Studim
GARDA SHQIPTARE VJEN NGA SHEKULLI XV: Skënderbeu ideator dhe krijues i saj.
Viti 2018 nga qeveria
shqiptare është vendosur si Viti i Skënderbeut. Kjo duke marrë shkak nga 17
janari i vitit 1468, kur prijësi i shqiptarëve ndërroi jetë në Lezhë. Fatkeqësisht,
Atij dhe disa të tjerëve, të cilët i kanë bërë nder jo vetëm popullit shqiptar
por edhe më gjerë, u dimë vetëm ditëvdekjen. Udhëhoqi vendin për gati një çerek
shekulli kundër sulmeve osmane, duke u shndërruar në një barrierë të pa
pakapëxyeshme të ushtrisë turke, nga më të fuqishmet e kohës, drejt Evropës, e
cila është deklaruar haptazi dhe me zëplot mirënjohëse. Skënderbeu mbetet
themelues i të parit shtet shqiptar, por sidomos strateg ushtarak me përmasa më
tepër se sa rajonale. Ai njihet si ideator, themelues dhe komandues i Gardës së
Shtetit, për të cilën, po bëj përpjekje të hedh dritë sadopak përmes këtij
punimi. Në lëmin e strategjisë ushtarake mbetet midis të përkorëve, duke zënë
vend meritueshëm në kulmin e piramidës drejtuese.
1. Një vendim që duhet marrë me rezervë
Këshilli i Ministrave i Republikës së
Shqipërisë, pasi vlerëson e çmon propozimet që i bëhen prej një grupi pune, i
cili, nga ana e vet, ka grumbulluar dhe sistemuar dokumentacione të kohës si
dhe ka evidentuar veprimtarinë e Forcave të Armatosura, me vendim nr. 562, dt.
06. 12. 1993, ka vendosur dhe urdhëruar që, për festimin e Krijimit të
Strukturave të Armëve dhe Shërbimeve të FA-ve në Republikën e Shqipërisë, të
vendosen datat që vijojnë në këtë vendim.
Që nga viti 1944, për gati pesëdhjetë vjet, si
datë e Krijimit të Gardës së Republikës së Shqipërisë është aplikuar 12 shkurti
i vitit 1944, datë kjo që përkon me krijimin e një strukture të veçantë në
madhësinë e një kompanie me 34 (tridhjetë e katër S.R) vetë, e cila kishte
detyrë, të siguronte veprimtarinë e Shtabit të Përgjithëshëm të Ushtrisë
Antifashiste Nacionalçlirimtare Shqiptare (SHP UANÇl) gjatë Luftës së Dytë
Botërore për çlirimin e vendit nga pushtuesit e huaj. Por, sikurse do të bëjmë
kujdes ta argumentojmë edhe më poshtë, edhe pse kjo datë ka të bëjë me një
ngjarje të veçantë, pra, me rikrijimin e strukturës së armatosur me misionin e
një Trupe Ruajtjeje të Personaliteteve Shtetërore Ushtarake, ajo gjithësesi nuk
mund të shërbejë, dhe as që mund të pranohet, si datë e Krijimit të Gardës së
Republikës, e cila, domosdoshmërisht duhet të ketë një datë krijimi më të
herëshme në histori.
Sipas vendimit nr. 562, si datë e krijimit të
Gardës së Republikës është gjykuar 24 qershor 1928, e përbashkët kjo edhe me
krijimin e Armës së Tankeve. Por, nisur qoftë edhe thjesht nga ana teknike,
lind e drejta të pretendohet se, kjo datë e përzgjedhur si “Ditëlindje” e
Gardës, nuk duhet të jetë plotësisht e saktë. Ja sepse:
- Tradita e kaherëshme e organizimit të bashkëjetesës
të popullit tonë, e respektit që ai ka patur për drejtuesit e tij, qofshin ata
princër apo mbretër, e ka bërë atë që të jetë i kujdesëshëm për ruajtjen dhe
sigurimin e jetës së tyre. Edhe atëhere kur nuk ka patur Shtet, (në kuptimin e
plotë të këtij nocioni S.R), të parët e fisit, por edhe ata të një organizimi
ndërkrahinor, qoftë edhe të përkohëshëm sa për të përballuar një situatë, kanë
patur një bërthamë, pra një Qelizë Strukturore Ushtarake, të përbërë nga
shtetasit më të fortë fizikisht, por edhe më të gatëshëm për të sakrifikuar
edhe vetvehten, mjafton që të përmbushnin detyrën (apo detyrimin) e caktuar,
apo të ngarkuar, për të siguruar jetën e Atyre, që ishin zgjedhur apo caktuar
drejtuesë të komunitetit. Në këtë kontekst, nuk është e mundur, (por edhe më
poshtë do të bëjmë përpjekje që të argumentojmë S.R), që në çerekun e parë të
Shekullit XX, në një vend të vendosur gjeografikisht në “Kontinentin Plak“ të
globit tokësor, i cili kishte shpallur “Mëvehtësinë“ pas shkëputjes nga
Perandoria Turke më 28 nëntor 1912; që është përfshirë në zhvillimin e dy
luftrave ndër-rajonale (ballkanike S.R) dhe të një lufte të përbotëshme (Lufta
e Parë Botërore S.R); që kishte përballuar deri edhe sulmet e armatosura të
fqinjëve, të cilët synonin copëtimin e trojeve autoktone shqiptare; por që, mbi
të gjitha, pas një Kuvendi Kombëtar në janar 1920 në Lushnjë kishte krijuar
Shtetin e Tij, i cili edhe ishte njohur nga mjaft shtete në disa kontinente,
por edhe nga Organizata e Kombeve të Bashkuara, të mos kishte strukturat e
nevojëshme, përfshi edhe një Trupë Speciale Ushtarake për të siguruar
Autoritetet e Larta të Shtetit.
- Por edhe fakti që, janë pranuar më herët se 24
qershori i vitit 1928 si Ditë-Krijimi të
disa armëve dhe shërbimeve, të cilat nuk kanë vendin dhe as luajnë rolin e
Gardës së Republikës, si p.sh. data 15. 06. 1913 e përzgjedhur si Dita e
Krijimit të Zbulimit; dt. 10. 01. 1921 si Data e Krijimit të Xhenios; dt. 25. 12.
1925 si Dita e Krijimit të Flotës Luftarake Detare; apo dt. 17. 09. 1927 si
Data e Krijimit të Topografisë, dhe të tjera si këto, janë një argument më
shumë në favor të pretendimit tonë. Pa mohuar vendin që ato zenë dhe rolin që
luajnë në Strukturat e Armatosura të çdo Shteti, na japin të drejtën të
sugjerojmë se, si Datë Krijimi për Gardën e Republikës duhet të ishte
përzgjedhur ndonjë tjetër më e herëshme në përputhje edhe me zhvillimet
shtetare në vendin tonë.
- Nga ana tjetër, edhe historia e vendit tonë, por
edhe dokumenta të tjera arkivore, si dhe memorja e gjallë e popullit, pranojnë,
pohojnë dhe shprehen për praninë e një “Trupe Speciale”, të ngarkuar për
ruajtjen dhe sigurimin e drejtuesve të Shtetit, pra të krerëve më të lartë të administratës
së tij, nga qëndra në bazë. Janë disa autorë të huaj, personalitete në zë në
fushën e historisë apo si analistë, të cilët servirin argumenta si dhe pohojnë
prezencën e “Forcave Speciale“ në Strukturat e Armatosura, të cilat kanë detyrë
të mirëfilltë, ruajtjen dhe sigurimin e autoriteteve shtetare sipas vendit që
ata zenë në hierarkinë strukturore të Shtetit.
Ndërkohë
edhe data 12 shkurt 1944, sikurse e nënvizuam shkurtimisht më sipër, nuk mund
të pranohet si datë e krijimit të Gardës së Republikës, sepse janë një sërë
faktorësh politikë dhe socialë, të cilët na bëjnë ta kundërshtojmë këtë.
