Shkruan Viron
Kona
Një rrugëtim magjeps
në Veriun e Largët me Sokol
Demakun
Zakonisht, për
një vend mësohet në gjeografi dhe histori, por, që kur Selma Lagerlëf, mori “detyrën”,
që nëpërmjet një libri artistik, t`u mësonte fëmijëve historinë e Suedisë, nisën
dhe botime të tjera të këtij lloji që, krahas përmbajtjeve artistike, u jepnin
lexuesve edhe njohuri të shumta gjeografike dhe historike. Në vazhdim, në letërsinë suedeze këtë mënyrë të
bëri letërsi dhe gjeografi, e gjejmë edhe te libri i Lars Wastman “Djali dhe
Tigri” të përkthyer në gjuhën shqipe nga Sokol Demaku, i cili, ashtu si aventurat
e Nils Holgerssonit, edhe ky libër rrëmbeu menjëherë zemrat e lexuesve të vegjël.
Natyrisht, njohuri për Suedinë, mbaj mend që ne në Shqipëri, kemi marrë nga lëndët
e gjeografisë, historisë dhe lëndë të tjera në shkollën, atëherë, 7-8-9-vjeçare
apo të mesme, por edhe kur kemi studiuar jetën e personaliteteve të mëdhenj të
këtyre vendeve. Për shembull, kur mësuesja e botanikës na shpjegonte për botanistin
e madh Karl Vonn Linne, ne nxiteshim të gjenim në hartë ku binte Suedia,
vendlindja e tij. Po kështu, kur dëgjuam për herë të parë për termometrin dhe
gradacionin “celsius”, përsëri na u ngjallë dëshira ta njihnim Suedinë,
vendlindjen e astronomit Anders Celsius. Kështu mund të vazhdoj me radhë me
emra të mëdhenj të shkencës, të letërsisë, të kulturës, të politikës, të pikturës
e skulpturës, të muzikës, të sportit e me radhë. Për sa më përket mua, kam mësuar
për Suedinë edhe nga vizitat që kam bërë atje, i ftuar disa herë nga Qendra
Kulturore Shqiptare “Migjeni” e, veçanërisht nga miku im i mirë dhe i ditur
Sokol Demaku, poet, atdhetar, gazetar dhe përkthyes i njohur, si dhe kryeredaktor
i revistës “Dituria” të qytetit suedez të Borasit. Krahas një serie të tërë
librash, me poezi, përshkrime, përshtypje, tradita, veprimtari, intervista
etj., vitet e fundit, Sokol Demaku, i ka dhënë lexuesit një tjetër libër interesant
dhe njohës për Suedinë, e konkretisht librin “Një rrugëtim magjeps në veriun e
largët.”
Që në kopertinë,
autori ka vendosur një pamje të hartës gjeografike të Suedisë, ku lexuesi
dallon formën dhe pozicionin e saj gjeografik në Veri të Europës, ose shprehur
ndryshe, në Veriun e Largët, deri në Arktik. E lexova me dëshirë të madhe këtë
libër, për të mësuar akoma më shumë për Suedinë dhe, jo vetëm që mësova vërtet shumë
prej tij, por dhe u impresionova nga përshkrimet, të veçantat dhe ngjarjet historike
e pikante të këtij vendi, të rrëfyera thjesht nga Sokol Demaku. Në të vërtetë, kur
e shpjegon një libër, sikur ia zbeh vlerat. Më e mira është ta lexosh vet, por,
nganjëherë, mbase edhe komentet, që mund të bëhen, kanë edhe ato vlerën e tyre
nxitëse për lexim.Gjithsesi:
Z. Demaku, që në hyrje, na përgatit se nga ky libër do të
përjetojmë “Një rrugëtim magjeps në veriun e largët”. Përshkrimi nis me pamjen
e Suedisë nga lart, nga avioni, nga ku vizitori
sheh dukshëm dhjetëra dhe qindra liqene, të krijuara prej akullnajave; sikurse,
sheh, natyrën e ngjyer me të gjelbër, thuajse në të gjithë hapësirën e këtij vendi, ndërkohë që, vështrimi të mbetet
në malet, kodrat piktoreske me bukuri të rrallë dhe në pamjet e bregdetit me
thyerje natyrore të magjishme. Sigurisht që befasohemi kur mësojmë se në këtë
vend janë regjistruar mbi 95.700 liqene, teksa autori i librit na grish: “Suedia
