk ishte Dauti për t’i therë fëmijët. Mirëpo qeni shumë i forte, nuk i linte të afroheshin dhe u hidhej përsipër. Atëherë ata vranë qenin, dhe si krisi dufeqi, ata krisën e ikën. (f. 58).           

Dyndjet e çetave greke këndej kufirit ishte e vazhdueshme. Shumë prita i ngritën Daut Hoxhës,  por në asnjërën prej tyre nuk arritën ta vrisnin. Për ta shtënë në dorë Daut Hoxhën, ishte kërkesë ndërshtetërore. Kur ndodhi vrasja e Gjeneral Telinit, më 27-8-1923, e kryesuar nga pushtetarët epror kolonel Plasira nënkolonel Neokli Boçari, Vasil Kollovoi me shokë, të cilët e vranë egërsisht në Zhepë 8 km. përtej Kakavies, grekët për këtë vrasje shpallën nxitimthi Daut Hoxhën dhe bashkëluftëtarët e tij.            Zotin Daut e priti nënprefekti  në Zyrë, por në atë kohë e mori prefekti i Gjirokastrës në telefon. Ai porositi ta dërgonin Dautin menjëherë. Në Gjirokastër e morën në pyetje nga një komision evropian. E mbajtën dy muaj aty. Nga Parisi erdhi një telegram që Daut Hoxha ishte pa faj. (f. 76). Komisioni i Posaçëm Hetimor Ndërkombëtar ngarkoi qeverinë greke për vrasjen e Enriko Telinit.                                      

Më 25-6-1926 gjeneral Aleksandër Konduli, ministër grek në Tiranë, nënshkroi me palën shqiptare marrëveshjen për dorëzimin njëra-tjetrës të keqbërësve. Njëri nga këta ishte Daut Hoxha. Në pranverë të vitit 1932 dha pëlqimin dhe urdhëroi paraqitjen e tij në gjyqin e posaçëm. Gjyqi u ngrit në Tiranë dhe u zhvillua në Gjirokastër. Në gjyq qeveria greke përfaqësohej nga av. Shkarpa,( Av. shumë i zoti.) Në gjyq av. Shkarpa u mundua të fajësonte Daut Hoxhën për plot e plot “vrasje, vjedhje, e ç’nderime” që Daut Hoxha – sipas tij, kishte vazhduar të bënte “edhe pas vitit 1925-së”.  Për këto “faje” gjyqet e Janinës dhe të Prevezës e kishin dënuar disa herë  në mungesë me vdekje. Me dëshmitarë u vërtetua se Daut Hoxha vetëm ka vrare dhe asgjë tjetër.    -Po për vrasjet që paditesh,  ç’ke të thuaç? –Pyeti kryetari i gjyqit.                                 

-Kam vrarë shumë më tepër nga sa përmendi përfaqësuesi grek, po jo për  “hakmarrje”,  siç tha z. Shkarpa; kam vrarë vetëm pushtetarë keqbërës dhe pjesëtarë të njësive ndjekëse në ca luftime. Ca ku i gjeja, sepse nuk linin të zezë pa bërë në Çamëri… Mos më pyet në kam vrarë e sa kam vrarë, por më pyet se ku i kam vrarë, kur, ku e pse i kam vrarë… I vrava në vendin tim e jo në të tyren; I vrava kur këta na vunë të na shuajnë të tërëve nga faqja e dheut; I vrava se këta u lëshuan mbi ne me plumb, thikë, sëpatë, me urë në dorë  e me vraka zgjidhur; I vrava për t’i shporrur nga vendi im këta që erdhën na shkelën e na robëruan. … Tani këta qahen e më bëjnë mua fajtor e jo vetëhen e tyre. Këta u derdhën me zjarr dhe hekur në një vend që nuk ishte i tyre dhe ne nuk kishëm të drejtë të mbroheshim? Tani zotërinj keni të drejtë të gjykoni se i kujt është faji:  i të vuajturit, i të munduarit, i të dëmtuarit, apo i keqbërësit…

Gjyqi e quajti Daut Hoxhën të “padorëzueshëm”. Nga Janina kishin ardhur në Gjyrokastër disa vetura me nga 4-5 veta, dyshohej për ndonjë rrëmbim të Dautit nga agjentët grekë, për gjatë rrugës nga burgu për në gjykatë, prandaj e pajisën me dy kobure me urdhër të prefektit Ismail Gjylbegu.                    Karabineria Italian në Konispol e çarmatosi Daut Hoxhën. Ishte njësoj sikur t’u thoshje grekëve:  “Ja ku e keni Daut Hoxhën, vrajeni po deshët!” Në vendin e quajtur “Sheshi i Rahut” në Vrinë, më 15-6-1940 u gjet kufoma e tij pa kokë, të cilën e çuan pertej kufirit. Prefekti I Gjirokastrës D. Çarçani, në shkrimin e vet nr.251/ date 23-6-1940, që i dërgoi M.P.B., theksoi se vrasja e Daut Hoxhës “është bërë për çështje politike”. (A.Q.SH. F. 252, dos. 99,  f. 3,5).                            

“Tiranë 22 gusht 1940  XVIII  Shkëlqesisë Kryetarit të Policisë Romë. “… Vlerësoj të vë në dukje natyrën e vërtetë politike të krimit që nga organet e tjera, zyrtarisht vepruese…”. Për këshilltari i përgjithshëm I Policisë  Skaminaçi. (AQSH.F. 253,Dos. 45, f. 66).”                                                         

Njoftimi zyrtar mbi vrasjen e Daut Hoxhës u shpall nga agjensia italiane e lajmeve, “Stefani” me 12 gusht 1940.  Pas 2 ditëve një zyrtare i lartë fashist arriti nga Tirana në Konispol dhe në prani të zyrtarëve vendas, mori në pyetje të shoqen e Daut Hoxhës, Adile Haxhi Ibrahimi. -Kush ta vrau burrin, moj zonjë?  -Pyeti zyrtari I lartë.  –Italia!  -u përgjigj Adilea.  –Pse, për të vrarë burrin tënd erdhi Itailia në Shqipëri?!  -“Atë u nuk e di, po di që grekërit e vranë vetëm tani që erdhi Italia, se kjo ia morri armët. Pse s’e kishin vrarë dot më përpara? Grekët u përpoqnë sa u lodhën, po s’e vrisnin dot se i kish supet e mesin të ngarkuara me armë. Tani që ju ja hoqët, s’kish me se të mbrohej”. Përgjigjia i mpiu dhe i hutoi keq të pranishmit.  Jasin Zejnua ndërhyri:” Zotërinj, tha ai, ajo e ka humbur nga vrasja e të shoqit, nuk din ç’thotë.  Andaj u lutem dilni pakëz jashtë sa të mbledhë vetëhenë”. Si dolën jashtë italianët dhe të pranishëm të tjerë, 2-3  konispolatë që mbetën brenda iu përveshën Adilesë:  -“Ç’bëre kështu, moj?!  Çish nuk i vë një çikë glishtin kokës? Me këto fjalë humbe timinë (vlerën) e tët shoqi, humbe fëmilën e vetëhenë!  -Pa u të vërtetën thaç, s’thaç nonjë gjë të tepërt!  -Po jo, moj, s’lipsej të thoshe ashtu. Eni çish doje ta thosha?  -Të thoshe që burrin ma vranë grekët e u e kërkoj nga Greqia”.    

