Nga Këze (Kozeta) Zylo
Shoqata e shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë kishte kohë që kishte planifikuar për të vizituar shtëpinë e shqiptarëve në Boston, një vatër me prush atdhedashurie, ku Noli hodhi themelet e shqiptarizmit, në vendin më demokratik në botë, në Amerikë.
Shkrimtarët udhëtonin nga NY për në Boston, të mbledhur nga të gjitha shtetet e Amerikës, ata shkonin atje për të prekur historinë, histori që ka frymëzuar dhjetëra shkrimtarë.
Shumë prej tyre udhëtonin me librat mbi shpinë, ngarkuar me qindra metafora për të shprehur mirënjohjen dhe respektin e madh për figurën e ndritur të Nolit.
Gjatë udhëtimit nga dritaret e qelqta të autobusit, dukeshin pemët e zhveshura, që çuditërisht disa prej tyre më krijonin imazhin e skulpturave të Butrintit, në atë mëngjes bardhësie, ndoshta, ndoshta nga që po shkonim drejt nje Shqipërie të vogël brenda Bostonit.
Ndërkohë ca pikla të rralla shiu vareshin butë-butë në degët e tyre, ndërsa shkrimtarët brenda autobusit, ishin si në një ëndërr qielli dhe meditonin harmoninë e natyrës dhe diellin e përhimtë që mezi dukej.
Shpesh herë këtë qetësi olimpike e prishte shkrimtari M.Velaj së bashku me Q.Doden, të cilët vazhdimisht na pyesnin për rehatinë tonë në këtë udhëtim historik.
Nga fundi i autobusit vinte jehona e këngës, e cila përhapte si një oshëtimë, zërin e Nexhat Imerajt i cili me vajzat simpatike që kishin ardhur enkas për këtë vizitë historike, këndonin papushim, ishin zëra prej Kosove, Shqipërie, Çamërie, Dibre, Mali i Zi, ato herë-herë vinin si shushurima valësh, që i jepnin dhe më shumë gjallëri njerëzve në autobus.
Në 101 vjetorin e Meshës së parë shqipe
Shkrimtarët dhe gjithë miqtë që na shoqëronin për në Boston u pritën nga imzot At Liolini, i cili me krahët hapur dhe me dashurinë e pakufishme për shqiptarët, para shkallëve të katedrales “Shën Gjergji” na uroi mirëseardhjen në 101 vjetorin e Meshës së parë në gjuhën shqipe, që përkonte dhe në Bekimin e Luleve.
Ndërsa bibliotekarja dhe një vajzë tjetër që rrinin në krah të At Liolinit, na dhuronin nga një lule, në shenjë mirënjohje dhe respekti për vizitën tonë atje.
Katedralja ishte mbushur plot e përplot me njerëz, kurse në sallën vëllazërore të Katedralit u shtrua dreka kreshmore nga Bijat e Kryekishës, drekë me ushqime nga kuzhina e shijshme shqiptare.
Takimi ishte shumë impresionues, sepse bashkë me shkrimtarët kishin ardhur grupe të ndryshme, dhe midis tyre dhe nxënësit e shkollës së Gjuhës dhe Trashëgimisë Shqiptare në Boston.
Në Auditoriumin Andon Athanasi të Katedrales, nxënësit dhe mësuesit dhanë një koncert të bukur artistik në gjuhën e ëmbël shqipe, këngë që na sollën nostalgji dhe mall për mësueset dhe nënat tona të shtrenjta.
Më vonë në këtë auditorium At Liolini, vazhdues i denjë i veprës së Nolit, ju uroi gjithë shkrimtarëve mirëseardhjen para publikut të gjerë që ishin mbledhur për të dëgjuar programin e pasur kulturor e artistik nga shoqata e shkrimtarëve.
Fjala përshëndetëse iu dha presidentit të shoqatës së shkrimtarëve, poetit nga Presheva, z.Adnan Mehmeti i cili midis të tjerash tha: “Udhëtimi i sotëm për mua është udhëtim në histori të lavdishme. Njëqind e një vjet më parë, pikërisht më 22 mars 1908 në këtë kishë, dy javë pasi u shugurua prift, Fan Noli e mbajti meshën e parë në gjuhën shqipe. Me këtë akt patriotik fillon një epokë e zgjimit të vetëdijes për identitetin kombëtar.