Kështu, dihet fare mirë që në këtë kohë vendi dhe populli shqiptar ndodhen në
luftë. Ndërkohë, krahas forcave të Ushtrisë Nacional-Çlirimtare veprojnë edhe
forca të tjera si ato të Ballit Kombëtar apo të Legalitetit, të cilat së paku
janë deklaruar për pjesëmarrje në luftë kundër pushtuesit të huaj për çlirimin
e vendit. Po ashtu dihet fare mirë, që në këtë kohë nuk ekziston asnjë kabinet
qeveritar i formuar nga forcat pjesëmarrëse në luftë, administrimi i vendit
realizohet nga pushtuesit, të cilët nga ana e tyre kanë organizuar kabinete
qeveritare, edhe pse jo të pranuara me vullnetin e popullit të ndodhur nën
pushtim. Kështu, asnjë forcë tjetër politike apo ushtarake e vendit nuk kishte
mundësinë realisht të administronte vendin, edhe pse vullnete të tilla janë
shprehur hera-herës.
Vetëm nga sa më sipër, mendoj se vendimi nr.
562, dt. 06. 12. 1993, për krijimin e Gardës së Republikës së Shqipërisë më 28
qershor 1928, duhet marrë me rezervë.
2.- Çfarë
na ofron kthimi në retrospektive?
Shekulli XV, “Shekulli i Lavdisë
së Madhe”
Në botë janë të shumta qarqet studimore e
shkencore, të cilat i kanë vënë mjaft kohë në dispozicion “problemit shqiptar”:
origjinës, evoluimit, rrugëve të përshkuara, e deri formulimit të përfundimeve
apo konkluzioneve për ato. Pozitiv është fakti se, i përbashkët mbetet pohimi, se
ilirët janë popull autokton dhe se shqiptarët janë pasardhës të drejtpërdrejtë
të tyre. Njoftimet e para dokumentare për ilirët vijnë nga thellësitë e
shekujve VII-VI-të p.e.r, duke qënë më prezente dhe më të kapëshme në të
pastajmen.
Por krejt natyrëshëm Shek. XV do të mbetet
“Shekulli i Lavdisë së Madhe”, sikurse do ta epitetojë enciklopedisti ynë
Jeronim de Rada më parë, “Dijetari” Sami Frashëri më vonë, dhe mjaft të tjerë
deri në ditët e sotme. Harkun kohor të lulëzimit të Principatave Shqiptare, kur
u realizua bashkimi i shqiptarëve nën Balshën dhe Shpatën, poligloti Fan. S.
Noli, do ta stigmatizonte si një meteor të ndritëshëm, që shkoi në qiellin
shqiptar pas furtunës, por që gjithësesi do të zhdukej duke lënë pas një
errësirë të thellë. Ky deziluzion e ka bazën në faktin që, kur bëheshin
përpjekjet për të krijuar një shtet shqiptar të centralizuar, do të fillonin
ndërhyrjet nga jashtë, sidomos vërshimi osman në lindje e jugë, dhe ai venedikas
në perëndim. Përballë këtij rreziku, shqiptarët u ndodhën mes grindjesh të
pafundme. Kështu që Perandoria Osmane në vitet 1385 – 1479 do ta pushtonte “de
facto” gjithë Shqipërinë. Dëshira për të jetuar në liri dhe për të ruajtur
nderin “e armëve të bardha” nuk mjaftoi.
Mandej kombi
konsolidohet dhe Flamurin e Lirisë e muarën të tjerë kapedanë si Kastriotët, Topiajt, dhe të tjerë. Kjo
qëndresë do të jetë e suksesëshme sidomos, kur në krye të saj u vu Gjergj
Kastrioti, Skënderbeu. Ajo hyri në histori si legjendë sepse: u përballua
ushtria më e madhe e kohës; u vunë para provave të vështira sulltanët famozë
otomanë. Për 23 vjet radhazi (1444 – 1467 S.R), Skënderbeu organizoi, drejtoi
dhe udhëhoqi 25 (njëzet e pesë) beteja, duke fituar me nder e lavdi 23(njëzet e
tre) prej tyre. Në mos më shumë, por së
paku në shtatë beteja u ballafaqua me dy sulltanët më të mëdhenj (Murati II dhe
Mehmeti II, ky i fundit i mbiquajtur “Fatiu-Ngadhnjimtari”). U përball në
beteja me 50 pashallarë, tre prej të cilëve ishin shqiptarë (Ibraim Beu, Jakup
Arnauti, Ballaban Badera – pasha S.R). Dy herë u ndodh i tradhëtuar nga
gjeneralë shqiptarë në zë, Moisi Golemi (Moisiu i Dibrës) dhe Hamza Kastrioti,
(i nipi), me të cilët iu desh të ballafaqohej me dhimbje në fushën e betejës, por
edhe t’i mëshironte kur i mposhti. Kapi rob në fushëbetejë dymbëdhjetë
pashallarë turq; i shkaktoi kundërshtarit njëqind e gjashtëmbëdhjetë mijë të vrarë, çka do të
thotë, në çdo tetë veta një, etj.
Bëmat e atij shekulli janë bërë objekt i
kancelerive diplomatike të kohës; i krijimtarisë së popujve në gjini të
ndryshme. Bota e qytetëruar evropiane i është mirënjohëse Shqipërisë dhe Skënderbeut,
të cilin e ka epitetuar, përpos të tjerave edhe “Atlet i Krishtit”.
Në këto zhvillime të suksesëshme, krahas
forcave të tjera ushtarake, veproi edhe Garda Pretoriane (roje pretoriane, roje mbretërore, që i përket Mbretit, që ruan
Mbretin etj. S.R) për të cilën domosdoshmërisht duhet hedhur dritë.
2-1.- Cili
është vendi i Gardës Pretoriane në Ushtrinë e Skënderbeut?
Deri në fund të vitit 1993 si datë krijimi
për Gardën e Republikës është konsideruar 12 Shkurti i vitit 1944. Por grupi
studimor për përnjohjen e fakteve e të dokumenteve, për argumentimin dhe
konkludimin e rrethanave dhe të datave të Krijimit të Forcave të Armatosura
(FA) në përgjithësi, të formacioneve ushtarake, të llojeve të armëve e të
shërbimeve në ushtri, krahas të tjerave ka rekomanduar edhe për Gardën e
Republikës ndryshimin e datës së mësipërme. Duke gjykuar mbi këto argumente, Këshilli i Ministrave i Republikës së
Shqipërisë, me vendimin nr. 562 dt. 06. 12. 1993, ka gjykuar dhe vendosur, që
data e Krijimit të Gardës së Republikës të jetë 24 qershor 1928. Ky vendim
nuk përbën një zhvendosje mekanike të datës, por është rrjedhim mjaft logjik i
pasqyrimit dhe i reflektimit mbi zhvillimet historike në vendin tonë. Kjo datë
përkon me Dekret-Ligjin e Qeverisë Shqiptare të asaj kohe, kur për herë të parë
në Historinë e Ushtrisë Kombëtare Shqiptare jepet një Ligj Organik mjaft i
plotë, në zbatim të të cilit bëhet organizimi i FA-ve, pra ngrihet struktura
piramidale e saj.
Shqiptarët duhet të jenë të një mendimi se,
Shteti Shqiptar rezulton i organizuar përpara fillimshekullit XX. Natyrëshëm ai
do të kishte edhe institucionet përkatëse, të cilët mundësonin administrimin e
shtetasve, mbrojtjen e tërësisë territoriale dhe të interesave të larta të
shtetit, si dhe ruajtjen dhe sigurimin e Personaliteteve të Larta Shtetërore.
Kështu
hulumtimet në shkrimet në gjuhën shqipe nga autorë vendas e të huaj, por edhe
në shkrimet në gjuhë të huaja, të cilat trajtojnë shkencërisht problemin
shqiptar, hedhin dritë të mjaftueshme në thellësinë e historisë së vendit tonë.
