FRAZEOLOGJIA SI SHPREHJE E NDRYSHIMEVE NË PËRMBAJTJEN E POEZISË

STUDIM SHKENCOR I APROVUAR NË KOFERENCËN SHKENCORE-NDËRKOMBËTARE

INSTITUTI I GJUHËSISË DHE LETËRSISË SHQIPE

NGA Dr. SHPRESA FUNDO-GJERGJI

FRAZEOLOGJIA SI SHPREHJE E NDRYSHIMEVE NË PËRMBAJTJEN E POEZISË

(Vëzhgime rreth poezisë në vitet 90 e deri sot.

Në fokus poezia e Arqile Gjatës si sintezë e frazeologjisë dhe retorikës.

1-ABSTRAKT

Tranzicioni në letërsi pati ndikimin e vet edhe tek poezia. Fryma e re sa moderne po aq kombëtare, nisi  te kultivohej si një domosdoshmëri e drejtuar nga individi me nocionin e një diversiteti  frazeologjik si shprehje e ndryshimeve  për një varg të ri, ndryshe nga ai që trashëguam nga realizmi socialist.

Duke qënë se A. Gjata është poet i viteve të tranzicionit dhe poezia e tij flet shumë, kërkojmë të evidentojmë vlera të tilla frazeologjike, si shprehi të formës e përmbajtjes, si në strukturën linguistike dhe përmbajtjen  kulturore,  e  vlerësuar ndryshe dhe  e ndikuar nga faktorë social e kulturor, si një proçes i mendimit dhe i gjuhës në krijimtarinë e tij poetike.

Gjithashtu frazeologjia në punimet e tij letrare, si edhe tek vëllimi poetik ‘’Lumenjtë janë të vjetër’’, i cili është objekti ynë bazë,  vlen shumë për tu studjuar, sepse vërtet rrjedh  si burim nga gurra popullore, por si thotë Prof. Memishaj, kur përshfaq mundësitë e veta, ajo intelektualizohet dhe metafora e abstraktimi marrin permasa të reja, ashtu si ndodh edhe në frazeologjinë e Gjatës.

 Metaforizmi i frazeologjisë dhe shumëllojshmëria tematikore janë objekti i punës po aq sa edhe mendimet filozofike për atë si autor lirik e modern që trajton gjithë finesë vargun e lirë.

Vlerësimet e shumta nga autorë me emër, interpretimet e ndryshme edhe ne gjuhë te huaja, që i bëhen punës dhe veprës së Gjatës, janë një ogur i mirë për sot e nesër, për ne dhe brezat që vijnë, në kritikën e kohës e më tej.

Fjalët kyçe: frazeologji, vargu i lirë, komunikim gjuhësor,uni poetik, faktorë social e kulturor.

Hyrje   

Të përballesh  me një refleksion rreth marrdhenieve me “Personazhet” e  poezisë së krijuesit Arqile Gjata,  duke u përqëndruar tek vëllimi i tij i fundit poetik “Lumenjtë janë të vjetër”, sigurisht, duhet të gjejmë një ekuilibër mes asaj që perceptohet nga autori dhe ajo çka përcillet tek lexuesi, nëpërmjet vargut poetik, fjalës së figurshme dhe asaj të drejtëpërdrejtë si dhe filozofisë së intertekstit ku ajo kërkon dimension.

 Së dyti do ti mëshoja zgjedhjes së fjalës  tek vëllimi poetik ‘’Lumentë janë të vjetër’’, si mjeti më i mirë shprehës dhe vendi ku i takon në poezinë e tij. Sa e natyrshme dhe domethënëse është frazeologjia e përdorur dhe retorika e bukur që i jep hijeshinë poetikës për tu bërë e pëlqyeshme e sa më terhëqese nën dritën e figurshmërisë dhe brumit artistik që përmban.

Së treti do të veçoja se sa e vlerësuar është poetika e tij nga kritika e kohës, mendime të autorëve të tjerë për stilin dhe vecantinë e fjalës e frazeologjisë, duke e parë këtë të fundit në kontekstin konceptual e komunikues.

Do të shtoja se shumëllojshmëria e tematikës i jep mundësi shprehese retorikës së fjalës si një mundësi më shumë e lidhur drejtëpërsëdrejti me gjuhën si objekt në funksion të shprehjes e mendimit.  Sipas Prof. Terziut ‘’poeti ynë flet qartë,ka stilin, gjuhën dhe vargun e tij’’.

3.Vargu i lirë  dhe  gjuha retorike  si  shprehje e mendimit

            Pikërisht këtu merr krah zanafilla e këtij shkrimi. Si autor i poezisë, Gjata i përkushtohet diskursit të fjalës së shpirtit, i del vetë, sikur fjala ti burronte e të mos i shterrte kurrë, ashtu si lumenjtë e poezisë së tij. Pasi i kam lexuar dhe rilexuar poezitë e tij, vë re se, që në titulli godasin bukur lexuesin, e tërheqin, e përlotin, mbeten gjatë me brengën dhe gëzimet.

‘’Vargjet e tij janë një peshë e rëndësishme fjalësh, që ashtu si atëherë kur u shfaqen në poezinë europiane, me emërtimin në gjuhën franceze,(ku edhe ka lindur) vers libre – vargu i lirë. Këto vargje lindën atëherë si shprehje e nevojshme e nevojës së brendëshme të poetit, si nje domosdoshmëri e strukturimit të përmbajtjes, dhe tashmë në ciklin e Gjatës kanë një arësye më shumë të lindin e të fiksohen si të tilla, pasi ato pasqyrojnë botën e tij të brendëshme e të ndjeshme. Ky strukturim i tij në poezi lidhet me poezinë moderne, që ushqehet pikërisht nga rethana të tilla’’, citon Prof. Terziu në veprën e tij.¹⁾

Nëse i referohemi shkrimeve të Profesor Vangjush Ziko,  shprehet për poezine e Gjatës, se  ‘’krijimtaria e tij poetike ka shkuar drejt rritjes dhe konsolidimit të verbit  poetik, të cilën ai e zbulon me pozitivitet nëpërmjet një analize të detajuar,  për të treguar vlerat e shumta të poezisë së tij si shprehje e mendimit retorik e gjuhesor’’.

      Në krijimtarinë e poetit  Arqile Gjata  mbizotëron vargu i  lirë, i figurshëm dhe unik në të cilin spikatin vlera artistike e sociale, ku na prezantohen thjeshtë dhe që autori i ka përzgjedhur për shumë arësye të cilat do ti theksojmë ne këtë punim.

 Po risjell këtu mendime nga Profesor Vangjush Ziko në një shkrim tek ‘’Fjala e lirë’’ on line :   “Sot, në poezinë e shekullit tonë po fryn një erë e re (për më mirë apo për më keq, nuk e them dot) e poezisë postmoderniste, që ka në bazë mosbesimin dhe mosaprovimin, kriticizmin  shpesh cinik, që e ka shvleftësuar apo rivlerësuar arsenalin figurativ të poezisë së modernizmit, duke futur, sidomos intertekstin historik, mitologjik, e ka zëvendësuar metaforën (që është mbretëresha e poezisë moderniste) me metoniminë dhe entusiazmin me ironinë.”  Është një dilemë e kohës për faktin se ka një çoroditje ne mënyrën e të shkruarit këto vitet e fundit.

          Ndryshe ndodh me krijimtarinë e  poetit Arqile Gjata, i cili zotëron  natyrshëm  vargun e lirë. Jo vetëm se me të është më i lirshëm në krijim, po përgjithësisht sepse mbështetet në gurrën e pashtershme popullore, për të sjellë mendimin e për ta konkretizuar atë me gjithfarë mundesish, që gjuha e larmishme ja jep, dhe bota e tij  intelektualizon frazën për të qenë vetvetja brenda kapacitetit të tij shpirtëror e shoqëror.

            I madhi Prof. Ziko rrëfen,(në një letër drejtuar autorit), jo vetëm që gjen një shumëllojshmëri të tematikës në poetikën e Gjatës, por vë theksin se ‘’tematika shoqërore paraprihet nga tema patriotike,  dashuria për vendlindjen, tema shoqërore, lirika intime vërtitet rreth kujtimeve dhe çasteve konkrete ,... kudo ndjehet fryma lirike dhe meditative, janë aktuale; dhe ajo filozofike prek probleme të ekzistencës, të jetës dhe vdekjes;     çaste, detaje të jetës, kujtime të zbuluara dhe te zbërthyera në prizmin e përjetimit lirik’’.

           Nuk është aspak gabim të themi me gojën plot, se Gjata është një poet lirik modern, ku lirizmi i poezise së tij ka një vel romantik, në kuptimin më të mirë të fjalës dhe një sharm përrallor, i përshkuar nga një ngazëllim i brendshëm i cili e shfaq atë  nëpërmjet nje gëzimi dhe mallëngjimi optimist.

^{1)Terziu, Fatmir, Kritika Ndryshe,Vëzhgim ne Brendësi të Prozës e Poezisë Shqiptare,(2009), Arbëria.}

           Përsa i përket  filozofisë së gjuhës,  thekson Prof. Rrokaj, ’’ procesi  gjuhësimit, nga njera anë dhe ai i njohjes nëpërmjet gjuhës, nga ana tjetër, do të shiheshin të lidhur ngushtë me njeri tjetrin, në të gjithë dialektikën e zhvillimit të shoqërise njerëzore’’. ₂₎

Si e tillë gjuha shpreh dhe tregon për ecurinë e jetës në gjithë etapat e zhvillimit dhe dinamizmit që e karakterizon atë, dhe  bënë që ‘’individët  të shtresëzojnë mbi gjuhën e bashkësisë, efektet e tyre individuale e kontekstuale’’.³⁾

Konsiderohet poezi e hapur dhe mjaft e natyrshme, dhe që brenda ka filozifinë e fjalës se mencur, të përdorur me stil, e mund të quhet edhe e sofistikuar e jo fort e matur dhe e rregullt në konturizimet e veta, ç’ka tregon më së miri botën e brendëshme të poetit përmes pohimit dhe mohimit, jetës reale e asaj false, fjalës literale e asaj të nënkuptuar, si pjesë e botës reale brenda universit ku jetojmë.

Disa nga punimet e tij, si: 

-  ’’Arvanitas me shumë emër’’ Monografi për Aristidh Kolia, 2000.

-  ‘’Kur trazohet jeta’’, vëllim poetik , 2005.

-  ‘’Kurorë me ngjyra’’, vëllim poetik,  2006.

-  ‘‘Qyteti që kërkon muzikë’’ , vëllim me tregime,  2007.

-   ‘’Gratë e poetëve’’ vëllim me poezi,  2009.

-   ‘’Një ESSE për Jetën’’ vëllim me Esse dhe mendime kritike,  2010.

-  ‘’ Jeta më vjen si poezi’’ vëllim me poezi, 2010.

-  ‘’Kur Thinjet Deti’’ Vëllimi  me poezi, 2012,.

-   “Lumenjtë janë të vjetër”,  Vëllim me poezi 2014 e tj.,   janë një process ripërtëritje i pandërprerë në krijimtarinë  poetike të poetit Gjata, dhe shprehje e mendimit poetik që ia vlen të gërmosh parreshtur, për të nxjerë në pah ato vlera specifike që e bëjnë këtë autor të vecantë në artin e fjalës dhe mendimit krijues.

            ‘’Poezia e tij, thekson Prof. Dr. Fatmir Terziu, vjen në kohën e duhur, e pjekur dhe jo e ‘zhuzhatur’, dhe e vlerëson veprën e tij duke thënë se  ‘’je në lartësine ku preken majat e poezisë shqiptare’’.⁴⁾

^{2)  Rrokaj, Shezai, Filozofi e Gjuhës, 2010, f.232.}

^{3) Rrokaj, Shezai, Filozofi e Gjuhës, 2010, f.232.}

^{4) Gjata, Arqile,Kur Thinjet Deti,  2012,f 8,(parathenie,F. Terziu).}

4.Frazeologjia dhe personazhet e Gjatës si pjesë e mendimit poetik

             “Personazhet” e poezisë së A.Gjatës dallohen për mendimet dhe filozofinë që shprehin, pa pretenduar se i ka thënë në mënyrë përfekte. Jeta dhe ëndrat janë energjia brenda harkut konceptor që dakortësimi te vijë natyrshëm.   Mendimet e tij, përgjatë rrjedhës së vargjeve,  janë të thella si në perceptim ashtu edhe nëse i sheh ato në lëvizje të pandalshme. Ato shprehin vërtet  një lloj dimensioni që të bëjnë të mendohesh e të thellohesh në gjykimin ndaj tyre.

‘’Në poezinë e Gjatës ndihet edhe ndikimi surealist, nëpërmjet metaforave që bëhen mbartëse të mesazhit. Ato flasin vetë, shpalosin kohërat e ngjarjet historike, shembin themelet e ngrejnë kështjella...Zgjojnë kujtime e të bëjnë të jetosh me to’’, shpreh mendimin e ti estetik, Thanas Boçi tek Studime Letrare ‘’E Veçanta si njësi Estetike’’.⁵⁾

         Ështe jashtëzakonisht metaforik që në titujt që ai përdor, mbi kopertinën e librit me poezi: ‘’Kur thinjet deti’’, ‘’Kurorë  me ngjyra’’,Kur trazohet jeta’’, ‘’Lumenjtë janë të thinjur’’, etj. Pjesa gri e metaforës së përdorur  jo vetëm që i jep interesanten krijimit, e bënë tërheqës në sytë e lexuesit, por është fort e goditur për ti dhënë mendimit gjerësi, larmishmëri, energji të brendëshme, simbolizim, e tj. duke e zgjeruar komunikimin si pasojë e hamendësimit, për ta parë atë në kontekste të ndryshme ashtu sikurse mund të konceptohet.

        Nëpërmjet frazeologjise së figurshme si p sh :

 ‘’m’u kujtua ikja e yjeve’’, ‘’ eshtrat mi mbillni buzë detit’’, ‘’ka filluar të me vdes koha’’,’’lexoj dritën e atij çasti’’, deri në qiell bubullimat e armëve kërcejnë’’, ‘’ne ende jetojmë në forma të zbrazëta, jemi vdekja dhe fabula e kapitalit’’,’’syri i diellit të me shuaj mallin’’, ’’vdekja-ëndërr! Na vjen për të qarë, çelësin e saj e kemi tatuazh në gjoks’’, ‘’me sy si vezë të qelqta’’, ‘’pasqyra ecjen ngatërron’’, ‘’sytë e miqësisë me zarfin e ëndrrave m’i dërgo’’, ‘’ dua pak fresk, derën e ajrit hapur e kam’’, ‘’deti i thinjur me të qeshura të çmendet’’, etj., autori kërkon nëpër labirinte mendimesh të sjellë botën e brendëshme të tij me brenga dhe gëzime, dhe këtë e bënë nëpërmjet një uni poetik të papërsëritshëm, që ai vetë e ka ngritur si një kështjellë  brenda së cilës,  ka akumuluar historinë e saj, të ngërthyer pas mureve e pas gurëve të saj të motshëm e antik, madje edhe ajri brenda saj ka frymën e historisë që e bënë të veçantë në unin e vet poetik.

              Është një “egoizëm” të cilin lexuesi e pëlqen dhe e do si formë e reflektimit dhe komunikimit brenda botës së  tij.

Është një dukuri, një simpati e pastër që vërehet nga lexuesi, finesa e poezisë se tij të bënë ta duash këtë lloj  “egoizmi”, në poezi! Në këtë mënyrë,  ai  evidenton,  tregon të veçantën, atë të papërsëritshmen tek të tjerët.

^{5)Boçi, Thanas, 2014, Studime Letrare, E Vecanta si Njësi Estetike, Milosao.}

             ...Duke qënë se poezia moderne  lë shumë hapsirë e  terren  që të luash me fjalën, me mendimet, me figurat letrare, si rrjedhojë “personazhet” e autorit(A.GJ) janë shumë emocionale.  Ato kanë  dëshira, teka, pasione e komoditet,  çdo varg sjell arësyen për të medituar, ëndërruar, të grindesh me heshtjen dhe të ‘’trazosh detin’’, natyrën në çdo stinë e sheh pjesë të komunikimit  mes “persanazheve” te  cilat janë herë konkrete e herë abstrakte, herë njerëz,(mjeshtri i mashtrimeve, i moshuari, bujku,  të poshtëruarit, idealisti, e dashura, madje edhe Migjeni, edhe ai vetë, autori, është personzh i poezive të tij ), e herë personazhe si:  mure, qytete, gurë, dritare, deti, mizat e dheut, shpirtërat, yjet, fshati, pranvera, lulet e tj. , që sjellin dukuri me tematika nga më të ndryshmet, brenda metaforave e figurave letrare shumë të bukura e interesante.

        Personazhet tek ‘’Lumenjtë janë të vjetër’’ flasin, dashurojnë, ëndërojnë shumë madje, janë te brendëshem në koncept dhe të jashtem në dukje. Brenda botës shpirtërore të njeriut gjen atë të imagjinuarën, e cila godet veset e shoqërise, madje ka edhe pak revoltë, do ta quaja, kur thote: ’’Ne jemi të gjithë zota, zjarrin duam të ndezim’’, tek poezia ‘’NJE TJETER ZOT DO PIKTUROJME’’, ose tek poezia ‘’KOHA ECEN’’, vargu i tij gjëmon:’’Ejani...t’ja ndërtojmë muzeun’’, etj.

      Stina e luleve për “Personazhet” e tij është një botë e mbushur me ‘’ar të pastër’’ në vargjet që ai ka shkruar!

Të gjithë  “Personazhet” shfaqen,  përshkohen, ushqehen me ajrin e frymëzimit. Dhe pikërisht është kjo që lexuesi ndjen, muza e tij poetike, frymëzimi i autorit si ajo lulja kur çel,  gjithë nur e aromë, kjo pra, është ajo vecanti që e bënë të lexuar e të vlerësuar atë.

             “Personazhet” e poezive të Gjatës…, janë zhytur thellë në botën e pikëpyetjeve dhe pse e shijojnë më së mirë fshehtësine e kësaj bote, edhe pse nuk munden ti prekin ato (pikëpyetjet), e as t’u afrohen, edhe pse ato  janë interesante. Ato jetojnë kudo, nëpër enigma apo atje, ku’’ bukuria u pëlqen syve dhe butësia të magjeps shpirtin’’. Ato jetojnë ku ka ‘’festa’’…’’nëpër dritëmuret e qyteteve’’…ose, ose ‘’në shtëpinë e të çmendurve’’ dhe padyshim janë  pjesë e realitetit njerëzor.

             “Personazhe” që janë sa projektues, aq edhe të ankthshëm, sa mediokër edhe të urtë, sa pasionantë edhe të lodhur e apatik, calë-calë e dembelë, pasi ato

 ’’ ecin me qere në një botë me tym’’, gjithe labirinte. Ky është kontrasti i kohës që jetojmë sot...

‘’Stilistika letrare e poezise se Gjates eshte nje funksion i qarte dhe nje harmoni e nevojshme ne lidhje me gjithe detajet e poetikes. Ketu merr jete poezia e tij dhe mbetet si nje krijim ritmik i botes se tij te brendeshme e te ndjeshme’’, thekson Terziu ne parathenien e vellimit poetik,’’ ⁶⁾

           Nëse do të vazhdojme  akoma sdo të rreshtja së thëni se gjuha e  “Personazheve” ne vëllimin poetik i bënë ato ‘’kokëkrisur’’, sa që kanë dalë nga reshtat simetrike të traditës, ata kanë hapin e mendimit, forcën e figuracioneve, elegancën e fjalës së qëmtuar, ngjyrime dhe nuanca të dukshme e të padukshme, kanë  brenda gufimin e fshehtë të detërave dhe  gjithë absurditetin e ‘’qyteteve sferike’’.

