N Ë N A E T Ë B U R G O S U R I T

Kushtuar kujtimit të NAZMI FAGUT që Diktatura e dënoi me burgim të përjetshëm në moshën 24 vjecare .

 Kur mjeku i tregoi diagnozën e sëmundjes , ajo u shqetësua , por nuk e dha veten . Nuk i tregoi njeriu për sëmudjen e saj , as edhe të bijës . Nuk deshi t'i shqetësojë njerzit . Unë  jam plakë  , tha me vete , pse t'i shqetësoj të tjerët . Sa për kurën , që e porositi mjeku , mendoi që ta fillojë , që të jetonte deri sa t'i dilte i biri nga burgu . Kështu mendoi e kështu veproi . E kyci sëmundjen në vetvete .                     

      Dhe që të nesërmen , edhe pse e sëmurë , e. vazhdoi jetën si më parë .

      U ngrit shpejt , e përcolli të bijën  për në fermë , ku e kishte punën, deri në rrugë , u kthye në shtëpi , hëngri mëngjezin  e piu kafenë duke u menduar  për të birin ,  e pastaj u vesh  dhe shkoi  në farmaci   e mori barnat që e porositi mjeku . Pastaj nisi vizitat si cdo ditë .

       Ajo paraditën e kalonte duke shkuar te ndonjë kushurirë , te shoqet e saj që kshin dalë në pension si edhe ajo , ose te fqinjët e saj . Shpesh hynte e dilte nëpër dyqanet e qytetit , sa për të shtyrë kohën . Ndërsa mbasdite shkonte në parkun e qytetit ose në lulishten e  bulevardit kryesor të qytetit , takohej me shoqet e saj dhe e kalonte kohën duke biseduar deri sa vinte koha që e bija kthehej në shtëpi .

       Keshtu e kalonte kohën para se të sëmurej , sepse nuk mund të rrinte vetëm në shtëpi  , se i shoqi i kishte vdekur vite me parë . Kështu e vazhdoi edhe mbasi u sëmur .Edhe kur erdhi koha e takimit me djalin e saj në minierën e Spacit , ku ai po kryente dënimin , ajo , pa e dhënë veten se ishte e sëmurë , u nis e shkoi si zakonisht , për të takuar të birin .

       Djalin e saj e kishin arrestuar për disa vjerrsha të tijat gjoja dekadente që ia kishin gjetur në një fletore dhe e  kishin dënuar me disa vjet burg e me punë të detyruar .

       Kur u takua me ate , edhe atij nuk i tregoi gjë për sëmundjen . Vetëm se në fund të takimit , si  pa gjë të keq , i tha :

- Dëgjo këtu , bir ! Nëna e jote tani u plak dhe po e lënë fuqitë . Mbase në të ardhëmen nuk do të të vi  , si kam ardhur . Por ti mos u mërzit ! Do t'i them sat motre , Balit , që të vij në vendin tim . Kështu , shpiri i nënës !

       Por i biri dyshoi me një herë për keq , e shikoi me vemendje të ëmën dhe e pyeti :

- Nënë , mos je gjë e sëmurë? Të, lutem , më thuaj të vërtetën !

- Jo ! -iu përgjigj ajo me një herë . - Mos të të vejë mendja për keq  , se nuk kam gjë . Vetëm se jam e lodhur nga jeta , mosha bën të vetën dhe hallet po na e marrin shpirtin . Por për të rrojtur , do të rroj , sa të dalish

ti nga burgu e të më vijshë në shtëpi . Pataj do të të hamë edhe dasmën e nëna do të të shohë krah për krah me nusen dhe me një vogëlush ndër duar .

       Dhe , për t'i hek të birit shqetësimin , vuri buzën në gas .

       Por , kur mbaroi takimi , ata të dy nuk  u ndanë si herët e tjera .

       Ai , porsa u  largua  ajo pak prej  andej , e vështroi t'ëmën me një mall të valë si kurrë ndonjë herë dhe psherëtiti thellë e gjat. Ndërsa ajo , sado që nuk deshi që ta shikonin policët , që e shoqëruan deri te dera e kampit , nxorri shaminë dhe filloi të fshijë lotët , që filluan t'i rrjedhin ngadalë .

      Kështu kaluan ,  ditë , javë e muaj e mbyllur në vetvete në heshtje për sëmundjen  , se edhe sëmundja rrinte e tulatur në trupin e saj nga barnat që ajo përdorte fshehurazi së bijës .

       Por me vonë, dalë  nga dalë, një ditë , fshehurazi , sëmundja nisi të nxjerrë kokën .