Shoqata e shkrimtarëve është themeluar më 7 dhjetor 2001. Këtu jemi mbledhur një grup krijuesë të letrave shqipe për të avancuar civilizimin e kulturës sonë.
…Misioni ynë është t’i bashkojmë të gjithë shkrimtarët në një shoqatë të përbashkët. Ne u frymëzuam nga ideja e Fan Nolit.
Cdo krijues shqiptar që jeton në Amerikë dhe që i plotëson kushtet është i mirëseardhur.
Që nga themelimi i Shoqatës e deri më sot, u bë një lëvizje në drejtim të promovimit të letrave shqipe në Amerikë.
Për këto vite, u botuan shumë libra, u mbajtën shumë takime, u bënë shumë promovime librash.
Dëshira jonë është që sot, të vinin të gjithë krijuesit shqiptaro-amerikanë. Edhe ata që janë anëtarë, por edhe ata që nuk janë në Shoqatën e Shkrimtarëve. Le të na bashkojë Fan Noli. Le të na bashkojë letërsia. Le të na bashkojë Shqipëria”.
Ndërsa kryetari i shoqatës, poeti nga Vlora që kishte udhëtuar nga Cikagoja, z.Dalan Luzaj në fjalen e tij konçize midis të tjerash tha: “…Ky takim për shoqatën do të ngelet historik dhe do t’ju shërbejë brezave, si një medalion nderi.
Asnjë udhëheqës shteti, politikan, apo filozof, diplomat apo shkencëtar, s’ka pasur
dhe s'do të ketë jehonën në breza, që kanë poetët dhe shkrimtarët e sojm.
Eshtë kjo palcë e kulturës, ky fenomen NOLI, që Zoti u tregua kaq zemërgjerë në dhënien e dhuntive, pas një pune kolosale, që ka detyruar dhe do të vazhdojë, brezat e ardhshëm, të vijnë e të përulen para tij.
Në Botë ka miniera ari, diamanti, platini, bakri, kromi, por kurrë jo një minierë t'i ketë gjithë mineralet e cmuara. Noli, është një kompleks dijesh, me horizont të pa fund, me diapazon të fuqishëm, ngelet ylli më i ndritshëm në plejadën e Rilindjes kombëtare dhe pas saj. Noli të rrënqeth si poet, të magjeps si përkthyes, të mahnit si orator, të rinon si patriot, të bind si fetar, të lumturon si studjues, por mbi të gjitha të krenon si shqiptar”.
U lexua gjithashtu dhe kumtesa e prof.Peter R.Priftit, një nga personalitetet më të shquara të kulturës shqiptare, ish bashkëpunëtor i ngushtë i Fan Nolit dhe sekretar i Vatrës. Ndërmjet të tjerave ai kujton: “…pata fatin të ndodhem në Boston kur ishte Noli gjallë, më saktë, gjatë shtatë viteve të fundit të jetës së tij. Shumë bashkatdhetarë, që nuk u njohën me Nolin, më kanë thënë se do të dëshironin fort të kishin të njëjtën fat si unë. Nuk habitem aspak, kur dëgjoj fjalë të tilla.
Une mbaj mend shumë gjëra nga takimet me Nolin.
Por këtu do të përqëndrohem vetëm tek një a dy gjëra, që më bënë përshtypje të madhe, dhe këto kanë të bëjnë me marrëdhëniet e Nolit me imigrantet e thjeshtë, që s’kishin bërë emër, por që ishin megjithatë ndër veteranët e lëvizjes shqiptare në Amerikë.
Vura re se Noli e çmonte shumë punën e tyre vetëmohuese për të mirën e çështjes kombëtare.
…Noli e respektonte dhe e çmonte përkrahjen e tyre, dhe kështu së bashku ata bënë histori”.
Pas kumteses së prof. Priftit në skenë erdhi shkrimtari z.Pierre Pandeli Simsia, i cili interpretoi Marshin e Kryqëzimit nga Noli, interpretim që u prit me duartrokitje.
Mjaft emociounues ishte dhe urimi i shkrimtares Rozi Theohari, një urim shumë i veçantë, duke na dhuruar lulen historike, aromatike, Barbarosën, ardhur që nga shekulli i kaluar në Boston. Lulja (Idërsha) Barbarosa është sjellë nga Kosova e Përmetit, më 1911, nga Aretia, vajza e së cilës para se të vdiste ja kishte lënë amanet Rozit, vazon e shtrenjtë të kësaj luleje. Dhuratën më të cmuar, lulen Barbarose e mbajta në duar dhe zemër, për ta mbjellë në New York, lule që s’do të vyshket kurrë. Ndërsa Rozi po më jepte lulen, m’u duk sikur në gjethet e saj prekja shpirtëra, shpirtëra me aromë luleje.