Kësisoj ato natyrëshëm ndriçojnë edhe çështjen e lindjes dhe të evoluimit të
Gardës Shqiptare, si një komponent bashkëshoqërues i zhvillimeve në gjithë
fushat jetësore të popullit tonë. Duke gjykuar mbi këto fakte, mund të
vlerësohet e çmohet se, nocioni “GARDË”, si konceptim apo si veprimtari
praktike, ekspozohet jo në pak raste që në shekullin XV.
Historishkruesi i Skënderbeut, humanisti i parë shqiptar Marin Barleti,
në veprën e mirënjohur për vlerat e veçanta historike dhe mesazhet e ngrohta
atdhetare që përcjell, “Historia e Skënderbeut”, me titull të plotë “Historia e
jetës dhe e veprave të Skënderbeut, princit të epirotëve”, botuar në vitet 1508
– 1510, vetëm dyzet vjet pas vdekjes së Skënderbeut, disa herë, jo vetëm që
pohon me krenari, por edhe i referohet konceptit “Gardë“. Autori në fjalë na
prezantohet krejtësisht, jo vetëm i mirëinformuar por edhe plotësisht i
përkushtuar, i aftë dhe argumentues për interpretimin e kësaj çështjeje.
Gjithësesi, ka meritën e veçantë sepse na jep
emërtimin e saktë e të plotë: “Garda Pretorine” (Praetoria Cohors S.R). Ai ruan mendimin se Skënderbeu, i përgatitur
si ushtarak i kompletuar në shkollat e Perandorisë Osmane, më e madhja e kohës
kjo, por edhe në veprimet praktike ushtarake të përherëshme të vendlindjes së
Tij, e dinte shumë mirë vlerën e një ushtrie të rregullt, të përherëshme dhe në
gatishmëri të plotë për të vepruar në çdo moment me efektivitet. Është i njohur
fakti historik që, Ai do të organizonte një ushtri efektive, e cila
parapëlqente veprimin dhe jo pritshmërinë, një ushtri që e dëshironte ndeshjen
me kundërshtarin dhe jo shmangien; të përbërë nga luftëtarë të cilët përballjen
me kundërshtarin e konceptonin si një gjë të zakonëshme dhe krejtësisht
normale. Por është po gjithëkaq i njohur edhe fakti që, Kryekomandanti do të
kishte edhe një bërthamë ushtarake të përbërë nga trupa të zgjedhura, numri i
së cilës nuk i kalonte 2 000. Kjo
trupë kishte si cilësi kryesore: trimërinë, besnikërinë dhe disiplinën.
Këto ajo i ngërthente dhe i shpaloste në nivelin më të lartë. Ky Repart Special
kryente detyra luftarake të zakonëshme, ashtu si edhe repartet e tjera, por
nënvizojmë, se Ai përmbushte edhe detyrën e ruajtjes së kryekomandantit, të
gjeneralëve e të kapedanëve të tjerë. Pra është tejet e qartë, se ky
efektiv i përzgjedhur në pikpamje të aftësive fizike, të nivelit të lartë
profesional ushtarak, të shkallës së lartë të përkushtimit, të besnikërisë ndaj
fjalës së dhënë dhe të betimit të kryer, plotësonte
detyrën e një truprojeje për titullarët, për të garantuar e siguruar jetën e
tyre.
Përvoja e
kryerjes së detyrave në Ushtrinë Osmane, i kishte ngulitur Skënderbeut jo vetëm
mendësinë por edhe dhe veprimin praktik, të domosdoshmërisë së ruajtjes së
veçantë të drejtuesve të Shtetit dhe të Ushtrisë. Barleti fare qartë e ndriçon
këtë fakt disa herë në veprën e tij madhore. Kur Skënderbeu u vendos
përfundimisht në trojet e të parëve të Tij, pasi mori besën e Prijësve të tjerë
shqiptarë si dhe lidhi fjalën me Ata, përveç
Ushtrisë së Rregullt, të cilën e organizoi, e përgatiti dhe e mbajti në
gjëndje gatishmërie të përherëshme, njëherësh do t’i kushtonte kujdes të
veçantë edhe organizimit, pregatitjes dhe përdorimit me efektivitet të Gardës
Pretoriane. Kryekomandanti e konceptonte këtë strukturë si tepër të
rëndësishme, por edhe të mbrujtur me idenë se, ajo kurrësesi nuk mund ta
pranonte apo edhe ta provonte mposhtjen, thyerjen, përgjunjien përballë
kundërshtarit. Kjo ide, pra ideja e krenarisë për të kryer detyra shërbimi në
interes të ruajtjes së jetës të prijësve apo drejtuesve të shtetit, do ta
përsërisë vetvehten në përmasa të dhjetëfishuara deri në ditët tona.
Konkluzioni
është i qartë, Skënderbeu duke qënë kreu dhe përfaqësuesi i Lidhjes Shqiptare,
të cilën ai mundi ta realizonte me prijësit shqiptarë, një Lidhje e cila
përfaqësonte Shtetin e kohës brenda e jashtë vendit, në përbërje të gjithë
strukturave të FA-ve që dispononte apo organizonte dhe mblidhte, do të kishte
edhe një repart special, i cili kishte detyrë parësore, Ruajtjen e
Kryekomandantit dhe të Prijësve të tjerë. Pra, Ai kishte në veprim të
përherëshëm Gardën Pretoriane.
2-2 Ja
disa nga veprimet e Gardës Pretoriane.
Garda
Pretoriane rezulton e pranishme në të gjitha veprimet luftarake midis forcave
shqiptare dhe atyre osmane. Por historishkruesit dhe analistët, në disa nga
këto beteja, evidentojnë dukshëm veprimet e këtij Reparti Special. Kështu psh.
në Betejën e Torviollit (29 qershor 1444 S.R), në rendimin luftarak dhe
përgjatë gjithë teatrit ku u zhvilluan veprimet luftarake, bije në sy dukshëm
vendi i veçantë dhe roli i rëndësishëm që zinte e luante Garda Pretoriane. Në
këtë betejë komandimi e drejtimi i Gardës i ishte besuar Ajdin Muzakës, një nga
gjeneralët më në zë të Ushtrisë së Skënderbeut. Si zakonisht, falë besimit
që kishin komanduesit, Reparti i Gardës ishte vendosur në qëndër të forcave
shqiptare, pra në mes të frontit të veprimeve luftarake. Kjo mënyrë veprimi
kushtëzohet edhe nga fakti, që veprimet kryesore luftarake dhe intensiteti më i
lartë i tyre zhvillohen dhe janë më prezente në qëndër të rendimit luftarak. Në
këtë betejë efektivi i Gardës Pretoriane u dallua për veprime të shpejta,
taktikisht të drejta, si dhe, duke e përqëndruar kryesisht synimin e çdo
veprimi në ruajtjen dhe sigurimin e drejtuesve ushtarakë, dhe në radhë të parë
të Kryekomandantit. Në krahun e majtë vepronte formacioni prej më se tremijë
kalorës i komanduar nga Tanush Topia; në krahun e djathtë vepronte formacioni
tjetër i drejtuar nga gjenerali famoz Moisi Golemi, i mbiquajtur shpesh herë
edhe Moisiu i Dibrës, ndërsa në mes vepronte fuqia e përbërë nga kalorës,
shigjetarë, mburojtarë, heshtëtarë, e komanduar nga vetë Skënderbeu. Në
mburojë të Tij, për ta mbrojtur nga afër, si dhe për të vepruar si forcë
shpërthyese në rast rrethimi, ishte Reparti Special nën komandën e Ajdin
Muzakës. Sikurse mund të merret
me mend, Kryekomandanti do të ishte në mes të formacionit më të përzgjedhur dhe
më të aftë, jo vetëm për të plotësuar detyrën luftarake të zakonëshme, por
sidomos për të realizuar misionin e mirëfilltë, si Roje Personale e
Kryekomandantit, i cili njëherësh ishte edhe përfaqësuesi nr. një i shtetit.