        Asaj iu pre oreksi , filloi të dobësohet , dhimbjet nisën ta ngacmonin gjithënjë  e më tepër dhe ngadalë fuqitë e lanë.

       Vdekja kishte trokitur në derën e dhomës së saj .

     Asaj po i afrohej fundi .

      Një ditë duke menduar se cfarë e priste tani ate dhe se ku ishte i biri , tundi kokën  me hidhërim e  tha

- Pse ma fute në burg djalin , o njeri i keq ? Pse bëri vjerrsha ?

       Pati frikë , se nuk do ta shihte më të birin dhe u shkreh në vaj .

        Që nga ajo ditë sëmundja erdhi duke e rënduar dhe ajo e ndjeu  veten të këputur  .Nuk pati më fuqi   që të vepronte si më parë. Vizitat te njerzit e saj i preu dhe nuk shkoi më as  në park e as në lulishte . U mbyll në shtëpinë e saj  e heshtur

        Vdekja kishte hyrë në  dhomën e saj  dhe ajo nënë e shikonte ate  me një hidhërim të madh , se i biri ishte në burg dhe ajo mund të mos e shikonte më .

        Atë mbasdite kur e bija erdhi nga puna dhe u clodh , ajo e thirri dhe i tregoi për sëmundjen dhe e porositi për të birin :

- Unë , si e sheh , jam e sëmurë dhe nuk e kam të gjatë . Por ti je vajzë e rritur e   mos  u  shqetëso! Një porosi të le nëna : të kujdesesh për vëllanë .   Është njeri i  vuajtur . E kaloi rininë nëpër kampe pune duke hapur kanale e duke tharë këneta  e nëpër miniera duke nxjerrë krom . Mos i harro vuajtjet e tij . Pastaj ai vetëm ty të ka. T'i gjendesh pranë në cdo kohë e për cdo gjë .Unë nuk do të arrij që ta shoh të lirë . Do të iki me zemër të plasur , e djegur dhe e përvëluar nga vuajtjet e tij  . Kur të lirohet nga burgu , të më vini te varri të dy e të më njoftoni . Por pa lot .

        E bija e kishte kuptuar  , se ajo ishte e sëmurë , madje  një ditë e kishte parë edhe duke pirë barnat dhe nuk u ligështua aqë shumë kur e ëma i  fol për   sëmundjen e saj . Por kur i dha porositë për të vëllanë , nuk e përmbajti dot veten , iku në dhomën tjetër dhe ia dha të qarit me dënesë.

       Mbas disa ditësh ajo nënë u pre fare dhe zuri shtratin .

        Të nesërmen ajo mori lejen e zakonshëme për t'iu gjendur asaj .

       Kur e mesuan sëmundjen e saj kushurirat , shoqet e punës dhe komshijet , u dëshpëruan shumë dhe që nga ajo ditë ato shkuan dhe e vizituan herë pas here . Njëra nga ato një ditë , duke shkuar te ajo , u tha shoqevë saj :

- E shkreta ajo ! Do të vdesë pa e parë edhe një herë të birin !

       Një ditë ajo nene preu edhe të ngrënët . Vetëm ujë kërkonte . Erdhi një kohë që  nuk ngrinte më as kokën për të pirë ujët . E bija ia njomte buzët me një napë të lagur . Mbas disa ditësh  , së fundi , një mbrëmje , ajo preu edhe gojën . Pastaj erdhi një cast që ajo ra ne kllapi .

       Kushurirat , shoqet dhe fqinjët i shtuan vizitat . Disa nga ato , që e kishin shtëpinë afër i rrinin një kohë të gjatë  , deri vonë .

       Mbas pak ajo filloi edhe të rënkojë  nga dhimbjet . Ato herë  ,  herë ishin aqë të dhimbura sa u këputnin shpirtin atyre grave .

       Atë kohë vdekja në dhomën e saj krenohej me atë  grua . Dhe ato gra jetonin tani midis jetës dhe vdekjes së asaj gruaje . Ajo nënë edhe frymë filloi të marrë me vështirësi . Në dhomë  dëgjoheshin vetëm rënkimet e saj nga dhimbjet dhe frymëmarrja e saj me vështirësi .

       Së fundi erdhi edhe nata e fundit e jetës së saj .Në një heshtje mortore ajo po jetonte castet e fundit të jetës së saj .  Gratë që rrinin pranë saj ato caste  , ndjenin një keqardhje të madhe për atë nënë nga vuajtet e saj  . Njëra nga ato  tha , sa mezi u dëgjua :

- E shkreta po vuan shumë !