Pas pak hetuesit u ftuan të ktheheshin brenda shtëpisë dhe vazhduan pyetjet:  -Kush ta vrau burrin, moj zonjë?...  -Grekërit…                                                                                                                                                            

Më 21-22 gusht 1940 një grup i dytë hetuesish, arriti nga Tirana në Konispol. Këtë herë në përbërjen e grupit ishte edhe një anglez, drejtori i zyrës së agjensisë telegrafike londineze në Romë “United Pres”. Reynaldes Packard.  –Kush ta vrau burrin zonjë?  -Pyeti Packardi…  –Grekërit.  –U përgjigj Adileja.  –Përse këtë e din dhe atë që burri yt kishte therur 75 grekë nuk e din?!  - “ Atë e din ti që e thua! Po edhe në i pati vrarë, në vendin e tij i vrau, nuk vate t’i vrit në vendin e tyre;  i shkelën shtëpinë e vendin, pa i vrau”. –Po ai vrau edhe njerëz të pafajshëm… –“Jo,  aj vrau ata që vrisnë e prisnin; vrau nga ata që erdhën kushedi se nga dhe i grabitën vendin, mallin e gjërin dhe shkelën nderin”.  Rainald Packardi doli në fotografi me familjen e Daut Hoxhës , i premtoi se do të bënte të njohur “United Pres-it dhe botës mbarë për përgjigjet e të vesë së Daut Hoxhës.  (Flet. “Tomori”, nr. 162, Tirane, 24-8-1940).        PJESA E DYTË                                       Hasan Alia – Remniku, ka lindur më 1910 në një familje kosovare mesatarisht të kamur. Hasani ishte një lloj Robin Hudi shqiptar, se depot e shtetit ishin të mbushura me mall e veshmbathje, ndërsa popullata shqiptare vuante për një kothere bukë, apo për një pale opinga. Ai e djente veten keq dhe në një mënyrë ishte I detyruar që t’i merrte ato nga magazinat dhe tua shpërndante popullit shqiptar. Ai nuk duronte padrejtësitë e komshinjve serbë. Hasani ishte i martuar me Naziren nga Lubishta, lindën tre fëmijë: Naziren, Nurien dhe Aliun (1942).  (Nga S. Keçmezi – Basha 19-2-2010).                                                           

-Shoku komandant, tha Kurti, baca Demiri më ka çuar t’u them se Hasan Remniku ju pret të dielën mbrëma në kishën e Letnicës, te patër Ndoni.  Orce Vapcarovi (i deleguari i shtabit supreme të Ushtrisë Nac. Cl. Të Titos në batalionin “Çlirimi”) iu drejtua Arbenit dhe Pjetër Munellës…” Mos është ky, ai që vrau komandantin e xhandarmërisë në Shkup?”  -Pjetri i tha: Po. -  Pjetri Vazhdoi: -Në prag të luftës, Hasani ka qenë  30 vjeç, u burgos prej pushtetit të atëhershëm serb në bazë të një shpifjeje, që ia kurdisën disa serbë me qëllim që t’i rrëmbenin tokën e bukës, një arë të mirë që rrallë i gjendet shoqja. E burgosën se gjoja kishte vjedhur 7 teneqe me gjalp (tëlyn).  Mirëpo pas ndërhyrjes së priftit të Letnicës, patre Ndon Lekës, xhandarmëria i gjeti teneqet e tëlynit në duajt e grurit të një serbi, pikërisht të njërit prej atyre, që e kishin denoncuar për vjedhje. Me gjithë këtë, Hasanin nuk e nxorën nga burgu. Iu desh të shiste gjysmën e mallit e të gjasë gjallë që të fitonte lirinë.  Doli i pafajshëm, ashtu siç ishte, por me gjak të turbulluar. Nuk është gjë e lehtë të turpërohesh në sy të botës, të ç’burrërohesh pa fijen e fajit dhe kur del prej burgu të gjesh hasmin zot në pasurin tënde. Megjithëkëtë, Hasani s’bëri asgjë. Vetëm bleu një pushkë dhe përgjoi kohën. (Kapllan  Resuli “Tradhëtia”( f. 95).                                                                      

Mirëpo në qoftë se Hasani nuk përzihet në punët e të tjerëve, përziheshin të tjerët me punët e tija dhe se linin rehat… Në Zhegër, njëfarë Anastas  Gjorgjeviç, ishte bërë njësh me bullgarët dhe gjermanët. Ky Rrëmbeu toka, livadhe dhe bashtina . Mandej nisi edhe me dhunuar e vrarë. Me gjakun e fshatarëve shqiptare ushqente qentë e langonjtë e vet. Në një ditë, në katundin e Hasan Remnikut, ai pushkatoi 12 shqiptarë të pafajshëm dhe u rrëmbeu pasurinë. Me këtë urrejtje të madhe shkoi te shtrati i fjetjes Hasani dhe i nguli disa thika. Më vonë dëgjoi se ia kishin burgosur gruan. Shkon në Zhegër dhe vrau togerin  e xhandarmërisë. I la një letër të lidhur me tel të hollë te fyti, shkroi t’i lironin gruan nga burgut, ose do të vriste nga një oficer çdo javë… Pas kësaj ia lëshuan të shoqen. Atëherë Hasani u kërkoi arën e bukës që ia kish rrëmbyer A. Gjorgjeviçi. Nga frika e tmerri, Hasanit ia kthyen çdo gjë të rrëmbyer. Mbas një heshtjeje, Pjetri tha: Vetëm brenda vitit 1942,  ka likuiduar 50 oficerë e xhandarë, dhunues e grabitës të ndryshëm. Mbas çdo krimi, që bënin këndej serbët dhe bullgarët, vinte Hasani dhe kërkonte kryefajtorin për ta ekzekutuar. Në ndjekje pas tij, u lëshuan bullgarët me forcat e tyre.  Mjafton të dëgjojnte për ndonjë kriminel, mjafton t’i ankohej kush, dhe Hasan Remniku si xhebrail,  gjendej te vendi. Kudo ia kishin frikën, leqet e këmbëve u dridheshin prej tij. Paguanin shuma të mëdha për kokën e tij. Një kapter xhandarmërie, ai e kish tredhë. Njëfarë Bozhidari ia kish prerë gjuhën me thikë se e kish spiunuar. Një tjetri i kish shkurtuar dorën, se kish rrahur një shqiptar pa pikën e fajit. (f. 97).                                              Nga Agim Gashi citojmë: “Në vitin 1941, marrëveshja (Ribentrop-Çiano) për ndarjen e territorit, Gjermanët u larguan nga pjesa më e madhe e territorit të Kosovës, duke ia lënë Italianëve dhe bullgarëve:  Kaçanikun Karadakun dhe pjesa e Anamoravës. Prej Gërlice dhe tutje mbeten nën administratën bullgare – Kumanovë, Viti, Kaçanik. Bullgarët nisën t’i rrihnin meshkujt kudo që i takonin, në arë, në rrugë, në mulli, në oborr, në familje etj. Me këtë donin t’i fyenin e t’i turpëronin, duke ua ulur dhe përdhosur dinjitetin dhe krenarin e tyre.                                                

Hasan Remniku u betua: “Pasha at’e nanë, qi m’ka dhanë gji, / Pasha Nanën tonë Shqipni, / Trupi i jem n’dhe s’ka me hi- / Pa e marre gjakun për vllaznit e mi! ...”  Ishte vjeshta e vitit 1940, bullgarët erdhën në Remnik. Tellalli Thirri gjithë meshkujt, nga mosha 16 – 80 vjeç të mblidhen në oborrin e Xhamisë. Hasani i lajmëroi të mos hyni në oborr, po fshataret nga frika e familjes  u futën në oborr. Ushtria bullgare rrethoi fshatin ane e kënd. Hasani e shpërtheu rrethimin. Populli u ngujua në Xhami. Bullgaret kërkonin dorëzimin e armëve, fshatarët refuzuan, filloi tortura me vrasje therje dhe thyerje gjymtyrësh për tre dite e net, dyshemeja e xhamisë u mbulua me gjak. Burgosën 60 gra të Remnikut, për tre javë i mbajtën te shtëpia e Muharremit, se nuk kishte vend në burg duke i terrorizuar. Hasani me Ramis Gernicën shkuan te nënprefekti i Gjilanit, ky ndërmjetësoi te komanda bullgare dhe i liruan.  Kolonat bullgare vinin natën dhe trazonin familjet shqiptare të Remnikut dhe të Gjylekorit. Këto trazira të shpeshta e të rrezikshme, shtynë Hasanin të organizonte largimin e popullatës. (A. Gashi “Hasani Kaçaku I fundit”, 5-4-2009).                                     