Një
truproje të tillë personale Skënderbeu nuk do ta ndante asnjëherë nga vetja në
gjithë betejat që ai ideoi, pregatiti dhe komandoi e drejtoi. Më 23 korrik
1448, u informua se një ushtri e madhe otomane nën komandën e Mustafa Pashës,
një nga komanduesit më të aftë të Ushtrisë Turke, kishte arritur në kufijtë
arbërorë nga drejtimi i Maqedonisë. Si strateg ushtarak vlerësoi drejt
situatën, duke konkluduar se, është më e lehtë ta rrethosh e ta mbash në
gjëndje të tillë një kështjellë, sesa të synosh për të fituar një lavdi të
vështirë e të kushtueshme, duke u përgjakur fyta-fyt me një ushtri më të madhe
në numër. Mbi bazën e këtij arsyetimi, Skënderbeu do ta linte të rrethuar
Danjën me forca të mjafta dhe nën komandën e një gjenerali të zot sikurse ishte
i nipi, Hamzai, ndërsa vetë u nis drejtim kufijve lindorë për të zhvilluar
betejën e re që e priste. Këtë vendim të zgjuar e të argumentuar, do ta
zbatonte duke marrë masa të rrepta edhe për të ruajtur veten dhe kapedanët e
tjerë. Për këtë qëllim do të zgjidhte nga i gjithë efektivi ata, të cilët
kishin patur më tepër merita në luftimet e mëparëshme, si dhe ata që përbënin
thelbin e forcës fizike të gjithë luftëtarëve, që kishte në dispozicion.
Kuptohet, që një veprim i tillë do të ndikonte drejtpërsëdrejti në rezultatin e
betejës, si dhe do të përbënte garanci të besueshme e të mjaftueshme për
garantimin e jetës së Tij. Beteja u zhvillua në Oranik në mes të muajit gusht.
Por Skënderbeu, si ushtarak i mirëfilltë që
ishte, për të realizuar suksesin edhe në këtë betejë, llogariti saktësisht
forcat si në aspektin e resurseve (burimeve) njerëzore dhe materiale, por
sidomos në atë të frymës moralo-luftarake. Gjatë zhvillimit të betejës, si
gjithnjë i prirur nga ideja se, më parë duhet prerë koka pasi pastaj bije me
lehtësi edhe trupi, vendosi që vëmëndjen kryesore të veprimit luftarak ta
përqëndronte në rajonin ku ishte vendosur çadra e Prijësit Otoman. Por njëherësh,
Ai ishte realist në planizimin dhe veprimin konkret të organizimit të rendimit
luftarak të kundërshtarit, por para së gjithash si ushtarak i kompletuar me çka
e ka të nevojëshme një i tillë, urdhëroi dhe mori masa të plota, që forcat më
të specializuara e më të përkushtuara t’i angazhonte pikërisht këtu. Ai ishte
krejt i bindur se çadra dhe vendi i qëndrimit të Prijësit turk, sigurohej me
mjaft forca, të cilat arrinin në shtatë mijë. Por para së gjithash kjo forcë
përbëhej prej elitës së ushtrisë turke, dhe mjaft e aftë profesionalisht, por
sidomos krejt e përkushtuar deri në vetësakrifikim për të përmbushur detyrën.
Është fjala për atë forcë ushtarake të përbërë prej jeniçerëve, të cilët në
vazhdimësi kanë rezultuar “... shumë më luftëtarë se të tjerët...”.
Edhe kjo
betejë përfundoi me triumfin e arbërorëve duke u shkaktuar humbje të rënda
osmanëve. Ky fakt do të ndikonte që Skënderbeu këtë betejë ta epitetonte si më
të bukurën dhe më të përkrahurën nga Perënditë për epirotët. Për ta rraskapitur
edhe moralisht ushtrinë osmane, Skënderbeu e hipi komandantin turk, Mustafa
Pashën, mbi një kalë plak të rrëngjuar, dhe në prezencë të robërve osmanë, ai
do të kalonte midis luftëtarëve triumfatorë epirotë. Këtë rrënim moral Ai ia
rezervoi kundërshtarit jo se e kish zakon t’i fyente ata, sidomos kur ishin të
mposhtur, por sepse Mustafa Pasha kishte kaluar pabesisht nga shqiptarët në
anën e osmanëve i ushqyer nga lakmia për lavdi të pamerituar, dhe për më tepër,
ai kishte synuar të rrënonte edhe kohortën (Gardën Pretoriane S.R) të Skënderbeut.
Nga
hulumtimet rezulton shpesh herë, se ishte Garda Pretoriane ajo, që mundësonte
ruajtjen fizike të Prijësit Arbëror, por edhe të oficerëve të tjerë madhorë
sipas nivelit hierarkik. Vetëm gjatë zhvillimit të Betejës së Beratit (13
qershor 1455 S.R), do të ekspozohen disa herë veprime me karakter thjesht për
ruajtjen e Kryekomandantit. Historia e shkruar dhe e përcjellë deri në ditët e
sotme prej disa burimeve, pohon se në këtë betejë Skënderbeu do të sulmonte në
drejtimin ku ndodhej komandanti turk. Ishte ky një veprim i parapëlqyer gati në
të gjitha veprimet luftarake, sepse si strateg ushtarak e dinte shumë mirë, se
po të neutralizohej komandanti dhe shtabi i tij komandues, forcat ushtarake do
të shkoqeshin dhe do të përfshiheshin nga paniku dhe pasiguria, sikurse ndodh
në këto situata. Veprimet e Gardës
Pretoriane për të ruajtur e siguruar Skënderbeun janë tepër të dukëshme në këtë
betejë. Kështu, kur Ai u gjend i rrethuar tërësisht nga forcat kundërshtare, hyri në veprim rrufeshëm Garda,
e cila siguronte ruajtjen e afërt të Tij në formë mbrojtjeje rrethore. Nën
drejtimin me kompetencë profesionale dhe të zgjuar të Ajdin Muzakës, gardistët,
le të shprehemi kështu, mundën të zmbrapsin turmën osmane dhe të shpëtojnë
jetën e Kryekomandantit nga një rrezik imediat dhe real.
Prijësi i
arbërve e njihte shumë mirë mentalitetin në përgjithësi të arbëreshëve, por
njihte po aqë mirë psikologjinë dhe mentalitetin edhe sipas krahinave të
ndryshme. Është fakt i njohur historik që, Atij në asnjë rast nuk i është
refuzuar dhe as që i ka munguar ndihma e krerëve të krahinave apo principatave
të ndryshme. Populli shqiptar, sidomos në momentet e rrezikut eminent, i ka
dalë zot vatanit, duke hedhur pas krahësh edhe ndonjë mosmarrëveshje apo
qejfmbetje. Gjatë Betejës së Beratit, për shkaqe subjektive të vetë arbërorëve,
kundërshtari osman pati sukses. Por pikërisht në këtë moment të tensionuar, kur
rrezku ishte prezent, Prijësit e krahinave të ndryshme patën mençurinë dhe
atdhetarizmin e duhur, që të vetëorganizohen. Kështu dy vëllezërit Dhimitër e
Nikolla Berisha nga familja e lashtë e
Berishajve, ndihmën e së cilës Skënderbeu e kishte patur të pranishme dhe të
përherëshme, kur mësuan për fatkeqësinë e ushtrisë shqiptare, dhe sidomos për
pabesinë dhe rrebelimin e Moisiut, u organizuan dhe zunë pozicionin kryesor
të Mbretërisë pikërisht tek Roja dhe Kryeporta e saj, duke inkurajuar me këtë
akt të lartë trimëror e fisnik forcat e Gardës Pretoriane në roje të
kështjellës. Por si këta dy trima, kanë vepruar shumë të tjerë në raste të
shumta.
Krejt
natyrshëm, edhe në këtë betejë, Skënderbeu do t’u ishte mirënjohës luftëtarëve
të tij, përfshi edhe dy të sipërpërmendurve, të cilët si zakonisht i përgëzoi
për veprimin trimëror e atdhetar që kryenë, u dha shpërblimet e rastit, u
premtoi liri, paqe e pasuri në të ardhmen. Këto veprime nxitëse dhe mobilizuese
do të jenë të pranishme në të gjithë karrierën e tij si luftëtar dhe prijës.