Të pranishmit vazhdonin të duartrokisnin me emocion, kurse Sh.Fejzullahu nga Korca, M.Pira nga Dibra, apo V. Likollari nga Permeti, lotonin, kujtonin me nostalgji likotë e amvisave të famshme përmetare, liko që vazhdojnë të kundërmojnë nga aroma e Barbarosës.
Në këtë ditë, në Bekimin e Luleve, u bekuan të gjithë shkrimtarët, me lulen simbol të vazhdimësisë dhe të dashurisë reciproke për njeri tjetrin, kushedi c’qëndisma lulesh do të sjellin ata me krijimet e tyre nga kjo ditë historike!
Bostonianja shqiptare foli për qytetin historik Bostonin, të revolucionit amerikan, një qytet me një traditë të pasur kulturore e artistike, qytet i populluar nga grupe etnike të ardhur brez pas brezi nga cdo vend e qoshe e botës. Dhe kur flasim për rrugën historike të këtij qyteti, duhet të përmendim edhe kontributin që kanë dhënë emigrantët shqiptarë në breza të vjetër e të rinj. Bostoni është vendi i parë ku shkarkuan shumica e emigrantëve shqiptarë në fund të shekullit të 19-të dhe në fillim të shekullit të 20-të, duke u shpërndarë më vonë në qytetet e tjera të Massachusettsit, si dhe në shtetet e tjera.
Ajo çmoi së tepërmi dhe punën e At Liolinit duke thënë, se i përndershmi At Liolini, një nga hierarket më të dalluar të Ortodoksisë sonë kombëtare, shquhet jo vetëm si prift predikues brenda përbrenda shërbesës kishtare, por edhe si një veprimtar i zoti i diasporës. Me aftësitë e tij e ka kthyer katedralen e “Shën Gjergjit” në Boston, sa në një tempull besimtarësh, aq edhe në një organizatë kulturore të shqiptaro-amerikanëve…
Shkrimtarja Rajmonda Moisiu anëtare e kohëve të fundit të shoqatës, tha se Noli ynë i madh, do të mbetet në histori si njeriu i parë që me hir të vullnetit, futi zyrtarisht gjuhën shqipe në meshë, duke ngritur vlerat e shqiptarisë, do të mbetet njeriu që rrezatoi urtësi, mënçuri, atdhetari, qytetërim, aftësi, përgjegjshmëri për çështjen kombëtare, dinjitet dhe ideal.
Fjalimi i Nolit në Parlamentin Shqiptar, më 1924, fjalim që ka po atë vlerë historike, politike është një mesazh për zgjidhjen e çështjes sonë kombëtare, edhe aktualisht, siç e kishte më 1924. Ka të njëjtën vlerë sot, sidomos për ata politikanë kolltukofagë që vetëm majmen, çirren si atdhetarë.
Shkrimtari Kostaq Duka tha ndër të tjera, se 22 marsi është veçanërisht ditë e veçantë, sepse si sot 101 vjet më parë, Noli i ri, i pjekur para kohe, vetëm 26 vjeçar, i dëshiruar dhe paduruar për pavarësinë e Shqipërisë në luftë me pretendimet shoviniste të fqinjëve, i dëshiruar dhe këmbëngulës për mbrojtjen dhe lartësimin e dinjitetit të shqiptarëve në të gjitha fushat e jetës edhe të asaj shpirtërore e fetare, këtu në Boston në kishën e Shën Gjergjit, zyrtarisht kreu meshën e parë, duke i dhënë udhë themelimit të kishës autoqefale të Shqipërisë.
Të gjithë ne, vijmë këtu si nxënës kokëulur dhe adhurues për veprën e madhe të mësuesit të tyre të shquar. Vijmë të marrim pakëz dritë nga zjarri i pashuar Nolian, për ta bërë atë pjesë të aspiratave tona për dije e kulturë të vërtetë e për të rritur më shumë atdhedashurinë ndaj Shqipërisë, për ta dashur atë, me atë pathos siç e donte ai.
Studjuesi Prend Çetta, mbajti kumtesen, “Noli si politikan dhe Klerik në historinë e popullit shqiptar”.