Orce Vapcarovi,  Ilia Vuçiqi  (të deleguarit), dhe Bilana infermiere në spital, përgatitën kurthin për të eleminuar Arben Preshevën dhe Hasan Remnikun, kur të shkonte në Letnicë, te kisha e Patër Ndonit.  -Bilana, letrën ju duhet t’ia dorëzoni tezes tuaj në Letnicë. Keni dëgjuar për Hasan Remnikun? Ai që na urren ne sllavët pa dallim… “Nije kërv voda, drugarice Bilana!” Duhet të mendoni për jetën e tezes tuaj që është në rrezik. “I za sllavu sllavjansku a smert shiftarsku” (për lavdinë sllave,  vdekjen e shqiptarëve).  (f. 111).                                                                                            

Bilana ia hipi kalit dhe arriti me një frymë te tezja, që urrente shumë shqiptarët.  Ndërsa Arben Presheva u nis vetëm pa shoqërues. Për gjatë rrugës takoi Demir Kaçanikun, komandanti i kompanisë së pestë. - Dua të bisedoj me ty, i tha Demiri.  Dëgjova se Miodrag Pavlloviçi, përpara 3 muajve ka pushkatuar në kodrat e Miçipapës shtatë shqiptar të pafajshëm dhe ka marrë flamurin shqiptar e ka copëtuar dhe shkelur më këmbë, janë të gjithë të indinjuar, ai duhet nxjerrë në gjyqin partizan.                                   Arbeni, fliste te Patër Ndou i qetë dhe me fjalë të matura. Një fjalë e urtë e popullit tonë thotë: “ armiku i vjetër mik s’bëhet”. … Patër, më thanë se është Hasani në kishë, foli Arbeni. –“Qetu jam, qetu”!  Arbeni u kthye menjëherë dhe hoqi duart nga automatiku.  Mbas shpinës se tij qëndronte Hasan Remniku, tmerri i krahinës. Ishte me automatik të shkurtër në duar, me shirita fishekësh, me dy bomba dhe kobure në brez. I mbathur me opinga lëkure të lehta, i veshur me tirqe e kësulë të bardhë.  -Më falni për mundimin që morët dhe erdhët deri këtu. –Qofsh me nder dhe me faqe të bardhë, se ky mundim për mua s’ashtë gja.  –Por mendova, pse kam vrarë ca shkije gjakatare, e thashë, s’do begedisnit të flasësh me mua.  –Përsa u përket gjakatarëve qe keni vra, ju lumtë dora!  - I lumë qofshi!  Pa hë, flisni, ç’keni pasur të më thoni? Ç’dëshironi prej meje?  -S’dëshëroj gja, Z. Arben.  Ju thirra të merremi vesh për një punë, tha Hasani, - para pak kohe, aj Miodrag Pavlloviçi juaj,  ka vrarë shtatë shqiptarë pafaj. Ai e ka hak plumbin tim. Unë ia kisha dhënë, sikur mos  të kishte qënë shoku juaj.  “Shoku juaj!” Sesi i tingëlloi në shpirt. Sa e rëndë e pështyrë i erdhi. Sa keq. (f. 133).                     

Edhe unë, o Hasan Remniku, -foli Arbeni me takt prej diplomati e me zë të qetë,  -mendoj se jeni trim, njeri i drejtë e i ndershëm. Gëzohem që u njohëm!.  –Deri sa t’i keni ata shkijet me vehte, s’vjen Hasani me ju. –Sikur të mos ishin sllavët në radhët e partizanëve tuaj. –I tha ai, dhe sikur të lëshonit kushtrim vetëm për një çlirim kombëtar, për bashkimin tonë me Kosovën, bir kosovari s’do të qëndronte në shtëpi.  Edhe Patër Ndou ishte kundra shprehjes “pa dallim kombësie”, jo. E si te luftohej për çlirimin e Kosovës nga shkiet duke i pasur shkiet pëkrah? A e mendonte shkau çlirimin e Kosovës?  (f. 138).                   Pak kohë pas largimit të Hasan Remnikut, kisha u rrethua  nga forcat bullgare që kërkonin dorëzimin e Hasan Remnikut dhe të Arben Preshevës. Filloi lufta natën në errësirë,  Arbeni gjuante nga dritarja në drejtim të flakës së armëve që gjuani rrethuesit. Arbeni u ngjit te kambanarja e kishës, aty u plagos në krah dhe në kofshë, po kur humbi shumë gjak,  zbriti poshtë dhe Padre i lidhi plagët. Prifti për herë të parë filloi të gjuante me automatikun e Arbenit, por u plagos rënde dhe vdiq. Krismat në mes të natës u dëgjuan përreth. Kthehet Hasani dhe filloi të pastrojë vendin, duke ndjellë vdekjen e rrethuesve dhe duke thirur, “Përpara trimat e Arbenit”!  Urra-a-a! Përpara!. Rrethuesit morën poshtë lëndinës. Hasani thërriste nga jashtë para derës, Arbeni rrëshqitas i hapi derën, Padra kishte vdekur kurse Arbeni me plage te lidhura prej Pater Ndonit. Mbahu i thotë Hasani, dorën e djathtë nën gju, të majtën në sqetull, e ngriti dhe shkuan te kali i fshehur në pyll.  Kjo vërteton se sllavët serbë, janë në lufte me sllavët bullgar, por kundër shqiptarëve ata bashkohen.  (f. 151).                                                                                                           

-Pjetër!, - thiri Arebeni menjëherë, pasi e shtruan në dyshek, - Ço një korrier përtej Morave me urdhër, të vijë Miodrag Palloviçi këtu. Të dalin të gjithë jashtë dhe t’i afrohu. I tregoi për bisedën me Hasan Remnikun dhe Bajram kaçanikun. Miodrag Pavlloviçi duhet çuar para gjyqit partizan menjëherë. Vrasjet që ka bërë në Kuevishtë e Lubancë janë të pajustifikuara. –Të thirret menjëherë këtu, Pjetër. Do ta hedh në gjyq. Ndërsa Patër Ndon Lekën shënoje në listën e dëshmorëve. (f. 156)                                   

Shtabi i batalionit, në bashkëpunim me Komitetin Qarkor të partisë, vendosi t’i bëhej atentat qark-komandantit të Preshevës, për krimet dhe masakrat para disa ditëve, Demir Kaçaniku u ngrit e tha: -Ma lini mua këtë punë!…                                                                                                                            

- Demir Kaçaniku! –Mirësevjen Hasan Remniku … -Ke besë Demir Kaçaniku? -Besë shqiptari Hasan Remniku! –Qe atëherë, toke!... Në atë kohë Hasani nxorri koburen e i tha: -Merre këtë që të më marrësh hakun!  Demiri ia mori, nxori revolen e vet dhe iu kthye: -Merre këtë, që të më vrasësh hasmin!… Ndihem i vendosur të vrasim kolonel Hristo Kondov, tha Demiri. Ka derdhë gjak shqiptari. Pajtohesh me ne?... Dua vetëm një gjë prej teje. Fol Hasan Remniku! –Të më japësh djalin,  - Me gjithë qejf!  Edhe djalin ta jap,  -iu përgjigj Demiri … Hasani takoi Batushin të birin e Demirit  21 vjeçar. Aty nga ora nëntë e darkës iu afruan klubit të bilardos, panë se lozte koloneli me shokët e tij.  U ngjitën kumbullës në kopësht, nëpërmjet dritares te tavolina e bilardos, e shënuan Kolonelin dhe me dy krisma të menjëhershme e lanë të vdekur. Ashtu si erdhën, kopësht më kopësht dhe gardh më gardh, u larguan pa I diktuar kush. (f. 176).                       