^{6)Gjata, Arqile, 2009, Gratë e Poetëve,ADA, f.6,(F. Terziu, parathënie).}

Gjuha dhe frazeologjia te“Lumnjtë janë të vjetër”, në përfytyrimin e personazheve tregon se ato nuk  janë  prej guri. Kështu që, ato thyhen  para së bukurës dhe patjetër janë edhe të vjetër, kanë brenda tyre histori, rrjedhin sëbashku me lumin dhe jetën! Kanë dhimbje…’’janë të pangrëne, era i shkund, si gjethe këputen…e një këngë shiu për ta vajton’’!

 Përmes mendimit që ato komunikojnë, prezantohen të thjeshtë, elegant dhe fisnik, shprehës dhe frymëzues!  Personazhet e poezive “Ne, nuk ikëm...” dhe “Dua të t’kujtoj” me  japin mundësinë të kuptojmë se tashmë  ato …kanë një hapsirë më të gjerë, kanë arritur të kapin sensin e komunikimit kulturor mes vargut. Një sens që arrihet nga dihama e saj metaforike, tërë arkitektura poetike, logjika, gjuha dhe figurativiteti. Keto personazhe - vlerëson me fjalën e tij, Prof.Fatmir Terziu, e  gjejnë forcën mes diskursit që paraqitet në lidhjen e tyre të komunikimit gjuhësor me anë të shqisave. Ato janë të lidhura me arsyen e këtyre lëvizjeve dhe kuptimësia e tyre qartësohet që në leximin  e parë”.⁷⁾

Ne nuk ikëm

Ne nuk ikëm...

Ishte mjegull, dremiste moti,

Une qeshja me thashethemet e mjegullës.

Ndërsa ti meditoje kohën duke vështruar retë,

Si treteshin mbi kokat tona!

Ne perseri nuk ikem,

Edhe kur qielli u be mermer.

Si dy banore te pastreh

Ngroheshim nga fryma jonë,

Beheshim kengë...

Ndryshe nga poetë më të hershëm, të realizmit socialist, ku mbizotëronin rregulla te forta e të mirëpërcaktuara dhe ku kemi një rimë të lëvruar dukshëm, poeti ynë i mëshon ritmit të brendshëm, botës së pasur shpitërore, e mbi të gjitha një fraze tejet domethënëse, të pasuruar me vlera artistike të shkelqyera.

Metaforizmi si edhe përdorimi i figurave të tjera letrare kanë shprehinë e tyre të stisur. P.sh.

‘’dremiste moti’’,  ‘’unë qeshja me thashethemet e mjegullës’’, ‘’duke veshtruar retë si treteshin mbi kokat tona’’,  ‘’kur qielli u bë mermer’’, ‘’ngroheshim nga fryma jonë e bëheshim kengë’’, etj.

Shprehësia e fjalës brenda frazës, shprehje të tilla frazeologjike me ngjyrime brenda kontekstit, vijnë si një mendim i thellë, për ta shprehur atë me thellësine e oqeanit, që sa më shumë zhytesh, aq më shumë kuptime ka, sa më shumë analizon, aq më shumë interpretime  socio-kulturore bënë, ku komunikimi me lexuesin, vjen i gjall e vital.

^{7) Terziu, Fatmir, Kritika Ndryshe,Vëzhgim ne Brendësi të Prozës e Poezisë Shqiptare,(2009), Arbëria.}

    ‘’Personazhet’’ e bëjnë transparencën në praninë e tyre, gjë që tregon personalitetin letrar në harmonizim me mendimet që përvidhen nëpër damarët e figuracionit. ‘’Ndonëse metaforat nuk shërbejnë vetëm si forma artistike mbretëruese, por e kanë mprehtësine e mjaftueshme sa të drejtojnë lexuesin te  objektivi, ku padyshim, fshihet mesazhi autorial. Ai mesazh vjen si një mendim i posaçëm, largëpërçues, dritëdjellës dhe në pikëtakim me realitetin të ngulit perceptimin e dickaje të brendëshme  në shpërthim, të përçueshmërisë së atij  mendimi jashtë kontureve të personales’’- shprehet Profesoresha, Zejnepe  Ali Rexhepi.⁸⁾

...”Personazhet” e poetit Gjata prej vitesh kanë  folur mjaft qart. ‘’Madje ato kanë lidhje edhe me krijimtarinë e hershme poetike shqiptare, që tentoi  këtë shmangje nga tradita e vargëzimit. Asdreni tek ‘’Psallmë murgu’’ (1930), krijoi dhe strukturoi në këtë mënyrë. Kadare krijoi ‘’Llora’’ dhe në mënyrë perfekte realizoi një dukuri që tashmë duket e zakonshme në poezinë e Gjatës. Poezia ‘’Llora’’ e Kadarese ka një ngjashmëri në strukturë dhe në filozofinë e shprehjes me poezinë e Gjatës “Poetët e Harlisur’’, thekson e vlerëson në studimin e tij ‘’Kritika ndryshe’’, Prof. F. Terziu.⁹⁾

“Poetët e Harlisur’’

“Poetët e harlisur

brigjeve të fjalës,

dhëndurë të poezisë syshkruar,

mos ma prishni buzëqeshjen e varrit të nënës.

Nga cepat e vargjeve rrëshqasin lot dhe shpresë,

Jo copra litari për fjalën e lirë...!¹⁰⁾

^{8)Ali Rexhepi, Zejnepe,Refleksione Lirike, 2014, Tetotë.}

^{9) Terziu, Fatmir, Kritika Ndryshe,Vëzhgim ne Brendësi të Prozës e Poezisë Shqiptare,(2009), Arbëria.}

^{10)Gjata, Arqile, Gratë e poetëve, 2009,ADA.}

5.Si Rezultat:

Nje shprehje thotë: “Poezia është krijimtari ritmike e së bukurës në fjalë’’. Dhe gjithë sa më sipër, ajo e kryen këtë mision të fjalës dhe shpirtit me shpirtdhimbjen e poezive post moderniste  bashkëkohore, ku poeti Gjata e gjen veten denjësisht.

Dhe përfundoj me një thënie të Prof. V. Memishaj se ‘’metafora e abstraktimi kuptimor marrin permasa të reja, gjuha shpërfaq mundësitë e veta dhe intelektualizohet, pavarësisht se burimi i njësive frazeologjike shpesh është i drejtëpërdrejtë nga gurra popullore’’, ashtu si edhe poeti Gjata e lëvron atë dhe e sjell në poezinë e tij gjithë sharm e të skalitur me një nivel të vlerësueshëm së tepërmi.

6.Konkluzione:

1.-Shprehësia frazeologjike vjen më e pjekur dhe e arrirë nëpërmjet vargut të lirë.

2.-Komunikimi është më i thellë dhe me i shpejtë.

3.-Metaforizmi e bënë këtë komunikim më të shpejtë se sa literalisht.

4.-Interpretimi i frazës varet nga konteksti dhe faktorë socio.kulturor.

5.-Edhe pse ska rimë metrike, ritmi dhe muzikaliteti i frazës vjen natyrshëm me forcën shprehëse të kuptimit apo të nënkuptimit nga interpretimi që mund ti bëhet.

Bibliografia:

1.Terziu, Fatmir, Kritika Ndryshe,Vëzhgim ne Brendësi të Prozës e Poezisë Shqiptare,(2009), Arbëria.

2.Ali Rexhep, Zejnepe, Refleksione Lirike, 2014, Tetovë.

3.Rrokaj, Shezai, Filozofi e Gjuhës, 2010, Arbëria.

4.Boçi, Thanas,Studime Letrare, E Veçanta si Njësi Rstetike,2014, Milosao, Sarandë.

5.Gjata, Arqile,Lumenjtë janë të vjetër,2014, Vllamasi, Tiranë.

6.GJata, Arqile, Gratë e poetëve,2009,ADA, Tiranë.

7.Gjata, Arqile, Kur thinjet Deti,2012, ADA,Tir

DISA MENDIME RRETH VËLLIMIT POETIK TË POETIT ARQILE GJATA

 “MIK ME AJRIN”

Zoti Gjata,

E lexova me endje vëllimin tuaj poetik ‘Mik me ajrin’. Çmoj veçanërisht thjeshtësinë dhe natyrshmërinë e vjershave tuaja, faktin qe ato rrjedhin lirshëm si në një bisedë miqësore, ku folësi/poeti nuk kërkon të çudisë bashkëbiseduesin dhe t’i thotë: shih sa mirë e sa bukur di të flas unë, shih si e përdredh frazën dhe si e ndërtoj metaforën. Përkundrazi, uni ose heroi lirik i vjershave tuaja, ngjan me një mik të njohur, që kërkon më së pari të ndërtojë një marrëdhënie intime me lexuesin dhe pastaj t’i përcjellë edhe mesazhe.

Mesazhet që përcjell poezia juaj i mbeten besnik tiparit të thjeshtësisë dhe humanizmit, që përmenda më lart. Në fakt, vlera më e madhe e vjershave të vëllimit tuaj, sipas meje natyrisht, është humanizmi, njerëzillëku që mishërohet sa në mënyrën e shprehjes, në tonet e përgjithshme të ligjërimit aq edhe në mesazhet që përcjell.

Vendin kryesor ndër këto mesazhe e zë dashuria, e konceptuar gjerë. Në radhë të parë dashuria për femrën, pastaj dashuria për njeriun, për tjetrin, për natyrën, historinë/të kaluarën, vendin etj.

Dashuria dhe mosha, kjo mbase është një nga sythet që të bën të meditosh kur lexon këtë vëllim. Nga mijëra e mijëra vepra letare që kam lexuar për dashurinë, në poezi dhe prozë, shpesh më ndërmendet ‘Behari i vogël i një Forsajti’. Jo tani që jam në moshën e tretë dhe tek Xholioni plak gjej pak nga vetja, por e kam kujtuar dhe rikujtuar edhe shumë e shumë vite më parë. E kujtova edhe duke lexuar vjershat tuaja.

Por ka një dallim, në vjershat tuaja, has të njëjtin ngashënjim që më ngjall proza në fjalë, por pa tragjizmin e saj. Sipas poezisë suaj dashuria, edhe në moshën e tretë, është ndjenjë e bukur, fisnikëruese, gjithë poezi dhe optimizëm.  Madje njerëzore dhe pa ahe e uhe mbetet edhe kur flet për vdekjen: ‘Eja në funeralin tim, thjesht me fustan veror/ dhe pse do jetë e dhimbshme/ ti, me buzët e kuqe do puthësh heshtjen./ Të pres, eja!’ Trupi i femrës së dashur, veshur me fustan veror, gjithë forma dhe aroma në funeralin e poetit. Bukur!

Përshtypje gjithashtu më bëri edhe një frymë e lehtë sureale me elementë hera-herës makabër, që shquan në vjersha të ndryshme si ‘Kafka gjeni’, ‘Hija e tij’ etj. Edhe këtu mbetesh besnik i tiparit të përgjithshëm: thjeshtësisë dhe natyrshmërisë. Zakonisht surealja dhe elementi makabër të ndjellin drejt pamjeve gotike dhe duhet të kesh një individualitet poetik të formuar që t’i shpëtosh kësaj ngasjeje.

Edhe një gjë të fundit, duke lexuar këtë buzëmbrëmje vëllimin tuaj poetik, ju pata një çikë zili. Në fakt, fjala ‘zili’ në shqip ka një ngarkesë negative se jep e merr me fjalën ‘cmirë’. E pra ju pata zili, por jo cmirë: Duhet të ndihesh mirë me veten, të ndihesh i realizuar dhe pa pishmanllëk, që të shkruash kaq lehtë dhe kaq njerëzishëm. Edhe sikur poezia juaj të shërbente vetëm për të realizuar këtë, do t’ia vlente barra qeranë të shkruhej.

Nga Pr.Dr Çapajev Gjokutaj

17 Mars 2016

Refleksione Rreth Poezisë së Arqile Gjatës

13/10/2014 17:12:00

 Nga  Dr. Shpresa Gjergji (Fundo)

TË NJOHËSH VETVETEN...dhe  “PERSONAZHET” E TU!

NJE ANALIZE QE NGRE PESHE SHPIRTIN E AUTORIT!

Të njohësh vetveten është çudi e madhe dhe një lodhje raskapitëse që nuk të shqitet nga ajri e që të merr  frymën cdo cast! Vështirësia qëndron tek çengeli i ndërgjges se sa je i shëndetshëm, në se e ke pyetur veten se sa peshon dhe kush je?! Kam dashur të shkruaj, të përballem me një refleksion rreth marrëdhenieve me “Personazhet” e  poezisë të krijuesit Arqile Gjata, sidomos duke u përqëndruar tek vëllimi i tij i fundit poetik “Lumenjtë janë të vjetër”!

Pikërisht këtu merr krah zanafilla e këtij shkrimi. Si autor i poezisë, Gjata i përkushtohet diskursit të fjalës së shpirtit, i del vetë, sikur fjala ti burronte e të mos i shterte kurrë, sic janë lumenjtë e poezisë së tij.Pasi i kam lexuar dhe rilexuar poezitë e tij, vë re se, që nga titulli godasin bukur lexuesin, e tërheqin, e përlotin, mbeten gjatë me brengën dhe gëzimet.

Unë nuk jam specialiste në fushën e kritikës letrare, por e dua shumë poezinë. Para pak ...lexova nga Profesor Vangjush Ziko, ku shprehet se poezia e Gjatës, ‘’krijimtaria e tij poetike ka shkuar drejt rritjes dhe konsolidimit të verbit të tij poetik’’ të cilën ai e zbulon me pozitivitet nëpërmjet një analizë të detajuar, që sinqerisht më bëri mua të ndalem sot me shumë seriozitet, për të treguar vlerat e shumta të poezisë së tij unike.

       Në krijimtarinë e tij, poeti Arqile Gjata zotron aq natyrshëm  vargun e lirë, të cilin mendoj se e ka përzgjedhur për shumë arsye.  Risjell në kujtesën time dhe po i ripërsërisë disa të vërteta që u ndesha, pasi i lexova dhe i rilexova disa herë nga Profesor Vangjush Ziko, që vërtetë më kane shkundur!

I madhi Prof. Ziko rrëfen jo vetëm që gjen një shumëllojshmëri të tematikës në poetikën e Gjatës, por vë theksin se ‘’tematika shoqërore paraprihet nga tema patriotike,  dashuria për vendlindjen, tema shoqërore    lirika intime vërtitet rreth kujtimeve dhe çasteve konkrete ,... kudo ndjehet fryma lirike dhe meditative, janë aktuale;dhe ajo filozofike prek probleme të ekzistencës, të jetës dhe vdekjes;     çaste, detaje të jetës, kujtime të zbuluara dhe zbërthyera në prizmin e përjetimit lirik’’.

Nuk është aspak gabim të themi me gojën plot se Gjata është një poet lirik ku lirizmi i poezise së tij ka një ’’vel romantik, në kuptimin më të mirë të fjalës dhe një sharm përrallor, i përshkuar nga një ngazëllim i brendshëm i cili çdo gjë e jep nëpërmjet nje gëzimi dhe mallëngjimi optimist’’.

Personazhet tek ‘’Lumenjtë janë të vjetër’’ flasin,dashurojnë,ëndërojnë shumë madje,janë real hera herës, por edhe abstrakt. Brenda botës shpirtërore të njeriut gjen atë të imagjinuarën e cila godet veset e shoqërise, madje ka edhe pak revoltë, do ta quaja, kur thote:’’Ne jemi të gjithë zota, zjarrin duam të ndezim’’, tek poezia ‘’NJE TJETER ZOT DO PIKTUROJME’’, ose tek poezia ‘’KOHA ECEN’’, vargu i tij gjëmon:’’Ejani...t’ja ndërtojmë muzeun’’, etj.

      “Personazhet” e Gjatës dallohen për mendimet dhe filozofinë që shprehin, pa pretenduar se i ka thënë në mënyrë perfekte, të kulluara mendimet e tij, përgjatë rrjedhës së vargjeve, por që në fakt janë të thellë si në perceptim ashtu edhe në se i sheh ato në lëvizje të pandalshme, shprehin vërtet në një lloj dimensioni që të bëjnë të mendohesh e të thellohesh në gjykimin ndaj tyre.

      Duke u shprehur kështu kërkoj të them se ka njëfare ‘’egoizmi’’ dhe  unë “egoizmin” e tij e dua. Një dukuri, një simpati e pastër që unë kam si lexuese,ku finesa e poezisë të bënë ta duash “egoizmin”e tij poetik.

...Duke qënë se poezia moderne të lë shumë hapsirë, teren sportiv që të luash me fjalën, me mendimet, me figurat letrare, si rrjedhoj “Personazhet” e autorit(A.GJ) janë shumë emocionale.Ato kanë dëshira, teka, passione e komoditet  në çdo varg për të medituar, ëndëruar,  grinden me heshtjen dhe vënë në shërbim të tyre natyrën në çdo stinë të saj!

      Stina e luleve për “Personazhet” e tij është një botë e mbushur me ‘’ar të pastër 24 karatsh’’ në vargjet që ai ka shkruar!

Të gjithë  “Personazhet”,shfaqen,  përshkohen, ushqehen me ajrin e frymëzimit. Dhe pikërisht është kjo që unë nderoj dhe vlerësoj, MUZA e tij poetike, frymëzimi i autorit si ajo lulja kur cel, gjithë nur e aromë,kjo pra është ajo vecanti që e bënë kaq të lexuar e të vlerësuar këtë autor.

     Aq të zotë janë “Personazhet” e poezive të Gjatës…,sa ato janë zhytur thellë në botën e pikëpyetjeve dhe pse e shijojnë më së mirë fshehtësine e kësaj bote, edhe pse nuk munden ti prekin ato(pikëpyetjet), e as t’u afrohen, edhe pse ato  janë interesante. Por për cudinë time, ato jetojnë kudo,nëpër enigma, ose atje ku bukuria u pëlqen syve dhe butësia të magjeps shpirtin. Ato jetojnë ku ka ‘’festa’’…’’nëpër dritëmuret e qyteteve’’…ose, ose në shtëpinë e të ‘’çmendurve’’ dhe padyshim janë  pjesë e realitetit njerëzor.

     “Personazhe” që janë sa projektues,aq edhe të ankthshëm, sa mediokër edhe të urtë, sa pasionantë edhe të lodhur e apatik,calë-calë e dembel, pasi ato ecin me qere në një botë me tym, gjithe labirinthe.Ky është kontrasti i kohës që jetojmë sot...  

       Nëse do të vazhdoja akoma sdo të rreshtja së thëni se “Personazhet” e vëllimit poetik janë edhe shumë ‘’kokëkrisur’’, sa që kanë dalë nga reshtat simetrike të traditës, ata kanë hapin e mendimit, forcën e figuracioneve, elegancën e fjalës së qëmtuar, ngjyrime dhe nuanca të dukshme e të padukshme, kanë  brenda gufimin e fshehtë të detërave dhe  gjithë absurditetin e ‘’qyteteve sferike’’.

     Personazhet e“Lumnjtë janë të vjetër”, nuk  janë  prej guri. Kështu, ato thyhen  para së bukurës dhe patjetër janë edhe të vjetër, rrjedhin sëbashku me lumin dhe jetën absurde! Kanë dhimbje…’’janë të pangrëne, era i shkund, si gjethe këputen…e një këngë shiu për ta vajton’’!

      Më duhet ta pranoj, ato janë edhe shumë të bukur, elegant dhe fisnik, shprehës dhe frymëzues!  “Personazhet e poezive “Ne, nuk ikëm...” dhe “Dua të t’kujtoj” me  japin mundësinë të kuptojmë se tashmë  ato …kanë një hapsirë më të gjerë, kanë arritur të kapin sensin e komunikimit kulturor mes vargut. Një sens që arrihet nga dihama e saj metaforike, tërë arkitektura poetike, logjika, gjuha dhe figurativiteti. Keto personazhe e  gjejnë forcën mes diskursit që paraqitet në lidhjen e tyre të komunikimit gjuhësor me anë të shqisave. Ato janë të lidhura me arsyen e këtyre lëvizjeve dhe kuptimësia e tyre qartësohet që në leximin  e parë”, vlerëson me fjalën e tij, Dr.Fatmir Terziu!