Një grua tjetër shtoi :

- E ka nga djali që e ka në burg .

- Do që ta shohë para se t'i dalë shpirti !  , - plotsoi një tjetër .

       Mas pak jeta e pushoi luftën me vdekjen . Vdekja  kishte fituar mbi jetën e asaj  gruaje .  Jeta e asaj ishte në mbarim . Ajo nënë e shkretë e shtrirë në shtratin e vdekjes , e rrethuar  nga njerzit e saj më  të afërt , nga shoqet më të dashura dhe nga finjët ishte në grahmat e fundit . Te koka i rrinte e bija me sy të përlotur . Ajo shtërngonte njërën dorë të saj dhe vështronte me një hidhërim të madh vdekjen e s’ëmës . Të gjitha sa ishin aty pritnin nga casti në cast , që vdekja vinte dorë   mbi atë nënë dhe ato të mbyllnin sytë e saj të venitur .

       Por pikërisht në ato caste , kur pritej vetëm vdekja e asaj , trupi i nënës lëvizi paksa . Gratë u habitën . Njëra nga ato pëshpëriti :

- Po jep shpirt .

Mbas pak , për cudinë e të gjthave , ajo me mundim luajti pak kokën . Gratë  shikuan

njëra tjetrën . Gruaja që pëshpëriti pak më parë , tha me një habi të madhe :

- Po kjo ?! Nuk ka ndodhur ndonjë herë  kështu !

       Nëna qëndroi për disa caste pa lëvizur .

        Gratë shikuan të habitura të sëmurën  , se cfarë do të ndodhte .

        Mbas pak , me shumë mundim  dhe ngadalë , ngadalë ajo mundi të hapë paksa sytë .

        Gratë nuk po kuptonin , se cfarë po ndodhte : vdekje  apo rilindje ?! Në të gjthë atë dhomë u ndie në heshtje një habi e jashtzakonëshme , e pandodhur ndonjë herë . Të gjitha gratë , që ishin aty ishin shkrirë mes asaj heshtje në atë habi të jashtzakonëshme . Edhe e bija.

       Mbas pak ajo nënë lëvizi pak sytë , i drejtoi nga gratë dhe i shikoi ato me radhë : kushurirat , shoqet e punës , fqinjët . Së fundi a nguli sytë së bijës . E shikoi për disa caste .  Së fundi hapi pak gojënn dhe u mundua të thotë dicka . Por nuk pati fuqi të shprehi asgjë  ,asnjë fjalë , asnjë rrokje . Mbylli gojën dhe heshti . Të gjitha gratë e kuptuan , se  deshi të thote dicka dhe u erdhi shumë keq , që nuk mundi të shprehë dëshirën e saj të fundit . Duke e  vështruar ate , pyetnin me vete , se cfarë deshi të shprehë ajo , donte të thoshte ndonjë porosi , apo donte të linte ndonjë amanet .

       Nëna vahdoi të vështroi në heshtje . Edhe gratë qëndruan  në heshtje . Habija dhe dhimbja atyre u kishte mbyllur gojën . Dukeshin si të ngrira, dukeshin si gurë, si gurë të gdhendur në njerëz , si njerëz të gurosur .

       Mbas disa castesh nëna me shumë mundim e hapi gojën dhe me një  zë 

të thellë , sikur po dilte nga një hon i thellë , pyeti :

- Ku ...është...im...bir ?

       Këto fjalë i tha ngadalë , të ndara nga njëra  tjetra , në rrokje  . Bëri këtë pyetje dhe heshti . Nuk pati  më të thotë asnjë fjalë .

       Të gjitha  ato gra , që ishin  aty u habitën me pyetjen e  saj të cuditëshme dhe shikuan njëra tjetrën të shtangura .

       Pyetja e asaj nënë mbeti pezull per disa caste midis atyre grave . Asnjëra nuk lëvizi , asnjëra nuk foli . Mes habisë ajo pyetje iu duk e pabesueshme .

       Nënë priti sa priti dhe foli prap:

- Dua...   dja...lin . 

E bia  iu afrua dhe i tha :

- Nënë !

Ajo e shikoi të bijën me një vështrim të përvajshëm dhe psherëtiti thellë.

E bija uli kokën në heshtje , e vrarë .

      Të gjitha gratë ndjenë në vetvete një dhimbje të thellë Njëra ngaato , duke psherëtitur , pëshpëriti :

-  Sa shumë po vuan kjo e shkretë !