Kalorësi,  mbasi mori e dha sinjalin me Kurt Lashticen, shkoi drejt shtabit pa fijen e drojes.  Tek dera, roja flinte gjumin e madh me një brakë gjaku dhe me njëherë u fut në dhomë, pasi dalloi mirë personin, nxori thikën, e ia këputi gurmazin Miodrag Pavlloviçit, i preu veshin e djathtë dhe në mur shkroi: Kështu do të pësojnë të gjithë ata që u bien në qafë shqiptarëve.  Hasan Remniku.                  

Tri ditë pas kësaj ngjarjeje, Arbeni liroi nga burgu të gjithë të arrestuarit dhe, me përjashtim të oficërave, të tjerët i dëboi jashtë kufirit të zonës së lirë. (f.276).                                                               

Mbas luftimeve me forcat gjermano-bullgare, Arbeni ishte plagosur dhe kishte humbur ndjenjat nga një goditje me gur në kokë, mbi të ishte vrarë e motra Shpresa dhe shoqja e saj Hasija. Hasani i hoqi të vdekurat nga trupi i tij dhe kur e diktoi që ishte ende gjallë, e lëvizi.  Mandej pasi erdhi në vete:  – A më bëjnë sytë, a po je ti Hasan Remniku?  -e pyeti Arbeni burrin me mustaqe. -Hasani jam, zoti Arben. –Po ç’të solli këndej?  - Erdha me pa… Mandej i dha mataren me ujë, - pi i tha. - Arbeni e mori dhe piu me gërqe dhe u kthjellua. (f, 320).                                               

Hasan Remniku, organizoi këputjen e telefonave të komandës bullgare, para se të kalohej lumi Moravë në 12 shtator 1941,  paralizoi karakollin e Naselës dhe të Kungullarit.  Serbët në fillim vranë rreth 20  remnikas duke i  varrosur edhe të gjallë.  Hasani në fund të vitit 1942, vrau 15 serbë të Remnikut, si shpërblim të vrasjeve që ata bënë më parë. Në Zhegër vrau zullumqarin Sllobodan Jovanoviçin, dhe i ngritën këngë: “Sllobodan, ai luli i s’amës -/- Po i rruan faqet n’dritë të llamës! / Hasani   Qazimit iu ka avitë: / Ti në ballë, e unë – fyt! …”.                      

Më 5 tetor 1951, grupi i Hasan Remnikut, u përcoll nga kulla e Agush Mehmetit në Bresalë, të dielën më 7 tetor 1951, rreth orës 20, Ishin: Hasani,  Agush Mehmeti, Qibrie Mehmeti, Mustafa Koka, dhe Rabije Koka.  Natën 9 – 10 tetor 1951 të shoqëruar me sahanlëpirës, mbasi kaluan lumin u hodhën në hendeqe, në moment u ndezën dritat e kamionëve dhe ndriçuan grupin, kërciten armët. Pas pak u qetësua, në hapësirën e ndriçuar gjendeshin të shtrirë, Hasan Remniku, i rrethuar nga bashkëpunëtorët e vet të vdekur.  Në tradhëtinë, ku Hasani me shokë ishin prerë në besë e të pabesëve, mjerisht shqiptarë.             

Më 10 tetor 1951, kufomat u ekspozuan në Prizren, në komunën e Vitisë, në Gjilan dhe Kamenicë.  UDB-a për të mbjellë tmerr në popullsinë shqiptare, burgosi mbi 27 jatakë dhe bashkëpunëtorë të Hasanit. (Akllapi Net-Forumi i hapur, Ramadan Asllani 5 prill 2009).                          

Për akademikun Kapllan Resuli, ka ardhur koha të hidhet dritë, mbi ata që gatuan tragjedinë e Kapllan Resulit, te quajtur përdhunim gjaku.  Ramiz Alia, tha me gojën e tij, më keq se një sllavo-grek, gënjeshtrën se Kapllan Resuli kishte vdekur ne burg. Ndërsa në R.D., nr. 6, Tirane 23-1-1991, u botua se Akademiku Kapllan Resuli është gjallë dhe u lirua nga burgu mbas 20 vjet në Spaç-Burrel. Poetja Zhuliana Jorganxhi, poetizon: “Ishte Hero – ishte njeri! / Dhe shok nuk kishte një të dytë. / Foli kur heshtnim unë e ti, / sa çeli zemrën, ai mbylli sytë. / dhe thane se: vdiq i harruar, / Në burg të errët, në vetmi”. / A kish më t’vdekur, të pambuluar, / Se të pagojët, si unë e ti? (U botua Tiranë  26-1-1991

                                Rasim Bebo  Addison  Çikago  Maj  2014.  rasimbebo@att.net                                                                                                                       

Apelim i vetëdijes

Vilhelme Vrana Haxhiraj

Apelim i vetëdijes

  Kupola qiellore këtë mbrëmje ka veshur një mantel transparent ngjyrë gushëpëllumbi. As unë nuk di përse më përngjan me një velë të hollë argjendor, i cili duket se e përkëdhel me shumë dashuri trupin e hajthëm e tekanjoz të natyrës. Gjithsesi brenda kornizës së kësaj tabloje magjepsëse dhe kryeneçe, se ç'ka diçka të ftohtë drithëruese e madje, madje rrëqethëse, që depërtohet tek unë. Ndoshta kjo ftohtësi përcillet tek të gjithë ata që e kanë përqëndruar vëmendjen tek kjo natë kristaline grivoshe, ndërsa sjellin ndërmend dhe kujtojnë sa e sa ndodhi të freskëta apo...

  Në një pikë të hapësirës së pafundme, ndoshta në atë më kulmoren e saj, si një biskajë harkore, si vetulla gajtan e vashëzës sime, një dukuri feksi si e skalitur nga magjistarja "natyrë". E skicuar mjeshtërisht, si kurrë ndonjëherë, doli në pah një profil i ngushtë e i ndritshëm fytyre, gati-gati e padukshme,jo plotësisht e qartë. Një pamje e tillë ishte aq e papërfillshme për shikuesit e zakonshëm, sa vetëm një sy i kujdesshëm e i stërvitur e vinte re. Kjo ishte hëna e rilindur.

   Gjithçka e rilindur është e jashtëzakonshme. Është një përtëritje e asaj që iku, të cilën e tashmja e ka lenë pas shpine. Veçse nuk duhet të harrojmë se ende ekzistojnë në mënyrë të pamohueshme, të gjalla e të pashlyeshme gjurmët e hapave tanë, të cilat i rishohim me sytë e së djeshmes. Po të zhbirosh me pak mund, ato i gjen në pluhurin dhe baltën e kohës, në rrugët e drejta apo tinzare, në udhëkryqet fushore ose me pengesa apo në rrugët pa vazhdimësi, përgjatë një rrugine me dritë apo me labirinte të errëta...Ndërsa sodisja mrekullinë që më dhuronte çasti, ndjeva haplehtën, gojëmblën, time shoqe, të cilën ende e quaja si dikur, si në kohën e pafajësisë së rinisë sonë, kur për herë të parë i thirra:"vashëz", e cila m'u afrua dhe më përkëdheli ëmbël si atëherë.

   -Sonte, i zhytur në mrekullinë e magjisë me emrin "mbrëmje", më dukesh si një djalë i ri që bisedon me kohën, duke iu drejtuar hënës. Me gjithë afshin e shpirtit dhe me ëndje, i flet fjalë zemre, më të bukurat, ato që tingëllojnë më ëmbël në të gjitha gjuhët e botës. Po më xhelozon pak, i dashur...Ç'të jetë ky intimitet me universin?! Mos vallë ke rënë në dashuri me atë trup qiellor që merr pjesë në gjithë ëndrrat, dëshirat, ndjenjat dhe ndryshimet kohore të gjithë botës universale?!