‘’Personazhet’’ e bëjnë transparencën në praninë e tyre, gjë që tregon personalitetin letrar, ne harmonizim me mendimet që përvidhen nëpër damarët e gjakut, ndonëse metaforat nuk shërbejnë vetëm si forma artistike mbretëruese, por e kanë mprehtësine e mjaftueshme sa të drejtojnë lexuesin te  objektivi, ku padyshim, fshihet mesazhi autorial.Ai mesazh vjen si një mendim i posacëm, largëpërcues, dritëdjellës dhe në pikëtakim me realitetin të ngulit perceptimin e dickaje të brendëshme  në shpërthim, të përcueshmërisë së atij  mendimi jashtë kontureve të personales’’ shprehet Profesoreshe, Zejnepe Rexhepi.

...”Personazhet” e poetit Gjata prej vitesh kanë  folur mjaft qart dhe vijne kështu:

“Poetët e harlisur

brigjeve të fjalës,

dhëndurë të poezisë syshkruar,

mos ma prishni buzëqeshjen e varrit të nënës.

Nga cepat e vargjeve rrëshqasin lot dhe shpresë,

Jo copra litari për fjalën e lirë...!”

 Këto vargje janë shkëputur nga vëllimi poetik “Gratë e poetëve” 2009 i autorit A.Gjata.

Diku, kam lexuar:

“Poezia është krijimtari ritmike e së bukurës në fjalë’’. Dhe gjithë sa thashë më sipër e kryen këtë mision të fjalës dhe shpirtit me shpirtdhimbjen e poezive post modernistë bashkëkohore ku poeti Gjata e gjen veten denjësisht!

Tetor 2014

                       ***

Me behet qejfi, Arqile, per kete vleresim te merituar qe i behet krijimtarise suaj.
Nuk e di kush eshte kjo zonje, por ajo ka shkruar me perkushtim nje koment dhe analize
te detajuar dhe te thelluar. Percillini nga ana ime urimet e mia dhe falenderimin e sinqerte
per konsideraten ndaj vleresimeve te mia per krijimtarine tuaj lirike te frymezuar.
Me respekt, Vangjush Ziko

Vjollca Tiku Pasku Nje analize dinjitoze e zonjes Shpresa, rreth poezise se poetit Arqile. Urime dhe suksese te metejshme ne rrugen e arte te poezise dhe prozes z. Arqile Gjata!

·  Musa Jupolli Me shumë respekt për këtë shkrim të vyer për poetin ton e mik Arqile Gjata! Nderime autorit!

·  Katerina Dhima "Poezia eshte krijimtari ritmike e se bukures ne fjale", Kjo shprehje permbledh gjithcka

Zejnepe Alili – REXHEPI

Imazhi artistik dhe subtiliteti krijues i poetit Arqile Gjata

Vëllimi poetik “Lumenjtë janë të vjetër”, i Arqile Gjatës, poetit vlonjat që prej disa vitesh jeton në Athinë, nxit asisoj ritme idesh që dallgëzohen si valë, me forma të përpikta renditjesh poetike. Lumenjtë janë simbolika e udhëtimeve gjarpëruese mbi gjeografinë e Atdheut, ashtu si poeti i kudondodhur, që gjithmonë e bart historinë e vendit të tij, e bart shpirtin e dheut stërgjyshor. Asnjëherë nuk i përkufizon kufijtë dhe kohën si perceptim i së veçantës personale, por i lë me ato përmasa hapësirash shqiptare, të cilat i ka të njohuara edhe lexuesi. Vepra, veç përcaktohet në disa linja përshkrimore: koha - dashuria = atdheu - ëndrra.

Arqile Gjata, kuptimisht është poet paqësor, por që entuziazmi poetik i ndikur nga fati historik i vendit të tij, e bën vargun më kumbues e të “sertë”, sepse dhembja është burim njohjesh e frymëzimesh. Përvoja krijuese disa vjeçare, shkrimtarin e ka pajisur me urtinë që u paraprin perceptimeve të jetës, duke i radhitur të njëpasnjëshme veprat: “Kur trazohet jeta” (poezi) - 2005, “Kurorë me ngjyra” (poezi) - 2006, “Qyteti që kërkon muzikë” (tregime) - 2008, “Gratë e poetëve” (poezi) - 2009, “Një ese për jetën” (kritikë letrare) - 2010, “Jeta më vjen si poezi” (poezi) - 2010, “Kur thinjet deti” (poezi të zgjedhura) - 2012, “Lumenjtë janë të vjetër” (poezi) – 2014. Botimi i fundit është libri që e sjellim para lexuesit edhe përmes këtij vështrimi letrar.     

Në këtë vepër, poezia pararendëse është “Dua të flas me ty Vlorë”, e cila e portretizon prejardhjen fisrore, vendin e bekuar, të quajtur - vendlindje! Vargu domethënës “Dua të flas me ty Vlorë” plotësohet me vargun “Të t’vi pranë përsëri me puthjen e memories”. E sa shumë mall ngërthen ky varg! Në këtë poezi, veçmas të bën përshtypje mendimi i Bertrand De Luvenel, shënuar poshtë titullit të poezisë “Është kapitalizëm, i dashur idiot. Një shoqëri e Deleve, krijon njëherazi një qeveri të Uqërve”. Një antitezë shumë e fuqishme kjo, me këtë ndërthurje vargjesh e thëniesh...?!

Përse një ndërlidhje e tillë, pyetemi?

Duke u ndalur në rrethanat e përgjithshme shoqërore, shpesh ndizen shkëndijëza dilemash dhe trazojnë pikëllime njerëzore, madje edhe të shpiejnë në polemika, më të thella sesa sipërfaqësore. Ndoshta, pikërisht këto dilema, do ta arsyetonin disi ndërlidhjen e tillë të poetit!

Duke iu referuar titullit përmbledhës të vëllimit, sidomos asociacionet që zgjon në ne simboli - lumi (lumenjtë), e gjejmë ndërlidhjen e frymëzimit me imazhologjinë, ku figuracioni artistik dhe eksplorimi mbi gjuhën (të pasur e të ndjeshme) të dërgojnë sinjale deshifrimesh përtej kësaj, diku në lashtësi, në zanafillë..., ku fjala si porosi qëndron mbi formën poetike. Pasqyrimi i hollësishëm i ngjarjeve, thellësia e mendimit dhe lidhshmëria jetike e formëson boshtin tematik atdhetar, që shtjellohet nga poezia në poezi, me seriozitet të mirëfilltë krijues.

Arqile Gjata, është nga ata shkrimtarë, brezi i të cilit e vuajti më së shumti ideologjinë komuniste, ndonëse sot, kur ai shkruan, ajo i reflekton “Nga memoria e largët” (50), duke aluduar në një kohë më të artë, ndonëse e largët (antikiteti) dhe pamjaftueshëm e njohur, siç shprehet në këto ngasje krijuse: “Nuk di kush ka lindur i pari në botën tonë,/as të vdekurin e parë... askush nuk e di./Të gjithë puthën njëri-tjetrin!” Mandej, po me atë intensitet të të shprehurit, vijon: “vendbanimi i të parit/ende nuk ka atdhe,/t’i falesha, t’i flisja me shpirtin tim!”. Megjithëse me ngjyrim pikëllues, autori synon tubimin e shqiptarëve rreth trungut kombëtar, që mallkimi të mos prekë askend e të mbetet jashtë këtyre rrënjëve. Kjo është bota e brengave që bart me vete poeti, për të mposhtur kohën që teksa rrjedh, fshin çdo gjë të paqëndrueshme para vetes. Prandaj, Gjata, kërkon unitet shqiptar rreth një trungu të paluhatshëm. Poeti në mërgim, më së shumti nga të gjithë e kupton këtë shqetësim, shqetësimin e shkapërderdhjes së fisit nëpër rrugët e përbotshme.     

Autori e bën transparente praninë e tij, gjë që edhe e tregon personalitetin letrar, në harmonizim me mendimet që i përvidhen nëpër damarët e gjakut, ndonëse metaforat nuk shërbejnë vetëm si forma artistike mbretëruese, por e kanë mprehtësinë e mjaftueshme sa ta drejtojnë lexuesin te objektivi, ku padyshim, fshihet mesazhi autorial. Ai mesazh derdhet si mendim i posaçëm, largpërçues dhe në realitet të ngulit perceptimin e diçkaje të brendshme në shpërthim të përçueshmërisë së atij mendimi jashtë konturave të personales. Herë-herë, brenda poezive të Gjatës, i ndesh vargjet hokku... dhe nxitesh për të zbërthyer thelbësoren e brendisë së tyre “Fusha e shahut varrezë e tmerrshme/me ushtarë e kuaj të bardhë” apo duke vijuar më tej “Nëpër kuadratet e shahut ka dhe trima.../fillojnë e vdesin në moshë të rinisë/e lënë pas kuadrate të përgjakur” (Kur luaj shah, 116). Në të vërtetë, historitë kombëtare janë të pranishme përmes kujtimesh, andaj një poet edhe vetëm me dy - tre vargje të shkurtëra, pa stërzgjatje vargëzimesh, e qartëson se ku aludon vargu i tij, ku të shpie mesazhi i poezisë. Në brendinë e poezisë së Gjatës, ka plot vargje që mund të qëndrojnë si të mëvetësishme, por gjithmonë me forcën përçuese të një ngjarjeje të tërë...

Sipas një zgjedhjeje metodologjike, formësore e ideprurëse, mbështetur mbi analogji idesh, del se lumi është rrjedha e jetës. Lumi, për cilindo poet, është nisma e periodizimit të ngjarjeve përmes vargjeve, që nënkupton se ama e pashterur dhe rrjedha e pandalur gjarpërojnë në përkalimet kohore si në kapërcyllin e shekujve. T’i afrohesh sa më pranë synimeve dhe ndjenjave të autorit, për lexuesin, është si të ribësh së jashtmi udhën e tij. Kjo ndërlidhje: autor - lexues, është mishërim i universalizmit tematik që dëshmojnë për formimin kulturor të poetit dhe objektet heterogjene që mundet të perceptohen dhe zbërthehen nga lexuesit. 

Në sajë të idesë, autori të shpie vëmendjen gjetkë, brenda filozofive që të nxisin njëlloj lidhjeje a filiacioni (bijësimi) për ndikimin nga lumenjtë dhe analizën logjiko-filozofike dhe atë teoriko-estetike, që është trajtuar nga shumë autorë. Kërkimet e lidhjeve, ngjashmërive ideore-tematike, afrisë dhe ndikimit, përkapen vetë me anë të universalizmit të njohjeve, etapave kohore, situatave..., gjithmonë në raport me përjetimin shpirtëror të poetit, sikur janë të pranishme “Në çdo stinë” (126).

Në vëllimin e Arqile Gjatës, vëmë re gjuhën e përzgjedhur e të begatshme (sintaksë të pasur e norma dialektore), ndërlidhjen e mitologjisë (ilire) dhe të tjera të antikitetit, krahasime ngjarjesh e figurash..., të cilat përmes një ndërthurjeje semantike, mbeten poezi mesazhesh të pranueshme e të rëndësishme. Poezitë, të zgjojnë kërshërinë e vazhdueshme për të kuptuar dhe njohur ndjesitë autoriale të përcjellura në formë vlerash letrare.

Lida Lazaj

Urime Prof. Zejnep! Nje shikim i thelle dhe inteligjent, ja shumefishon vlerat poezise, duke ja nxjerre ne pah edhe vlerat e kamufluara me qellim ose pa qellim nga poeti! Lumenjte jane te vjeter ndersa poeti rinjihet pambarimisht. Urime!

 

Etleva Zajmi Lilamani

Bukur profesoreshe ne shkrimin tuaj evidentohet nje poet me vlera qe percon mesazhe te rendesishme permes gjuhes artistike!

Shumë i respektuar zot.Gjata. Më vjen mirë per fjalët e mira dhe me kompetencë. Unë ju falenderoj nga zemra për të gjitha,si dhe ju përgëzoj për librin që më dërguat.Jam mirënjohës peŕgjithëmonë!Njëkohësisht ju uroj punë të mbarë e të suksesshme në rrugëtimin tuaj poetik!

Miqësisht,Zeqir Kadriu

Kur aestetika poetike pasurohet mes ditarëve të jetës

Dr Fatmir Terziu on 26/05/2016 08:31:00

Kur aestetika poetike pasurohet mes ditarëve të jetës edhe vetë fryma

poetike qaset nga ritmika, lirshmëria, bukuria e leximit. Në jo pak raste e

kam ndeshur këtë tek mjaft poetë “modestë”, tek mjaft të tjerë që

“alarmojnë” me fjalët dhe tek disa që “vrasin” ende pa dalë në

jetë një varg të quajtur ‘poezi’. Kjo vjen nga njohja dhe mosnjohja e

vetë jetës. Njohja e jetës nuk është thjesht lexim. Nuk është as

thjeshtësia e një togfjalëshi “por një koncept i gjerë dhe një proces

që nuk ka fund”. A mjafton kjo për poetin?

Duhen parë me kujdes se janë  tre momente që ndikojnë pa u ndjerë në thellësi të mesazhit poetik;

 Së pari, qëndrimi aktiv në procesin e njohjes së jetës, së dyti të njohë

jetën poeti, do të thotë të njohë edhe zhvillimin e kulturës artistike

bashkëkohore të shoqërisë, dhe së treti njohja dhe përcjellja e proceseve

dhe ndryshimve në kohë, hapësirë dhe vend. Mes kësaj triambule vetë jeta e

udhëheq poetin drejt aestetikës poetike, që pasurohet realisht dhe merr jetë

edhe nga takime të mirëorganizuara letraro-artistike.

Në një nga takimet e fundit letraro-artistike, që bëhen në mjedisin krijues

shqiptar në Greqi, (në fakt që i japin jetë vlerave dhe fateve të krijuesve

e më gjerë, duke mbushur hapësirën e zbrazur të përkujdesjes shtetërore)

poeti Arqile Gjata lexoi një poezi. Poezia e tij “Unë jam Ajo...” me një

përemër vetor “femëror”, pasoi dhe një përzgjedhje të kohëve të

fundit me një përkushtim të autorit nga e vetmja poete femër e viteve

1937–1945, Musine Kokalari, për të cilën (këtë të fundit), poeti Gjata u

përkujdes duke përzgjedhur: “T’isha një lule...” (M.Kokalari, Vepra e

parë, f, 95); “Anës detit” (Musine Kokalari, Vepra një, Shtëpia Botuese

“Geeer” Tiranë, 2009, f, 82.); “Në gji të nënës”, M. Kokalari,

Vepra e parë, f, 78.) etj.

Dhe mjedisi poetik me të cilin ai “komunikoi”

formoi një diskurs, tek i cili “Unë jam Ajo.../në çdo kohë e

freskët,/në qiejt e natyrës jam “sundimtare”,

kaloi jo pak vëmendje,  pasi prurja maskuline për një element femëror nga vargu i poetit shtoi tërësinë strukturore dhe me këtë rast shpotiti vëmendjen. Pse? Së apri jo se një poet shkruan për ndjesinë femërore, as dhe për të vënë në dukje karakteristikat e seksit tjetër nga kundërshti dhe aestetika të ndryshme, por nga një fakt që përbën një faktor didakt në poezinë e pjekur të Gjatës.

Dhe ky lidhet me fundin mashkullor të vargut dhe me atë feminin të tij. Fundi

mashkullor dhe fund femëror janë termat e përdorur në metrikë, studimi i

formës vargore. “Mashkullori mbaron”, ose përfundon në varg  i referohet

një linje që përfundon në një rrokje të theksuar dhe pse ajo ka qasje

femërore: “mos më thoni:/-Je e bukur!/Jam femër elegante/fryma ime është

buzëqeshje.” (Gjata, Unë jam Ajo...). “Feminine, duke i dhënë fund

feminin” është e kundërta e saj, duke e përshkruar një linjë që

përfundon në një rrokje stresvogël. Ky përkufizim është i aplikueshëm

në shumicën e rasteve, megjithatë, për një karakterizim më të rafinuar le

ta ndjekim këtë vazhdim të poezisë në fjalë:

 “Nuk lodhem nëpër

ëndërrimet e jetës,/puthjen e kam të kuqe, /e dua muzikën e seksit,/di të

falë përkëdheli...”

Kjo poezi, si edhe e cituam,  që u lexua në takimin

poetik shumë të sukseshëm, me pjesëmarrje të gjërë dhe me nivel shumë

të lartë artistik, sipas vetë autorit Arqile Vasil Gjata, përfundon kështu:

“Ju lutem, mos pëshpërisni:/-Je e marrë!” (Nga ditari i jetës)”.

Ky ditar jete ka kohë që merr jetë në formatin poetik të Gjatës, tek i cili

ka batica dhe zbatica të ndryshme poetike, por që në thelb e paraqesin një

emër krijuesi të lidhur me vetveten, me personalitetin e tij krijues. Kjo

përforcon leximin dhe rileximin e hershëm të poezisë së tij.

M’u desh mjaft kohë që të lexoja e rilexoja poetin Arqile Gjata. E pashë

poezinë e tij në ditët që lamë pas, muajt që ne u njohëm me poezinë e

tij, vitet që ai ia ka përkushtuar vargut dhe bukurisë së tij.

Në këtë  „udhëtim“  lexuesi të interesuar pashë dhe ndjeva mes  gjuhës, vargjeve,

mesazheve, edhe energjinë e tij të veçantë. Por ngula në mendje poetikën e

tij të mprehtë e të veçantë, ndoshta atë që mjaft të tjerë kërkojnë

ta kenë. Është një ‚poetikë‘ që del nga shpirti, nga ndjenja, nga të

gjitha anët e komponentit përbërës të shpirtit të tij të dhimbshëm,

përvuajtës.

Më së fundi rilexova ciklin e tij të hershëm, „Nata e Dhimbjes“ dhe

ri-fiksova sërrish këtë poet që flet qartë, që ka stilin, gjuhën dhe

vargun e tij tipik dhe tipologjik. Është një poet që krijon dhe lëvron

vargjet e lira, sepse ato janë të çliruara nga metri, dhe se natyra e

çiltër e tij është e tillë, e lirë, e çliruar nga gjetja dhe humbja e

kohës. Vargu i poezisë së tij në të shumtën e rasteve është i çliruar

nga ritmi i rregullt, por ka në thelb ritmin fjalë-mesazhier, është i

çliruar nga rima, por ka sensin e një të lexuari rrjedhshëm, me nge,

kuptueshëm.

Në poezinë e Arqile Gjatës, gjejmë muzikalitetin e një poezie me varg të

ndërlikuar që mbështetet në organizimin e njësive ritmike të rëndësishme

dhe në ritmin që organizon njësitë kuptimore dhe tingëllore. Mjafton të

lexosh ciklin e tij dhe të kuptosh këtë. Tek poezia „Fjalët“ e gjejmë

atë dukshëm. Tercina (strofa treshe) e tij flet qartë: „Kur fjalët bëhen

re të zeza,/e vijnë me pickama mbi dritaret e shpirtit,/ato bëhen gra të

përdala....“ Dhe po ta shohësh këtë poezi se është realizuar në

Athinë, natyrshëm e kupton edhe shpirtin e përdhimbur të poetit, shpirtin e

një krijuesi, që tashmë flet qartë dhe ka gjuhën e tij të vërtetë,

tipike, natyrshëm kalon kohën me të cilën ai flet në varg, harron moshën e

tij dhe menjëherë sjell parësisht atë që duhet dhe duket vërtet reale për

tu thënë me ndjenjën e leximit.