Gardën Pretoriane, si pjesë të strukturës së
FA-ve, Skënderbeu do ta përdorte me efektivitet dhe brenda kuadrit të misionit
të saj, edhe gjatë veprimeve luftarake jashtë kufijve territorialë të shtetit
të tij. Për shkak të aleancave që Ai kishte me fqinjët e përtej detit, Ai
mori pjesë në Betejën e Apulit në Itali. Ishte një betejë detare, prandaj
organizimi dhe shpërndarja e mjeteve detare do të bëhej sipas parimit të
zhvillimit të luftës në det. Midis mjeteve detare do të jetë edhe “Anija
Pretoriane”, e cila ishte e pajisur me mjete sinjalizimi e bashkëveprimi
specifike nga mjetet e tjera detare. Vetë Kryekomandanti qëndronte,
komandonte dhe drejtonte pikërisht nga kjo anije. Për ruajtjen dhe sigurimin
e Anijes Pretoriane do të planizonin dhe kryenin veprime luftarake mjetet e
tjera detare, të organizuara në formacion luftimi dhe të komanduara nga
ushtarakë në zë si Gjon Muzaka, Andrea Zaharia, Moisi Golemi, dhe të tjerë.
Skënderbeu
si strateg ushtarak, midis të tjerave, dallohej edhe nga veçoria e të qënurit
krijues në organizimin, drejtimin dhe analizën e veprimeve luftarake. Midis 25
betejave që Ai pregatiti, drejtoi dhe komandoi, ka veçori dalluese thelbësore
të ndryshme. Por kjo cilësi shfaqet edhe në mënyrën e përdorimit të Gardës
Pretoriane. Gjatë zhvillimit të Betejës së Medaçit (qershor-korrik 1465 S.R),
i ndodhur përballë një kapedani të aftë e trim me origjinë shqiptare, Ballban
Baderës, (Pasha), Ai do të përllogariste gjithëçka me shumë seriozitet dhe
përgjegjësi. Në këtë kuadër, forcat që dispononte i ndau në katër pjesë, duke
vënë në krye të tyre kapedanët më të zotë dhe më besnikë si: Goiko Stresi, nip
prej motre; Tanush Dukagjini, dhe të përherëshmin Ajdin Muzaka. Me interes
është të pohojmë, se pjesën e katërt e mbajti si kohortë për vehte. Zhvillimi
i luftimeve do të tregojë se, masat e planizuara dhe të zbatuara ishin krejt të
domosdoshme dhe efektive. Veçanërisht trupa e mbajtur si kohortë (truproje
personale S.R) do të rezultonte shumë e domosdoshme dhe po aqë e dobishme,
sidomos në këtë betejë. Gati gjithë historishkruesit dhe analistët e Skënderbeut,
e pohojnë se në këtë betejë atij iu plagos kali, dhe bashkë me atë u rrëzua
edhe Kryekomandanti, i cili u plagos rëndë në krah pas një përplasjeje me një
trung peme. Natyrisht osmanët këtë moment e gjykuan si më të pështatëshmin për
të larë hesapet një herë e mirë me komandantin arnaut, me “jezitin”, sikurse e
quajnë ata, prandaj u grumbulluan në numër të madh me synimin, që sejcili të
vepronte me gjithëçka për të fituar më vonë urimet dhe shpërblimet e majme. Ky
është momenti kur kryekomandanti shqiptar ka qënë më i rrezikuar se çdo herë
tjetër. Por njëherësh, po këtu do të spikatë në mënyrë specifike edhe
përmbushja e misionit me profesionalizëm, me besë dhe dinjitet nga efektivi i
Gardës Pretoriane. Ata do të vërsuleshin me tërbim, si një trup i vetëm duke
rrezikuar jetën e tyre, mjafton që jeta e kryekomandantit të mos cënohej.
Është i njohur fakti, që osmanët u shpartalluan tërësisht, dhe Skënderbeu do të
gjente edhe një herë rastin e mirë të falënderonte me mirënjohje të ndjerë të
gjitha forcat e tij ushtarake, e sidomos Gardën Pretoriane.
Skënderbeut
do t’i duhej të përballej me gjeneralët më në zë, që kishte Perandoria Osmane.
Në Betejën e Vajkalit (prill 1465 S.R), në palën kundërshtare do të komandonin
dy gjeneralë me origjinë shqiptare, Ballaban Badera (Pasha) dhe Jakup Arnauti.
Duke bërë analizën e elementëve për palët ndërluftuese, do të gjykonte që
forcat t’i ndante në katër pjesë, dhe të vinte në krye komandantët më të aftë
si, Tanush Topia, Zaharia Gropa dhe Pejko Emanueli . Kushtet ishin të tilla që i impononin të mbante vetë një pjesë të
forcave të ushtrisë dhe të Gardës së vet.
Zhvillimi i veprimeve luftarake në këtë betejë, e cila njihet si nga më
të përgjakshmet, do të evidentonin vendosmërinë dhe këmbënguljen e të gjithë
forcave pjesëmarrëse, e sidomos të efektivit të Gardës Pretoriane.
Këtë Repart Special, Skënderbeu do ta përdorte
edhe në veprime të tjera të mirëfillta si Truproje Personale. Pas përfundimit me sukses të plotë të
Betejës së Sfetigradit, pasi pati kryer të gjitha veprimet etike, të cilat
forconin moralin e pjesëmarrësve në betejë, u nis me 200 burra nga të Gardës
Pretoriane, si një trupë shoqërimi, në rrugëkalimin nga Sfetigradi në drejtim
të kufijve lindorë, me mision: të vëzhgonte përqëndrimet dhe veprimet e forcave
kundërshtare, për të grumbulluar të dhëna, si dhe për të bërë analizën e tyre,
me objekt që, të gjykonte dhe çmonte realisht gjendjen e kundërshtarit.
Kundër Skënderbeut dhe Gardës Pretoriane, në
rrugën e gjatë të qëndresës, nuk i kanë munguar edhe veprimet e tërthorta,
djallëzore e të pabesa, jo vetëm nga armiqtë por edhe nga radhët e veta.
Kështu, pasi ushtria e sulltan Mehmetit, e komanduar nga Ballaban Badera
(Pasha) u thye për të tretën herë, sulltani mendoi që ta thyente Kryetrimin e
Arbërve edhe përmes veprimeve të pabesa. Ai infiltroi në mjediset e Skënderbeut
dy ndërmjetës, të cilët zotëronin shumë mirë gjuhë të huaja. Natyrisht, që Skënderbeu,
edhe pse e kishte zakon që të besonte, por me që ishte kohë lufte dhe e
ngarkuar me pusira e pabesira, dha porosi që dy “miqtë” të mbaheshin nën
vrojtim, pa u krijuar asnjë pengesë artificiale, që ata të mund të depërtonin
deri në mjediset më të ngushta dhe intime, sikurse ishte Garda apo rrethi
familjar e shoqëror. Por tradhëtia zakonisht i ka ditët e numëruara, dhe vetë
dy “mysafirët”, me sa duket nga mania se kush do të merrte më shumë merita apo
shpërblime, u grindën me njëri-tjetrin duke dekonspiruar edhe misionin e tyre
djallëzor e armiqësor, si të dërguar për të eleminuar fizikisht Skënderbeun.
Vetëm duke iu referuar veprës madhore të Marin
Barletit, mund të arrijmë në përfundimin logjik se, në strukturën e Ushtrisë së
Përhershme të Skënderbeut, vend të veçantë do të zinte edhe Garda Pretoriane me
mision parësor e kryesor: Ruajtjen e
jetës së kryekomandantit dhe të ushtarakëve të tjerë të lartë, sipas vendit që
zinin në shkallën hierarkike të ushtrisë, jo vetëm gjatë zhvillimit të
veprimeve luftarake, por edhe gjatë gjithë veprimtarisë së përditëshme .