është e bukur dhe, ta vizitosh atë në çdo centimetër të saj, do të thotë të
marrësh kënaqësi të papërshkrueshme, të ndjesh atë çka në të vërtetë njeriut i
mungon, ajo çka njeriun e bën të ndjehet
mirë në çdo kohë. Kjo është një mrekulli, që nuk e gjen në asnjë kënd tjetër të
rruzullit tokësor…” Më tej, ai argumenton se “është ambienti njerëzor, i cili është krijuar
nga pasardhësit e vikingëve të lashtë, të cilët janë njerëz mikpritës, zemërgjerë,
me ambicie pozitive për jetën dhe njerëzit, që, kur ti do t`i takosh, do
mendosh se tek këta nuk ekziston fjala “jo“ dhe se çdo herë dhe në çdo kohë,
mendojnë për veten dhe të ardhmen e tyre”. Në vazhdim, si për të na nxitur edhe
më tej, Demaku shkruan: “dikur ishin ata, të cilët mërguan, iknin nga veriu, iknin
nga trojet e tyre, sepse nuk kishin mundësi ta siguronin ekzistencën…”
Demaku, nis rrëfimin
nga krahina Smaland, e cila ndodhet në Jug-Lindje të Suedisë. Dikur, nga viti
500 përpara Krishtit, kjo krahinë ka qenë kënetë e më pas liqen, një krahinë
mjaft e pasur me mineralin e hekurit, kurse nga mesi viteve 1800, aty nisi dhe u zhvillua
industria e përpunimit të drurit dhe
xhamit, uzinat metalurgjike, gjë që çoi edhe në ndryshimet pozitive të jetës së
njerëzve të grumbulluar në këtë zonë. Ndërkaq, si rezultat i varfërisë dhe rritjes
së popullsisë, shumë të rinj emigruan në Amerikë, një periudhë e vështirë kjo
për suedezët, e pasqyruar edhe nga shumë poet dhe shkrimtarë...
Me nëntitullin
“Religjion i pasur me liqene”, z. Demaku na tregon se në krahinën Smaland, një
ndër qytetet më të njohura, është qyteti i Kalmarit, një qytet mbretëror, me
kalanë e tij të famshme. Radhitej ndër qytetet më të mëdhenj të Mesjetës, ku
tregtarët gjermanë vinin dhe bënin eksportin e
hekurit. Peizazhi i Kalmarit, si dikur, edhe sot, ka një pamje
fantastike, ai është shumë i pasur me
liqene, që mbeten të fiksuar fort në vështrimin e vizitorëve të shumtë.
Por, Kalmari është edhe “mbretëria e qelqit”, prodhimi i të cilit ka marrë rrugë
që në vitin 1742, ndaj, vizitorët nuk largohen nga Kalmari pa marrë me vete edhe
disa suvenire të mrekullueshme qelqi. Ndërkaq, shëtitjet turistike, orientohen
në fushat e gjera të krahinës, në male jo të larta, në pyje ku gjen llojshmëri
drurësh, ndërkohë që vizitori mbetet pa fjalë nga mjediset dhe shpatet e veshura me gjelbërim, nga thyerjet që
krijon natyra dhe bukuritë që krijohen... Nëntitulli në vazhdim “Ujdhesa e re”,
na përgatit të mësojmë se, jo larg nga Kalmari, ndodhet ujdhesa Öland, ku
shkohet nëpërmjet urës së famshme mbi Baltik: Kalmar – Öland ( 6,072 m.) E
quajtur ndryshe “Ujdhesa e diellit dhe e
erës”, Ölandi
tërheq vizitorë të pafund, si për pamjen e saj të mrekullueshme gjeografike, për
historinë dhe arkeologjinë, por edhe për plazhet tërheqëse me bukuri mahnitëse.
Mjafton të themi se, ndërsa gjatë sezonit të dimrit ujdhesa banohet nga rreth
25 mijë banorë, gjatë muajve të verës, popullata shkon deri në 2 milionë. Autori
kujdeset që në librin e tij të na përshkruaj
vende dhe mjedise tërheqëse, siç tregon se, në të dy skajet e ishullit ka nga
një fener: Në Veri “feneri i Erikut të gjatë”, ndërsa në Jug “feneri i Janit të
gjatë”. Shpendët janë të shumtë në numër
dhe në llojshmëri, veçanërisht në mjedisin përreth “fenerit të Janit të Gjatë”.