Me ndjenjën e leximit të poezisë së tij dhe me ndjenjën e një poezie, që

më ndjeu pashë se vargjet e tij janë një peshë e rëndësishme fjalësh,

që ashtu si atëherë kur u shfaqën në poezinë evropiane me emërtimin në

gjuhën franceze (ku dhe ka lindur) vers libre – varg i lirë. Këto vargje

lindën atëherë si shprehje e nevojshme e nevojës së brendshme të poetit si

një domosdoshmëri e strukturimit të përmbajtes, dhe tashmë në ciklin e

Gjatës kanë një arsye më shumë të lindin e fiksohen si të tilla, pasi ato

pasqyrojnë botën e tij të brendshme e të ndjeshme. Ky strukturim i tij në

poezi lidhet me poezinë moderne, që ushqehet pikërisht nga rrethana të

tilla.

Por këto shenja të tilla poetike, që shmangen nga tradita e vargëzimit i

gjejmë edhe në poezi të tjera të krijimtarisë së tij. Madje ato kanë

lidhje edhe me krijimtarinë e hershme poetike shqiptare që tentoi këtë

shmangje nga tradita e vargëzimit. Asdreni tek „Psallme murgu“ (1930)

krijoi dhe strukturoi në këtë mënyrë. Kadare krijoi „Llora“ dhe në

mënyrë perfekte realizoi një dukuri që tashmë duket e zakonshme në

poezinë e Gjatës.

Poezia „Llora“ e Kadaresë ka një ngjashmëri në  strukturë dhe në filozofinë e shprehjes me poezinë e Gjatës,

„Poetët e  Harlisur“:

 „Poetët e Harlisur/brigjeve të fjalës,/dhëndurë të poezisë

syshkruar,/mos ma prishni buzëqeshjen e varrit të nënës./Nga cepat e

vargjeve rrëshqasin lot dhe shpresë,/Jo copra litari për fjalën e

lirë...... »

Duke parë poezinë e Gjatës në kënd më të ngushtë, shikon edhe fuqinë e

personifimit të tij poetik, që krijohen në lidhje të ngushta me shpirtin e

tij, me ndjeshmërinë e tij. Janë ‘dhëndurë të poezisë syshkruar’,

thotë poeti për poetët, dhe poeti u vesh poezive metafora dhe fjalë

figurative si « syshkruara », këtyre gjërave pa shpirt, sikur ndjejnë dhe

janë tamam ajo plotësja e shpirtit dhe ndjenjës së poetit. 

Një tipar

tjetër dallues poetik i krijuar nën peshë emocionale është edhe elokucioni,

që ka të bëjë me zgjedhjen e fjalëve dhe vendosjen e tyre në varg, në

mënyrë të tillë që të ushtrojnë ndikim sa më të madh. Dhe këtu shihen

qartë, sidomos tek poezitë «Pagjumësia. », «Rrugëve të Fjalës», «E

shkriva moshën » siç janë shprehësia, qartësia, veçantia, pastërtia

gjuhësore, eleganca, veçantia ideale, harmonia etj.

Stilistika letrare e poezisë së Gjatës është një funksion i qartë dhe

një harmoni e nevojshme në lidhje me gjithë detajet e poetikës. Këtu mer

jetë poezia e tij dhe mbetet si një krijim ritmik i botës së tij të

brendshme e të ndjeshme.

Edgar Allan Poe thotë : «Poezia është krijimtari  ritmike e së bukurës në fjalë». Dhe këtë e kryen edhe poezia e këtij

poeti në shpirtdhimbje, por edhe në një ridimensionim aestetik të fjalës,

vargut, tërësisë së figurave me të cilat ai krijon në qetësinë e vet

modeste e të pasuruar nga ditaret e jetës.

Festim Liti

- PER NJE MIK E NJE POET -
(Shenime per vellimin poetik "LUMENJTE JANE TE VJETER"
te poetit Arqile Gjata.)

Po Arqile,te vjeter jane lumenjte,madje me te vjetrit,sepse kane lindur perpara gjallesave dhe qe me pas,me gurgullimen e tyre,here te qete,e here inatcore u bene bashkeudhetare te njerzimit,
sepse:
"Lumenjte rreshqasin,s;dine se ku fshihen,
kerkojne buzeqeshjen e rrjedhjeve!"
Kerkojne buzeqeshjen e rrjedhjeve.....Oh,c;figure e bukur poetike!
Jam i detyruar qe ne porten e kesaj metafore brilante,te bej nje paralelizem me ne emigrantet qe te permalluar,duke udhetuar me mendimet tona ne toka te huaja,i ngjajme pikerisht,lumenjve qe kerkojne buzeqeshjet e rrjedhjeve,neper vegime enderrimtare,brigjet e shndriteshme te atdheut te munguar.Pak dallgesim lozonjar te Adriatikut e Jonit,pak ajer te paster te bjeshkeve.
Kete ndjenje madhore te dashurise per vendlindjen dhe ne pergjithesi per memedheun,e ndjen shume edhe te poezia "Dua te flas me Vloren":
"Dua te flas me ty Vlore!
Po mendoj....
te ngjis shkallet e rivieres,
te t'vi prane perseri me puthjen e memorjes,
te peshtillem me eren e detit,
Syri i diellit te me shuaje mallin,
per femijet e lagjeve ku kam fjetur,
te mbytem me aromen e luleve te limonit....
Nje meditim sa i ndjere,aq i sinqerte,por edhe i qindisur artistikisht.....
Poezia e Arqile Gjates,eshte nje atllas gjeografik i mendimit njerzor,e shtrire ne te gjitha trevat si himne te verteta per ndjenja te panumerta qe e shoqerojne njeriun gjate stadeve te jetes.Elegante,shperthyese,rebele eshte poezia e Arqilese.Ai eshte nje stilist i perkore qe e gdhend vargun me merakun e nje mjeshtri axhustator.....
Nje teme qe e ka per zemer poeti yne eshte ajo e dashurise,sa unuversale aq edhe vetesore.Me mijera perkufizime nga poete e sociologe kam lexuar per ate ndjenje te vjeter sa bota,asnje nuk me ka ngjitur,madje i kam harruar,por "Dashuria eshte veper arti e shpirtit",si c'e perkufizon poeti,eshte mbreselenese qe permbledh mendimin e paster,mpleksur me mistiken filozofike:
"Te zgjodha ty,per tu krahasuar me jeten,jo rastesisht,
por nga trishtimi qe kishin rrugicat kur ti kaloje,
E ja....tani ajo jeton si veper arti krijuar nga shpirti jone!"
Poezia e Arqile Gjates ngerthen ne  gjymtyret e saj nje arsenal te pasur figurativ dhe leksikor,ku spikatin metaforat e goditura dhe krahasimet befasuese.Vargu i tij i lire eshte i zhdervjellet dhe elegant,gjithsesi,krijimtaria e tij,kerkon nje lexues te kulturuar e te specializuar qe e njeh dhe e dashuron letersine......
Poezia e Arqilese ka shume reminishenca me poete te njohur te shkuar e moderne,si nga Neruda,Lorka,Uitman,Migjeni etje.Nuk ka poete qe sadopak,te mos influencohen nga brezat e me parshem,gjithsesi,Arqilea eshte poet origjinal e i pa perseriteshem,eshte vetvetja.Te analizosh ne detaje kete poet do kohe dhe mund,e une jam kufizuar ne kete persiatje te shkurter analitike.Motivet dhe temat qe i perkushtohet poeti jane te larmishme,te paraqitura bukur,me nje gjuhe te pasur te standartit te shqipes letrare.
Mbresa me ka lene poezia "Koherat gri",qe evidenton me mjeshteri motive migjeniane:
"....me pamje te shemtuar nga uria duan te qeshin prane zjarrit....
te lene doreshkrimet neper gazetat e perdala me shprese te zgjohen
me duar te ngrohta.
E shumekush me ombrella te hapura mezi marrin fryme
nga kepucet e renda te mara nga muzeu i mjerimit...."
Mendime te mistifikuara ndene nje kurore mistike qe i ngjan nje apologjie per te sotmen dhe per te nesermen....
Natyrisht,jo shpesh here,poetet e meditimit dhe mendimit filozofik,te llojit te Arqile Gjates,duke u munduar te shprehin sa me ne thellesi argumentin mendesor,bien ne kurthin e nje konfuzioni dhe proliksiteti figurativ dhe stilistik qe e corodisin lexuesin.Poeti po humbi koherencen me veten e tij,pa dyshim,e ka humbur dhe me lexuesin.Ne krijime te vecanta,fatmiresisht,te pakta,miqesisht,ia kam vene ne dukje kete"semundje".Ai me ka mirekuptuar sepse Arqile Gjata nuk eshte vetem nje poet i spikatur,por edhe nje mik i mire.Gjithsesi,nga ai,edhe ne te ardhmen presim poezi dhe proze akoma me cilesore.
Klubi i shkrimtareve "Drita" ka privilegjin te kete ne gjirin e tij te tille kapacitete artistike qe e nderojne.Ata jane shume,por une do permend pak:Kryetarin e perkushtuar Nase Jani,Murat Alia,Noke Abileka,Myslym Maska,Kolec Traboini,e shume e shume te tjere ne Ballkan,Europe e pertej oqeanit,ne kontinentin e ri,deri ne Australine e larget.,pa dyshim edhe ne atdheun meme.Ata jane pasuri kombetare....
Larisa,tetor 2014

Tekst-linguistika si arsye diskursive e poetikës

02/08/2014 08:04:00 Fatmir Terziu

Fatmir Terziu  

Dy nga dhjetra poezitë që përmblidhen në vëllimin e ri poetik “Lumenjtë janë të vjetër” të poetit tashmë të njohur Arqile V. Gjata, “Ne, nuk ikëm...” dhe “Dua të t’kujtoj” na japin mundësinë të kuptojmë se tashmë poezia e këtij autori ka një sens më të gjerë, ka arritur të kapë sensin e komunikimit kulturor mes vargut. Një sens që arrihet nga dihama e saj metaforike, tërë arkitektura poetike, logjika, gjuha dhe figurativiteti. Në komunikimin kulturor botëror të sotëm është shumë e rëndësishme për të hyrë në dritare të tjera mes artit të fjalës dhe dritareve të kulturave. Prandaj, artikulimi poetik i gjuhës po bëhet rëndësi gjithnjë e më shumë dhe kjo është kuptuar se të për mësuar një artikulim të vlefshëm në gjuhën poetike është më shumë se të mësuarit e shkrimit vargor dhe kjo kërkon për të mësuar gjuhën poetike, tejet të vecantë e të domosdoshme në përdorimin e saj, në ligjërimin e saj. Gjuha poetike është e shprehur në diskursin e saj dhe diskursi është formuar në kontekstin e tij po aq sa edhe dhe konteksti është formuar edhe ai në tekst. Në ligjërimin e shkruar poetik, krijimet letrare paraqesin ligjërata dhe kontekste të ndryshme në stile të ndryshme të tekstit. Ata kanë një rol të rëndësishëm në mësimin e gjuhës poetike që ata të krijojnë për të përmirësuar të gjitha aftësitë gjuhësore të mirëfillta për të ndërtuar vepra me vlera poetike të qëndrueshme e më së shumti të jenë të pavarura nga varësja e madhe dhe e tendosur e ‘kostumeve’ poetike që lëvrohen sot në mjedise të ndryshme. Një rrugëtim i tillë poetik vlen jo thjesht për të shtuar vetëdijen gjuhësore por edhe duke futur gjuhën si një gjallesë në kontekstin e saj poetik me fjalorin e gjerë që ushqehet nga përditësia, kulturalizmi, akumulimi, marrëdhëniet jetike me kohërat dhe nga struktura komplekse.

Në mesin e krijimeve letrare, poezia e ka strukturën më komplekse, e cila buron nga stili i saj, që ka qëllim për të nënkuptuar. Si pasojë, poezia është kanali më i ngushtë ku gjuha poetike ka ndërtesën e vetë të vecantë të kulturalizmit.  Për këtë arsye, kjo anë përshkruese që bazohet tek vëllimi më i ri poetik i Arqile V. Gjatës, ka për qëllim të paraqesë karakteristikat dhe mënyrat e analizës së diskursit poetik që konsiderohen si të komplikuara dhe të pakuptueshme dhe të mundësojë lexuesit të flasin duke lexuar e mirëkuptuar të njëjtën gjuhë me poezinë që na sjell në këtë vëllim poeti Arqile V. Gjata. Në këtë drejtim, analiza diskursive bëhet dritë në poezi dhe faktor ndriçues në rrugët e errëta të poezive facebukiste, apo internetike, duke shkuar thellë përtej saj në agravitetin e gjuhës dhe të kuptimit të saj thelbësor. Analiza diskursive i përket gjuhës poetike më shumë se niveli i vargjeve, kështu që shkon përtej kufijve të synimeve për të arritur thelbin ose mesazhin e  fshehur nën sipërfaqe.

Diskursi poetik i këtij vëllimi të Arqile V. Gjatës  nuk ka ndonjë prerje të thellë nga llojet e tjera të diskursit letrar dhe poezia e tij në këtë prurje pasqyron karakteristikat e të dy diskurseve të shkruara dhe gojore. Prandaj, në këtë diskurs studimi analitik është aplikuar me kriteret tekst-linguistike. Në nivelin e sipërfaqes, ose të përgjithshmes poezia “Ne, nuk ikëm...” e këtij vëllimi është paraprirë nga një citat i Octavio Paz, që shtjellon se “Poezia lind nga dashuria për të rijetuar në vargje”. Ajo është e rrethuar nga karakteristikat tekst-linguistike, të tilla si kohezioni dhe ai i  gjuhës figurative, që është në fakt edhe mes një poetik-pajisje, të tilla si metaforë dhe epiteti, kështu që në këtë ndërthurje poetike kritereve tekst-linguistike kohezioni, koherenca, qëllimshmëria, pranueshmëria, informativiteti, situatiacioni dhe intertekstualiteti janë arsye të shpjegimeve poetike, duke na qartësuar paisjet poetike të tilla si imazhet, metaforat, krahasime, aliteracionet, personifikimet, rimën, përsëritjen, paradoksin, aluzionin dhe tonin poetik që janë prurë në këtë vëllim të jenë në gjendje për të trajtuar me një tekst poetik dhe të kuptojnë kuptimin e shtrirë të nënkuptuar nga shprehjet. Mjafton të ndalemi pak më hollësisht tek poezia e seleksionuar e Gjatës, “Ne nuk ikëm...”. Autori na shtjellon diskursin e rrethnajës me një apriori delikate të mjegullimit të gjërave: “ishte mjegull, dremiste moti” ku dicka e ndjeshme si e përafërt me diellin jashtë mjegullës na konfiguron se “unë qeshja me thashethemet e mjegullës,/ndërsa ti meditoje kohën duke vështruar retë,/si treteshin mbi kokat tona.” Këtu diskursi formëson arsyen e gjuhës së përdorur, kontekstualitetin e saj, dhe të gjithë formësimet vazhdojnë të flasin brenda kontekstit: “Ne përsëri nuk ikëm/dhe kur qielli u bë mermer./Si dy banorë të pa strehë/ngroheshim nga fryma jonë,/bëheshim këngë...” (Athinë, 3 Dhjetor 2012; A.Gjata nga vëllimi poetik që ka pak ditë që ka dal nga shtypi). Tek poezia tjetër “Dua të t’kujtoj” autori gjen forcën mes diskursit të paraqesë lidhjen e tij të komunikimit gjuhësor me anë të shqisave. Ai është i lidhur me arsyen e këtyre lëvizjeve dhe diskursi i tyre qartësohet që në leximin  e parë: “E dashur, eja!/Eja të shlodhemi livadheve të kujtimeve tona!/Më prit në Kodrën e Guackave/të ngremë balona si atëherë kur u dashuruam!/Po të pres në Anfiteatrin e çudirave,/atje ku flasin vetëm erërat/sa shumë u ngjaje bukurosheve të antikitetit!/E bukur ishte ajo ditë.../Emri yt sup më sup syve të jetës/të kujtohen trëndafilat!?”. Ajo që cituam më lart si një faktor plotësues i këtij diskursi është edhe përsëritja e rrjeshtave, fjalës dhe gjuhës ritmike si “Eja e dashur,/eja!/Tek shkëmbijtë e thinjur,/në qetësinë e natës, të puthemi/me detin,/të puthemi./Kur të bien gjethet e fundit.../në përshpirtjen e udhëtimit rrugëve të lotit/kujdes të kesh nga ret!/Eja në funeralin tim thjesht, me fustan veror/dhe pse do jetë e dhimbshme/ti, me buzët e kuqe do puthësh heshtjen.../Të pres, ti eja!”.

Analiza të tilla diskursive janë aplikuar në poezi të ngjashme të poetit Ted Hughes, me një ndryshim se në poezinë e tij poeti dhe analisti kanë kapur “Tragjedinë e mollës” në një kënd të ngjashëm me pasthirmën e poetit Gjata “Eja në funeralin tim thjesht, me fustan veror”, ose edhe në poezinë e Dylan Thomas, që sheh procesin e “një refuzimi për të vajtuar vdekjen, me zjarrin, me një fëmijë në Londër”, poezia e Yeats që sheh “Notimin e Bizantit”, “Kopshti” nga Ezra Pound, “Dënimi” nga Seamus Heaney, “Nga zonjusha Tiresias” nga Carol Ann Duffy, etj.,  që kanë diskursin në nivelin e sipërfaqes si një arsye tektonike për pajisjet kohezive dhe poetike me të cilat janë përshkruar mesazhet dhe struktura e thellë është arritur të plotësojë kalimin në koherencë të plotë. Në këtë aplikim të Gjatës, po aq me një ndërlidhje diskursive përshkruese vihet re se në nivel të diskursit poezia e këtij vëllimi, në një lëvizje më të pjekur se të parat, ka arritur të jetë më e lirë nga gjuha e ngjeshur, të flasë lirshëm dhe natyrisht mbulon tiparet e të dyja formave të shkruarit dhe diskursit oral nga leximi i saj. pra është e lexueshme, tërheqëse dhe simpatike në të shumtën e saj. Për më tepër, poezia e Gjatës duket që në koherencë në strukturën e saj, por ajo ende mund të ketë një unitet më kuptimplotë edhe në qoftë se koherenca e bën të ndërpleksur me gjëra që nuk ekzistojnë dhe të gjitha tiparet të mbesin të shtrirë në strukturë të thellë filozofike, mes derivatit kohë, hapësirë dhe vend, pra mund të shpjegohet me anë komplekse derivative me të gjitha normat gjuhësore.

