EPIRI

8888

EPIRI

PASTHIRRMË JUGU

          (Poemë)

                            Nga Pirro Loli

(Botuar Sh.B. “Plejad”), 2013

“Kujtesa dhemb kudo që ta prekësh”(J.Seferi)

HYRJE

Do t’i fryj hirit, të ndez zjarrin e f ikur. Atje

Nata

vajton mbi pyje por,

unë do kthehem ku dergjen kujtimet e pavarrosura. Atje

ku hithrat e kujtimeve të hidhura rriten pas derës. Atje

Ku kishat e moçme dhe muret e shtëpive vezullojnë nga

myshku. Atje

Ku nëpër ugarin e butë digjet portokalli si diell...

I vonuar jam si i ngritur nga varri

Zemra më përplaset nëpër brinjë. Dua të vrapoj.

Ka shekuj që më presin. Të vdekurit e mi

Të patretur

shtrirë pingul mes përmes gadishullit

Veri - Jug.

* * *

O qiell, qiell i kaltër, më i kthjellëti në botë, lësho një vetëtimë

mbi mua, o të më djegë të tërin, o kthema fustanellën në

valle…t’ia marr asaj këngës me oii, oii që më gërmon në zemër...

“Çish të ikim nga shtëpia?

Çish t’i lëm gjushrit në varre,

me kurmet pa tretur fare?...”

Oiiii, oiii!!

* * *

Kjo poemë , e vetmja në krijimtarinë time, nuk ka datë

f illimi. Dhe, mesa shoh, nuk do të ketë as fund.

Ajo është shkruar f illimisht në mendje, e pse jo, para se të lindja

unë. E ka shkruar e gjithë elita e Zagories sime dhe e kombit

mbarë brenda dhe jashte vendit,

është ADN-ja e patriotizmit më të kulluar të shqiptarizmit,

fqinjësisë së mirë, lirisë dhe drejtësisë shoqërore;

është lënda e trashë e gjakut, ankthi tragjik i copëtimit barbar

të kombit shqiptar.

Mua, thjesht më ra radha të shprehem me vargje.

Por,

Unë nuk di të shkruaj tragjedi.

Nuk dua të ringjall Eskilin, as gjakun ta laj me gjak, nuk pres të

vërsulet një ditë Shën Gjergji me kalin e bardhë, të gozhdojë

me heshtë dragoin fajtor.

Jo, jo, unë nuk di të shkruaj tragjedi, anipse trojet e mia gjatë e

gjerë të përgjakura, thellë e më thellë arrijnë deri te rrënjët...

Ato janë projektuar në Moskë, Beograd e Athinë dhe lulëzuan

në mugëtirën mjegullore të Londrës (1913) ku skelete duarsh

makbethiane ulën perdet e rënda, f ikën qirinj e llambadarë

dhe me fytyrat e errëta për rreth, trupin tim e ndanë si kokrrën

e pjeshkës në një pjatë të zezë.

* * *

Në shpirtin tim kanë heshtur gjatë mijëra violina që mund

të vajtonin nëpër balada e nekrologji popullore, por askush

nuk mund të ma ndalë trëndaf ilin e fjalës

As gjethin e lotit tim të këndojë.

Çamëria e dhjetëra qytete e fshatra të nxjerrë nga rrënjët e

tyre të lashta, masakruar me djepe e me varre nga tortura

bizantine e moderne;

Dhe ata, arvanitët, të heshtur në gurë, gdhendur në varre

shekullore dhe mermerë...;

vertebrat e eposit të lashtë rrokullisin brigjeve ortekë e

rënkojnë,

e thyhen shtëpi, pemë, balada

tinguj.

* * *

Unë jam me Elitin, vëlla me Jorgo Seferin,

jam gjak i De Radës, Naimit e Çajupit. “Ne nga Homeri rrjedhim

të gjithë... - Poshtë leshit të deshve që kulluf iste Polifemi, do

të dilnin nga shpella të gjithë poetët e botës - ...

Por unë jam teli i këputur i violinës buzë muzgut

Larguar

brigjeve të mia

Ku jargavanët vrapojnë si kuajt.