Shpendët pushojnë këtu përpara se të marrin rrugën për në vendet e ngrohta në
Jug. E njëjta gjë, ndodh edhe kur ato kthehen në pranverë. “Valët e detit, - thotë
autori, - këtu hedhin shumë peshq, me të cilët do të ushqehen shpendët shtegtarë,
përpara se të marrin udhëtimin e gjatë
vjeshtor. Era këtu është një motor që vë në lëvizje shumëçka dhe syri i njeriut
has në çdo vend mulli ere”. Dikur, këta janë përdorur për të bluar drithëra, kurse
sot në këtë fushë të gjerë, njerëzit ndërtojnë centrale elektrike me fuqi ere, dhe,
këta janë të shumtë…” Duke na e përshkruar këtë Ujdhesë, autori me të drejtë
thotë se “Ölandi
është parajsa e Suedisë dhe e suedezëve.
“Këtë ishull, - thotë ai, - e bën të njohur ura mbi detin Baltik, flora dhe
fauna e pasur, mullinjtë e erës, qytetet dhe vendbanimet e saj të lashta me
arkitekturë interesante, si Borgholm dhe Ferjestaden, gurët gëlqeror, që quhen
ndryshe “Gurët e Ölandit”
me të cilët bëhen ndërtime karakteristike në të gjithë Suedinë. Ölandi është i
njohur për prodhimin e luleshtrydheve, aty gjen lulet e famshme Arkaide, por aty mund të vizitosh edhe Vilën Mbretërore, të ngritur në vitin 1906, e
ku kalon pushimet verore familja Mbretërore Suedeze. Dikur, në vitet 1569-1801,
i gjithë ishulli Öland,
i ngritur si një kopsht mbretëror, u bë edhe parku i gjuetisë së familjes Mbretërore.
Autori në vazhdim të përshkrimit të tij, nënvizon se “Me siguri, edhe dielli ka
zgjedhur ujdhesën Öland…Këtu ditët janë të ngrohta. Këtu rëra është e bardhë. Deti
ka ngjyrë blu dhe i jep një gjallëri jetës dhe natyrës...”
Libri vijon me
nëntitullin “Bota e Astrid Lindgren në Vimmerby”. Që në fillim, ai shkruan se,
regjioni Smaland është i ngritur mbi relievin e vendit dhe quhet ndryshe dhe
“Vendi i lartësisë suedeze”. Ngaqë toka është gurore, por me shumë pyje, njerëzit
merren më shumë me punimin e drurit. Nga ky rajon ka lindur dhe gjiganti i
njohur në tërë botën për përpunimin e drurit dhe mobilieve IKEA…
Autori, ka
jetuar në këtë qytet dhe ka punuar në fillim kur ka ardhur në Suedi, pas vitit
1999. Ai ka kujtime mbresëlënëse dhe ndihet i emocionuar kur tregon për qytetin
Vimmerby, i cili daton nga viti 1350. Ky
qytet është edhe vendlindja e shkrimtares
së famshme suedeze Astrid Lindgren (1907-2002), autores së librit të njohur në
të gjithë botën “Pipi Çorapegjata”. Aty vijnë, jo vetëm nga gjithë Suedia, por
edhe turistë dhe vizitorë nga e gjithë bota…Dhe, duke na treguar me emocion për
shkrimtaren e madhe suedeze, për librat dhe personazhet e saj, autori Demaku
thotë me krenari se “këtu bëra shkronjat
e para në gazetari në Suedi, në redaksinë e Vimmerby Tidning, botova poezinë e
parë në suedisht, çka jam krenar për këtë..”
Kapitull
interesant në libër është dhe ai që titullohet “Tradita dhe mirësjellja në jetë”,
e ku autori rrëfen se “Suedia është një vend nordik me 9.5 milionë banorë,
është i treti për nga sipërfaqja në shtetet e Bashkimit Europian. Ajo është e ndarë
në tri pjesë, apo më mirë le të themi në tre regjione të mëdha”. E, në vazhdim,
mësojmë se Gotland, përfshin pjesën jugore të vendit, Svealand, Suedia e mesme
dhe Norrland, atë veriore. E gjithë Suedia është e ndarë në 28 krahina apo
rajone, në të cilat jetojnë popullata suedeze me tradita dhe zakone të
ndryshme. Secili nga këta rajone, në kohën e vikingëve, paraqiste një vend më
vete me ligje e rregulla vetjake të jetesës. Gjuha ishte e njëjtë, suedishtja,
por me dialekte të ndryshme, që komunikonin me vështirësi mes tyre. Në Mesjetë,
Suedia fillon të jetë një shtet unik, krijoi mbretërinë e saj në të gjithë
territorin. Aso kohe, popullata në
pjesën më të madhe jetonte në fshatra dhe merrej me bujqësi, por, siç ndodhi në
të gjithë Europën, koha zbulimeve shkencore
dhe, sidomos ai i makinës me avull, në vitet 1800, çoi në ndryshime të mëdha, lindën
fabrikat e para dhe njerëzit nisën të shpërngulen nga fshati në qytetet e reja,
që po krijoheshin. Suedezët tregojnë se në vitin 1866, pati një pranverë shumë
të ftohtë, prodhimet bujqësore u dëmtuan shumë e sidomos patatja që ishte
ushqimi kryesor. Kjo krizë detyroi gati 1 milionë suedezë të hidhnin sytë për në vendet e ngrohta dhe
nisën të shpërngulen në masë drejt Amerikës. Kurse nga mesi viteve 1900, Suedia arriti një zhvillim të
hovshëm, vendi nuk u përfshi as në Luftën e Parë dhe as në Luftën e Dytë Botërore,
kështu që, shumë njerëz nga vende të ndryshme, iu drejtuan për mbijetesë dhe
punë Suedisë. Këto ishin vitet e lulëzimit të industrisë suedeze...