Kjo vërehet tek disa poezi të autorit Gjata. Tek poezitë “E ndjeni luftën...?”;  “Misteriozët e asaj lagjeje...” dhe “Kujtesa e kujtimeve” kushtuar shoqes së vegjëlisë... autori ka një strukturë më të lirë dhe derivati kohë, hapësirë dhe vend është brenda një diskursi më të hapur. Tek e para kjo duket tek: “E ndjeni ...?/Gjithë sytë e kohës e kanë parë , të moçmen luftë./Të gjithë e urrejnë, ajo është  e rënd, ortek dëbore/jetimët e botës zemërgurë,  e vajtojnë...!/E kemi parë në lotët e nënave/e humnershme je o luftë/dhe flokët i ke flakëruese/në çdo çast mbetesh dridhërim e lavdi!/Po nuk u dogjë lufta/si do ta rindërtojmë fëmijërinë...?/Është për tu çuditur/se si ajo, e domosdoshmja e kurrorëzuara/varrëmihsja luftë nuk shteron kurrë!/Vërtetë...!? (Gjata: 5 Mars 2014). Tek “Misteriozët e asaj lagjeje...” ajo ndjehet në një lagje ku shtëpitë janë të trembura dhe nuk marrin frymë “u ngjajnë gjetheve të pemëve lagur nga shiu./Kopshti ka shumë porta të veshura me gjelbërim

ato hapen vetëm nga era! /Banorët e lagjes e bëjnë gjumin/në dhoma të drunjta, të parfumuara. (Gjata: Shkurt 28-2014). Dhe tek “Kujtesa e kujtimeve” kushtuar shoqes së vegjëlisë..., arsyeja shkon 60 vjet dritë më parë… në atë kohë kur “jetonim në moshën e fëmijërisë së virgjër/me sy e buzë pëshpërinim/jetonim në kohën e diellit,/tani/e duam dhe hënën!/Ishim fëmijë,/ndërtonim skena nëpër kasolle/si tek filmi “Arkadi Gajdar”,/mblidhnim pambuk e shkruanim hartime fantastike,/60 vite dritë të shkuara…/më pas u takuam në planetin e moshës së tretë./Pëlhura e tjerrur e kujtimeve të largëta/mbetur në krahët e harresës.../çuditshëm u ndje melodia e frymëmarrjes,/nga viset e veriut polar/ndriti një shkëndi/erdh e u bë tregimtare/kujtesa e kujtimeve rrjedh pikë...pikë! (Gjata: Shkurt 2014).

Sic shihet edhe nga këto shembuj, që në fakt janë dhe dhjetra të tjerë, poezia e Gjatës ka një udhë ku ana tekst-linguistike kohezioni, koherenca, qëllimshmëria, pranueshmëria, informativiteti, situatiacioni dhe intertekstualiteti janë arsye të shpjegimeve poetike, duke na qartësuar paisjet poetike të tilla si imazhet, metaforat, krahasimet, aliteracionet, personifikimet, rimën dhe tërë ato gjëra që ai si autor tashmë në rrugë të pjekur i gjen tek vargu i bardhë. Rruga poetike e Gjatës ka një dritë të hershme, të celur nga talenti, pasioni dhe diskursi i komunikimit, që ndjen dhe ndjehet në tërë dimensionin e ecurisë. Detyra është të kapet dhe zhvillohet edhe nga lexuesi, që natyrisht duhet ta ketë në duart e tij vëllimin e ri poetik “Lumenjtë janë të vjetër” të poetit tashmë të njohur Arqile V. Gjata.

Vangjush Ziko on 02/08/2014 19:26:18

Në radhë të parë uroj mikun dhe kolegun Arqile Gjata për këtë prurje të re në rrugën e tij krijuese dhe i uroj vëllimit të tij të ri "Lumenjtë janë të vjetër" që në rrugëtimin e tij drejt lexuesve, t'i blerojë shpirtrat e tyre.
Vëllimin nuk e kam lexuar, por, duke i besuar mjeshtërisë, erudicionit, thellësisë dhe pjekurisë së penës analizuese të studjuesit Fatmir Terziu, e ndjeva dhe e shijova esencën e tharmit të ri poetik të poetit, të lumit të poezisë së tij, e këtij "lumi poetik të vjetër", që vjen duke e thelluar edhe zgjeruar shtratin e vet.
Mendimi krijues ka nevojë jetike për analiza të tilla të thelluara dhe të shumanshme rreth filozofisë krijuese bashkëkohore në proces ripërtëritjeje të pandërprerë.

Kolegu i nderuar dhe i respektuar, Arqile,

I lexova me kujdes dhe me kënaqësi të gjitha poezitë.

Mbresa e parë është se krijimtaria jote poetike ka shkuar

drejt rritjes dhe konsolidimit te verbit tënd poetik.

Brendia e poezisë sate ka një diapazon mjaft të larmishëm:intim, shoqeror dhe filozofik.

Tematika shoqërore paraprihet nga tema patriotike, dashuria

për vendlindjen, tema shoqërore aktuale;

ndërsa tematika filozofike prek probleme të ekzistencës, të

jetës dhe të vdekjes;

lirika intime vërtitet rreth kujtimeve dhe çasteve konkrete,

me rrallë abstrakte, në pergjithësi per dashurinë apo femrën.

Kudo ndjehet fryma lirike dhe meditative, janë çaste, detaje të

jetës, kujtime të zbuluara dhe zberthyera në prizmin e përjetimit

lirik, pa rënë në përshkrime, jepet përjetimi i përshkuar, në

radhë të parë, nëpër zemrën e heroit lirik dhe pastaj nëpër filtrin

e arsyetimit logjik.

Kudo dhe kurdoherë mbetesh një poet lirik.

Lirizmi i poezisë sate ka (gjithnjë sipas gjykimit tim) një vel

romantik, në kuptimin më të mirë të fjalës dhe një sharm përrallor,

i përshkuar nga një ngazellim i brendshëm i cili çdo gjë e

jep nëpërmjet një gëzimi dhe mallëngjimi optimist ku ndjehen

shpesh edhe nota entusiazmi aspak rozë, përpiqesh të evidentosh

të bukurën duke e veshur edhe trishtimin me vellon e saj; je pra,

nje poet lirik optimist; stili yt (per mendimin tim) ec ne hulline

e stilit te Pablo Nerudes (edhe në temat intime edhe në ato shoqerore), stil që përfton ndjenjën e kënaqësisë të lexuesi, të relaksit.

Nuk po zgjatem dhe nuk po hyj ne detaje përsa i përket fjalorit poetik

I cili zotëron përdorimin me shije të epitetit dhe të metaforës dhe

atë që të vinte në dukje edhe Fatmir Terziu,te një mendimi dhe ndjenje që shkon

vertikalisht dhe jo horizontalisht, ka një diagramë meditative impulsive,

dinamike, gjë që është karakteristike e poezisë moderne, që e ka fillesen

që një shekull e më shumë më parë.

Sot, në poezinë e shekullit tonë po fryn një erë e re (për më mirë

apo për më keq, nuk e them dot) e poezisë postmoderniste, që

ka ne baze mosbesimin dhe mosaprovimin, kriticizmin, shpesh cinik,

që e ka shvleftësuar apo rivlerësuar arsenalin figurativ të poezisë

së modernizmit, duke futur,sidomos intertekstin historik, mitologjik,

e ka zëvendësuar metaforën (që është mbretëresha e poezisë moderniste) me metoniminë dhe entusiazmin me ironinë.

Këtë parantezë, i dashur Arqile, e hapa, sepse, duke qënë edhe vetë

simpatizant i poezisë moderne, kam filluar të lëkundem duke lexuar poezinë më të fundit të shekullit tonë dhe duke patur para sysh atë lexues të ri, nga mendimi

dhe botëkuptimi pragmatist, nga filozofia posrmoderniste e shekullit më mundon dilema e hapave që duhet të hedh mëtej në krijimtarinë time.

Por, sido që të jetë,çdo krijim i vërtetë romantik, klasik, modernist mbetet

me vlera të padiskutueshme artistike dhe estetike në çdo kohë.

Të falenderoj, Arqile, për kënaqësine që më dhanë krijimet e tua të bukura poetike dhe të uroj suksese të reja dhe frymëzim të pashterur!

Miqësisht Vangjush Ziko

Nga ILIRIAN  ALI

Pershendetje i nderuar Arqile! Ju falem nderit per librin me poezi ."Lumenjte jane te vjeter" E lexova me nje fryme . Poezite me pelqyen , jane te ndiera , me emocion dhe te sinqerta .Ju keni krijuar tashme individualitetin tuaj ne Poezi dhe kjo fal mjeshterise tuaj , jetes tuaj .Ju keni rrokur ne krijimtarine tuaj nje panorame ,nje pejsazh te jetes suaj te perditeshme dhe e percillni ate sh bukur ,sh thjesh ,me shume figuracion dhe metafora kur do te flasesh me "Gushe bardhe valez Deti",apo "kur Jetes ti veshesh fustan nuserie" ,"munde te flasesh me Vloren" , edhe me "vargjet prej guri" etj etj qe jane poezi te goditura dhe me sh dashuri ,per mua . Por mbi te gjitha , edhe me sh emocion ,si nje usta i vertet i qendisjes se mendimit edhe te vargut.Urime Miku im dhe paci gjithmon suksese ne krijimtarine tuaj.Me respekt Ilirian

08-25 10:56.MD

-Raimonda Moisiu

 Urime e Suksese poetit!

 Bota poetike e poetit Arqile Gjata konsiston në vizionin , shpirtëror, real e virtual të ekzistencës humane, e arësyeshme brënda përmbajtjes gjenetike të burrit, nëpërmjet gjërave që ai mëson nga tradita e besimi, hapësira e koha, në të cilën ai ka ndërtuar krijimtarinë e tij.Eksperiencat jetësore dhe përkushtimi krijues me të si ciltërsia e ndjenjave, humbja, dhimbja, vetmija, dashuria, shpresa, intimiteti, ngazëllimi apo enthusiazmi-do të jetë me vënd të them - se këto sentimente të jetës, -poeti i ndjen të nevojëshme t’u japë zë duke I hedhur në poezi. Poezia e poetit Gjata është rrëfyese, -jo abstrakte-ajo del nga realiteti aktual I botës që jetojmë dhe thjeshtësia e jetës së përditshme. R.MOISIU

-Shpresa Fundo Gjergji

Urime, gjithshka eshte shkruar nga Prof. Ziko, jane te verteta Z. Arqile, ju i meritoni plotesisht, poezia juaj ka pesuar nje hop cilesor duke treguar boten e madhe, formen, ritmin, kompleksitetin e saj domethenes, te cilat e bejne lexuesin sa te kenaqur dhe kureshtare, te qeshe dhe te qaje njekohesisht, sepse brenda vargut edhe lumturohesh edhe e ndjen majen therese kur godet me teknik dhe mjeshteri shpirti e poeti, Fjala,gjuha ka peshen e vet dhe si e tille ju si poet e perdorni mjaft mire.E pra, Urime edhe njehere.

Myrteza Mara

 Nje analize kritike profesionale qe eshte me shume se nje vleresim letrar. Ne kete vellim poetik duket jo vetem puna dhe djersa, por edhe kualiteti i admiurueshem! Urime miku im dhe suksese!

Sylejman Qyqalla

 Kur të vlerëson një Vangjush Ziko i madh,nuk ka asnjë dyshim se te ti,o mik Arqile,keni një kapital të kulturës artistike e shprehur në vargje.Gëzohem kur dikush nuk harron njerëzit me vlerë,siç je ti,o miku im Arqile;pa asnjë mëdyshje,kam shumë nderime për ty!Të paçim sa malet,o pasuria jonë kombëtare!

POETI QË TË BEFASON...

  

I dashur miku im Arqile Gjata!

Siç dhe e kemi jetuar, unë e kam ndjekur hap pas hapi krijimtarinë tuaj në përgjithësi, por në veçanti të këtij vëllimi poetik, pasi mora përsipër përgjegjësinë të jem dhe në rolin e redaktorit.

Së fundmi, lexova me shumë vëmëndje gjithë librin poetik që ke përgatitur për botim me titull “Lumenjtë janë të vjetër”.

Vet titulli është një gjetje interesante ku fantazia krijuese do ta ndjek tër ngrehinën poetike të këtij vëllimi.

Me shumë sinqeritet deklaroj se më ke befasuar për mënyrat e kompozimit dhe origjinalitetin e poezive në këtë vëllim poetik, që ngjitet në shkallën më të lartë cilësore e i gjashtë si vëllim më vete me poezi.

Kemi biseduar shumë herë për poezinë tënde. Në këtë libër ke përpjekje të mrekullueshme dhe unë besoj se ia ke arritur qëllimit për të na dhënë një poezi bashkëkohore qytetare, kryesisht meditative, por dhe me nuanca të forta lirike. Unë mendoj se poezia tënde flet me një gjuhë letrare shumë të pastër dhe korekte, kryesisht predominon MENDIMI. Është fakt se...në këtë libër ka një hapsirë të gjërë tematike, dhe ajo që është më e rëndësishmja dhe duhet veçuar si vlerë estetke është dukuria se: Poezitë janë trajtuar mjaft bukur, me elegancë dhe artistikisht shumë të arritura! Më bënë të them:-Poeti nuk ka moshë dhe as kohë...Në këtë libër më dukesh tridhjetëvjeçar!

Duke përfunduar dua t’ju rikujtoj mendimin e Dr.Fatmir Terziut, se Gjata padyshim është një poet i mirëfilltë, një mjeshtër vargu, një prurës i këndshëm e merakli i fjalës së bukur artistike. Gjithashtu të risjell në vëmendje të lexuesit profecinë e kolegut dhe mikut tim Novruz Abilekaj që thekson: “Nuk ndodh asnjë çudi sikur ta shohim nesër në majat më të larta, atje ku shpatojnë vetëtimat poetin Arqile Gjata!”

                   Urime, përqafime!

                     Myslim Maska

Athinë  Tre Qershor 2014

Musa Jupolli
Takimi im me Arqile Gjatën !

Një meso burrë, në fytyrën e të cilit lexohet etje për njohje në takimin që pata në Koblenz të Gjermanisë i Nëntorit të 2013 -tës .
Atipik, i përgjegjshëm në kohë që e zotëron, n'atë pamje urtësie me shikim të mpreht. Gjatë bisedës duket se dominon bindshëm puna nën ndikim të penës së vet, kulturë e filozofisë poetike, ashtu si në letrat, në shkrimet e tij, një mik, një vizionar i gjuhës së bukur shqipe, vargjet e të cilit janë ushqyese për shpirtin, shpirt ngrohtësie, asnjëherë nuk harronte duke më thënë : “Fatmir Terziu është miku im »..., fjalë ëmbëltyrë n'atë respekt për mikun e vet, poetin tonë kombëtar !
Me Arqile Gjatën i ramë rreth e rrotull Atdheut duke e mveshur me rrobën më të bukur t'artit, sytë i shkëlqenin si rreze Hëne mbi liqen, melankoli të mërgimtarit të vargjeve me ngjyra të këtij shekulli të shkencës, poet e piktor, simbolist e romantik n'fole e pa rregullt ku ndihen dhimbjet shqiptare. Jeta e mergimtarit e vetmuar nga se shpirti është në vazhdimësi n' udhëtim në çdo pore t' Atdheut për frymëzim, çka në vargje të mia e konfirmon poezia e Arqil Gjatës, skena idilike në aromë të tokave arbërore, larë shpesh me lotin e Çamërisë, bumet e zemrës së Dardanisë, Historia e Shqipërisë.
Shpirti n' artin e Arqile Gjatës është shkrirë në vargje, tablo e jetës, amblemë e bashkëkohorës !

Përshëndetje mik !  musajupolli@paris 14/12/2013

Dy fjalë përcjellëse për poezinë e Arqile Gjatës

Kur dikush shkruan në moshë tepër të re, ia lexojnë vargjet me mosbesim dhe duhet të kalojnë vite ta quajnë poet. Kur dikush tjetër fillon në moshë të madhe të hedhë vargje në letër, përsëri ia lexojnë vargjet me mosbesim dhe i thonë se i kanë kaluar vitet për t’u quajtur poet. A ka moshë krijimtaria?

Shumë figura të shquara të letërsisë botërore, pyetjes “përse shkruan?”, i përgjigjen në mënyra krejtësisht të ndryshme. Disa e quajnë sëmundje, të tjerët ethe apo virus, disa shkruajnë sepse nuk mund të rrinë dot pa shkruar, ndonjë e quan letërsinë tempull të shenjtë ku falet e nëpërmjet tempullit të saj rrëfehet... Sidoqoftë të shkruash është gjë e bukur... Nuk përcakton dot moshë si në sporte.

Edhe A. Gjata shkruan sepse e ndjen së brendshmi poezinë e jetës, e cila e thërret ta regjistrojë në letër, thirrje që ndoshta e ka ndjerë që në të ri, por rrethana të tjera nuk e kanë lejuar t’i përgjigjet. Duke lexuar këtë libër të tij, dua ta përshëndes për ndjeshmërinë poetike e cila dëshmohet nëpër

vargje të tillë, të cilët vërtetë të emocionojnë e të bëjnë të mendosh: Ringjallja lakmon/ dashurinë e humbur dikur”... ose “/ do të jem legjendë ose qytet i braktisur.- te poezia “Në vitin 3942”.

Po kështu  ndjeshmëria thellësisht njerëzore shprehet bukur artistikisht te poezia “Varri i peshkatarit”: “Peshq me sy të përlotur/ shoqërojnë kortezhin nënujor/ të peshkatarit.

Duke i mbyllur këto dy fjalë për librin e ri të Arqilesë, do t’i uroja atij që në të ardhmen të kishte sa më shumë vargje të tillë, si te poezia “Në orën shtatë të mbrëmjes”:

Në orën shtatë të mbrëmjes/ ngjitin shkallët portretet.

Nga Fatmir Terziu

Arqile Gjata para disa ditësh në prag të ditëlindjes së tij rrëmoi në arkivat e tij letrare dhe na solli edhe ditëlindjen poetike të tij me një poezi të krijuar aty nga vitet 1966-të. Poezia “Shqerka” na sjell mes vetë vargjeve të saj këtë ditëlindje poetike në një prag me Ditëlindjen fizike të poetit. Kjo poezi citon:
        Shqerka

“Shqerka mbetur aty,

           si më parë

           në një fletore.

                             E bukur  si një lule,

                             me fustan të bardhë.

                             E mallëngjyer

                             i gëzohej vështrimeve...

        Luleshqerka me sy të njomë

        si deti,

        e buzë qumështor,

        nxitonte...

        me gjoksin rritur nëpër ëndërra.

                          Sytë e saj luanin me ngjyrat

                          e dëshirave

                          dhe ca rënkime nxirte dita-ditës.

      Shqerka,

      si era e detit, iku,

         e larguan....!