   -Eh, vashëza ime ...sikur vërtet ai satelit i tokës sonë të ishte një trup që frymon dhe nëse mund të më dëgjonte, do t'i kisha shprehur gjithë lëmshin e pazgjidhshëm që kam në shpirt dhe gjithë mendimet e koklavitura që ziejnë në trurin tim të verbër, duke më krijuar vetëm ankth. Do t'i kërkoja ndihmë të më shplekste gjithë litarët që më kanë lidhur këmbë e duar, që më kanë shndërruar në një trup inert. Ajo që më dallon e më ndan nga sendet apo trupat pa jetë, është frymëmarrja ime, që më bën të ndihem i gjallë mes të të gjallëve. Kam ngelur i zbrazët, i ngjashëm me një skelet të zhveshur pa mish, pa inde, pa gjak e pa nerva...

  -Shëëët...! Mos ia prish magjinë kësaj mbrëmjeje të pakrahasueshme.Të lutem, leri mënjanë të gjitha mendimet...Ato të plakin para kohe, i miri im.

  -E dashur, ndihem i lodhur, tejet i drobitur...i zhgënjyer nga koha, nga njerëzit, ndoshta edhe nga vetvetja. Nuk di më se cili isha dje, cili jam sot dhe cili do të jem nesër, nëse...

   -Nëse...?!

   -Poqese do ta kaloj paq këtë fazë... Më duket sikur nga e vërteta, me të cilën duhet të përballem dhe ta njoh në thelb, më ndan një humnerë e pakapërcyeshme. U futa në një valle që nuk dija ta kërceja...

  - Unë të njoh dhe e di që do t'ia dalësh. Edhe pse në dukje e brishtë, apo frymëzuese, kjo atmosferë mbrëmjesore, është e mbarsur me lagështi. Ndaj eja të hyjmë brenda.

  -Faleminderit për aperitivin e freskët. Ti shko se nesër je në punë.Unë po qëndroj edhe pak. Nuk do të mërzitesh...,se kam nevojë të tërhiqem brenda guaskës sime. Ndoshta vetmia do të më qartësoj...

  -Bëj si të të duket më e mira për ty. Po të sjell diçka që ta hedhësh krahëve, se këtu në veradën tonë fryn nga të gjitha drejtimet.

***

   Ime shoqe më hodhi një triko të hollë krahëve, ndërsa unë isha zhytur në një botë tjetër.

   "Kjo natë kaq e heshtur, duket sikur gjurmon e përdjek mendimet e mia të hallakatura.

  I gjori baba! I ndrittë shpirti atje ku i prehen eshtrat! Përvoja e kishte bërë të mençur, ndaj dhe ka lenë një thesar me fjalë të urta. Por këto thënie të mençura, tejet të goditura, të mirëpërshtatura, nuk duhen ruajtur vetëm si relike,por duhet të gjejnë shprehjen e tyre në kohën dhe vendin e duhur, ndryshe iu bije vlera. Nëse një mendim i mirëpeshuar, që i kundërvihet së keqes, nuk vihet në zbatim sa herë paraqitet rasti, është pa vlerë. Një individ që e di kuptimin e shprehjes apo fjalës së urtë dhe nuk e vë ujët në zjarr, atëherë ai është i ligu i vetes. Pa e kuptuar një ditë të bukur, do të jetë varrmihës i vetes së tij. 'Mos u gëzo,o i gëzuar, as me shëndetin, as me   paratë dhe as me fëmijët!'  Biri im,zakonisht sinqeritetin e të ndershmit e quajnë "Idiotri",të cilën me kohë, i pandershmi e shndërron në një njeri mediokër,pjellë e fantazisë së tij. Sa keq që virtytin e njeriut të mirë e pa vese, bastardi e quan...budallallëk. Pse vallë? Mos nga që i besoi fjalës së tij? Kjo paaftësi e sajuar që s'sheh dot tej hundës, shfrytëzohet nga mendjet e talentuara për dinakëri e shfrytëzim,nga njerëz që rendin pas famës farse. I tilli që varet mijëpërqind nga fitimi dhe mjerisht është në funksion të parasë apo të servilit që s'lë gjurmë këpuce pa lëpirë me gjuhë, i cili paturpësisht para lekut përkulet deri në tokë, i duket vetja gjeni . E në këtë rast cinizmi dhe hipokrizia, duke fshirë pluhurin e palltos së tjetrit, i nxjerrin gjuhën të virtytshmit.      Ndërgjegjja që ka zgjedhur rrugën e të paudhit, të lajkos e të lavdëron deri në atë masë sa ti bëhesh me krahë. Arrin në atë pikë sa nuk ecën me këmbë mbi tokë, as me kokën mbi supe, por fluturon në hapësirë me trurin e hipnotizuar se ke arritur majën më të lartë të universit. Mendja euforike ngre kështjella rëre në stratosferë pa e prekur fare realitetin, të cilin duhet ta ndjekësh hap pas hapi, ndaj duhet të arrish shkallën më të lartë të njohjes që më pas këtë ta vësh në shërbim të jetës,apo të të mirave materiale. Jetojmë në shekullin e ri, në qytetërimin e njëzetenjëjtë dhe nuk dimë të reagojmë ndaj gënjeshtrës e hipokrizisë, mashtrmit e vjedhjes, që duke na hedhur hi syve me dogma të deklaruara përmes një fjalori "të ri modern", pompoz e të bastarduar në shpirt e në ndërgjegje, kanë injektuar heshtjen e heshtur...Si i verbëri para dritës,apo i drejti që beson në shenjtërinë e vërtetësisë së fjalës së thënë, vepron i bindur se është duke hedhur hapin e duhur në jetë... Duke qenë tejet i sinqertë brenda qenies së tij, si shpirtërisht dhe ndërgjegjësisht, beson se edhe ai tjetri që i është përbetuar se e ka mik kaluar mikut nërì ditë të mira dhe të vështira, jo vetëm për taverna e dollira, i kënaqur thotë:"Ky po, që është mik për kokë..."

  ...dhe babai im vazhdonte e vazhdonte  ..." -Djalo,të rrallë janë shokët e mirë. Besa është fjalë e lashtë, e cila ka lindur me njeriun bashkë. Kurse shokë ngelet ai me të cilin je rritur dhe ke kaluar të mira e të këqija. Edhe ai provohet gjatë kapërcimit të vështirësive që ke hasur në jetë, ke provuar se ai nuk është stepur, nuk të ka sjellë cytjet smirëzeza të të tjerëve, po u ka bërë ballë vetë,pa e tronditur dëlirësinë dhe qetësinë e shpirtit tënd. Atë njeri që nuk e sheh shoqërinë me ty si interes, besoje, se ai është miku që të duhet.

  Në moshë madhore zakonisht lidhjet miqësore bëhen për interes. Nga përvoja dimë se miqësi të tilla nisin papritur e pakujtuar dhe forcohen me hapa galopante sidomos në politikë, ku lind nevoja për mbështetje, lindin në biznes, si dhe kur ke pasuri të madhe. Në rastin e fundit më bajatja dhe më e pështira..., dikush nis miqësi me ty"kur ke gruan e bukur". Pse jo kur ke vajzën në moshën për të krijuar lidhje të reja krushqie. Kujdes nga një njeri i tillë që pasi të të ketë mjelë mirë, pastaj do të ta marrë erzin nëpër këmbë. Kur të jetë poziciouar dhe të ketë pushtet në fushën ku investoi me mashtrim, do të të flakë tej me neveri si një lëvere,duke të të nxjerrë gjuhën pas shpine..."  -Këto porosi të tim Atit i kisha mësuar përmendsh. Madje kur bëheshim bashkë rreth një tavoline disa të njohur apo të afërm, i tregoja me mburrje si shembuj virtyti. Po a i vura në jetë thëniet e babait? A e pyeta ndonjëherë ndërgjegjen, përse arrita në këtë gjendje? Kurrë.

   "Kur të vijnë mendtë, nuk t'i hanë as qentë." Pa u thelluar se nga lindi ky njeri, deri dje i panjohur. Çfarë e shtynte atë drejt afrimit me mua. Më kujtohet mirë, sikur ka ndodhur sot...