* * *

Në këtë botë që gjithnjë ngushtohet, secili prej nesh ka nevojë

për të gjithë të tjerët. Duhet ta kërkojmë njeriun, gjithkund ku

mund të jetë - Po, i thashë, faleminderit, Jorgo Seferi,

faleminderit, poet!... Por, dëgjo dhe mua: nuk e kapërcej dot

ngërçin që më mbetet në fyt, kur murgjit, e tu që atëherë, kur

dhe historia nuk i mban mend, mohuan e shtrembëruan

gjithçka pelazgjike e iliriane, shpërf illën qindra historianë,

profetë e poetë grekë e latinë e botërorë, kur katundarët miopë

të Athinës së re, ma vënë në dyshim origjinën, gjuhën, kulturën,

universitetin, akademinë, këngën, fustanellën e vallen, të

vdekurit e mëdhenj, heronjtë e luftëtarët (që të çliruan ty nga

nata osmane), historinë dhe kombin... Është e frikshme kjo,

vëlla, e frikshme siç mund të jetë dhe ksenofobia ime, por,

të parët tanë që kanë ndriçuar dhe mendjet e botës, na thanë

se njeriu që kalon masën, duhet të ndëshkohet (Herakliti) –

“as dielli nuk e kalon masën, ndryshe ndërhyjnë erinitë,

zbatuese të së drejtës...”

...

Unë jam kambanë e kristaltë, kam zërin tim modest

Mos ma ndaloni lotin e dashurisë,

Me dhimbje, vërtet, por trokas me grusht në portat e erinive:

S’ka miq në honet e vajtimit. S’ka ura në pellgjet e gjakut.

S’ka pëllumba në shpellat e krimit. Dy anët e urës së lashtë, dy

skaje dhimbjeje kanë ngrirë në erë.

Në Epir karaf ili nuk shkrep më.

Drizat kanë çelë para agut

Rrugët janë prerë.

* * *

... Është e pikëlluar dora ime në supin tënd, vëlla, Mos prit të

lulëzojnë bajamet. Jargavanët nuk do t’i ndezë deti. Mermerët

nuk do shkëlqejnë në diell. Dhe deti nuk do marrë frymë.

As fustanella ime nuk valëzon si duhet në trup të huaj. Le të

zbardhë agu i ftohtë i agimit, me atë borinën mbi shelgje. Në

kryqëzimin e erës, mbi Epir është varur Kutia e Pandorës

(shih si varet e lëkundet në ajër)

Copëtuar,

Çarë

E shtypur nga të gjitha anët.

* * *

E braktisa vetveten: Unë, politikani “modern” si lepur me bark

të bardhë

jam përkulur, jam fshehur në ferrë

kam buzëqeshur nga frika. Jam blerë e jam shitur

kam heshtur, kur odave të Brukselit dhe të OKB-së

Si ujk i plagosur

Duhet të ulërija.

Po sot jehon një zë tej shkëmbit tej gjumit e barit

Kontinenti po lëviz qepallat nëpër paragrafe

Po bije dylli nga timpani i veshit

Po vjen në vend bebja e syrit por,

Tek ty është i frikshëm pylli

Ku nuk lëviz asnjë gjeth,

asnjë vijë uji

Asnjë pemë

Asnjë zog.

* * *

Çdo trup me hapësirë kuf izohet. Asgjë nuk do ndryshojë

Veç në kodrat e urrejtjes akulli do të shkrijë

në zyrat e doganës dhe në liqenin e Janinës

Me të qeshur do na presë e përcjellë Vasha e pashait

Burimet e kulluara

Dhe simfonia e gjelbëroshe mbi ullinjtë e Epirit.

I

PASTHIRRMË E PRERË

1.

Kjo pasthirrmë shpon mesin e qiellit të grabitur

Te kërthiza e prerë

Te pika e lotit të trazuar

Tek e shenjta e njohur,

klithmë e bardhë pulëbardhe

që baticën e shtyn më tej.

* * *

Unë jam palca e Epirit të lashtë.

Unë jam Çamëria

Andej ku bleta thith sumbullat e gjirit

Ku pikon nektari nga hojet e arta

E trupi i mandarinës

mbushet me mornica.