Nga koha kur  Arqile Gjata e ka shkruar këtë poezi në Selenicë-Vlorë, pra e ka shkruar më 1966-en dhe përpunuar këto dite që po qëndron në Vlorë, pas një rikthimi nga emigrimi në Greqi, përbën një fakt real në rrugën e hershme të poetit, por me shumë domethënie në rrugën e tij të gjatë e të pjekur. Kjo poezi është një pikëtakim malli me njeriun e mirë, familjarin, poetin që sjell gjithmonë freski rinore në moshë të tendosur jete. Të takosh Arqile Gjatën, natyrshëm është njerëzore. Takon një njeri me vyrtyte, me moral, ndjenjë, arsye dhe dashuri njerëzore. Një njeri që mbart mbi supe e rrudha amfiteatrin gjigant të një jete me potere, zgrima e ndukje të tëra transformuese. Por, ke takuar Njeriun. Të takosh poetin Gjata është kërkesë. Është jashtë çdo plani, jashtë çdo lidhjeje tjetër, se është Poezia. Është poezia e tij që vjen në kohën e duhur, e pjekur dhe jo e ‘zhuzhatur’. Para disa ditësh ja ç’më shkruante ai edhe pse konfidenciale unë mendova se për poetin duhet pak ‘publik’. Duhet pak ajër dhe liri edhe në ‘konfidencialitet’! Dhe konfidencialja në fakt është vetë vyrtyty që e ndjek Njeriun e pastër Arqile dhe Poetin e mençur, Gjata: “Kur vendosa që të shkruaj poezi, kërkova dhe i thashë vetes, të kem në vëmendje këto kushte parasysh:
1-Për moshën që kam dhe për atë përvojë të domosdoshme të përfituar nga koha, jam munduar të mos përsërisë atë që kanë thënë të tjerët, por duke pasur gjykimin e mendimin tim poetik të ndryshëm nga të tjerët.
2- Jam munduar që poezinë time mos ta reduktoj vetëm tek mesazhet që mund të përcjell, por dhe të krijoj një realitet poetik, që sigurisht sot, apo nesër do më gjykojnë.
3-Gjithashtu kam pasur shumë parasysh mendimin e Nekrasovit të madh kur thotë: ‘’Poet mund të mos jesh, por qytetar duhet të jesh’’...”
Kështu në prag të aritmetikës që numëron vitet e tij, vitet dhe vargjet e djersshme poetike dhe jo thjesht vargore, kjo aritmetike që shënon së shpejti 70-të, duket se është në një cep të flortë rinor ku vitet kapërcehen lehtë dhe sfidojnë elementaren e një aritmetike tip gozhde në jetë. Në hapësirën e kësaj metafizike, poezia e tij është më shumë se ‘refleksion në prag të ditëlindjes’ të cilën ne do ta shpalosim pak më herët, duke thyer edhe një zakon të festimit dhe urimit të saj në ditën dhe datën e duhur, por të rikujtimit të saj logjik në një kohë që duhet të mbetet pak më gjatë mes nesh, të paktën në ditët që gjallojnë me poetin e poezinë e tij. Arqileja, ky poet që ka vënë gjrmët e tij me poezi në mjediset letrare shqiptare, shprehet:  ‘’Krijimtaria poetike i përngjan asaj vijës së horizontit, të cilës sa më shumë i afrohesh, aq më shumë ne (krijuesit) i jemi larg saj.’’ Me këtë dua të them thotë Gjata, se, unë jam një gjethe në një pyll të pafund të poezisë. Por, kjo ‘gjethe’ më duket se meriton më shumë se sa një ‘rrap’ që ka mbetur vitesh e vitesh në një korrije me lëvdata të urdhëruara. Arqile Gjata, poeti vlonjat tashmë me emrin e tij në letrat shqipe, edhe kështu si një ‘gjethe’ me tërë funksionin e saj të pastrimit të CO2 –shit dhe të prodhimit të O2 të pastër poetik natyrisht meriton më shumë. Më shumë në këtë ditëlindje të tij të 70-të! Me kwtw rast nw kwtw ditwlindje tw dyfishtw tw poetit po sjellim pwr lexuesin gjithë poezitë e shkruara nga poeti në harkun kohor Janar 2011 deri më datën 5 Qershor 2011. Të gjitha janë të shkruara në Athinë dhe këto janë shumica dhe një pjesë në Vlorë.

Tredimesionaliteti i poezisë  së A.Gjatës

... Me këto vargje:

” Të shikosh dëborën

 dhe erën kaq afër nëpër fshat e t’i ledhatosh me duar cung”

Je në atë lartësi që prek Majat e Poezisë Shqiptare.

*

Gjata është një poet i fjalës së natyrshme. Një poet që meriton, respekt, përkushtim dhe impenjim për ta lexuar.

Ai është jo thjesht një zë poetik. ËSHTË një POET i MIRËFORMUAR.

*

Tri veçori pikasen lehtë teksa lexon poezitë e A. Gjatës. Poezi që ndërtohen mes një itinerari  logjik të mendjes, gatesë elokuente të shpirtit dhe paraqitjes estetike...

Gjata pa dyshim është një poet i mirëfilltë, një mjeshtër vargu, një prurës i këndshëm e merakli i fjalës së bukur artistike.

...Të tre veçoritë në poezinë e A.Gjatës, nuk janë rastësi, apo një krijimtari e ngjeshur dhe e rëndomtë, por një logjikë tredimensionale që duhet vënë në interes të vëmendjes kritike. Duhet respektuar si poezi me vlerat e saja në rritje.

Fatmir Terziu

                          N. Abilekaj on 20/10/2011 12:52:59

Këto poezi mund të nderojnë çdo emër, sado të ndriçuar, midis poetëve.

Përparim Hysi on 20/10/2011 16:07:40

Poezitë e Arqile Gjatës,këtë radhë,sikur kanë vënë "flatra",dhe sikur janë shkruar nga një dorë"qiellore".

Xhavit Gasa on 20/10/2011 16:53:55

Urime z Gjata, faleminderit per keto emocine qe na dhuron me poezite tuaja te mrekullueshme.

lidalazaj on 22/10/2011 10:24:31

Kur fantazise i vijne ne ndihme krahasime, metafora, figura kaq elegante, lind kjo krijese e quajtur poezi. Kjo krijese"i del duarsh" krijuesit, dhe Flirton me cilindo qe e çmon. Faleminderit, mik! Krijo, krijo, kemi shume nevoje per poezi

Mentor Thaqi

        Perla poetike dhe kjo dyfishonë vlerën kur vjen nga mërgata.

       Arqile Gjata ka kohë që është emër i dëshmuar në majat e poetikës tonë.

      Ai ka pushtuar zemrat artdashëse të lexuesve masiv Shqiptarë. Pata         kënaqësinë e madhe të rifreskoja shpirtin dhe trurin me vargje brilante.

Alush Avduli

.Poezia e Arqilesë është si melodia e bukur që na vjen para natës së thellë. Poezia e tij - fllad përkëdhelës që shfleton ditarin e zemrës e cila trokon drejt artit

Fatime Kulli

“Të shikosh dëborën dhe erën kaq afër nëpër fshat e ti ledhatosh me duar cung

Në këto vise të veriut rrezikon të trembesh nga ulërima e egërsirave që si muzikë pop bredhërijnë nëpër fshat.”

Mjafton të analizosh këto vargje dhe gjen të gjithë elementët e një poezie të mirë,

e një poezie metaforike e filozofike.

                          22-12-2009

 Prof.Dr Zeqir Kadria (Shkup)

Z.Arqile !

Janë të rallë ata njerëz që unë i çmoj!

Por njëri nga atë je ti. Këtë nuk ta them që të bëj qejfin, po ti e meriton.

Nga ato që pash e lexova.

Je i mrekullueshëm!::

Cikli i fundit...(cikli poetik i Nëntorit) më bëri të mendoj e të gjykoj se e ardhmja yte do jetë me perspektivë.

Petraq Kote

Je në qiell i dashur Arqile,

Je dhe diell i dashur Arqile.

Dhe erë,

Je dhe pyll,

Je dhe pemë e vetmuar,

Je dhe fjalë e hidhur!

                          30 Nëtor 2010

Beatriçe Balliu

E lexova librin tënd me poezi Arqile dhe ishte një suprizë e bukur për mua, të gjej në vargje aq shumë dëshira njerëzore e gati rinore, që më bëjnë të mendoj, se poezia për ty është diçka shumë e rëndësishme. Të krijohet përshtypja se je në miqësi të vjetër me të dhe komunikon lirshëm e me sinqeritet. Në një poezi shkruan se ‘’lëkundesh në shtratin e shpresës, por unë mendoj se ti më tepër’’sulmon kështellën e kohës drejt majave, ku do arrish’’

               Nëntor 2010 -Elbasan

Iliriana Sulkuqi

 Librin tuaj (të A. Gjatës) e lexova me një frymë... shumë nga poezitë i kisha lexuar ... dhe më kishin lënë mbresa për gjetjet dhe stilin tuaj të veçantë ... Kam hedhur diçka në letër që e kam titulluar “Ah, sikur të isha gruaja e poetit ...! 

 Koço Mërtiri (Kosta)

 ... në qoftë se në poezi ka Ben Xhohsi e Karl Luis, Arqile Gjata në mes të rrugës realizon një sprint të fuqishëm, iu afrohet atyre që udhëheqin garën.

                         28 Mars 2010

 Luan Xhuli 

...”Dikush, e ngriti në krah deri te frymëmarrja që i përgjigjej peshës së tij të lodhur...”

 Një poetizim sa metaforik, aq meditativ dhe filozofik... një frymëmarrje.

Poeti, që di të zgjedh ozonin poetik mes atmosferës krijuese.

... Arqilea, di të magazinojë të tilla frymëzime!

                               27-12-2009

Odise Goro

A. Gjata ndihet poet i ditëve të sotme dhe si i tillë, ai nuk pranon të mbetet në kohërat e shkuara poetike. Veten e mbanë rob të ndryshimeve të vazhdueshme...

Gazeta “Tribuna” Janar 2010

Raimonda Moisiu

 Te poezia “Gratë e poetëve ... poeti Gjata ka dhënë gjithë esencën e një krijimi, i cili përmban në brendësi cilësinë e të gjitha krahasimeve dhe shoqërimet, që krijojnë botën e poetëve, që sjellin frymëzimet e tyre

                                       Shtator 2009 (Fjala e Lirë)

 Roland Gjoza

I uroj sukses të mëtejshme mikut tonë (Arqile Gjatës) për poezitë e veçanta që shkruan, për atë vështrim metaforik të botës, për  vështrimet meditativo-lirike me një ngjyrim të spikatur ....

 Spiro Xhavara 

... në krijimtarinë e Arqile Gjatës impulsivi i talentit pas akumulimit të gjatë ndër vite është i dukshëm.

 ... ka një këndvështrim të vetin në ambientin krijues apo vizual që e rrethon.

                          02-04-2010

Thanas Boçi

Vëllimi poetik”Gratë e poetëve” i Arqile Gjatës përshkohet nga metafora e kujtesës që konverton në një entusiazëm tepër rinor e romantik që burojnë nga dallgët e shpirtit dhe bjerrin fuqinë e tyre deri sa shuhen ngadalë-ngadalë

si puhiza të lehta.

     Dhjetor 2009 “Fjala e Lirë”

 Thodhori Baba 

Autori (A. Gjata) di të përdorë figuracionin letrar. Ai di njëkohësisht të gërshetoj vargun metrik, me atë të lirë, apo ta thyej pa humbur muzikalitetin...

     Gazeta “Tribuna” 26 Shtator 2008

 

  Gëzim Uruçi

I nderuar Arqile!

Ju lexova me shumë endje i dashtun mik!

Keni bërë goxha punë të arrirë, që më kënaqën.

...gjeta shpirtin tuaj elokuent dhe plotë figura e fantazi poetike të cilat po i jetoj dhe tek libri juaj që më dhuruat ‘’Gratë e Poetëve’’, jeni realist, emocionues e plotë energji, si tek ‘’Valsi i Diellit’’

Vullnet Mato

 ... Në vargjet e tu ndjenjat pleksen bukur me element të natyrës dhe detaje të gjetura me kujdes, të cilat shprehin nëntekstin e tyre në harmoni me fjalën e fuqishme poetike

... Je një poet i pjekur, që e kërkon të bukurën gjithandej dhe e stolis mirë brenda vargjeve.

13-3-2010

GËZUAR DITËLINDJEN DHE NGA HERA PAÇ POEZI

MIKU IM ARQILE GJATA

Edhe pse e njoha vonë Arqile Gjatën u ndjeva me fat që e takova...Se është poet i vërtetë dhe aspak mburravec si tufa e hiçëve, ose  gumenëve, siç i quaj unë.

I thjeshtë dhe i qetë erdhi një ditë në barin tim dhe dikush ma prezantoi ftohtë...kur lexova edhe moshën e tij, e besova atë tjetrin...

Veç në njohjen tonë të parë mora shumë përshtypje të mira, sepse Arqileja fliste pak dhe skuqej si çupëlinë e paputhur kur ai fliste për poezinë.

Nuk e ke të vështirë, o poet dhe ti o lexues me mençuri e shije, që pasi t’a lexosh A.Gjatën, me vete të pëshpëritësh;’’Ky qenka  poet i vërtetë, pa poza e artifice, pa deklarata, që mburkat i tremb me shkop në dorë.’’

Unë e di...që tek shkallët e Olimpit janë rreshtuar ata, që janë gati të hedhin edhe bomba që t’i ‘’shtrijnë’’ të gjithë përtokë, ose si kaptera të keq, t’i vënë poetët në radhë, apo resht. Hiçërit rinë në tufa dhe të nxjerrin sytë po tu prekësh njërin prej tyre. Çdo poet i vërtetë do të ndihet i pikëlluar me çka po ngjet në këtë vend  me poezinë dhe poetët. Këtë pikëllim e ka dhe miku im i ri dhe i vjetër Gjata, e shprehur në poezinë e tij.

‘’...Shkruaj o poet, se edhe në këtë vend do vijnë kohë të tjera, kur gumenët do të ikin...tutje thatësirës dhe gërxheve!’’

Poetëve nuk u vë dot numra mbi bluza, kështu që, si edhe unë e të tjerë poet vlonjat, nuk kemi numra në Odën e poezisë. Vetëm se një gjë është e qartë; Arqileja është në këtë ODË dhe ka bukurinë e vetë e do ta ketë në breza, sepse kush ka poezi të shprehur e të stilizuar, ai ka pasuri  të pavlerësuar.

Poezia e vërtetë nuk mbulohet, sepse ajo e ka kokën lartë, nga bukuria e sajë marrin gjelbërim e jetë kodrat dhe vendet.

Të falënderoj Arqile, që shkruan bukur edhe për mua...! Jetë të gjata dhe suksese në krijimtari!

Nga Xhemil Lato

                       Vlorë më 16-6 2011 

Shpirtdhimbja e poetit që krijon

bukurinë në fjalë

Nga   Fatmir Terziu

Mu deshën pak kohë që të lexoja poetin Arqile Gjata . E pashë poezin e tij në vite

pashë edhe energjinë e tij të veçantë . Është një poetikë që delnga shpirti, nga ndjenja,

nga të gjitha anët e komponentit përbërës të shpirtit të tij të dhimbshëm, përvuajtës .

Mësë fundi rilexova ciklin më të ri të tij, ‘’Nata e dhimbjes’’ dhe fiksova sërish këtë poet

që flet qartë, që ka stilin, gjuhën dhe vargun e tij . Është një poet që krijon dhe

lëvron vargjet e lira, sepse ato janë të çliruara nga metri, dhe pse natyra e çiltër e tij

është e tillë, e lirë, e çliruar nga gjetja dhe humbja e kohës , Vargu i poezisë

së tij në tëshumtën e rasteve është i çliruar nga ritmi i regulltë, por ka në thelb

ritmin fjalëmesazhier, është i çliruar nga rima, por ka sensin e një të lexuari të

rrjedhshëm, me nge, kuptueshëm . Në poezinë e Gjatës, gjejmë muzikalitetin e një

poezie me varg të ndërlikuar që mbështetet në organizimin e njësive ritmike të

rëndësishme dhe në ritmin që organizon njësitë kuptimore dhe tingëllore .

Mjafton të lexosh ciklin e tij të fundit dhe të kuptosh këtë . Tek poezia ‘’ Fjalët’’

e gjejmë atë dukshëm . Tercina( strofa treshe) e tij flet qartë .

‘’ Kur fjalët bëhen re të zeza,

e vijnë me pickima mbi dritaret e shpirtit,

ato bëhen gra të përdala…’’

Dhe po ta shohësh këtë poezi se është realizuar në Athinë më 8-11-2008 ora 20 ;40,

Natyrshëm e kupton edhe shpirtin e përdhimbur të potit, shpirtin e një krijuesi që

tashmë flet qartë dhe ka gjuhën e tij të vërtet, tipike . Me ndjenjën e leximit të

poezisë së tij dhe me ndjenjën e një poezie që më ndjeu pash se vargjet e tij

janë një peshë e rëndësishme fjalësh që ashtu si atëhere kur u shfaqën në poezinë

evropiane me emërtimin në gjuhën franceze( ku dhe ka lindur) verslibre-varg i lirë .

Këto vargje lindën atëhere si shprehje e nevojs së bredëshme të poetit,

si domosdoshmëri e srukturimit të përmbajtes, dhe tashmë në ciklin e Gjatës

kanë një arsye më shumë të lindin dhe të fiksohen si të tilla, pasi ato pasqyrojnë

botën e tij të brendëshme e të ndjeshme . Ky strukturim i tij në poezi lidhet me

poezinë moderne, që ushqehet pikërisht nga rrethana të tilla .

Por këto shenja të tilla poetike, që shmangen nga tradita e vargëzimit i

gjejmë edhe në poezi të tjera të këtij cikli dhe të krijimtarisë së tij .

Madje ato kanë lidhje

me krijimtarin e hershme poetike shqiptare që tentoj këtë shmangje nga

tradita e vargëzimit . Asdreni te ‘’Psallme murgu ‘’(1930) krijoj dhe strukturoj

në këtë mënyrë  . Kadare krijoj ‘’Llora’’ dhe në mënyrë prefekte realizoi një

dukuri që tashmë duket e zakonshme në poezinë e Gjatës . Poezia ‘’Llora’’

e Kadares ka ngjashmëri në strukturë dhe në filozofinë e shprehjes

 me poeznë e Gjatës, ‘’Poetët e harlisur’’.

‘’ Poetët e harlisur

brigjeve të fjalës,

dhëndur të poezisë syshkruar,

mos ma prishni buzëqeshjen e varrit të nënës .

Nga cepat e vargjeve rrëshqasin lotë dhe shpresë,

Jo copra litari për fjalën e lirë….’’

Duke parë poezinë e Gjatës në kënd më të ngushtë, shikon edhe

Fuqinë e personifikimit të tij poetik, që krijohen në lidhje të ngushtë me

shpirtin e tij, me ndjeshmërinë e tij . Janë ‘’dhëndur të poezisë  syshkruar’’

që poeti u vesh poezive syshkruara, këtyre gjërave pa shpirt, sikur ndjejnë

dhe janë tamam ajo plotsja e shpirtit dhe ndjnjës së poetit .

Një tipar tjetër dallues në këtë cikël poetikë të krijuar nën peshën

emocionale është edhe elokucioni, që ka të bëjë me zgjedhjen e fjalëve

dhe vendosjen e tyre në varg, në mënyrë të tillë që të ushtrojnë ndikim

sa më të madh . Dhe këtu shihen qartë, sidomos tek poezitë ‘’Pagjumësia’’

‘’Rrugëve të fjalës’’, ‘’E shkriva moshën’’- siç janë shprehësia, veçantia, pastërtia

gjuhësore, eleganca, veçantia ideale, harmonia etje.

Stilistika letrare e poezisë së Gjatës është një funksion i qartë dhe

një harmoni e nevojshme në lidhje me gjithë detajet e poetikës . Këtu merr

jetë poezia e tij dhe mbetet si një krijim ritmik i botës së tij të brendëshme

e të ndjeshme , Edgar Allan Poe thotë :’’ Poezia është krijimtari

ritmike e së bukurës në fjalë ‘’

Dhe këtë e kryen edhe poezia e këtij poeti në shpirtdhimbje .

                   16 – Nëntor – 2008   Posted by M.I.P

VERTIKALE POETIKE – SYNIM I PIKËTAKIMIT TË VLERAVE

October 15, 2012

Nga Xheladin Mjeku

Arqile V. Gjata: “KUR THINJET DETI”, poezi të zgjedhura, botoi Botimet ADA – Tiranë, 2012

Arqile V. Gjata (1942), poet dhe shkrimtar vlonjat, që jeton dhe krijon jashtë vendlindjes, duke ndier peshën e rëndë të dheut të huaj në mërgim, provokohet nga tema e ngjarje të ndryshme që e prekin unin e tij krijues për të sjellur pak mall vendlindjeje në ambientet e tij ku jeton e vepron. Në librat poetik “Kur trazohet jeta” (2005), “Kurorë me ngjyra” (2006), “Gratë e poetëve” (2009) dhe “Jeta më vjen si poezi” (2010), spikat tema e dashurisë për atdheun, për të kaluarën e tij dhe për dëshirat e pafund të arritjeve të reja dhe kthimit në folen e vendlindjes, aty ku frymon pjesa tjetër e njerëzve të tij.
Përzgjedhja e poezive ndër të realizuarat nga opusi krijues i autorit në librin me titull “Kur thinjet deti” paraqet pasqyrën e krijimtarisë së tij disavjeçare, duke përmbushur kështu një detyrë ndaj lexuesit, i cili në çdo kohë mëton të ketë ajkën e krijimtarisë, për të njohur më për së afërmi me gjithë atë që sjell krijimtaria e tij shumëvjeçare. Me kurreshtjen prej lexuesi po shfletoj një për një gjithë ciklet poetike të librit, që konsiderohen si përfaqësim i librave të botuar gjatë periudhës së deritashme krijuese të Arqile V. Gajtës.