2-3.- Garda Pretoriane nën gjykimin e analistëve
të huaj dhe të Fan S. Nolit
Më vonë,
pas Marin Barletit, janë mjaft historianë e analistë të huaj, të cilët
ndriçojnë problemin e pranisë së formacionit të Gardës Pretoriane në Ushtrinë e
Skënderbeut. Kryesisht ata janë të trevës italiane, midis të cilëve zenë vend
të veçantë, por edhe janë më të besueshëm, Melkior Mikaeli (Melchior Michaeli)
dhe Xhemaria Biemi (Giamaria Biemmi). Mikaeli është nga Venecia, dhe do të ketë
patur mundësinë të njihet me materialet arkivore të Venecias. Njëherësh ai njeh
shumë mirë veprën e Marin Barletit për Skënderbeun. Mbi bazën e këtyre dokumentave,
ai gjykon dhe arrin në përfundimin se, në ushtrinë e Skënderbeut në vijimësi ka
qënë edhe një Repart Special, bërthamën e të cilit e bënte kavaleria prej
gjashtëqind kalorësish. Por Mikael hedh edhe një hap të guximshëm si studjues,
kur pohon se Barleti e nënvizon disa herë praninë e Gardës Pretoriane, por nuk
jep spjegime të hollësishme për organizimin e saj.
Megjithatë,
e rëndësishme, mbetet të pohojmë se, një autor i huaj, pas një studimi serioz,
pas një shoshitjeje të kujdesshme të dokumentacionit të kohës, arrin në
përfundimin logjik se, Skënderbeu kishte të organizuar dhe në veprim të
përherëshëm një formacion, për të ruajtur dhe siguruar jetën e tij dhe të komandantëve
të tjerë, të emërtuar “Garda Pretoriane”.
Më autoritar dhe më i besueshëm si njohës dhe
si shkrues i Historisë së Skënderbeut na prezantohet Biemmi, i cili në vitin
1742 dhe 1756, boton në Breshia (Brescia) librin “Historia e Gjergj Kastriotit -
të quajturit Skënderbe”, ose “Istoria di Giorgio Castrioti, detto: Scanderbegh”.
Ai pretendon se, për botimin e “Historisë së Skënderbeut”, ka patur si bazë një
material të titulluar, “Historia e Skënderbeut, e botuar prej një shqiptari”,
ose “Historia Scanderbeghi, edita per cuendam Albanesem”, e shtypur në Venedik
më 2 prill 1450, e shkruar në italisht prej një shqiptari, i cili në
historiografinë shqiptare ka zënë vënd me emrin anonim “Tivarasi”. Vetë ky
“Tivarasi”, pohon apo shprehet, se këtë histori e ka shkruar vetëm dymbëdhjetë
vjet e tre muaj pas vdekjes së Skënderbeut. Do të ishte në nderin e
Historiografisë Shqiptare, që kjo vepër të disponohej, por gjithësesi
mbizotëron pohimi se, kjo vepër nuk ruhet.
Por Biemmi, ndoshta mund të jetë i pari autor
krejt i besueshëm dhe autoritar, i cili shprehet për prezencën e formacionit të
Gardës Mbretërore në Ushtrinë e Skënderbeut në shekullin XV. Ai pa asnjë
ekuivok pohon se, “Shqiptari” që shkroi “Historinë e Skënderbeut” në vitin 1480
ishte nga Tivari, dhe se e shkroi këtë bazuar në raportet që i jepte i vëllai i
tij, i cili ishte oficer në Gardën Mbretërore . “...ky shqiptari ishte nga
Tivari dhe e shkroi Historinë e Skënderbeut pas raporteve që i jepte i vëllai,
i cili ishte oficer në Gardën Mbretnore...”.
Biemmi e
pohon disa herë praninë e Gardës Pretoriane, vendin që ajo zinte dhe rolin që
luante. Duke iu referuar zhvillimit të Betejës së Torviollit, të cilën e kemi
cituar më lart, ai pranon se, Skënderbeu bashkë me Ajdin Muzakën ishin të
siguruar nga një batalion këmbsorie të përbërë kryesisht nga kruetanë. Autori
hedh hapa më tej, kur pohon se, këtë përzgjedhje Prijësi i Arbërorëve e kishte
bërë si një detyrim që kishte ndaj Krujës, e cila e priti me bujari, si dhe e
mbështeti me gjithëçka. Por ai nënvizon se, këtë batalion do ta përdorte si
Roje Personale, pasi koha ishte e mbushur me rreziqe, dhe marrja e masave
kundër tyre ishte sa emergjente aqë edhe domosdoshmëri e vijueshme.
Fan S.
Noli, në vlerësim të veprës së Biemmit, sqaron edhe si më poshtë. Po të mbajmë
parasysh që kjo histori është shkruar vetëm 12 vjet e tre muaj pas vdekjes së
Skënderbeut, duhet të pranojmë që është shumë më pranë së vërtetës, sepse,
memoria e popullit, por sidomos e një krijuesi, i cili disponon raporte nga i
vëllai, i cili, nga ana e vet, ishte pjesëmarrës dhe dëshmitar okular në Gardën
Pretoriane të Skënderbeut, duhet të rezultojnë konkrete përsa i përket
formësimit të ngjarjeve edhe episodeve.
Nga
hulumtimi i veprës së shkruar prej Biemmit, mësojmë se Tivarasi, autori
shqiptar i historisë së parë për Kryetrimin Arbër, rezulton të jetë tepër i
sinqertë, pra edhe i besueshëm, për ato që na ve në dispozicion. Ai pohon se të
dhënat për veprimtarinë ushtarake të Skënderbeut në ekspeditën në ndihmë të
Ferdinandit të Napolit në vitet 1460 -1462, mund të ketë ndonjë shmangie nga të
vërtetat, sepse i vëllai i tij oficer në
Gardën Mbretnore, për shkaqe shëndetsore nuk ka qënë i pranishëm në Itali. “Tivarasi
i Biemmit është shumë lakonik: i vëllai i tij, oficer në Batalionin e Gardës,
nuk e shoqëroi Skënderbeun në ekspeditën italiane....”.
Në trajtimin e këtij problemi, mjaft autoritar
dhe i besueshëm mbetet Fan S. Noli, i cili dy herë (në vitin 1921 dhe 1949 S.R),
botoi “Historinë e Skënderbeut”. Pas një pune studimore serioze, duke iu
referuar mjaft historishkruesve dhe analistëve për Skënderbeun, si dhe duke
shfletuar, studjuar e nënvizuar mjaft literaturë bashkëkohore, do të arrijë në
përfundimin se, Skënderbeu, që në fillimet e karrierës si Kryekomandant i FA-ve
të Arbërisë, krijoi një trupë të zgjedhur të quajtur “Garda Pretoriane”. Për krijimin jo vetëm të një ushtrie të
rregullt e të përherëshme, vlerat e së cilës Skënderbeu si strateg ushtarak i
mirëfilltë i dinte fare mirë, por sidomos
të një bërthame të përzgjedhur, e gatëshme të sakrifikonte gjithëçka dhe
kurdoherë në rradhë të parë për ruajtjen e drejtuesve, princërve dhe kapedanëve,
e pastaj edhe si një forcë ushtarake, Ai mbajti parasysh edhe përvojën turke.