Atje lart te burimet e ftohta

Shtëpia ime buzë liqenit të Janinës

Përjetësisht derëhapur për pulëbardhat;

që kur është krijuar bota.

Nën vete në oborrin e shtëpisë

Flenë eshtrat e stërgjyshërve

Që nga koha e bronzit

Dhe trupi i një djaloshi 12 vjeçar

që u vra sot

kokulur

tek mbillte ullinj me të atin.

Dy plumba iu shkrinë në shpatull...

* * *

Një hije, ndoshta, pasthirrma ime,

Një akrep ore në fushën e diellit

Një anije me vela

Në syprinën e ujit që drithërohet nga era

Drejt atij bregu

ku më presin hyjnitë.

Pasthirrma ime

Rikthim te vetvetja

Përmes një lumi të turbullt.

2.

Hap sytë në errësirën e natës mbushur me mullarë të zinj

Ulërij në boshllëk

Qenkam gjallë

Buzë më buzë me një dhimbje therëse

100 vjeçare

Të një plage

që rrjedh gjak të freskët,

gjak të kulluar

Jam gjallë... Banoj pranë parlamentit tuaj

Ku ushtarët ndërrojnë turnet me shpatë në dorë

E fustanellën time veshur...

Shpirti im plot batica e zbatica, uturin

i errët si toka, gjëmon

thellë - thellë si deti.

Mbrujtur

plot me vese e virtyte

shkrirë tek unë poeti dhe profeti

por dhe djalli dhe i biri

që nuk qenka e lehtë

t’i nxjerrësh nga vetja...

3.

Po u drejtohem gjetheve

dhe zogjve

dhe poeteve:

Gjethet gjethuan

Dhe psherëtinë

Zogjtë e gëzuar mbi degën e prillit

u puthën në buzë...

Poetët,

nuk e di pse varën kokën të trishtuar.

Me ritmet dhe rimat e tyre në të dyja gjuhët

ramë dakord të heshtnim në një paanshmëri të thellë,

Syulur, të turpëruar

që akoma nuk e kemi vrarë veten.

Sidoqoftë unë vetëm me gjethet, zogjtë dhe poetët

Mund të arrij

te stacioni i kërkuar.

4.

Poetët i njohin këngët e njëri-tjetrit

Trillet e zogjve

Kopenë e deleve të Epirit që i hëngri ujku

Dhe fluturimin e fajkoit.

Një dorë poetësh jemi, Homeri, Eskili, Naimi, Eliti...

Në suferinat e detit para nesh

me duart e shtrënguara në tëmtha na prin

Jorgo Seferi me një grup marinarësh

Të mbytur.

Atje ku janë çelur ishujt

dhe deti është mbushur me të vdekur,

prej dore më merr Eliti

Dhe më tregon me gisht

se bisha ulërin ndër pisha

e thika vetëtimash e presin detin thela-thela...

Në dhomat e të urtëve qiri i përjetshëm

digjet Kostandin Kavafi.

Nuk kemi as vota as paragrafë për njëri-tjetrin.

Unë dhe ata

statuja të heshtura mermeri

të ftohta

me fajin e paanshmërisë së thellë.

Nga pala ime kam Homerin. Dhe De Radën.

Dhe Naimin zëëmbël tek këndon

“O alithis pothos ton alvanon”. Ende

s’qenka zbutur mëria e Akilit?!

Ndruhet Seferi të hedhë hapa më tej:

Kudo që ecën shkel nëpër plagë...” O mendje e shkundur,

o Athinë,

o pyll i vjetër, plot me miq të vrarë...

Shumë herë në stinën e prillit

mbrapsht m’i ke kthyer zambakët

kokëvarur

të përgjakur në ujëra...

* * *

Harroje gjuhën e qyqes kobzezë

Harroje lakminë

Harroji bandat e andartëve,

Kokat e prera

rivrasjen e eshtrave

5.

- Po lëvizin statujat – tha Jorgo Seferi – po vdesin, po

mbarohen

... Çdo natë nga puset e tharë...

- ...

- Bajamet po shfaqen në dritaren time,

Deti do t’i ndezi të gjithë jargavanët

Dhe malet do të jenë blu..

?! ...