  Një ditë po hyja i pavëmendshëm në një bar. Teksa ngjisja shkallët, pa dashje më ndodhi një përplasje e vogël me dikë. Në atë çast një paketë e  vogël u rrokullis në të tatpjetën e shkallëve. Prej zhurmës që dëgjova, ktheva kokën, pa e ditur se isha unë shkaktari. Tani që e mendoj them, se incidenti ishte sajesë e krijuar prej tij, sepse ai nuk i kishte duart prej qulli.

  - Ishte ndonjë gjë me vlerë? U dëmtua? -pyeta teksa ai po e hapte paketën.

  - S' ka gjë...,s'ka gjë...Nuk ishte faji juaj.Unë duarthari e kam fajin. Ishte një dhuratë e vogël për nipin. Po ia riblej.

  -Meqënëse shkaktari jam unë, ju lutem më thoni çmimin.

  -Ç'është ajo fjalë?! Ne jemi burra e nuk jemi fëmijë.

  -Ejani ju lutem dhe ma tregoni...- me gjithë kundërshtimin e tij, e binda të ringjiste shkallët.

  E ftova të ulej në tavolinë. I shkujdesur e la paketën mbi xhamin e tryezës.

Përfitova nga rasti dhe e hapa . Ishte skulpturë mermeri,një kalë që ishte dëmtuar duke u ndarë në dy-tri copa. Më erdhi keq se jo vetëm ishte e bukur, por aq më tepër ishte dhuratë.

 -Sa kushton?

 -Nuk ka rëndësi...pastaj s'ishte faji juaj...

 -Atëherë shkoni bashkë me shoferin në dyqan dhe merrni një tjetër të njëjtë.

  -Jeni shumë i sjellshëm.

  -Më duket se bëra gjënë e duhur.

  -Jo kudshdo e bën një gjë të tillë. Duket që jeni bujar. Me këtë rast njihemi:      -Artani...

  -Gëzohem!...-Kurse unë...Indridi.

  Qysh nga ajo ditë nuk ma kishin zënë më sytë atë njeri. Madje e kisha harruar edhe si ndodhi...

***

 Një mëngjes isha duke dalë me makinë nga shtëpia. Po prisja të vinin fëmijët për t'i çuar në shkollë. Papritmas Artani më del përpara makinës si fanti spathi. Më bëri përshtypje sjellja e tij, që la përshtypjen sikur ishim njohur prej një jete.

  -Tungjatjeta! Si jeni miku im? Duket se nuk më mban mend, hë..., -dhe nisi të bilbiloste si malli pa doganë.

  -Si nuk të mbaj mend? Porse nuk më kujtohet se kur kemi qenë miq! Çudi! Me sa duket më je fshirë nga kujtesa. Gjëra që ndodhin.

  -Urime! Paskeni shtëpi të bukur, - anashkaloi vërejtjen time.

  -Ka edhe më të mira. Gjithsesi nuk qahem..., - ndërkohë erdhën fëmijët. E përshëndeta dhe u nisa. Ai ngeli si hu gardhi, ende i përkulur, duke më ndjekur me sy me përgjërim. Qofsha i gabuar, por m'u duk sikur priste diçka nga unë... "Sa e vogël është bota! Ndoshta ishte rastësi ritakimi me Artanin," - porse nuk isha shumë i bindur për këtë të papritur. Se ç' më la një shije jo të mirë

  Shumë raste të tilla, ashtu siç shfaqen, edhe po aq shpejt harrohen...por me këtë tip ndodhi diçka jo e zakontë. Të nesërmen në mëngjes e në ditët në vijim u përsërit e njëjta histori. Të shtunën që fëmijët e kishin pushim, Artani nuk e pati për gjë që të më hapte e madje edhe ta mbyllte portën e shtëpisë sime duke mos më lenë të zbrisja fare. "Për deri sa po më shërben me kaq përulësi dhe zell, me siguri që ka diçka në këtë mes", - mendova vetëtimthi dhe pa hezituar e ftova të futej në makinë.

   -Ku do të zbresësh? - e pyeta pasi kishim bërë nja dy a treqind metra rrugë.

   -Ti kujdesu që mos të të prishet ty puna, pa unë...

   -Më habit që këto kohët e fundit të kam ndeshur thuajse çdo ditë. Dikur s'të kam parë kurrë në këtë zonë. I njoh banorët e rajonit, sepse është i populluar nga familjet më të vjetra të qytetit. Kurse ti..nuk më...   

   -Kam pak që jam vendosur në pallatin përballë shtëpisë suaj. Jemi aq afër, sa shoh çdo lëvizje të familjes suaj...

   "E bukur kjo histori?! Po ky mos më është vënë pas...? Po përse vallë?"- pyeta veten dhe në atë çast sikur u kujtova për diçka...

      -Më fal Artan,por këtu më duhet të të zbres se do të kthehem për të zgjidhur diçka të lenë pezull.

      Ai sikur hezitoi pak, pastaj vendosi të zbriste. 

Edhe pse i shmangesha takimit me të, ai më ishte qepur si rrodhe dhe nuk më shqitej. I kudogjenduri Artan, më dilte përpara kudo e kurdo, me kohë dhe pa kohë. Ishte i pafytyrë të më ndalte për të më përshëndetur me cilindo të isha.

-Artan, ku punon ti, se nuk të kam pyetur.,- e pyeta një mëngjes kur po pinim kafe.

-Jam diplomuar për menaxhim biznesi dhe punoj në dy-tri biznese të vogla si financier.

-Besoj se të del mirë, apo...?

-Jo keq, por më pëlqen të punoj me ndonjë ndërtues të fuqishëm se kam aftësi për një punë të tillë që ka volum, ku fjala peshon.

-Ku i dihet, ndoshta të buzëqesh fati ndonjë ditë...

***

Tashmë pas kaq vitesh biznesi im ishte rritur dhe kisha ekonomi të mirë. Natyrisht kjo ishte një arritje me punë e sakrificë, porse nuk duhet të harroj se drejtoja një nga firmat e para të ndërtimit. Bashkëshortja ime merrej me financën e biznesit, gjë që ishte një garanci për mbarëvajtjen. Por tani ishte shtatzënë me fëmijën e tretë. Në muajin e pestë ishte rënduar dhe nuk mund ta mbaja në punë deri në kohën e lindjes. Ishte krim ndaj shëndetit të saj si dhe ndaj bebit që do të dilte në jetë.

Duke kapërditur gllënjkat e vogla të kafesë, mendoja se si do ta zgjdhja problemin e zëvendësimit të punës së saj. Ndërkohë syri më kapi Artanin që hyri në bar dhe u drejtua në një tavolinë tjetër. I dërgova kamerierin që e lajmëroi të vinte në tavolinën time.

-Artan, mund të shkëputesh dot nga puna që ke? Natyrisht pa prishur as punën tënde dhe as të atyre që të kanë punësuar.

Papritur ai zgjati qafën çuditshëm, si nepërka kur është gati të sulmojë, picërroi shikimin, kurse dimensioni i bebes së syrit iu zvogëlua dhe retina iu zgjat vertikalisht si objektivi i aparatit fotografik me qëllimin efikas për të fotografuar sa më qartë dhe sa më larg. Në këtë rast hapësira pamore për të kishte kuptimin e largpamësisë...

"Cila është e mira që do të më sjellë lenia e punës që kam? Varet nga propozimi i tij," -mendoi Artani dhe në çast u transformua në një skuth. Një psikolog ndryshimin e tij do ta krahasonte me masat mbrojtëse të iriqit që nga zhurma apo zërat fsheh kokën dhe këmbët, duke nxjerr në pah gjembat e tij si mjetin mbrojtës më të përshtashëm.

-Nëse e lë punën, çfarë më propozoni, zoti Indrid?

-Kam nevojë për një ekonomist që të zëvendësojë për disa kohë financieren.