Ai tha, se kur lexon e i bën analizë veprimtarisë së Nolit në përgjithësi, ai na shpaloset para brezave të ardhshëm, si një ndër figurat e mëdha e më të spikatura në sfondin e historisë dhe në ngjarjet që e e kanë bërë dhe bëjnë historinë, në kohe të ndryshme. Misioni i tij politik si dhe ai fetar shkëlqejnë dhe bëjnë dritë edhe sot në Altarin e kombit të Shqipërisë etnike. Si një Kryeministër i Shqipërisë në periudhën më të vështirë që po e kalonte ai, si dhe Klerik i Kishës Ortodokse në Boston, e cila për nga misioni që luajti ndërtoi marrëdhëniet e tolerancës ndërfetare jo vetëm në komunitet, por edhe me religjionet fetare të komuniteteve të tjera.
Idetë e tij filzofike, politike, fetare e shkencore ngelen dhe janë një burim i fuqishëm frymëzimi për shumë mendimtarë, shkencëtarë, jo vetëm brenda suazave kombëtare, por edhe atyre ndërkombëtare në pergjithësi.
Poetja I.Sulkuqi recitoi poezinë “Mbrëmë fjeta me poetin”, poezi që i dha një bashkëbisedim të ngrohtë, ku nuk mungoi dhe humori, midis saj dhe At Liolinit.
Mirëseardhjen e ka uruar dhe z Stefan Koçi, Konsulli i Nderit të Përgjithshëm i Shqipërisë në Massaçusetts. Me një elekuencë në të folur dhe me dashurinë për Atdheun ai përshëndeti miqësisht shkrimtarët dhe gjithë pjesëmarrësit.
Themeluesja dhe drejtuesja e shoqatës “Maasbesa”, znj.Albana Orgocka, ka përshëndetur gjithashtu këtë aktivitet tepër të rëndësishëm, organizuar në këtë tempull, tempull ku përulen me respekt të gjithë shqiptarët.
Pas kumtesave në skenë prezantova grupin nga Asambli folklorik “Gurra e Rugovës, NY, ardhja e tyre në sallë dha një gjallëri të paparë. Sadri Murriqi, Syl dhe Bek Nikqi, me plisat e bardhë në kokë, thanë se erdhën këtu që nga NY, për të nderuar figurën e madhe të Nolit.
Personalisht nuk e kishja për herë të parë që e takoja këtë grup artistik dinjitoz, pasi ata i kishja parë dhe duartrokitur në City Hall, në bashkinë e qytetit të NY, aty ku u festua madhërishëm për herë të parë gjatë gjithë shekujve, viti i parë i ditëlindjes së Pavarësisë së Kosovës.
Ata sollën dicka hyjnore nga shekujt, këngë e valle nga Kosova, kënduan me çifteli për Nolin, në Katedralen e “Shën Gjergjit”.
Vajzat e bukura me kostume popullore, i jepnin një hijeshi të veçantë mjedisit, vallja e tyre, tingujt e çiftelisë, kënga rapsodike trokisnin madhërishëm, nëpër shekuj, trokitje që ishin në harmoni me lëvizjet e trupit të tyre, ku palët e fustaneve, ngriheshin si dallgë–dallgë, dhe vallëzonin magjishëm si flutura shumëngjyrëshe.
Pas interpretimit të tyre At Liolini ftoi ansamblin “Rugova” për të bërë një foto së bashku, foto që ngriti peshë gjithë zemrat e shqiptarëve në atë sallë, kur mbi kokën e At Liolinit u vendos plisi i bardhe i Kosovës, plis që ndrinte si bardhësia e bjeshkëve tona.
Pas kësaj ai ftoi gjithë shkrimtarët e shoqatës që ishin aty, si D.Luzaj, A.Mehmeti, M.Velaj, S.Këllici, R.Theohari, P.P.Simsia, A. Lifschin, B.Mezini, S.Velaj, Gj.Turmalaj, R.Moisiu, N.Imeraj, I.Sulkuqi, dhe anëtarët më të rinj të shoqatës, që u pranuan aty në atë ditë të shenjtë, si E.Gjoka dhe G.J.Thanasi.