Poezi me aromën e vendlindjes

Nga krijimtaria letrare e Arqile V. Gjatës nuk kisha lexuar ndonjë libër më parë, derisa takova një version elektronik të librit me poezi “Gratë e poetëve”, meqë autori vepron jashtë atdheut e libri tashmë ka një rrugë tepër të vështirë ta arrijë lexuesin e dëshiruar, përveç rrugës elektronike që të shumtën e herave na bën të takohemi e të këmbejmë përvojat dhe të shijojmë vlerat e ndërsjella, apo të gjejmë miq e bashkëveprimtarë, që na gëzojnë shumë këto gjetje të reja, gjithandej kah frymon jeta e komunitetit krijues. Nuk ka si të jetë ndryshe, kur tashmë librin duhet ta distribuoj vetë autori dhe falë takimeve të shpeshta kohëve të fundit, nëpër aktivitete kulturore dhe letrare në të gjitha trojet etnike, pa ndonjë pengesë zyrtare na mundësojnë kontaktet e këtilla, që rezultojnë me njohje vëllazërore e miqësore.
Libri me poezi të zgjedhura “Kur thinjet deti” vjen në radhët e mundësive të shqyrtimeve letrare, pas një kënaqësie leximi dhe mbresave që më bënë kurreshtar t’i qasem një analize të shkurtër, për të prekur disa nga shumë vlerat dhe çasjet e autorit. Më mban shpresa se i kam rënë pikës, për faktin se këtu takoj një prezantim të përgjithshëm të krijimtarisë së tij. Poashtu, edhe një arsye tjetër që e përforcon qëndrimin tim për ta analizuar këtë poezi është trajtimi i shumë temave dhe ngjarjeve të jetuara, duke i ngritur në vlerat e pakontestueshme artistike me imagjinatën e tij krijuese dhe mbi fondin e pasur të leksikut letraro-artistik, që ia ngrisin vlerën në përmasën e dëshiruar.
Vargjet që burojnë nga nostalgjia për vendlindjen dhe mungesa e pakompensuar për shijimin e freskisë së detit pothuajse gjatë gjithë krijimtarisë së Arqile Gjatës, vijnë si katalizator të frymëzimeve dhe shtytje e rrugëtimit të tij poetik shtigjeve të pafund të temave të nduarnduarshme nga atdheu, mërgimi, emocionet nga ngjarje të ndryshme dhe shumëçka që takojmë këtu. Pa iu qasur trajtimit të çdo cikli a poezie, do të veçoja ndonjërën, si: “Tek ajri janë gjithë gërmat e shpirtit”, “Përfytyrime nëpër vargje”, “Unë endacaku”, “Në vendin tim”, Rreth e rrotull globit”, “Kur mbusha 2000 vjet”, “Pisha Flamur”, “Rrezarta”, etj. për të pasqyruar rrugëtimin poetik në gjithë materjen që prezanton libri, pa veçuar cikle të saj, që në fakt vijnë të prezantuara pjesë nga secila përmbledhje e botuar më parë.

“Deti i trazuar bridhte

dallgëshumë,

në breg ai dëgjonte frymëmarrjen e rëndë

të peshqve,

që flenë deri në agim kur mblidhen rrjetat

e pulëbardhat bien mbi valë.

(“Me sy nga vendlindja”, fq. 76)

Arqile V. Gjata, për asnjë çast nuk lë pa prekur edhe tema tjera, që për synim ka paraqitjen e ndryshimeve historiko-politike dhe përkushtime personalitetesh të dëshmuara, që takojmë në poezitë: ”Nata e bardhë”, “Fjalët e pemëve”, “Heroina”, etj. Në prizmin e vargut të tij gjejmë edhe poezitë për më të dashurit e jetës, për familjen, që me pietet u kushton vargje plotë mall: “Në kopshtin e dashurisë sonë”, “Familja nëëndërrime”, “Për babanë”, “Nëna”, “Siborës”, “Elegji për time motër”, e ndonjë tjetër, për të mos anashkaluar edhe dhimbjen që shkakton jeta në mërgim, (“Në konakun e emigrimit”, “Ku shkoni, o të plakur?”, etj). Të rëndësisë së veçantë janë edhe një numër i konsideruar i poezive që për shtjellim kanë pikërisht jetën dhe ballafaqimet e poetit si veprimtar krijues, me pafundësinë e dhimbjes, përpëlitjeve, brengave, gëzimeve e shpresave që e përcjellin në kohë, që i mësojmë duke lexuar poezitë: ”Sa e dhimbsur poezia…!“, “Poetike”, “Librat” “Poetët”, “Poetë të harlisur”, gjithnjë duke kujtuar edhe librin tashmë të njohur “Gratë e poetëve”.
Mbresat nga leximi i poezisë së Arqile Gjatës kanë një rëndësi të llojit të saj, sidomos kur kihet parasysh komunikimi poetik, si te poezia: “Gratë e poetëve”, ku interpretimi i ngjarjes ka kuptimin universal të shprehjes, që për faktin se ky komunitet kulturor, pothuajse në të shumtën është realiteti që preket këtu.

“Vijnë gratë e poetëve

palë – palë,

mbushur shpirtin me këngë.

Këto gra me luk të ndryshuar,

ditë e natë përtypin ëndrra

për burrat e trullosur nga frymëzimet.”

Gratë e poetit Gjata - Nga Abdurahim Ashiku

Në vend të një diskutimi në shoqërinë “Liter art”

Poezia është të duash, dhe dashuria nuk ka moshë. Do të desha sot këto t’ia them dashnorit të ri të poezisë, shokut, moshatarit tim, Arqile Gjatës në tubimin për të dhe për “Gratë e poetëve” të Liter Art, diku në një auditor në Akadhimias dhe Ipokratus 22. Nuk munda. Puna në emigracion nuk njeh moshë, është si të thuash, si poezia, me ndryshimin se poezinë, fjalën poetike e sjell çasti, muza, gurra e shpirtit. Punën e sjell afendikoi. Nuk refuzohet, madje, në këto momente krize “alla greke” të duhet t’i vraposh pas. Kështu ndodhi edhe me mua sot më 28 të marsit 2010. Nuk mund ta refuzoja ditën e punës për hir të një tubimi poetësh.
E rëndë kjo fjalë, e rëndë në shpirt, megjithatë e pashmangshme.
Atqilea u mërzit kur i thashë se midis tij dhe punës po zgjedh të dytën. Më kishte kërkuar të them “dy fjalë” për të dhe poezinë e tij. Nuk ia thashë atje, midis disa dhjetëra poetëve ikanakë dhe të ftuarve të tij, midis “Grave të poetëve”. Po ia them këtu, në një auditor të gjerë, në kufij universi, botës që jetojmë.
Nuk do të ndalem të analizoj, siç analizojnë kritikët, prozën dhe poezinë e Arqile Gjatës, nuk do të shfletoj fletët e “Grave të poetëve”. Ato janë me poetët dhe të poetëve, në jetë dhe në muzë. Do të ndalem tek vendi në hapësirë i Arqile Gjatës, hapësirën ku mblidhen poetë e shkrimtarë e plugojnë, herë thellë e herë cekët, sipas një teknologjie të caktuar “bio” të kultivimit të ushqimit të jetës, në hapësirën e internetit, arës së madhe ku mblidhen, mbjellin dhe korrin krijuesit e universit shqiptar, shqip, në gjuhën e të parëve.
Fatmir Terziu i letrave shqipe në rrënjë të Albionit të lashtë kap dhe gërryen siç gërryen gjeologu tokën thellë në kërkim të mademeve të çmuara. Kap “Tredimensionalitetin e poezisë” së Arqile Gjatës. E përcjell atë në internet, ma sjell edhe mua për t’ia përcjellë lexuesit emigrant nëpërmjet “Gazeta e Athinës”.

Liter art

“Të gjithë në mënyrën e vetë/ sodisin heshtjen e bukurisë, /dridhur nga frika si lypsarë” merr nga nektari i luleve të kopshtit poetik të Arqile Gjatës për të treguar se: “Janë tre dimensione që kanë një lidhje. Janë “të gjithë” që lidhen me veten, me soditjen e bukurisë dhe me dridhjen nga frika si lypsarë”
“...Tre veçoritë në poezinë e Arqile Gjatës, nuk janë rastësi apo një krijimtari e ngjeshur dhe e rëndomtë, por një logjikë tredimensionale që duhet vënë në interes të vëmendjes kritike. Duhet respektuar si poezi me vlerat e saj në rritje” (Cituar sipas “Gazeta e Athinës”)
Eva i shkruan Arqilesë për “Gratë e poetëve”: “Ishte një udhëtim që në fillim mu duk rreth 30 faqe poezi, por më pas, duke shëtitur labirinteve të atij vëllimi, nuk e di se si humba sensin e kohës dhe vendit ku isha, gjithçka rreth meje u vesh me një shkëlqim të butë dhe si të zbritur nga qielli, me ngrohtësi dhe pritje për të vazhduar edhe një hap udhëtim, edhe një poezi ndjenje...
Kam vallëzuar me muzikën e ëmbël që rridhte nga vargjet e tij dhe asnjëherë nuk e dija se si do të ishte vargu më pas...”
“Arqilea është tashmë modeli i rezervës poetike të pa shprehur në vite, modeli i këmbënguljes për të pasuruar fjalën, modeli i përpjekjes për të shpërthyer digën e moshës...” vjen një vlerësim tjetër “kozmik” për “Gratë e poetëve” dhe kavalierin e tyre.
Raimonda Moisiu, gruaja më e pranishme në “Fjala e lirë” me krijimet e saj të bukura nuk ka heshtur pasi ka hyrë në jetën e “Grave të poetëve”.
“Te poezia “Gratë e poetëve”, nga ku ka marrë edhe titullin vëllimi me poezi, shkruan ajo, poeti Gjata ka dhënë gjithë esencën e një krijimi, i cili përmban në brendësi cilësinë e të gjitha krahasimeve dhe shoqërimet që krijojnë botën e poetëve, që sjellin frymëzimet e tyre, është GRUAJA – bota rreth saj e brenda saj, për të shprehur atë universalen, ekzistencën e burrit – dashurinë – frymëzimin!”
“Të shikosh dëborën dhe erën kaq afër nëpër fshat e ti ledhatosh me duar cung, në këto vise të veriut rrezikon të trembesh nga ulërima e egërsirave që si muzikë pop, bredhërijnë nëpër fshat”. Mjafton të analizosh këto vargje dhe gjen të gjithë elementët e një poezie të mirë, e një poezie metaforike e filozofike”. është ky vlerësimi i poetes së njohur Fatime Kullit për poezinë dhe krijimtarinë e Arqile Gjatës.
Luan Xhuli shkruan: ...”Dikush, e ngriti në krah deri te frymëmarrja që i përgjigjej peshës së tij të lodhur...” Një poetizim sa metaforik, aq meditativ dhe filozofik...një frymëmarrje. Poeti që di të zgjedhë ozonin poetik mes atmosferës krijuese. Gjithmonë poezitë e shkurtra, janë miniatura konstrukti të temave të mëdha. Arqilea di të magazinojë të tilla frymëzime”
Të dielën më 28 mars “Gratë e poetëve” dolën nga “kulla e ngujimit” ku i kish mbledhur “kanuni” i poetit, dolën për u ulur në karriget e sallës, për të parë e dëgjuar sa vlen lëkura e tyre e butë, shikimi i ëmbël, zëri melodioz, përqafimi poetik. Kishin vite “ngujuar”, vite sa nuk i mbajnë mend, vite që sollën “borë” të bardhë mbi kokë. Kishin dalë nga “orteku” i muzës së vargut, muzës së dashurisë që nuk njeh moshë. I kishte nxjerrë Gjata i viteve të gjata mbajtur në gji.
E kush thotë se poezia është si rinia, është e rinisë, është ëndërr e moshës së brishtë, e filizave të jetës? E kush thotë se poezia shpronëson moshat, siç pronëson “dëborën” mbi leshrat e kohës? Në qoftë se dikush e thotë, nën apo mbi zë, në notën e poshtme të pentagramit apo në më të sipërmen e tij, le të shkojë të laj fytyrën në kroin e “Grave të poetëve”...
Një vërejtje e kam për Arqilenë, vërejtje që ma diktuan dy tregime të tij... “Burri Gruaja dhe i Dashuri i Gruas” dhe “Bisedë me një Grua që Di të Pi Vetëm Verë”. I kalova të dy tregimet më programin QEP të Kosovës, një vepër me të vërtetë kombëtare për drejtshkrimin e gjuhës shqipe. Vërejta se kishte shumë fjalë të nënvizuara me të kuqe, shenjë që tregon se për gjuhën shqipe, për drejtshkrimin e saj, duhet të tregojmë kujdes. Dikur, brezi im i gazetarëve qe i detyruar të japë provim “Drejtshkrimin e gjuhës shqipe”, qe i detyruar që në tavolinën e punës të kishte “Fjalorin drejtshkrimor të gjuhës shqipe”, gazetat (edhe institucionet) kishin në organikë “korrektorin letrar” pa firmën e të cilit shkrimet (shkresat) nuk kalonin në shtypshkronjë (për firmë tek titullari). Sot, i vetmi mjet për të mos e vdirr gjuhën shqipe, për ta shkruar atë me të 36 germat e alfabetit, është që çdo shkrim, çdo shkresë të kalojë nëpër programin QEP të Kosovës. Këtë duhet ta bëjnë të gjithë ata që shkruajnë shqip. Mbi të gjitha këtë duhet ta bëjnë shkrimtarët dhe poetët…
Nga arkivi im gjeta dhe po përcjell një fotografi poetësh flokëthinjur, poetësh e shkrimtarësh emigrantë. Po e përcjell si dokument se poetët janë poetë deri në amshim
Athinë, 28 mars 2010

Përshëndetje për suksesin e Arqile Gjatës në vëllimin poetik

“Gratë e poetëve”

Të nderuar krijues dhe miq të krijuesve,

  Ja se si desha të shpreh para jush rrugëtimin e Arqiles drejt lartësive poetike:

Në moshën 12 vjeçare u luta para prindërve të mi dhe përballë madhështisë së maleve:

“Sikur të isha shkrimtar”.

Lutjen, dëshirën, ëndërrimin ma nxori nga shpirti një tablo impresionuese e natyrës së fshatit

tim soditur nga e quajtura Qafë e Palipjeshkës.

Duke mbështetut me kujdes këmbët shkrep më shkrep e rrëpirë mbi rrëpirë arritën në qafë.

Aty ishte stacioni i frymëmarrjes për të gjithë kalimtarët. Të lodhur nga ngjitja e së përpjetës

thuajse vertikale, secili u ul në një dërrasë guri. Para nesh, mbi hundën përtej rripit të hollë të

një fushëze, zbardhnin mes gjelbërimit shtëpitë e mëhallës dhe, në mes të tyre, shtëpia jonë

e dorëzuar tek të afërmit që i qëndruan besnikë fshatit. Përreth lartësoheshin majat e maleve;

Trënajoi, Qore, Çika, Bogonica. U pushtova nga dëshira për të përkthyer në fjalë atë bukuri

 mahnitëse, atë dhuratë perëndie, siç mund të thoshte Naimi e Çajupi. Por fjala mungonte.

Vetëm shpirti mundi të regjistronte, të fotografonte, të arkivonte. Mungonte fjala dhe megjithatë

 unë deklamova para prindërve të mi:

-Sikur të isha shkrimtar!

Kështu thashë, sikur të isha shkrimtar, se poeti më dukej i largët, i tejdukshëm, i paarritshëm.

Madje nuk e dinim akoma kush ishte dhe ku ishte poeti. “Vjershëtori si ai” shkroi Andon Zako

 për Naimin ...Të mirët prindër, të cilët ato vite kishin mësuar shkronjat në kurset kundër

analfabetizmit, vështruan njeri-tjetrin të mrekulluar që i biri shikonte të tilla ëndrra dhe dinte

fjalë kaq të larta. Nga ana tjetër m’u duk se u trembën se mos biri i tyre shtatshkurtër bëhej

engjëll dhe ngjitej atje lart te shkrimtari, te ZOTI. Po shkarpat kush do t’ua mblidhte? Po bagëtitë

 kush do t’ua mblidhte në të errur? Po bukën e gojës kush do t’ua siguronte kur t’i linin fuqitë?

Kështu që ëndrrën e futa në sirtar, sirtari ishte një vrimëz zarigogash në dheun e bardhë të minierës

 së zezë.  E përcolla këtë kujtim të fëmijërisë sime të ditëve kur po lexoja faqet e para të “Afërdita

përsëri në fshat” për të zbritur në Skelë të Vlorës, në rërën e imtë buzë Adriatikut, atje ku i shikonte

ëndrrat Arqile Gjata. Ato ëndrra me kaltërsi, me perëndime magjike të diellit në shtegun midis

Sazanit e Karaburunit, me valët që i sulmonin këmbët e zbathura, me dallgët stërkalashumë tek

 përplaseshin zhurmshëm në faqet e shkëmbinjve të Ujit të Ftohtë, me varka të vogla e vaporë

të bardhë , me peshkatarë të rreshkur e peshkarexhe që plakeshin  shikonte ato realitete si ëndrra

 dhe i mbartte në shpinën e shpirtit për të mos i braktisur kurrë, por edhe pa gjetur rast e mundësi

 t’i përcillte tek të tjerët. Kaluan vitet. Arqileja duhet të mbijetonte. Prandaj impresonet u depozituan

në vatrat e trurit, u trupëzuan me frymën dhe shpirtin e tij, por nuk gjetën kohë t’i shalonin fjalës

 dhe të dilnin në mejdanin e letrave, atje ku pret lexuesi, aq më pak patën nge të ngjiteshin në sallonet

 e aristokracisë së të lexuarit. Ama, prisnin ringjalljen. Me këmbënguljen e tij virtuoze Arqileja filloi

dritësimin e tyre një e nga një. Në fillim nuk dinte mirë se ku duhet t’i kapte e si t’i tërhiqte drejt dritës së jetës dhe u dukeshin plagët, por, me provat e shumta, në bashkëshoqëri me fjalën e zgjedhur, arriti të nxjerrë impresione të pagjymtuar shumë, pastaj më pak të gjymtuar, pastaj të plota, pastaj edhe mjaft të plota. Dua t'i kreh flokët Vlorës / bërë kurorë ulliri ....

Era e fëmijërisë-një e qeshur / e largët, e tretur në lëngun e jetës / më ledhaton sa herë jam i pafuqi. ...

E kyça detin në gjoksin tim / të mos i dëgjoheshin jashtë meje rënkimet ...

 Jo vetëm mbresa e vizatime nga e kaluara, por edhe brendia e njeriut, edhe fjala si shprehje e mendimeve

 dhe emocioneve, edhe morali, lufta për jetën, dashuria apo urrejtje zunë vend në motivet poetike

të Arqilesë ... Si qëmtuesit e mirë të kësaj fushe shumëngjyrëshe, përsëri Arqileja, ka arritur të eci

në të njëjtën trajektore ngjitëse, ka udhëtuar me frymëmarrje të rregullt duke u shfaqur pranë lartësive poetike. Para disa viteve kjo dukej e pamundshme. Një nga skeptikët isha dhe unë. Por duke lexuar poezitë Pagjumësia, Fjalët, Fluturimthi, Sa e donte nëna diellin dhe të tjera ndiej gëzim për rritjen artistike të mikut dhe më burojnë këto fjalë që thashë para jush.

Mos pastë vdekje vargu yt, o miku im Arqile. Qoftë pemë e veçantë në pyllin e pafund të poezisë!        