Fjala e shpon letrën e del nga ana tjetër

për të mbirë në ngricë e dëborë

dhe te maja e plumbit dhe te lulja e limonit

fjala ka damarë të trashë si druri

ka zemër të bardhë si mermeri

gjak të kaltër si engjëlli

e plagë të thella hap

deri te lumi e deti

deri te trupi i gruas krejt lakuriq.

II

BATICAT E KRIMIT

1.

E kush tha që Shqiptari është i duruar si pema

Kush tha që dhe i kryqëzuar

nuk vdes

Kush tha që ka lindur nga vdekja

Dhe vdekjen e përqesh?!

Unë nuk jetoj dot në këto hije të rënda heronjsh

I kam lënë pozat e gjakut

Nuk ndeshem dot as me Hektorin as me Akilin

Nuk dua të jem Gjergj Elez Alia

Me nëntë plagë në trup

Që i del bajlozit përballë

Për të shpëtuar vendin - nuk e besoj

Që i vogli shtrin viganin

Dhe i shtypuri tiranin - nuk

Jam Davidi i vogël

Që me një të goditur

Shtriu Goliathin - as ai heroi që u hodh mbi tank

Dhe mbeti si një shuk flake në ajër...

Më ka lodhur heroi, historia dhe legjenda. O zot, besomë

Unë jam zvogëluar, zvogëluar shumë

dhe nuk dal në mes të rrugës për role makbethiane

megjithëse tragjeditë i kam më të thella.

... Kanë qindra vjet që kreshnikët e mi zbritën nga legjenda

Dhe u strehuan në një shpellë qëkur

Kishte dalë plumbi...

Por unë përsëri e vazhdova të pamundurën.

Dhe endem, rrotullohem si fije kashte

Shpesh verbohem

Dhe harroj ku kam lindur

Atje midis dy rrudhash shtrënguar

Në mes të përroit,

Në dallgën e detit

a në brinjën e malit.

2.

Epiri

Temperaturë e lartë në prushin e buzës sime

Kaproll i kapur në kurthin e pabesisë nga jashtë dhe nga

brenda. Bastardët e mi

I thurin lavde tigrit

Që dalëngadalë t’i gllabërojë.

E njoh gjakun tim

Racën time e di

Shpesh gjarpërinj të kapërthyer në ekstazë

Pjellin fatin tim

Të zi….

Kam njohur Hamza Kastriotin

Nipin e Gjergjit të madh. Kam njohur lloj-lloj ballabanë,

tradhtarë, bastardë, zervistë që nga muret e përgjakura të

Kostandinopojës deri te zjarri i Çamërisë

Mbirë mbi gjakun tim rebel si metastaza

Dhe nuk e kam pasur të lehtë

t’i nxjerr gëlbazat pa neveri

pa dhimbë

e pa kollë.

Harabelë rrjepacakë të kohës’ sotme

Të shitur për thërrime buke,

Bretkosa bërrakash kuakin

për fletëra të ndryshkura rrapi - certifikata –

letra bakalli – falsifikime - kuak- kuak!

Marrin emra grekë, sjellje e veshje e kombësi

Dhe kafen turke pinë ekspres. Greqishten e flasin

barbarisht

Kuak, kuak, kuak! Lejomëni t’u puth dorën

mesihorite, qirje ! Kuak- kuak –kuak!

Rrofshi xhelatë të mi!

Pas kënetash kulmakësh të kalbur

Efkaristo poli!

* * *

E zgjedhur kjo fara ime mbirë atje

Në tokë të butë

Lule, sythe, kristale, fruta çelin për të huaj

Por hije nuk kanë, sikur s’kanë qenë e sikur s’janë më

Fjalë të pathëna

Harruar.

Fuqia e lavdisë së tyre

Në gjakun pa damarë

Gjethe kurore që thahet e zhbëhet

Drita e hënës së zbetë sipër në pllajë

Nuk është as ujë as ajër..

* * *

Lumenjtë e duarve të mia dalin nga shtrati

Pa tru

Përmbytin fusha

Thyejnë pemë

Dhe detin e turbullojnë.

Bastard,

s’kam të bëj me ty që vjedh e vret

Mallkuar ai gen i pabesë

Paçka se çdo pyll ka derrat e vet.