Nëna mbas pak lëvizi kokën ngadalë në heshtje dhe vështroi rreth e rrotull. Pastaj pa përsëri të gjiha gratë një e nga një.Duke shikuar ato , sytë i shkuan te dera e dhomës . E shikoi ate me vemendje të madhe E shikoi për një kohë të gatë . Nuk po i hiqte syë nga dera . Mos vallë priste të vinte prej andej i biri dhe ta shikonte per herë të fundit , ta përqafonte , ta puthte ? Por dera ishte e mbyllur . Ajo prap vazhdoi te shikojë nga dera .lkaluan kështu disa caste duke shikuar ajo nënë nga dera që të hapej e djali i saj të hynte në dhomë.

         Njëra nga gratë , ajo më e moshuara , e kuptoi përse ajo shikonte nga dera dhe urdhëroi:

- Hapeni derën !

Dy gra shkuan dhe hapën derën .Nënës i qeshi fytyra dhe i ndritën sytë cuditshëm . Bëri të ngrihet  , që të shikonte të birin , kur të hynte në dhomë . Por  qe  e  pamundur . Nuk lëviste dot . Priti në heshtje , ashtu e shtrirë ,  duke shikuar nga dera . Duke shikuar , kaluan prap kështu disa caste . Nëna priste djalin e saj , gratë pritnin se si do të vepronte ajo nënë . Si priti një kohë të gjatë , ajo shikoi një grua , që ishte aty  pranë dhe i tha:

- Sill……..ma

Gruaja uli kokën mes një hidhërimi të madh . C' t ' i thoshte ? Si t ' i përgjigjej ? A mund t'ia plotsonte ajo grau atë dëshirë asaj nëne , që ishte  duke vdekur ? Ajo ishte vetë nënë dhe e kuptonte dëshirën e asaj nëne , por nuk kishte se cfarë të bënte . Djali  i saj ishte në Spac . Ai dergjej në atë minierë . Nxirrte  minerale nga thellësitë e asaj miniere ogurzezë . Nga një djalë , që i kishte kënduar dashurisë, të bukrës , të mirës , ai ishte kthyer nga Diktatura në një skllav . Djalin e saj Diktatura e kishte lidhur me pranga  , e kontrollonte me  policë të armatosur dhe e kishte futur në dhe për të vdekur .

       Uli kokën me një dhimbje të madhe dhe tha :

- o Zot , pse na dënove kaqë shumë?!

Njëra nga fqinjët , kur dëgjoi , se ajo nënë po e kërkonte  të birin  , tha :

 - C'po shohim dhe c'po dëgjojmë në këtë kohë !

        Kur  gruaja që ishte pranë asaj nuk i foli , nëna shikoi nga e bija e

me një zë lutës , i tha :

- Vë ...lla...në !

Dhe dy lot të mëdhenj i njomën faqet e saj të fishkura . E bija u hodh mbi ate  dhe e puthi duke lotuar . Qanë të dyja. Nëna qante në heshtje për të birin , e bija qante me dënesë për nënën  e saj . Tok me keto të dyja filluan të qajnë edhe disa   nga gratë . Njëra nga ato , duke vajtuar , tha :

- Kush  do i thajë lotët e kësaj nëne!

       Njëra nga gratë , që  ishte fqi me ate ,  u ngrit dhe, pa thënë asnjë fjalë, doli me vrap nga dhoma  , shkoi në shtëpinë e saj dhe mori të birin .Ai ishte moshatar me djalin e nënës së smurë. Dhe e futi në dhomën ku dergjej ajo . Të gjitha gratë u ngritën në këmbë . Ajo e vuri djalin e saj përpara nënës dhe i tha :

- Ja , erdhi djali i yt .

Të  gjitha gratë pritën në ankth , se cdo të thoshte ajo nënë duke vdekur  me  djalin e fqinjës  perpara. A do ta besonte ajo atë gënjeshtër dhe do të jepte shpirt e qetë, apo do të fundosej  edhe më keq në atë hidhërim të madh , që po kalonte ato caste ?

       Ajo e shikoi atë djalë për një kohë  të gjatë , pastaj lëvizi pak kokën  , hapi gojën ngadalë e shqiptoi sa u dëgjua :

- Jo !

       Ajo nënë nuk u gënjye .

        Gjatë kohës që djali i saj ishte në burg , ajo e kishte parë gjithëmonë fytyrën e tij në kujtimet me te , e kishte parë në bisedat , që kishte bërë me të birin duke shikuar fografitë e tij, e kishte parë edhe në ëndërrat , që e kishte  ëndërruar ate herë pas here .