“Në Suedi, - thotë autori i librit, - ekzistojnë
qytete me madhësi të ndryshme. Të gjithë kanë një stil ndërtimi: në mes të
qytetit është një shesh, pastaj qendra e qytetit me dyqane, posta, banka, shkolla,
restorante, kinema, teatër..Sheshet përbëjnë pjesën më të vjetër të qytetit,
ndërkaq, banorët preferojnë për jetesë dhe banim jo qendrat e qyteteve, por ata
zgjedhin periferinë. Qytetet më të mëdhenj të Suedisë janë: Stokholm, Goteborg
dhe Malme. Në Stokholm jetojnë njerëz nga 70 vende të botës dhe, si rrjedhojë,
në shumicën e shkollave në Suedi fliten mbi 30 gjuhë të ndryshme nga nxënësit. Autori
i librit të befason kur thotë se “edhe shpezët dhe shtazët, si ato të egra dhe
shtëpiake, kanë të drejtat e tyre...” Në këtë vend njihen me hollësi dhe janë
futur në libra emrat e të gjithë llojeve të zogjve, emrat e luleve, të kafshëve,
por edhe emrat e drurëve që rriten në pyjet suedeze”.
S. Demaku ndalet
në rajonin perëndimor Gota. “Thuhet, - shkruan
ai, - se kur akullnajat kanë filluar të shkrihen, në këtë pjesë të Suedisë janë
krijuar dy liqene të mëdhenj, të cilët edhe sot krijojnë pamje të
mrekullueshme. Janë liqenet Vanern dhe
Vattern. Toka mes këtyre dy liqeneve është shumë pjellore, aty mbillen drithëra
të ndryshme, kurse lopët janë shumë qumështore...Në këtë regjion ndodhet dhe Goteborgu.
Aty kalon lumi Gota, që buron nga liqeni Vanern dhe derdhet në det... Gjatë leximit të librit
mësojmë se Goteborgu është qyteti i dytë më i madh i Suedisë, me mbi 1 milionë
banorë. I vendosur në bregun perëndimor të lumit Gota, i themeluar me
iniciativën e mbretit Adolf Gustav II, në vitin 1621. Është një qytet ku
veprojnë shumë grupe të mëdha industrial e ku
punohet me teknologji të lartë; është porti më i madh dhe një vend jashtëzakonisht i bukur dhe
tërheqës. Janë të njohur: Muzeu Detar, Parku Zbavitës Liseberg, Muzeu i
Natyrës,Teatri i Operës, ndërkaq Goteborgu është qytet i sa e sa monumenteve
skulpturore, qyteti ku shumë njerëz preferojnë të lëvizin me biçikleta,
ndërkohë që plazhet dhe mjediset e tyre tërheqin shumë
vizitorë...Karakteristikë është se, shumë prej institucioneve kulturore, muze,
spitale, universiteti, janë krijuar në sajë të donacioneve nga tregtarët e
pasur dhe industrialistët e mëdhenj.
Interesante
janë në këtë libër edhe ato pjesë ku autori shpjegon historinë e qyteteve, të krahinave, por edhe të
fshatrave apo të qendrave të banuara në lashtësi. E, konkretisht ai na tregon
me hollësi për një fshat parahistorik, të ndërtuar njëlloj siç ka qenë në kohët
e lashta. Fshati quhet Ekehagen, është ndërtuar në vitin 1981-82, është si të
thuash një muze në natyrë, shumë afër origjinales së lashtë afër 12 mijë vjet më
parë, ai vizitohet nga një numër shumë i madh turistësh, konsiderohet pasuri e
madhe kulturore dhe një mundësi më shumë për zhvillimin e turizmit. Aty,
vizitori, njihet gati si në ato kohë, me epokën e gurit, të bronzit, të
hekurit. “Ky fshat magjik, - shkruan autori Demaku, - na “dërgon” në një kohë
tjetër, ku do të përjetojmë përvoja jetësore, pothuajse si në parahistorinë e vërtetë”.