Novruz Abilekaj

PROFILI POETIK I POETIT ARQILE GJATA

2012-06-26 në orën 12:14.MD

 ILIAZ  BOBAJ

‘’Të gjithë kemi harruar të qajmë,

M’i vodhën lotët,

Njerëzit e tokës sime’’.

Ndoshta mund të jetë edhe kështu siç thotë poeti Arqile Gjata.Në këto kohë të trazuara,ku vuajtja dhe stresi janë dukuri të përgjithshme,të rënduara deri në lodhje,ndoshta loti nuk bën më efekt.Dhe poeti e ka lënë mënjanë të qarën.E ka harruar atë.

Veç nuk ka harruar të këndojë.

Poeti Arqile Gjata di të këndojë bukur me artin e tij poetik.

Pasi ka mbledhur dhe ka përpunuar në laboratorin e tij krijues për një kohë të gjatë,më në fund ka shpërthyer me disa libra,njeri më i bukur se tjetri,ku ndjehet vibrimi i tij i ndjeshëm poetik,i cili i ngjan vibrimit të një flete nën frymën e flladit të lehtë.

Poezia,tepër delikate,por e llastuar hijshëm prej tij,ka një portret tepër tërheqës.

Askund më tepër se në poezi nuk mund ta gjesh të plotë dhe të gjallë,shpirtin e këtij poeti të mirëpritur veçanërisht vitet e fundit.

Në letërsi nuk vendosin vitet.Vendosin vlerat. Nuk ka rëndësi se kur vjen dhe kur ikën.As mosha,as mënyra e ardhjes.

Autor i 7 librave me poezi,ai ka plotësisht të drejtën t’i thotë vetes poet,kurse ne miqtë e tij poetë,kemi nderin ta vlerësojmë veprën e tij letrare dhe kontributin e tij letrar,për prurjet e tij plot freski dhe finesë.Ky krijues i palodhur,përherë kërkues i fjalës së bukur,i formës së hijshme dhe i brendisë së ndjerë,nuk e ka lëshuar asnjëherë penën nga dora.E them me çiltërsi:e admiroj për punën e tij të palodhur,për këmbënguljen,durimin,pasionin e tij të madh,me të cilin ai ka thyer kohën dhe vitet,duke i kthyer ata në vite pune krijuese plot rendiment.

I ngrohtë dhe meditativ,i brishtë dhe fluror,i prekshëm deri në detajet më të imët,me një vërtetësi prekëse dhe ndjesi të natyrshme,ai pikturon lirshëm me fjalën e tij të dlirë një poezi që të hyn në shpirt,të shlodh e të kulturon,por që të vë në mendim,duke të tërhequr në oazet e saj plot freski.

‘’Jam i dashuruari i tingujve

Të poezisë !

I ngjaj elektroneve të padukshme,

Nga loti i fjalës drithërohem....’’

Ai hyn në botën e shpirtit,lirshëm,ashtu siç hyn një njeri në shtëpinë e vet,pa trokitje të panevojshme,pa stanjacione poetike,që do të të lodhnin me pritjen e tyre dhe pasi lë aty mesazhet më fisnikë,të cilët veçse do ta fisnikëronin më tej shoqërinë njerëzore,si një krijues i vërtetë e plot hir poetik,del andej po kaq natyrshëm,pa bujë,pa tamtame poetikë,ashtu siç hyri.Me një thjeshtësi të admirueshme.Të duket sikur poeti hyn në një vend të shenjtë,në të cilin,pasi përkulet me nderim,duke lënë njëherësh edhe urimin e tij,del prej andej më i fisnikëruar se më parë:

‘’I neveritshëm suksesi,

Karikaturë e pështirë që të tradhëton,

Kush ndjen dhimbje.

Dehur nga humbja e përfoljes,

Si gur i ftohtë,

Përsëri dhimbja dëfrehet me suksesin.

Rritur nëpër gjethe

                                                        2

Ushqyer me të kokrrat e lotëve,

Ndodh...

Ndonjë fluturak guxon t’i thotë:

‘’Eja,

Fluturo me mua !

Të mos lagesh nga shirat

E suksesit

Dhe i vdekur të ngrohesh

Në dëshirat e lexuesit hirplotë’’.

I tillë është poeti edhe kur mediton para mbesës së tij,e cila sapo ka filluar të hedhë hapat e parë në jetë.Në këtë rast poezia e tij ka një fluiditet prej ikone.

‘’Si një kukull e pikturuar,

Dhuruar për mua,

Vjen rrotull nëpër shtëpi,

Mbesa ime,Maria.

Kur më thotë shpeshherë,

‘’dua mele,babo’’,

Me dy doçkat

Qafës harkuar,

Atëhere,m besoni,

Jam duke fluturuar’’.

Me një natyrshmëri të tillë të admirueshme hyn dhe mediton ai edhe në mjediset e natyrës,ku Vlora e tij dhe deti që i lag buzët e bregut të saj,mbeten dobësia e tij e përjetshme.Aq më mirë që i shpërfaq këto dobësi.Në këtë mënyrë ai bëhet edhe më i bukur,më tërheqës,më poetik,më bindës.Kur shpërfaq dobësi të tilla,njeriu bëhet më bindës.Më i vërtetë.Aq më tepër poeti.Në këto raste poeti Gjata derdh mbi varg të gjithë koloritin e tij poetik.Deri në dhimbje.Në një gërryerje të brendëshme,ku mungesa e qytetit tënd dhe e njerëzve të tu të dashur ka ngritur folëzën e vet.Me dashuri të pamatshme,por pa rënë në rrjedhën e saj të rrëmbyeshme,duke ruajtur sensin dhe masën e rrjedhshmërisë artistike.

‘’Kur ika nga Vlora,

E kyça detin në gjoksin tim,

Të mos dëgjoheshin jashtë meje rënkimet.

Kur më merr malli për të,

Shtrydh gjoksin t’ia dëgjoj

Këngët e fëmijërisë’’.

                                    *    *    *

Është e rëndësishme të theksohet në këtë takim poetik,se poezia e Arqile Gjatës ka një hapësirë poetike të admirueshme,gjë që i zgjeron asaj hapësirat e lëvrimit të saj,ku rrjedhimisht edhe gjurmët që lë kjo poezi kanë një gjeografi më të pasur.Poetit i lënë mbresa të thella ngjarjet e mëdha,ato që kanë hyrë në historinë e botës dhe të kombit tonë dhe që duhen trajtuar si të tilla edhe në letërsi.Poeti nuk mund të jetë jashtë këtyre ngjarjeve,aq më tepër që ai e ka detyrë t’i përjetësojë ato me artin e tij të fjalës.

Le të flasë kush të dojë për një letërsi të kulluar,le të sjellë edhe argumente për të argumentuar një mendim të tillë,faktet e sjella nga letërsia botërore dhe nga letërsia jonë kombëtare,kanë treguar dhe tregojnë se letërsia nuk mund të jetë e tillë veçse në mendjen e ndokujt,që i pëlqen ky mendim.Poeti nuk i harron as buzët e atdheut të tij,që,siç shprehet ai ‘’qeshin rrallë’’,as heronjtë e kombit të vet.Përkulet para tyre me

                                                         3

 nderim,duke u blatuar një buqetë poetike.Harresa të tilla janë me pasoja,pasi njeriu që nuk e nderon historinë e kombit të vet,e harron atë.

Për poetin një harresë e tillë do të rëndonte edhe më tepër.

Si mund të qëndrojë poeti jashtë ngjarjeve në Kosovë,pavarësia e së cilës e përmasoi kombin tonë,e pse jo,edhe e rilindi atë,si ngjarja më e madhe dhe më e rëndësishme pas Pavarësisë sonë Kombëtare,100-vjetorin e së cilës e festojmë këtë vit ?

Shpërthimi i poetit është krejt i natyrshëm,si një njeri që flet për kombin e vet.Lirshëm,pasi flet për veten e vet,si një pjesëz e këtij kombi.

Por me art,jo me parulla standarte:

‘’Në natën e bardhë,

Me jehonë zbret së lari

I shenjti lis,

Adem Jashari !

U çelën portat e festës...

Për të kuvenduar me etërit,

Ai,

Nga zemra e maleve hapon drejt kullës,

ku ende është i varur qielli i vranur’’.

                            *    *    *

Sivjet miku ynë,poeti Arqile Gjata feston 70-vjetorin e tij.Për këtë 70-vjetor,të cilin po e festojmë së bashku sot,ai na ofron veprën e tij letrare,ku poezia është ‘’nusja’’ fustanbardhë dhe sykaltër e kësaj feste.Kështu i pëlqen Arqilesë të pikturojë atë.

Unë besoj se ai nuk do ta lëshojë kurrë nga dora penelin e tij poetik.Derisa të ketë frymë.Ai nuk mund të jetojë ndryshe.

Ja se si thotë në një poezi: ‘’Jetë,

Akoma nuk ka rënë nata

për mua.

Të dua jetë,

Do të t’mbaj shtrënguar,

Ashtu si je !’’.

Ne,me siguri do të mblidhemi sërish për të.Për të shijuar poezinë e tij të dlirë.

Por deri atëhere kemi kohë.

Sot,në këtë festë të paharruar për atë dhe për ne,edhe pse nuk munda të jem pranë mikut tim,urimi im vëllazëror,është aty:

‘’GËZUAR 70-VJETORIN E LINDJES,POET DHE MIK I NDERUAR,ARQILE GJATA  !

GËZIME DHE LUMTURI NË FAMILJE !

DHE SUKSESE TË MËTEJSHME NË KRIJIMTARINË TUAJ LETRARE !’’.

 Patra,qershor 2012.

Αρχή φόρμας Τέλος φόρμας

Impulsimi i talentit pas akumulimit të gjatë                                                                      ndër vite i poetit Arqile Gjata.

Nuk është e vështirë të kuptohet se në krijimtarinë e Arqile Gjatës impulsimi i talentit pas akumulimit të gjatë ndër vite, është i dukshëm. Dhe ky është një fenomen krejt i natyrshëm, ku krijuesi grumbullon në jetë emocione, mbresa, vizione, tema e gjithçka tjetër dhe një ditë këto padyshim, duke mos mundur t’i mbajë më brenda vetes së vet, do t’i hedh në letër, në poezi a prozë, në pikturë apo muzikë.

Më tepër se tek çdokush tjetër ky fenomen është i dukshëm tek Arqileja, i cili në krijimtarinë e tij ka një këndëvështrim origjinal të vetin në ambientin krijues apo vizual që e rrethon. Do të thoja se shpërthimi i talentit të Arqiles është i vrullshëm, brenda pak kohe ai na ka dhënë disa vëllime me poezi e në prozë si dhe mjaftë publicistikë të kategorisë së vëzhgimit, vlerësimit dhe të esesë. Në këtë bagazh letrar që vazhdon të shtohet, sepse Arqileja krijon vazhdimisht dhe kjo është një anë tjetër pozitive e tij, kemi një larmi temash. Tematika e krijimeve të tij është marr nga përditshmëria e fenomeneve, por përpara këtyre, shumica e tematikës së trajtuar është produkt i një fantezie dhe imagjinate të hollë, me të cilat Arqileja është gjithmonë i veshur si me një kostum transparent..Falë kësaj imagjinate të ndezur, ai të befason në poezi me këthesa të papritura që të japin gjithnjë kënaqësi dhe ta çojnë mendimin në lartësi të tilla, ku botën e shikon të gjithë, në çdo cep e skutë të saj. Padyshim në këtë tematikë që vjenë duke u zgjeruar më tej, ajo e dashurisë zë vendin më të madh. Këtu A.Gjata na ka dhënë poezi shumë të bukura. Le të kujtojmë për shembull, “Shoqja e ëndrrave të mia”, “Balada e fustanit të bardhë”, “Një degë e tharë”, “Të vdes i dashuruar”, etje Por nuk mund të lëmë pa përmendur që shumë poezi të ndjera ai i ka thurrur për vendlindjen e tij të dashur, Vlorën, të cilës i këndon me gjithë shpirt, duke e përshkruar bukurinë e saj që kur hyntek blloku i ullinjve,, kur ngjitesh në Kuzbaba, apo kur vete të pish një kafe në Ujë të Ftohtë  e Llogara, pale kur ri e frskohesh në anëdeti.Në të gjitha këto tema vështron dhe trajton anën e padukshme të fenomeneve, pikërisht atë që nuk e shikonë një sy i zakonshëm, duke rahur kështu trajtesa të veçanta dhe që janë personalisht të tij.

A.Gjata ka prurjet e tij, ka zerin e tij në poezi, ka emrin e tij dhe për këtë duhet të jrtë krenar si ai dhe ne shokët e tij. Por ne që jemi dhe shokët e tij duhet t’themi edhe se duhet të punojë më shumë për punimin dhe ripunimin e vazhdueshëm si të poezisë dhe të tregimit, sepse asgjë nuk mund të dalë e saktë dhe e bukur siç duam, qysh me hedhjen e parë në letër.

Diskutim i mbajtur në takimin e organizuar nga Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve Në Greqi LIER-ART për diskutimin letrarë të poezisë së A.Gjatës më 28-3-2010 Athinë

Nga SPIRO XHAVARA

                                Start i vonuar, por vrapim poetik

që duhet admiruar

                                        Rreth vëllimit poetik “Gratë e poetëve” të

                                                                                                       A.Gjatës

Nëqoftëse ecjen e poezisë në përgjithësi do ta quanim vrapim, nëqoftë se në poezi k A Ben Xhohsi e Karl Luis, Arqile Gjata në mes të rugës realizon një sprint të fuqishëm, ju afrohet atyre që udhëheqin garën. Ka akoma kilometra për të përfunduar vrapimin. Me këtë libër të fundit me poezi A.Gjata ka kapërcyer disa vrapues, por mbi të gjitha ka kapërcyer vetveten.

Duke e lexuar librin u futa, ose jetova një ëndër. Ndjeja blunë e qiellit vlonjat, blunë e detit, stërkalat e Jonit të më lagin, sikur duan të më sgjonin nga gjumi, nga fëshfërima e ullinjëve, limonave e portokalleve që ma bënin ëndrrën dhe më të bukur. E ndërsa libri po mbaronte, pra ëndrrës po i vinte fundi, nuk doja t’hapja sytë, s’doja të mbaronte.

Ndjeja e po takoja diçka të dashur, për shëmbull, nënën, që më mungon prej vitesh, një vajzë që e kam dashur dhe më mungon, një shok. Pra, po takoja poezinë e vërtetë që aq shumë  e dua. Dhe i mbylla përsëri sytë që ëndrra të vazhdonte! Tani lexoja ngadalë, nga e para, që ëndra të zgjaste.

Por sa? Përsëri erdhi fundi. Hapa sytë dhe mendova:

Sa mirë do të ishte që libra të tillë të mos mbaronin kurrë!

Vargje lirike, herë me rimë e herë të bardhë, por dhe në rastin e dytë duke mbajtur një ritmik të pëlqyeshme.Në të dy rastet shpaloset mendimi i pastër filozofik.

Midisë dy varianteve, Arqilen do ta kshilloja të zgjidhte njerin prej tyre në të ardhmen, atë që mendon ai se e shpreh më mirë, për të krijuar kështu një formë të tijën të caktuar poetike.

I uroj Zotit Gjata sinqerisht suksese për të ardhmen, ecje dinjitoze në rrugën e bukur, por të vështirë të poezisë.

Diskutim në takimin letrar mbi krijimtarin poetike të A.Gjatës organizuar nga Liter-Art më 28 Mars 2010 Athinë.

                                          Nga Koço Mërtiri (Kosta)                      

DISA VLERESIME NGA SHOKE TE NDRYSHEM

Fatmir Terziu

veçori pikasen lehtë teksa lexon poezitë e A. Gjatës. Poezi që ndërtohen mes një itinerari  logjik të mendjes, gatesë elokuente të shpirtit dhe paraqitjes estetike...

 Arqile Gjata është sot, sipas bindjes sime, modeli i rezervës poetike të pashprehur në vite, modeli i këmbënguljes për të pasuruar fjalën deri në bashkëjetesë artistike me detajin poetik, model i përpjekjes për të shpërthyer digën e moshës deri në daljen ku ndriçojnë format bashkëkohore të të shprehurit poetik.

Novruz Abilekaj

       Nesër, në majat më të larta

 U ndjeva mirë kur Arqile Gjata më besoi të jemi syri i parë në përgatitjen e këtij vëllimi me poezi që “maten sup më sup„ me më të arrirat e ditëve të sotme.

U ndjeva mirë sepse kam qenë rreshtuar në skeptikët e poezive të para, kam paragjykuar daljen e tij me vonesë në mejdanin ku beteja artistike është më e mprehtë se në çdo fushë tjetër të artit.

Tashmë, duke parë ngjitjen e suksesshme vertikale të Gjatës, po e riformuloj hap pas hapi opinionin tim. Ardhja në dorë e tufës së poezive që do të përmblidhen në këtë vëllim ishte rasti më i përshtatshëm për këtë riformulim. Krejtësisht e paprofetizuar prej meje dhe prej miqve rrotull nesh ky vertikalitet gjatë përjetimeve të fillimit, kur dukej sikur autori sapo filloi bëlbëzimet.Arqile Gjata është sot, sipas bindjes sime, modeli i rezervës poetike të pashprehur në vite, modeli i këmbënguljes për të pasuruar fjalën deri në bashkëjetesë artistike me detajin poetik, model i përpjekjes për të shpërthyer digën e moshës deri në daljen ku ndriçojnë format bashkëkohore të të shprehurit poetik. Nuk ndodh asnjë çudi sikur ta shohim nesër në majat më të larta, atje ku shpatojnë vetëtimat …

           Novruz Abilekaj

Fatmir Terziu

 Njeriu natyrshem e ndjen mendimin tipologjik te poetit Arqile Gjata, qe shemb mitet e krenarise se tepruar... Edhe kjo pike modestie e ben ate me natyral, me njerezor. Kafja e ftohte ne tavoline, dhe pamjet tejet domethenese ne bagraund jane pasqyre thjeshtesie. Me kujtohet kur i ndjeri Profesori Vehbi Bala shtronte para studenteve qe thjeshtesia nuk ishte thjesht zbukuron njeriun, por e nderon talentin e tij. A nuk ben shembull ketu vete z Gjata?

Fjala elire Lire Intelektuali qe identitetin e ka ne gjak, natyrshem mbetet nje lidhje e padiskutueshme jo vetem e vetvetes, arsyes, dashurise njerezore dhe tere dimensioneve qe lidhen me Kombin. Simbolika e kesaj fotoje eshte po aq e fuqishme sa tere kjo lidhje. Fantastike..

Arben Shega Bejleri

Z Arqile ,respekt per ju ,ju jeni dhe do mbeteni mik i gjithe shqiptarve, me vlera te medha, por modest , i thjeshte, simbol i njeriut fjale pak , i talentuar ju do mbeteni gjithmone i ri , dhe befasues ne krijimet e tua . te jesh gjithmone keshtu miku im me i mire, z Arqile.

2013-09-23 · 

Pierre Simsia

Krenohem, më vjen mirë me kushëririn tim Arqile Gjata, për më tepër kur lexoj edhe komentet e ndryshme vlerësuese nga lexuesit, miqtë dhe shokët. Të përqafoj i dashur Arqile. Paç përherë frymëzime për të shkruar..

Myrteza Mara

Edhe para 115 vjeteve ka patur NJEREZ TE VERTET! Kujtim i bukur me te cilin kane te drejte te krenohen brezat e stafetes "GJATA"!

Fatmir Terziu

 Arqile ndjej arsyen intelektuale te shprehem me ndjenjen me te mire te asaj qe jo me kot thuhet e mbahet shtrenjte ne sofatet e shpirtrave njerezore: Memorja Kulturore qe flet edhe me kete gjuhe, me gjuhen e fotografise... Deshmi per orrigjinen fisnike. Respekte