Një trupë të tillë të përbërë prej jeniçerëve, e pati themeluar sulltan Orhani,
vlerat e saj në çdo fitore janë të evidentuara dhe të vlerësueshme. Prandaj Skënderbeu
këtë sistem organizimi me vlera, e integroi edhe në Shqipëri, duke
formësuar një trupë të zgjedhur prej nja tremijë vetash, të cilët për nga
disiplina, trimëria dhe besnikëria ishin të matshëm vetëm me vetveten. Këtë
efektiv ai e njihte shumë mirë edhe me emra; kishte krijuar me ata marrëdhënie
besimi reciproke; i trajtonte më shumë si shokë se sa si luftëtarë; kalonte
mjaft kohë të përbashkët me ata, përfshi edhe drekimin në një tryezë të
përbashkët apo edhe servirien e pijes me gotën e vet. Ky formacion ishte plotësisht i organizuar dhe i epitetuar krejt qartë
“Gardë Pretoriane“. M. Mikaeli këtë fakt
e evidenton që në Betejën e Torviollit (29 qershor 1444 S.R), por nuk jep
ndonjë informacion shkoqitës për organizimin e saj. Megjithatë ai nënvizon
faktin se, pjesa e kalorisë së Gardës
përbëhej nga një batalion i veçantë prej 600 krutanësh të zgjedhur me shumë
kujdes. Këtë strukturë Skënderbeu e kishte në vëmëndje të veçantë duke u
kujdesur për ushqimin, veshjen dhe pagesën e tyre. Për më tej jep informacion
At Dhimitër Frangu, i cili evidenton një listë të gjatë të shpërblimeve që i
sillnin Skënderbeut besnikët e tij si dhuratë për Gardën Pretoriane.
Vlerësimin që i bënte ai këtij formacioni dhe aktivitetin praktik të
tij, Noli do ta evidentojë disa herë, duke bërë kujdes që ta bëjë sa më të
besueshme përmes argumentave që na ve në dispozicion. Praninë e këtij Reparti
Special ai do ta pohojë disa herë. Kështu psh. nga Beteja e Nishit më 1443,
Skënderbeu do të nisej drejt atdheut të tij nën shoqërinë e 300 matjanëve. Pra,
as më shumë dhe as më pak, por evidentohet ideja e domosdoshmërisë së një
bërthame ushtarake, të gatëshme të bëjë sakrificën supreme, por edhe të
besueshme krejtësisht. Këtë mendim autori e përforcon, kur nënvizon se Skënderbeu
në vijimësi, pas përfundimit të çdo beteje, i shpërndante vullnetarët, por
gjithësesi, pasi t’i kishte shpërblyer për kontributin e dhënë; sistemonte
forcat e tjera nëpër fortesa, ndërsa një pjesë e mbante kurdoherë në gjëndje
gadishmërie të përherëshme. Këtyre ushtarëve kryekomandanti ua dinte emrat,
u njihte trimëritë dhe bëmat, u vlerësonte sakrificat, u rriste moralin dhe
dinjitetin, duke ngrënë shpesh herë në një tryezë me ata, ndërsa atyre që
kishin shfaqur trimëri të veçantë, u jepte të pinin me gotën e tij, pa dallim
shkalle dhe ofiqi.
Më tej Noli pasqyron pjesëmarrjen e Gardës
Pretoriane në beteja të ndryshme, si dhe evidenton rolin e saj në ‘to, i cili
në ndonjë rast ka qënë vendimtar për rrjedhën e betejës dhe për vetë fatin e
jetës së kryekomandantit dhe të kapedanëve të tjerë. Në argumentim të mendimit
të mësipërm, le të pasqyrojmë disa theksime. Përpos, sa na jep Marin Barleti
për Betejën e Torviollit, autori do të evidentojë rolin e saj të drejtpërdrejtë
në funksion të misionit të mirëfilltë. Kështu, shënjën e fillimit të betejës
e japin trumbetat e Gardës, çka do të thotë se, Skënderbeu komandonte i ndodhur
në mes të këtij efektivi. Po ashtu, në momentin kur kryekomandanti
rrezikohej nga osmanët e panumurt, Garda me Ajdin Muzakën në krye, e
motivuar atdhetarisht thellësisht pozitivisht, do të vërsulej mbi qëndrën e
formacionit turk për ta tronditur dhe shpartalluar atë. Pra, efektivi i
Gardës në këtë rast, jo vetëm që siguron jetën e Prijësit Arbëror, por është
përcaktuese e suksesit të luftimit.
Beteja e Torviollit, edhe sipas Nolit, mbetet
nga më të ashprat, ku humbjet por edhe lavdia dhe humanizmi ishin të pashoqe.
Si zakonisht, spikatën edhe këtu cilësitë si strateg ushtarak të Skënderbeut, por edhe të oficerëve dhe
ushtarëve të tjerë. Është me rëndësi të theksojmë se, komandanti i Gardës
Pretoriane, Ajdin Muzaka, u çmua dhe vlerësua mjaft pozitivisht përsa i përket
profesionalizmit ushtarak, trimërisë dhe heroizmit që shpalosi, menjëherë pas
Skënderbeut. Pas atij u kualifikuan si heronj të betejës: Vrana Konti,
Moisiu i Dibrës, Tanush Thopia. Por populli, i cili e përjetoi, me emocione të
thella ngjarjen nga afër, nuk la pa evidentuar trimërinë e Hamza Kastriotit,
nipit tjetër të Skënderbeut, Muzhaqi i Angjelinës, pastaj edhe të Pjetër
Emanuelit, Gjon Muzhaqit dhe Zaharia Gropa. Gjithashtu pati edhe mjaft oficerë
të tjerë që u dalluan.
E njëjta ide del në pah edhe në zhvillimin e
Betejës së Mokrenës (10 tetor 1445 S.R), kur në pamundësi që të futej në
veprim luftarak ushtria, do të vihej në luftim formacioni i Gardës Pretoriane i
përbërë prej 3500 vetësh nga të cilët 2000 ishin kalorës.
Më 23 korrik 1448 trojet e arbërve u sulmuan
prej venecianëve. Shkak për këtë u shfrytëzua vdekja e Lek Zaharisë, zotërimet
e të cilit në këtë kohë mbetën pa trashëgimtar. Në këtë betejë Skënderbeu, në
krye të Gardës Pretoriane, do të vendosej në krahun e majtë të rendimit
luftarak, një veprim ky i parapëlqyer prej tij, pasi aty ndodhej komandanti
kundërshtar, Daniel Juriç.
Të tilla
fakte ka mjaft. Ato gati i hasim gjatë gjithë harkut kohor në të gjitha betejat
ku drejtoi e komandoi Skënderbeu, prandaj edhe nuk është e nevojshme të serviren
për ilustrim apo për argumentim.
Por Garda Pretoriane, si formacion elitë i
FA-ve të Skënderbeut, edhe luftëtarët e thjeshtë i kishte nga rradhët e
shtetasve më besnikë, më trima dhe më të gatshëm të investonin në detyrë, qoftë
edhe kur lypsej vetësakrifikimi. Historishkruesit e Skënderbeut veçojnë njërën
nga betejat, atë të Torviollit, kur ushtarët e Gardës Pretoriane për nga
besnikëria, mjeshtria dhe shpirti i sakrificës, u rradhitën me dinjitet krahas
komandantëve të tjerë. Më shumë ranë në sy veprimet e vendosura dhe
këmbëngulëse të tre ushtarëve të Gardës, të cilët shpalosën trimëri cilësisht
të dallueshme e të dukëshme nga të tjerët. Kontributi i tyre u vlerësua dhe
u çmua, si pjesë e rëndësishme e lavdisë së fitores, jo vetëm nga
bashkëluftëtarët dhe komandantët e tyre, por edhe nga populli. Sipas zakonit të
një komandanti të shquar, i cili di të prekë atje ku duhet, Skënderbeu, jo
vetëm që i ngarkoi me dhurata, por sidomos “karrocoi” gjëndjen e tyre morale,
kur në darkën e kremtimit të fitores u dha atyre të pinin me gotën e vet .
Natyrisht ky është një nder i veçantë, sidomos sepse u bë në praninë e
efektivit gardist, i cili, natyrisht, i entusiazmuar, duartrokiste dhe
brohoriste për shokët e tyre trima.
Por krejt
interesant mbetet edhe fakti, që Garda Pretoriane e ka patur mjaft të qartë dhe
të plotë misionin e vet.