Përpara bretkocave kuak – kuak - i ul sytë i turpëruar

Përbrenda ulërij:

nga ç’qilar kacikokleftësh i nxjer batica valë-valë.

Si fije kashte i shtyn

Atje dhe këtu.

3.

Vikasin dhe heronjtë e tu

Sajuar

në sqetulla të errëta të natës

Ku as qerpiku i hënës nuk hyn.

Mega – alo - idea

mallkimi yt

çmenduri e verbër

epidemia juaj kombëtare

170 vjet ngarkuar me ankthin e kolerës mbi shpinë.

Megalo – mavro-ide,

me koletër, andartë, xacër, venizellos,

zervasë, krisi avgjistë, millosheviçë, 29-nëntoristë...

tundin leckat nëpër pemë

Shartuar dardha në gorricë...

MAVI korb sqepngulur nëpër eshtra njeriu

Pendët e veta shkul një nga një

e kështu lakuriq, pa pendë nëpër ekrane

gdhihet korb i bardhë..

MAVI- mbushur kërcunj të vjetër dhe bistakë të rinj

Kufoma mbetur në lëndinë,

Racistë, armiqtë e vërtetë të Eladhës

Që dhe portokallet e limonët, dhe qentë e rrugës

zhytin kokën në baltë

Të turpëruar. Hiena që vetë hienat do t’i përbuzte

Nepërka neveritëse që nepërkën e helmojnë në buzë

E gjakun e diellit derdhin nëpër copat e mishit tim

Nëpër rrugët e Athinës zjarre ndezin

pa kuptim kundër hyjnisë.

Në Kurvelesh, Përmet e Hormovë...

vdekja brodhi kaluar

Në buzët e andartëve si në nofullat buzët e ujqërve

kishte gjak

Dhe, të pavarrosur i lanë pleqtë e fëmijët. Qentë dhe macet

Në oborrin e kishës pa varr e lanë dhe heshtjen

Dhe moskokëçarjen e botës.

Pllanga-pllanga gjaku i kulluar

Nëpër muret e kishës dhe të shkollës

Akoma çel lulëkuqe të njoma.

Dhunë e errët në truallin e heshtur

Të gjakut

Dhe të varrit të virgjër

Gjëma gjëmoi brenda gjëmës

Tej e tej Epirit

Zjarri ra mbi varre të lashtë

Po rrufeja goditi në Hormovë..

“Qaj moj Shqipëri, ulëri e gjorë

Gratë e Kurveleshit me foshnja në dorë”...

Janë kate-kate të vdekurit e mi

Të patretur. Qenë nisur për në Parajsë

Tani ngrihen nga nata si fantazma. Më flasin

Më urdhërojnë dhe zbresin madhështorë deri te vdekja.

Ja tek mblidhen, të numërojnë, eshtrat e tyre

Një kokë e prerë, e patretur,

një krah, një brinjë

Foshnja të nxjerra nga barku i nënës

Dhe burra të therur me thikë

I nxehtë ky gjak rrëshqet nëpër gurë. Në mesnatën e

Makbethit

dhe në mesditën me diell...

Shpirti i tyre heshti gjatë si gjarpri

në dimrin e shpellës së zezë

Nuk janë bar i egër a krisje kanceroze

atje në cep të arës

Rritur vetvetiu, por

farë e zgjedhur hedhur nga shkalla e sipërme

Në tokën helene

të butë e të ngrohtë

Djepe që përkundin mërinë, pabesitë

dhe sherret, urrejtje gjaku dallgë-dallgë. Peshkaqenët

dhëmbënxirë

plagosur kafshojnë mishrat e tyre

III

NETËT E MAKBETHIT

Me fytyrë nga Evropa kemi besuar. Prej andej,

Thjesht mashtrim e gogësimë dhe ca tespihe të verdha

që rrotulloheshin nëpër duar.

Se për ne Zoti gjithmonë

Vjen vonë

Duke çaluar.

Ishte kali i Trojës

Ndërtuar me dhogat e Moskës, Beogradit Athinës

Që trokun e mbajti në Berlin, Londër e Paris...

Nuk dolën heshta, mburoja e zjarre nga barku i tij

Por mjete moderne

Firma e zarfe...