Por, aty, nxënësit e shkollave mësojnë si në asnjë vend tjetër historinë dhe
kulturën e brezave në shekuj e mijëvjeçarë...
Zë një vend të
rëndësishëm në këtë libër, veçanërisht përshkrimi i qytetit të Boråsit, dhe
ku lexuesi ndjen një kënaqësi të veçantë jo thjeshtë se çfarë përfaqëson ky
qytet dhe shkallët e zhvillimit të tij, por nga mënyra e të treguarit, përjeton
në mënyrë thuajse reale jetën e qyteti dhe të banorëve të tij...Aty mësojmë se,
ishte Gustav Adolfi i II, i cili më 29
qershor 1621 themeloi qytetin e Boråsit...Më tej autori flet me pasion për vlerat dhe bukuritë
e mahnitshme të qytetit, jetën ekonomike, shkencore, shkollore dhe kulturore e
artistike, për zona të veçanta, institucione, objekte, për peizazhe dhe zona
turistike tërheqëse, për njerëzit punëtorë dhe mikpritës... Ai shpjegon se si
nisi dhe lulëzoi tregtia në qytetin Borås, i cili mbahet si qendra e tregtisë dhe e
tekstilit për të gjithë Suedinë. Quhet ndryshe edhe “Qyteti i tekstilit”. Duke
qenë se ky qytet është vendbanimi i z. Demaku, ai e përshkruan atë me hollësi,
duke nënvizuar se aty takon njerëz të dashur dhe mikpritës, të mirë, të urtë
dhe shumë punëtorë...Ndërkaq, ai shkruan me hollësi dhe për vendin që kanë shqiptarët në Borås, kohën e ardhjes këtu, numrin
familjeve, gjurmët kulturore dhe dokumentare, e, më pas, ai ndalet veçanërisht
në krijimin e Qendrës Kulturore Shqiptare me emrin e poetit të madh “Migjeni”, e cila u themelua në
10 mars të vitit 2007...
Përbënë një
kapitull të veçantë dhe shumë tërheqës pjesa
librit kur flitet për kryeqytetin e Suedisë, Stokholm, themeluar
në vitin 1250, qytet me mbi 700 mijë banorë në qendër, kurse, i gjithë
qyteti me mbi 2.3 milionë banorë, të cilët jetojnë në katërmbëdhjetë ishuj, që
lidhen ndërmjet tyre me mbi 40 ura...Stokholmi është qendër e madhe financiare,
por edhe tregtare dhe industriale. Duke qenë se mungon industria e rëndë, klasifikohet ndër kryeqytetet më të
pastër të botës, me hapësira me shumë gjelbërim, me ujë të pastër dhe të
shëndetshëm....Autori nis shpjegimin me hollësi që nga etimologjia e emrit
Stokholm, stock(trung-cung) dhe holm(ishull) e, më tej, me ndërtimet e
banesave, shtëpitë, rrugët, sheshet, qendra e mëdha ekonomike, politike, aeroportet,
qendrat kulturore, muzetë, shkollat, bibliotekat, qendrën e Nobelit,
transportin detar dhe me trena, autobusë e mjete të tjera; ai rrëfen për parqet zoologjike, për mjediset çlodhëse dhe
argëtuese për të gjitha moshat. Stokholm është një bukuri e pasosur dhe plot variacion, që krijon
vizione dhe emocione të pa rrëfyera në shpirtin dhe përfytyrimin e çdo njeriu që viziton këtë qytet të mahnitshëm...Temperatura
më e lartë e regjistruar në Stokholm është 36 0 C kurse më e ultë -32 0 C...
Po kaq interesantë
dhe tërheqës është kapitulli “Santa Luçia”,
një shenjtore dhe një ngjarje, që është kthyer në festë tradicionale, me një
histori tërheqëse e që bën kureshtar këdo që e dëgjon, ndërsa spektakli i saj është
një tjetër mrekulli e mendjes dhe e botës krijuese dhe emocionale. Ditët e festës
së “Santa Luçias”, që zhvillohet në muajin dhjetor, “treni i Luçias” gjithë
dritë, rrugëton nëpër të gjithë Suedinë, për të shpërndarë kudo në çdo shtëpi
suedeze dritë dhe lumturi...