Përveç detyrës thelbësore: atë të ruajtjes së kryekomandantit dhe të kapedanëve
të tjerë, si dhe të angazhimit në detyra të mirëfillta luftarake atje ku nevoja
qe emergjente dhe rreziku më i madh, ajo kryente edhe detyrën e ruajtjes e
të shoqërimit të personaliteteve të huaja, që vinin në vendin e të parëve tanë
me detyra të ndryshme, apo edhe të personave diplomatë, që Skënderbeu dërgonte
me mision jashtë vendit. Janë disa rastet, por po i referohemi vetëm njerit
prej tyre, i cili është krejt i qartë dhe evident për problemin që diskutojmë. Në
fillim të vitit 1446, vetëm dy vjet pasi Skënderbeu pati ardhur në Mëmëdheun e
vet, një komision i përbërë prej peshkopëve të Tivarit, Durrësit dhe disa
përfaqësues të tjerë, u ngarkua me detyrë që të shkonte në Durrës për t’u bërë
nderimet protokollare të merituara ambasadorit të Papës dhe të mbretit Alfons
të Napolit. Në rrugëkalimin për në Durrës dhe kthim në Krujë, ata u shoqëruan
nga një Eskortë Kavalerie, e cila kishte marrë detyrë që të siguronte dhe
garantonte me çdo kusht dhe me çdo sakrificë jetën e diplomatëve, që vinin për
të përshëndetur Skënderbeun, i cili në këtë kohë ishte epitetuar, krejt me
meritë natyrisht, “Ylli i Ri i Krishtërimit Evropian”.
Në vitin 1452 ballafaqohemi me një moment,
përmes të cilit gjykohet se Garda Pretoriane të ketë kryer një detyrë krejt
specifike. Skënderbeu prej disa kohësh ndiqte punimet për ndërtimin e
Kalasë së Rodonit në bregdetin Adriatik, në afërsi të Gjiut të Lalëzit, për ta
patur atë një objekt strehimi në rast të një invanzioni të turqve në atë
territor. Por një njeri krejt i panjohur e informon se, i ishte kurdisur një
kurth për ta vrarë në malet e Krrabës, dhe për këtë shkak duhej të merreshin
masat përkatëse. Me ndjesinë e një strategu ushtarak, e vlerësoi këtë të dhënë,
prandaj këtë detyrë ia besoi strukturës së Gardës Pretoriane. Ai dërgoi
kapedan Balshën, oficer në Gardën Pretoriane, i cili me një ekip specialistësh,
pasi kontrolloi vendin (e krehu territorin me kujdes, thuhet në gjuhën
ushtarake S.R), zbuloi tetë veta të armatosur të fshehur në një shpellë.
Meqënëse këta nuk u dorëzuan, përkundrazi u vërsulën që të çanin rrethimin me
dhunë, pesë prej tyre u vranë, ndërsa tre të tjerët u zunë rob. Me interes
është të pohojmë se, informacioni i marrë ishte krejt real. Ata ishin të
dërguar nga sulltani turk me mision special për të eleminuar fizikisht Skënderbeun;
për më tepër, kishin patur edhe udhërrëfyes dy shqiptarë, të cilët ishin vënë
në shërbim të armikut po nga kapedanë shqiptarë.
2-4. - Garda Pretoriane - Repart Elitë i Ushtrisë
së Skënderbeut.
Argumentet e mësipërme, gjithësesi na ftojnë
të pranojmë tezën, se fillesat e Gardës në kuptimin teorik por edhe në
veprimtarinë praktike të saj, mund të kërkohen që në Shek. XV. Është i pohuar
dhe i pranuar fakti, që Skënderbeu kishte një ushtri të organizuar mirë, të
aftësuar po ashtu mirë, dhe të komanduar dhe drejtuar nga oficerë të zotë e të
aftë profesionalisht. Në sistemin e drejtimit të FA-ve të Skënderbeut, Garda
Pretoriane ze vend në pjesën e sipërme të piramidës së drejtimit dhe të
komandimit. Kështu, fill pas kryekomandantit, i cili njëherësh ishte edhe kryetar
i Këshillit të Luftës, vinte i ngarkuari i arkës për shpenzimet e luftës; i
ngarkuari për informacionin; komandantët e Grupeve të Këmbsorisë dhe të
Artilerisë, dhe menjëherë pas tyre, do të ndodhej komandanti i Gardës
Pretoriane.
Është rasti të nënvizojmë se, ky komandant
kishte në vartësi reparte dhe nënreparte speciale, privilegj që nuk e gëzonin
Komandat e Grupeve të Këmbsorisë e të Artilerisë. Në këtë kuptim, mund të
pranojmë se, Garda Pretoriane ishte Repart Parësor, si mund të shprehemi, ishte
Elita e Forcave të tjera Ushtarake. Këtë përfundim ne mund ta nxjerrim, po
të vlerësojmë dhe të çmojmë faktin, që efektivi i këtij Reparti Special ishte i
përzgjedhur me kujdes; gjykimi për ata bëhej mbi bazën e disa parametrave
konkretë të domosdoshëm si: intelekti i domosdoshëm, aftësia fizike, cilësitë e
karakterit (besa, qëndrueshmëria, sakrificat, këmbëngulja, e të tjera). Ky efektiv
përdorej sidomos kur nevoja ishte më se e domosdoshme dhe emergjente. Gardën
Pretoriane, Skënderbeu do ta konceptonte si bërthamën më të aftë, më të
përkushtuar dhe më të denjë të gjithë strukturës ushtarake. Ai në përgjithësi e
trajtonte dhe e vlerësonte ashtu sikurse ajo e meritonte, i çmonte misionin, i
vlerësonte sakrificat, i shpërblente mundin, e të tjera si këto.
Në krye të Gardës Pretoriane, Skënderbeu
zakonisht ka vënë kuadrot më të aftë, por edhe më të besueshëm. Më së shumti
rolin e komandantit të kësaj Force Speciale e ka kryer Ajdin Muzaka, një nga
gjeneralët më në zë të Skënderbeut, por njëherësh edhe një nga më të besuarit
dhe më me reputacion midis luftëtarëve, çka edhe shërbente si shëmbëll
mobilizimi dhe vetmohimi.
Edhe pse nocionin “Gardë“ e gjejmë shpesh herë
që në Shek.XV, gjykuar që këto emërtime në mungesë të dokumentave autentike,
mund të kenë edhe karakter subjektiv si dhe të jenë të mbingarkuara me qëndrime
emocionale të nxitura nga ndjenja nacionale, por edhe nga fakti që kjo forcë
përdorej pothuajse rëndom në të gjitha veprimet luftarake dhe jo vetëm në
funksion të përmbushjes së misionit të mirëfilltë: si Roje Personale, mund të
arrijmë në përfundimin që, edhe pse këto elementë i gjejmë mjaft qartë që në
Shek. XV, nuk mund të pretendohet që “rrënjët“ e Gardës të kërkohen në këtë
periudhë, dhe për më tepër të pretendohet që data e Krijimit të Gardës së
Republikës t’i përkasë kësaj periudhe të largët.
Vdekja e
Prijësit të Arbërve, Skënderbeut, u pasua nga një periudhë historike e
rëndë për popullin e Arbërisë. Ai u detyrua t’i nënështrohej sundimit të egër
mesjetar osman, një sundim, i cili, për fat të kleq, do të vijonte deri në
dhjetëvjeçarin e parë të Shek. XX. Kështu që, zhvillimi i vendit në
përgjithësi, do të kushtëzonte edhe organizimin dhe veprimin e strukturave
shtetare, ekonomike, sociale, ushtarake, e të tjera.
Shekulli XV-të bën pjesë ndër periudhat më të
lavdishme të historisë së popullit shqiptar. Ndër elementët, me të cilët ai lë
gjurmë të pashlyeshme janë edhe prania e FA-ve në nivele bashkëkohore, ndërsa
për nga predispozicioni dhe përkushtimi, do të jenë në nivele të lakmueshme
edhe nga vendet me traditë në këtë fushë. Elitën e këtyre forcave padyshim që e
bënte efektivi i Gardës Pretoriane, një krenari e ligjshme dhe obligim moral
për pasardhësit e tyre në të gjithë kohërat, që do të pasojnë.
Përgatiti:
Safet N. Ramolli
Tiranë, Janar 2018
No comments:
Post a Comment