        Gruaja që solli të birin uli kokën e dëshpëruar , e helmuar  , e vrarë

         Nëna mbasi tha  këtë fjalë , heshti per një koë të gjatë . Pastaj  mori  frymë thellë e me mundim dhe tha :

- Naz ...mi !

Kaqë tha . Vetëm këtë fjalë . Kjo qe fjala e saj e fundit . Emri i të birit. Emri i djalit të saj të vetëm . Të djalit të saj , që  ishte në burg . Por, pse e tha emrin e të birit kjo nënë ? Mos vallë, e parafytyroi djalin e saj duke hyrë në dhomë? Mos iu duk sikur ai ishte në dhomë dhe ajo e thirri që të shkonte  te ajo që ta përqafonte dhe ta puthte për të fundit herë ?

        Mbasi tha emrin e të birit , ajo heshti . As nuk tha ndonjë  fjalë tjetër , as nuk lëvizi sado pak . Ashtu e shtrirë në shtrat nuk dukej as e gjallë , as e vdekur .

         Të gjitha gratë kuptuan se cfarë do  të  ndodhte.

         Pastaj , si ndejti ashtu shtrirë për disa caste , ajo psherëtiti thellë e gjatë . Ishte një psherëtimë vajtimi . Ishte psherëtima e asaj nënë të përmalluar  për djalin e saj që nuk e pa dot në castet e fundit të jetës së saj .Ishte psherëtima që ndante dy jetë , jetën tokësore nga jeta qiellore .  Ishte psherëtima e fundit .

          Disa nga gratë psherëtitën , disa mallkuan . 

        Pas pak trupi i saj u drodh .

          Ajo më plaka tha me nadalë :

- Po jep  shpirt .

Fytyra e nënës u sverdh  dhe ajo ...mbaroi .

           Disa nga gratë bënë kryqin , disa të tjera pëshpëritën lutje. Dhe të  gjitha zunë  vajin . E bija ra mbi ate duke thirrur :

- Nënë !

         Gruaja më plakë u ngrit dhe , duke i mbyllur sytë , tha :

- Nënë pa djalë dhe djalë pa nënë .

Pastaj ktheu duarët nga  qielli dhe u shpreh : 

- O njerëz , qofshi të mallkuar !

        Kështu vdiq kjo grua. Kështu mbylli sytë kjo nënë . Duke kërkuar të birin e burgosur . Që ta shikonte edhe një herë. Që ta puthte për herë të fundit . ...

         Mbas disa ditësh e bija shkoi në Spac  për të takuar të vëllanë . I tregoi edhe për vdekjen e së ëmës. Ai e priste atë gjëmë .

- Kur ? - e pyeti .

- Më shtatë prill  , - iu përgjigj ajo .

- Natën duke u gdhirë kjo datë e pashë në ëndërr duke ecur nëpër re me një shkop në dorë dhe me një  trastë  plot me vuajtje në krah .

Dhe tundi koken me hidhërim .

   Pastaj e pyeti prap :

- Vuajti shumë 

- Vuajti .

- Dhe si vdiq ?

- Me emrin tënd në gojë , që të të shihte ty edhe një herë.,

-Dashuria e  nënës është hyjnore , - e mbylli bisedën  i vëllai.

Dhe  shtërngoi grushtat fort e kërrciti  dhëmbët .

Kur u kthye  në kapanon , nuk i tha njeriu për vdekjen e së ëmës .Dy shokëve të tij të besës  u tha mbas disa ditësh .Ata i folën , pse nuk u tha atyre atë ditë .

- Të paktën të të ngushullonim, që të  të pakësohej sado pak dhimbja  ,- i tha njëri nga ata.

Ai duke e shikuar  me keqardhje , ia ktheu :

- Për ne në burg  s'gjenden  fjalë ngushullimi për vdekjen e nënave tona .

Ata të dy e miratuan me kokë . Pastaj të tre ranë në mendime . Ishin mendime të tristueshme të të burgosurve për nënat e tyre te ikura nga kjo botë mes vuajtjesh në  ate kohë të përgjakur nga një diktaturë e egër gjakatare .

        Mas disa  castesh ai ngriti koken dhe u tha :

- Diktatura na plagosi edhe me vdekjet e nënave tona .

- Po ! - tha njëri nga ata l , - na plagosi .

- Ashtu është, - shtoi tjetri . - Na plagosi , madje , na plagosi keq.

NXJERRË     NGA    VËLLIMI  I    PABOTUAR  MAKENSEN  BUNGO  " D H I M B J E "