Ndërkaq
bukuritë e Suedisë nuk kanë fund dhe është e pamundur që në një libër të
përshkruash gjithçka, por z. Demaku, me sa duket nuk mund të mos na tregonte
dhe për përshtypjet që i krijohen vizitorit gjatë një vizite në “qytetin e akullit”,
dhe konkretisht për hotelin e akullit, i cili është ndër të parët e këtij lloji
në botë, një atraksion i madh turistik në Veri të Europës. Ai ndodhet diku 20
km larg qytetit më verior të Suedisë, Kiruna. Në këtë hotel akulli dhe bore,(ndërtuar
me blloqe akulli të marrë nga lumi Torne) me një sipërfaqe 5500 metra katror, në
kohën e sezonit nuk gjen vende të lira, pasi vendet e fjetjes dhe qëndrimit janë
të porositura. Hoteli ndërtohet çdo vit nga fillimi. Çdo muaj mars merren akuj
nga lumi Torne, si dhe grumbullohet borë për të lidhur blloqet e akullit mes
tyre...Vizitorët vijnë që në muajin dhjetor, por kapacitetin e plot hoteli e ka
në muajin janar. Hoteli është i pajisur me një bar, një kishë dhe një seri
dhomash për 100 mysafirë. Funksionon deri në muajin prill të çdo viti, kur edhe
zhduket, shkrihet, teksa më pas nisin përgatitjet për hotelin e ri. Në ndërtimin
e tij marrin pjesë arkitekt dhe artistë
nga më të mirët në botë.
Në vazhdim, autori
na rrëfen për “Ditën e Shën Gjinit“, një traditë e vjetër suedeze, që festohet
mes datave 19 dhe 25 qershor për çdo vit. Kjo ditë është ndër më të gjatat e
vitit, kurse nata nga më të shkurtrat e vitit, ku nuk ka natë fare, por vetëm
dritë, një dukuri që ndodh vetëm në Polin e Veriut. Kjo është koha e fillimit të
pushimeve verore.
Po aq interesante
janë shpjegimet dhe rrëfimet e Sokol Demakut
për krahinën Lapland, një ndër krahinat më të mëdha të Suedisë, por me një
numër të vogël qytetesh. Në këtë krahinë jetojnë Samtë, dikur ata quheshin
lappar dhe, për këtë arsye edhe krahina është quajtur qysh atëherë Lapland. “Secila
krahinë në Suedi, - shpjegon autori i librit, - ka lulen e saj, por edhe shtazën
e saj karakteristike”. Lapland ka lule Tacen e bjeshkës, ndërsa nga shtazët, karakteristike
është dhelpra e bjeshkës, e cila gjatë verës merr ngjyrë të përhimët, kurse
gjatë dimrit ngjyrë të bardhë. Më tej autori na tregon për “Diellin e
mesnatës”, ku shpjegon pse vera është e shkurtër, me dritë gjatë gjithë kohës, edhe
ditën, edhe natën, dielli është në horizont, edhe në mes të natës, një fenomen
i rrallë që shihet vetëm në këto zona të rruzullit tokësor. Ndërsa, gjatë
stinës së dimrit, ndodh e kundërta, gjatë
ditës koha është e errët, për shembull në kohët e kërshëndellave, drita ka vetëm
një moment gjatë ditës, kurse e gjithë koha tjetër, edhe dita, është sikur të
jetë natë.