-Nuk po përgjigjem sot, aq më tepër pa njohur kushtet e punës, pagën etje ...Një nënqeshje vetëgrykësie iu ravijëzua në gjithë qenien e tij prej "inteligjenti cinik" . Kjo vetëknaqësi dukej më së miri veçanërisht në çehren e fytyrës që papritur i ndryshoi si ajo e kameleonit. Për një hop ngela pa fjalë. Kurrë nuk më kishin zënë sytë një ndryshim të befasishëm të temperamentit, brenda pak sekondash, më shumë se dy herë. Jo se po rrëfehem tani dhe mbase duket se e tepëroj, por ishte vërtet një tip i rrallë, ndoshta një ekzemplar që ka nevojë të merret si model studimi, pse jo... Ose, ose s'më kishte rastisur të takoja njëherësh tek i njëjti person, njeriun me disa fytyra apo me temperament të dyzuar. Këtë analizë të vonuar të karakterit të tij po e bëj, jo për mungesë aftësie njohëse nga ana ime, porse i jam futur punës së biznesit, duke vënë në shërbim gjithë shqisat, njohuritë dhe gjithë energjinë fzike, mendore dhe shpirtërore. Natyrisht pa lënë pas gjendjen materiale, pa të cilën nuk do të arrija në pikën ku mbërrita.Këto dukuri të befta të karakterit të tij i anashkalova për çastin. Madje sjellja e tij e rrëshqitshme si ngjalë më pëlqeu. Ky lloj peshku që jeton në ujëra dhe vezët i lëshon në tokë, siguron vazhdimësinë e saj si specie. Atëherë shkathtësia e tij m'u duk e përshtatshme për punën që do të kryente. Më duhej një njeri i tillë, i zhdërvjellët, që të mos ia merrnin arrët nga duart, që ta përballonte ngarkesën e madhe të biznesit. Së pari duhej ta bëja të kuptonte se e besoja. Mungesa e sinqeritetit ka shkatërruar ekonomi, familje, pse jo,... edhe shtete. Kjo ndodh kur mes të mëdhenjve të politikës shtetërore nuk ka mirëkuptim, mirëbesim, kur mes tyre ka smirë, e cila po të kishte qenë mikrob do të kishte infektuar, apo molepsur dhe do të kishte shuar gjithë botën. Gjithsesi duke e punësuar realizoja mangësinë time në punë dhe i jepja atij një mundësi. Por kisha harruar diçka të rëndësishme, se dora e lirë të bënë gjëmën. Sot çfarë nuk na shohin sytë. Janë korruptuar njerëz me pozita të rëndësishme politike, në sferat e larta shtetërore, apo në drejtësi, e jo më në një firmë private që nuk bëhet fjalë.

***

Besoj se për të rritur vlerat e vetes, Artani vetëm pas një jave më dha përgjigje pozitive. Ime shoqe qëndroi një javë a më shumë me të sa, e njohu me ecurinë e punës. Asaj i ishte dukur inteligjent, orientohej shpejt dhe dinte ta kryente detyrën apo të dilte shpejt nga situata të vështira. Përsa kohë dokumentet i kontrollonte gruaja, gjithçka shkoi normalisht si më parë. Pas lindjes ajo nuk e përballonte dot një gjë të tillë. Mendimi i saj ishte se Artani ia ka marrë dorën detyrës. Fjalët e saj ishin bindëse, gjë që më qetësoi.

Më pëlqente rregulli i tij në zyrë, se si i mbante dosjet dhe dokumentet. Kjo mbarëvajtje e kishte bërë me krah Artanin. Sjellja e tij përulëse ndaj meje, që më dilte sa përpara...,mbrapa, që më tërhiqte karrigen kur ulesha, apo më hapte derën e makinës ose të zyrës apo Barit, m'u neverit aq sa, një ditë nuk durova dhe...-Artan, ti ndoshta e ke "edukatë" një sjellje të tillë, por mua nuk më pëlqen. Unë jam njeri i thjeshtë. Jam mësuar ta bëj çdo gjë vet. Deri para se të vije ti, punën me ndërtimin e kemi përballuar ne të dy, unë me gruan. Nëse e ke vënë re edhe makinën e ngas vetë. Jo se nuk kam, por paratë venë e vijnë... Kurse karakteri duhet të ngelet i qëndrueshëm. Unë dua të jem "Ai" që kam qenë dhe "Ky"që jam. Kur të largohemi nga kjo botë, nuk marrim pasurinë me vete, por admirimin apo urrejtjen dhe duke lenë pas një emër të mirë apo të njollosur. Këtë bisedë po e mbyll këtu dhe dua të ngelet këtu.Unë bëj punën time, kurse ti bëj punën tënde. Të dy për atë që bëjmë dhe për përgjegjësitë që mbajmë, marrim shpërblimin... Apo e kam gabim? Të ngelesh "Njeri" është një epitet i ndritur apo një fjalë e bukur që përdoret nga të gjithë. Një përdorim gjithëpërfshirës më duket i padrejtë. Pse?- do të pyesësh ti.Sepse të jesh gjallë, të marrësh frymë, të punosh apo...të kesh familje, të jesh prind e gjithçka tjetër, nuk do të thotë se je njeri. Qenie frymore janë si  kafsha edhe njeriu, si i moralshmi edhe i pamoralshmi, si ai që thotë të vërtetën edhe gënjeshtari, si i besueshmi edhe hajduti, si paqësori edhe krimineli. Pra jo të gjithë këta e meritojnë emrin e bukur "Njeri".I dhunshmi që sjell shqetësime, shkakton dëme, kryen krime, që mashtron, gënjen, vjedh, spiunon dhe korrupton, që nuk shikon punën e tij, por që ha bukën e vetë dhe boshatis xhepin e tjetrit, quhet shtazë ose përbindësh. Po në këtë kategori hyn edhe servili edhe hipokriti. Ndaj në kohë vetmie, në kohë kritike, si: shëndetësore, gjatë marrëdhënieve njerëzore, në kohë krize financiare, morale apo mendore, secili duhet të mbyllet brenda qenies së tij dhe t'i bëj apel ndërgjegjes.-Më falni z.Indrid! Sot mora një leksion të mirë nga ju... Më duhej një mësim i tillë,- belbi nën zë.-Këto quhen dackat apo shuplakat e jetës për të cilat ka nevojë çdo njeri. Vetëm këto përplasje kujtojnë këdo se ku është, në ç'gjendje është, se çfarë është i zoti të bëjë dhe të pyes veten nëse ka bërë gjënë e duhur apo jo. Një fjalë goje e thënë pa mend, një veprim i pastudiuar mirë, prish gjithçka të mirë dhe të bukur. Ndaj kanë thënë: "Gjuha tule është, por kocka thyen." Mos harro se edhe ajo fjalë që dikujt i duket e bukur, rëndon. Nganjëherë është e kundërta e të vërtetës.

-Kurrë s'më ka shkuar ndërmend t'ju lëndoj e t'ju fyej as me veprime dhe as me fjalë, përkundrazi...

-Artan, edhe tepërimet në sjellje apo në të shprehur, janë si një mal mbi shpinë. Nuk është nevoja të deklamosh para askujt se jemi "miq të mirë". Kjo është tepëri.   Se në çfarë niveli qëndron miqësia jonë, do ta tregojë koha. Aty ku ka sinqeritet, aty ku nuk merren për bazë thashethemet që lindin nga xhelozia apo smira për shkak të marrëdhënieve të mira mes individëve, miqësia është e gjatë. Ndryshe farsiteti i një miqësie të sipërfaqshme, bën që ajo të shuhet si vesa para rrezeve të diellit. Madje më shpejt se sa e mendon. Artan, më duhet të të kujtoj se miqësia jonë është marrëdhënie pune. Nesër kur koha mund të na ndajë, nuk besoj se do të kemi më lidhje. Do të jemi veçse dy qytetar të njohur si gjithë të tjerët.Ai qëndroi edhe pak ashtu i ngrysur. Tani që e solli rasti, më kujtohet mirë se pamjen e tij e mbuloi një hije trishtimi ngjyrë hiri. Pas pak u ngrit dhe doli. Atë çast dukej si moti në shtërngatë. Poqese do t'i afrohej dikush, me siguri që do të dëgjonte kërcitje nofullash dhe dhëmbësh.Gjithsesi marrdhëniet në punë i vazhduam normale. Me kohë u vu re një rënie e nivelit të shitjeve të apartamenteve. -Epo gjëra që ndodhin. Pastaj shitja varet edhe nga tërësia e nivelit ekonomik kombëtar. Indrid, i ke verifikuar të gjitha dokumentet?- më pyeti ime shoqe kur i shpreha shqetësimin.