Me ne u bashkuan dhe botuesi i revistës “Kuvendi” P.Jaku i cili vazhdimisht ka mbajtur lidhje të ngushta me shoqatën tonë, lidhje që i kurorëzon në ditën e poezisë në Tetorin, muajin e letërsisë. Ai kishte ardhur së bashku me gazetarin Z.Lleshi dhe shkrimtarët B.Mezinin, S.Kellicin, R.Musten, ata vinin nga larg, nga Micigami për të nderuar e respektuar figuren e F.Nolit. Midis nesh ishte dhe z.H.Berisha, profesor në Monroe University, i cili herë pas here na prêt me zemër hapur, për aktivitetet e ndryshme që organizojmë në mjediset e këtij institucioni ku ai është i punësuar aty.
Edhe studjuesin Agim Boba, shkrimtarin veteran, Aristotel Micin se bashku me skenografin, Astrit Tota, qe here pas here kujdesej per filmimin e ketij udhetimi te bukur, dhe që kishin ardhur në këtë takim të SHSHSHA-s, me respekt dhe mirënjohje të thellë, i ftuam për të pasur një kujtim së bashku.
Eshtë një kujtim që do të jetojë gjatë në mendjet dhe zemrat tona.
Pelegrinazh në Varrin e Nolit
Më shumë se 100 shqiptarë shkuan në Forest Hills Cemetery, pranë varrit të Nolit.
Një bazoreliev, në mes portreti i Nolit me mitrën episkopale dhe në një krah gdhendur një shqiponjë e në krahun tjetër kryqi. Poshtë portretit shkruhej, Kryepeshkop Fan Stilian Noli, Themelues i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë. Dijetar-Poet.
Delegat në Lidhjen e Kombeve. Deputet në Parlamentin Shqiptar. Ministër i Punëve të Jashtme. Kryeministër i Shqipërisë.
Nën kryq lexohet: Lindi në 6 janar 1882, Dorëzuar prift më 8 mars 1908. Kurorëzuar peshkop më 21 nëntor 1923. Vdekur më 13 mars 1965. Qoftë i përjetshëm.
At Liolini i ftoi të gjithë pjesëmarrësit të rreshtoheshin para Nolit, në të dy anët dhe të renditeshin si krahët e shqiponjës.
Kurora e përgatitur nga SHSHSHA, u mbajt nga D.Luzaj dhe A.Mehmeti.
Të gjithë nderuan me një minutë heshtje veprën e Nolit, ndërsa n/kryetari i shoqatës, shkrimtari M.Velaj mbajti fjalën e rastit për të përkujtuar këtë figurë të madhe.
Ai tha se Noli vazhdon të frymëzojë brezat dhe të bëhet simboli i atdhetarizmit dhe bashkimit të shqiptarëve.
Ne vimë këtu si shqiptarë dhe shkrimtarë krenarë, sepse prekim dhe shohim më nga afër atë punë kolosale që kanë bërë të parët tanë.
Fjalimi i z.Velaj ishte si një betim solemn para Nolit, një betim që do të mbajë gjallë atdhetarizmën shqiptare, prushin e mëmëdheut nga vatra noliane, një betim që s’do të shuhet kurrë!
Pas Nolit shumë prej pjesëmarrësve shkuan dhe bën homazhe dhe tek varri i Faik Konices, një kolos tjetër i diplomacisë dhe kulturës shqiptare.
Eshte një varr i thjeshtë, ku janë gdhendur fjalët:
Faik Konica, 15 mars 1876-15 dhjetor 1942.
Luftëtar i Përjetshëm për Pavarësinë Shqiptare, Ministër i Shqipërisë në SHBA
1926-1939.
Janë këta burra të kombit që edhe për së vdekuri fizikisht, na bashkojnë dhe afrojnë si shqiptarë me njëri tjetrin. Ndërsa rrija e heshtur pranë varrit të Konicës, në mendje do të më vinin fjalët e tij, për Nolin:
“…Dita që meshoi për të parën herë, është ogur i bardhë n’udhë të përparimit t’onë. Dhe as e harrojmë, as mund të lëmë të tjerët të harrojnë.”
Pas homazheve të gjithë shqiptarët dhe shkrimtarët u larguan të lumtur, se kishin përmbushur një mision fisnik, duke nderuar figurën e Nolit të madh në 101 vjetorin e meshës së pare shqipe. Ata u larguan, duke mbajtur në mendje për ta transmetuar brez pas brezi, thënien profetike të Nolit: “Rron or rron nuk vdes shqiptari”!
Boston,
Mars, 2009