Vula mbi dyllë të zi.

1913.

Rusi

Berlin

Londër

Paris...

Duar të bardha fantazmash stërvitur në varre mesjete

Bisturi grek -o-serb- o- malazeze

Prerje gjeometrike

në pjesët më të shëndosha të trupit tim

E në çdo prerje maleve e fushave e burimeve të mia

Gjaku i kulluar valëzonte

e bënte dallgë.

* * *

Pi një kafe të hidhur, në Berlin, Londër, Paris

e në filxhan shoh një pyll të prerë

një ari rusoplak dhëmbënxirë

një hartë të grisur

një bisht dhelpre të fshehur

e krahë korbash

që dridhen nga kufomat.

Kronikë e thatë. Londër 1913.

Epiri drithërimë

Pa formë,

Pa trup

Pa shpirt pa jugë e veri

Një pasthirrmë pas klithme

Hakmarrje, sokëllimë

Nuremberg i munguar.

* * *

Këshilli i (mos) Sigurimit

OKB epokë e trishtuar

Monotone, fosil i mbetur nga hiri i Luftës shefa burokratë

me bërryla të ngrënë;

Nëpër tavolina me lustër

salla grilambyllur ku përplasen tri miza të majme

E kuqe

E verdhë

Blu

Që bëjnë zhu zhu zhu..mbi masakra, intriga, copëtime,

fragmente lufte...

copa-copa, malet, luginat, pemët, njerëzit...

Ku koka, ku këmba, ku sytë…

Dosje gjaku

me kilometra katrore…

* * *

Kur u zgjova atë mëngjes pas netëve makbethiane

Në atë mjegull të trashë metropolesh

Nuk e dija

ku e kisha gjysmën e zemrës, veshkën, mushkërinë,

këmbën e djathtë

Dhe mëlçinë e hidhërimit.

Dhe Zoti ishte larg, larg

Ai gjithmonë vjen vonë

Duke çaluar...

Heshtën perënditë, mbylli sytë bota

U kyçën nofullat, u mbyll timpani i veshit

Damarët çanë burimet dhe mëmat e Epirit

nëpër hone t e dëshpërimit

Çirrnin faqet

E pranë kryqit

ulërinin

Krushqia sllavo-greke,

me makbethin e Londrës

Nuk i dëgjuan klithmat e maleve e deteve tona

Pa frymë xixëllonjat

Në allçi pema dhe lumi

Ngujuar në metal zërat, sirenat, meloditë...

* * *

Çamëri, pasthirrmë e vonuar, ulëri!

Akull i ngrirë,

Hi i ftohur

kufomë e patretur eh, eeeh!

Ç’më ka grirë malli për vallen tënde,

Loti më është tharë e nuk qaj dot si zog...

Me Oiiiiii, oiiiiii!

“Çamët duke ikur

e duke luftuar

ngarkuar me plaçka

dhe foshnjat në duar,

hedhin sitë prapa:

shtëpitë përvëluar,

ka gjulet e topit

ullinjtë të copëtuar.

Çamëri e shkretë

shumë u përvëlove

çdo pëllëmbë tokë,

me gjak e mbëlove.

E pa dinjaja me si,

ç’bë Zerva në Çamëri.

mbilli njerzit në shtëpi,

i therri si bagëti.

Dhe grave që ishin me barrë,

me thikë në bark u ranë,

ua nxorrën jenët gjallë,

dhe ata me thikë i vranë

Kur dola në Mal të Zi,

klaj, moj, klaj për Çamëri,

pashë gratë nën ulli,

pashë nuset pa stoli,

burrat shkuan eksori

Kafshët mbenë pa bari,

lehte qëni në shtëpi,

bukë nuk i hidh njeri.”

Epir,

pasthirrmë e vonuar!

Kambanë memece 100 vjeçare çahu, thërrmohu

Ulëri, zgjohu kufomë e ngrirë në bronz!

O qiell, qiell i kaltër, më i kthjellëti në botë,

lësho një vetëtimë mbi mua,

o digjmë të tërin, o kthema fustanellën në valle...

t’ia marr këngës çame me oi, oi...

                                                           Pirololi1945@hotmail.com