-I kam parë...Gjithashtu jam dakord për rënien e përgjishshme të biznesit, por...Ja do të shohim në ditëlindjen e djalit. I kam ftuar të gjithë, natyrisht edhe Artanin. Madje me gjithë fëmijët apo nipat dhe mbesat e tyre.

-Organizuam një festë të bukur fëmijënore. Nganjëherë edhe të rriturit duhet të bëhen pak bebe, që fëmijët   të ndihen të barabartë dhe të vlerësuar.Tani që janë ndërtuar qendra argëtuese për fëmijët, realizohen festa të bukura, mjafton të paraqesësh një projekt për moshën. Veç t'i shihje kur ata luanin dhe realizonin ëndrrat dhe imagjinatën e tyre foshnjarake. Kurse prindërit i gëzohen ekzistencës dhe rritjes së tyre nën tringëllimën e gotave. Ishte gati në të përfunduar festa. Papritur Artani mori një mirësi të çuditshme në adresë time, për të cilën nuk ishte as koha dhe as vendi. Menjëherë pasi rrëkëlleu gotën me një frymë, m'u drejtua mua dhe njëkohësisht gruas. Besoj se tani financierja kryesore do të kthehet në punë. Këtu detyra ime si zëvendësues mbaroi...-Jemi të mendimit që djali të rritet nën kujdesin e nënës. Na bëhet mirë edhe për dy fëmijët e mëdhenj. Këto tre vite që kanë qenë në mbikqyrjen e saj, kanë pasur përparësi në shkollë. Ti do të jesh në vendin tënd të punës. Ndaj mos e prish aspak grupin e gjakut .

-Duke menduar se tani që djali juaj u bë për të shkuar në kopsht, kam kohë që interesohem dhe kam gjetur një vend pune.-Nëse të intereson, shko...unë nuk të ndaloj dhe as nuk të mbaj me zor.

Kjo ishte mbyllja e festës së trevjetorit të djalit tonë. M'u duk se gjithçka kishim organizuar aq bukur, u fshi me zero. Ai e bëri si lopa, që pasi e mbush vedrën, i jep një shkelm dhe e derdh.

Të nesërmen paraqiti dorëheqjen. Dorëzimet ia bëri gruas, e cila e la djalin me dadon. Derisa të gjeja një zëvendësues, do të punonte ajo. Gjatë kontrollit ajo vuri re disa shkelje ligjore, që nuk iu dukën të rënda. Gjithsesi kur ka mospërputhje të dhënash, duhet kërkuar shkaku.Një ditë fare papritur, na trokiti në zyrë një blerës, të cilit nuk i ishte dorëzuar dokumenti i pronësisë. Por ajo që na bëri përshtypje të dyve ishte çmimi i blerjes së apartamentit më i lartë se çmimi real. I kërkova ndjesë klientit dhe i premtova se do ta kishte në dorë Çertifikatën e pasurisë. Menjëherë kërkova të takoja Atanin për sqarim. Më ra këmisha nga krahët ku rmësova se ishte larguar nga qyteti dhe se nuk kishte lenë adresë. Nuk kisha më nevojë për sqarime. Iu drejtova organeve përkatëse dhe kërkova një kontroll nga ekspert ligjor, më tepër për të vënë në vend dinjitetin tim që e nëpërkëmbi një sharlatan,  një lustraxhi i paskrupullt, sesa doja hakmarrje ndaj mashtrimit tij. Ndërsa kontrolloja postën elektronike, më kishte ardhur një E-mail çuditshëm përmes internetit. Ishte një foto me pamje të llahtarshme, ku mezi dallohej kufoma e sakatosur e një gruaje dhe një vajze të vogël e të  pafajshme. Të dyja ishin të shfytyruara dhe të gjakosura.Nën të shkruhej diçitura: "Mos të duket si skena e një filmi të frikshëm? Jo, jo, jo...Nuk do ta besosh?Të duket diçka e pamundur? E ke gabim nëse mendon kështu. Nuk është çudi dhe as që e merr dot me mend se një gjë e tillë mund të të ndodh edhe ty?! S'është për t'u habitur gjëra që ndodhin fare papritur... Bile atëherë kur as nuk e pret dhe pa e ditur se nga të vjen."- ishte një kërcënim.Ky mesazh më shqetësoi, se ishte shkruar nga një dorë vrastare. Shumë shpejt istitucioni hetimor më dha përgjigje të saktë për Artanin. Jetonte në një nga qytetet e mëdhenj të vendit, ku kishte nisur punë. Ishte ortak në një biznes, me një sekser, po në ndërtim. Pasi ia tregova gjithë ndodhinë e mësipërme ekspertit ligjor, ai buzëqeshi dhe pyeti.

-Ato fjalët e urta të babait, i ke zbatuar ndonjëherë?

-Kisha besim te vartësit e mi, aq më tepër me financierin.

-Çfarë mase kërkon për të?

-Ligji të bëjë punën e vetë, gjithmonë nëse ekziston drejtësia. Unë u tregova naiv. M'u paraqit si "mik i përgjëruar", i besova gjithë ekonominë time, duke e quajtur një profesionist brilant

-Beso dhe kontrollo. Indrid,nuk ka mik në pasuri. As vëllai nuk të do më mirë se veten. Ai që ka gjenet e një babai me ty, që keni lindur dhe jeni ushqyer nga e njëjtë nënë, nuk të do turpin dhe vdekjen, por po të jesh disa shkallë më poshtë se ai në të gjitha sferat e jetës, fle i qetë...e bën gjumin si qengj.

-Jo,nuk ka mundësi.Unë jap jetën për vëllanë. Besoj se edhe ai...

-Nuk e di një gjë të tillë ? Sa keq që beson verbërisht! - ishin fjalët e ekspertit.

"Nuk u shpreha me fjalë, por me ndërgjegje i dhashë të drejtë. Të mos dish nuk është mëkat. Veçse kur di dhe e nënvleftëson aftësinë tënde njohëse, është e pafalshme, madje është krim ndaj vetes." Ishte në të aguar. Këndezat me kohë kishin lajmëruar për rilindjen e dritës, të diellit e të një dite të re, ndoshta e mbarsur me plot të papritura. Lagështia e natës më kishte hyrë në embrionin e çdo qelize të trupit.Por unë isha aq i mpirë mendërisht sa nuk ndieja asgjë. Veç drithmat që më përshkuan trupin, më kujtuan se kisha përgjuar një natë të gjatë e të lodhshme. Gjatë saj, në prani të vetmisë dhe errësirës, bëra bilancin e një gabimi, apo të një pakujdesie që e lashë të zvargej tre vjet para syve të mi. Pësimi bëhet mësim dhe të tregon se mikut, për ta nderuar,  i lëshon  njërën qoshe të oxhakut të shtëpisë , por asnjëherë të dyja, sepu i mirë... në kohë të vështirë." se vjen një ditë dhe ta merrë edhe atë, duke të të nxjerrë jashtë saj. "Sa keq... që s' e di!" Ndaj herë -herë kemi nevojë për një vetgjykim, i cili apelon sjelljen tonë në jetë e korregjon gabimet apo lëshimet me apo pa dashje."Miku i mirë... në ditë të vështirë"