Në krahinë
gjenden bjeshkët më të larta të Suedisë dhe vendet më të njohura për sportet
dimërore, Kebnekase është maja më e lartë (2111 metra). Z. Demaku na rrëfen se në
këtë zonë gjenden manaferra me shumicë dhe shumë familje të Lapland merren me
mbledhjen e tyre për t`i përpunuar më pas. Nga Laplandi, ku njerëzit bëjnë ski, kanë dalë dhe skiatorët më
të famshëm të botës, ndër të cilët është dhe Ingenmar Stenmark, lindur dhe rritur në këtë
zonë. Kur ai ndodhet në garë, të gjithë suedezët, janë përpara televizorëve
duke ndjekur me emocion kampionin e tyre botëror. Z. Demaku na rrëfen dhe për “Stacionin
e gjithësisë” Esrange, pranë qytet të Kirunës, prej nga ku lëshohen balona dhe
raketa për qëllime shkencore. Aty studiohen edhe aurorat polare, me bukuritë
marramendëse të dritave...Në Kiruna, ndodhet dhe miniera më e madhe e vendit, ku
nxirren xehe hekuri, është miniera më e madhe nëntokësore në botë, brenda
galerive dhe tuneleve të saj punëtorët shkojnë me autobusë. Për të siguruar jetën
e banorëve të qyteti, meqenëse nën të janë bërë shumë gërmime për shkak të nxjerrjes
së mineralit, ka filluar puna për
shpërnguljen e qytetit të Kirunës disa kilometra më larg vendit ku
ndodhet sot. Nga kafshët që rriten dhe shfrytëzohen nga njeriu në Lapland janë
drerët, që mbarështohen nga samtë, të cilët jetojnë në këtë krahinë përpara më shumë se 1000 vjetëve. Ata janë pronarë të
tufave të drerëve, nga të cilët marrin lëkurët dhe mishin, por, drerët,
tërheqin edhe slita. Më parë,samtë jetonin në kasolle, pasi lëviznin shpesh, kurse
në kohët sotme jetojnë në kushte moderne, me shtëpi normale...
Në vazhdim, pasi
tregon përshtypjet e mësueses suedeze Sonja Persson për fëmijët shqiptarë të
shkollës “Fjardingskolan” të Boråsit, z. Demaku e mbyll librin e tij tërheqës, me
kapitullin “E drejta e çdokujt për të qëndruar në natyrë”, ku flitet për liritë
e njeriut për të shfrytëzuar natyrën
gjithnjë me parullën “Mos shqetëso!” “Mos dëmto!”
Natyrisht që
ky artikull është më shumë një përshkrim i shpejt i librit të mrekullueshëm që
na ka paraqitur Sokol Demaku. Nga leximi
i librit, gjithkush, jo vetëm do të mësoj shumë gjëra të reja dhe mbresëlënëse,
që ndodhin në Veri të Europës, por them se edhe do të marrë përvoja që mund t`i
vlejnë në jetën personale, familjare dhe sociale, madje kjo në të gjithë
drejtimet, si në atë ekonomike, ku Suedia është nga vendet më të zhvilluara në
botë, ashtu dhe në atë sociale e demokratike, ku të drejtat dhe liritë e
njeriut e, veçanërisht të grave, respektohen dhe zbatohen me përpikëri si
askund tjetër.
***
Suedia është
një vend i ftohtë për shkak të
pozicionit gjeografik, por aty jetojnë
njerëz me zemra të ngrohta, të dashur dhe mikpritës të rrallë, me botë të madhe
humane, me cilësi të shkëlqyera, nga ku bota ka shumë për të mësuar. Duket, që
njerëzit më të zhvilluar të planetit, janë edhe më të drejtë; njerëzit që kanë
vuajtur më shumë, janë edhe më të drejtë dhe më kurajoz për të mbrojtur të
drejtën dhe të vërtetën. Historikisht, Suedia i ka qëndruar përkrah Shqipërisë
dhe popullit tonë. Përfaqësues të saj, nga më të mirët, kanë qenë gjithnjë
kundër rrymave shoviniste, pushtuese dhe ekstremiteteve, ata kanë dëshmuar
gjithnjë të drejtën e popujve dhe të vërtetën, duke përbuzur interesat
komerciale, egoiste dhe meskine. Ishte shkencëtari dhe studiuesi suedez Johann Thunmann, i cili
iu përkushtua Shqipërisë dhe shqiptarëve, studioi me themel lashtësinë dhe historinë
e saj dhe, duke arritur në konkluzione shkencore dhe bindëse, në një prej
librave të tij, ai mbështeti fort origjinën ilire të shqiptarëve. Ndërkaq, është
albanologu, studiuesi dhe përkthyesi i njohur suedez Ullmar Qvick (Kvik), i
cili, pa asnjë lloj interesi, e ka lidhur jetën dhe përkushtimin e tij me kombin shqiptar, duke ngritur zërin
dhe duke denoncuar padrejtësitë e bëra këtij populli në librin e tij brilant: “Më shumë heroizma sesa grurë”. Është
bërë proverbiale shprehja e tij e famshme: “Unë, nëse do të jetoja edhe një
herë, do të punoja me shqiptarët dhe për shqiptarët”. Shqiptarët e Suedisë dhe
të tjerë me qindra dhe mijëra, i kanë dhënë
atij titullin e lartë “Miku i madh i Shqiptarëve”. Ndërsa, ish Ministrja e Jashtme e Suedisë Anna Lindh, u vra barbarisht nga një
ekstremist serb, vetëm e vetëm se u doli në mbrojtje të drejtave dhe lirive të
shqiptarëve të Kosovës...
Veç sa thamë më
sipër, ishte përkrah shqiptarëve veprimi
i madh i Qeverisë Suedeze, e cila pranoi afro 60 mijë shqiptarë në trojet suedeze, që në demonstratat e vitit
1981 dhe gjatë luftës së Kosovës, i strehoi dhe i ndihmoi ata të integroheshin,
dhe, sot, ata janë qytetarë të denjë të Mbretërisë Suedeze. Këto, dhe të tjera
qëndrime dhe fakte, tregojnë si drita e diellit se suedezët janë popull me
vizione të shkëlqyera, mbrojtës të lirisë, pavarësisë dhe demokracisë. Është
një fakt tjetër, gjithashtu, që mërgata shqiptare e Suedisë, është dukshëm në avangardë të
mërgatave të tjera shqiptare, edhe sepse liritë dhe të drejtat që i jep asaj Mbretëria Suedeze, janë të atilla, që çlirojnë
tek ajo energji të pashtershme; bashkëkombësve tanë u krijohet mundësia e
pasurimit të jetës duke përçuar traditat
më të mira shqiptare në vendin mikpritës suedez dhe duke u prezantuar me ato
tradita. Kam qenë edhe vet dëshmitarë, kur autoritete të larta suedeze, me
ndjenjën e respektit dhe të modestisë, kanë qenë të pranishëm në veprimtaritë
që kryejnë shoqatat dhe qendrat kulturore dhe arsimore shqiptare në Suedi. Kam takuar
kryetarin e bashkisë së qyteti të Boråsit Per-Olof Höög, së bashku me bashkëshorten,
në veprimtari kulturore, festive, tradicionale, ashtu dhe në përurime librash
të autorëve shqiptarë. Kanë qenë të pranishme në këto veprimtari, zyrtarë të
arsimit dhe të kulturës, siç ishte rasti në një përurim libri të një autori
shqiptar, i Drejtores së Arsimit të qytetit të Boråsit znj. Gulsen Ozdenkos.
Kurse, të gjithë shqiptarët e qyteti Borås, e dinë se rektori i shkollës “Fjardingskolan” Per Kettisen, mban
në tavolinën e zyrës së tij, dukshëm, një bust skulpturor të Gjergj Kastriotit
Skënderbeut, teksa, sa herë është me shqiptarë, ai nuk harron të veshë një
fanellë me shqiponjën e flamurit tonë kombëtar. Sikurse, isha dëshmitar, kur në
Festivalin e Fjalës Poetike, të organizuar në vitin 2017 nga Qendra Kulturore
Shqiptare “Migjeni” në Borås dhe Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptarë të Suedisë
“Papa Klementi XI Albani”, atje, merrnin pjesë një grup i madh artistësh dhe
shkrimtarësh suedezë, mes tyre dhe kryetarja e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve
të Rajonit Perëndimor të Suedisë znj. Kristin Bjarnadottir. Por, aty, ishin të
pranishëm, edhe autoritete të qytetit, mes tyre edhe funksionarja e lartë e Bashkisë së Boråsit, Ida Lidemark, e
veshur me kostumin kombëtar shqiptar. Këto qëndrime, janë inkurajuese për të
gjithë ne, pasi na japin mësime të çmuara për veprimet dhe qëndrimet, që duhet
të mbajmë ndaj kulturës, traditave, artit, letërsisë dhe respektimit të vlerave
kulturore. Sa herë që dëgjoj për Suedinë dhe njerëzit e saj të mençur dhe punëtorë,
ndjej të më vërshojnë brenda vetes falënderime të mëdha dhe mirënjohje për jetë,
për mbështetjen dhe inkurajimin, që ata na japin në rrugën e lirisë, pavarësisë dhe demokracisë. “Miku i
vërtet duket në ditë të vështira” dhe, suedezët, e kanë treguar shpesh herë
vërtetësinë e kësaj fjale të urtë.
***
Përfundim: I
shpreh falënderime z. Sokol Demaku, që ka marrë këtë nismë të shkëlqyer, duke botuar
librin “Një rrugëtim magjeps në Veriun e Largët”. Duke na rrëfyer gjëra që kemi
shumë nevojë t`i dimë, na ndihmon që të përmirësojmë më tej dhe më shumë jetën, ta zhvillojmë atë
në drejtimin duhur, për veten tonë, por, më së shumti, për fëmijët tanë dhe
brezat që do të vijnë...
No comments:
Post a Comment