FASLLI HALITI
ITALIANET
.tregim
biptik.
XHOVANI
Ato ditë
që kapitulloi Italia fashiste, xhaxhai solli në shtëpinë tonë dy italianë
: Dominikon dhe Xhovanin.
Domeniko ishte paksa i ndrojtur, disi brun,
por në shikimin e parë dukej që ishte punëtor i madh. Xhovani ishte tip i
shkathët, i afrueshëm, me të miqësoheshe me një herë. Ai kishte zë të bukur dhe
s'i rrihej pa kënduar e pa i rënë harmonikës, që fshatarët i thoshin saze goje.
Ai qante atë saze. Dukej punëtor, por punën nuk e hante. Të jepte përshtypjen
se kishte qenë oficer ose nënoficer. Që ditët e para xhaxhai s'di pse s'e pati
për zemër Xhovanin. Ai, këngën dhe harmonikën e gojës e qante, por për punë
s'ia thoshte, për punë s'e kishe. Domeniko punonte shumë, kurse Xhovani
edhe bukën e drekës e hante shtrirë në hijen e shelgut që ndodhej në mes
të arës. Edhe kur korrte grurë, Xhovani binte në gjunjë dhe korrte
gjunjazi. Domeniko ishte edhe një artizan
i shkëlqyer. Bënte ca kosha, ca
kanistra, ca shporta që të linte pa mend. Unë habitesha me kanistrat dhe
shportat e tij, aq bukur i thurte ato. Thurte me purteka thane dhe fije
kallami. Nuk më harrohet ajo kanistra, brenda së cilës thuri edhe një shportë. Shporta shërbente si
furrik, ku pula bënte vezën dhe vezët nga shporta vendoseshin në kanistër. Para
se ta thurte kanistrën, Domeniko ia shpjegoi xhaxhait me këmbë me duar, me
gjysma fjalësh se si do ta thurte. Xhaxhai e kuptoi e u kënaq. Bëje i tha.
Bëje. Punë e bukur më duket. Do ta shohim më mirë kur ta mbarosh së thururi.
Unë nuk
luajta nga vendi. Aty ndenja derisa Domeniko e mbaroi kanistrën. Sa e bukur, sa
e bukur që i doli ! Si duket, Dominiko e mendoi me zemër dhe e thuri po me
zemër. Sa estetike dhe sa praktike ishte kanistra që thuri Domeniko. Një vepër
e vërtetë arti. Xhaxhai i rrahu shpatullat. Aferim i tha. Italiani u kënaq, por
përsëri ai nuk lëshohej, rrinte përsëri i ndrojtur. Ai e tregoi veten
mrekullisht edhe si punëtor dhe si artizan i talentuar. Ai jo vetëm e nxirrte
bukën e gojës, por ndjente dhe kënaqësi, kur shihte se ne kënaqeshim të gjithë
me koshat, shportat, kanistrat e tij... Sidomos kanistra me atë shportën në
mes, ishte kryevepra e tij. Xhaxhai i kishte rrahur shpatullat. Unë qeshja nga
gëzimi dhe e prekja me dorë si diçka të
shenjtë atë kanistër. Gruaja e xhaxhait mori një pulë dhe e futi në shportë.
Pula bëri vezën dhe në kanistër u vendos veza e parë. Mbas një jave kanistra u
mbush plot me vezë të bardha. Ta shihje sa bukur rrinte pula brenda në shportë
dhe sa bukur rrinin vezët që e rrethonin shportën si zaje lumi.
Vëllai i madh i donte njëlloj që të dy
italianët. Nuk bënte dallim se kush punonte më shumë e kush punonte më pak;
kush ishte më i zoti e kush ishte më pak i zoti. Edhe italianët e donin vëllanë
e madh. Punonin që të tre. Në fillim bënë një hendek të thellë përqark kopshtit
të shtëpisë që s'ishte parë në asnjë kopsht tjetër të fshatit tonë. Arkitekt i hendekut, kuptohet, kishte qenë
ai, italiani Domeniko. Ishte hendeku i parë me skarpat që shihnim ne dhe gjithë
fshatarët e fshatit Plug i Madh. Ne s'e njihnim atëherë fjalën kanal, pale
pastaj fjalën skarpat. Xhaxhai e pëlqeu shumë hendekun. Të lumtë i tha
Domenikos dhe i rrahu shpatullat.Vëllait dhe italianit tjetër, Xhovanit, nuk i
erdhi mirë që xhaxhai kishte përgëzuar vetëm Domenikon. Xhovani e shprehu
keqardhjen. Në fillim rrëzoi vetullat, tendosi buzët, pastaj preu këngën gjatë
punës. U bë i heshtur. Kjo heshtje zgjati disa ditë. Xhovani e pranonte se Dominiko
ishte i zoti për të thurur shporta e kanistra, ishte mjeshtër, një artizan i
shkëlqyer që ai jo vetë nuk i afrohej, por edhe krenohej me të si
bashkatdhetar, por sa për kanalin ai s'e pranonte. Kanalin ata e kishin hapur
të tre së bashku : ai, Xhovani, vëllai im i madh dhe jo vetëm Domeniko.
Përherë
të dytë Xhovani u pikëllua në dasmën e vëllait të madh. Natën e parë të dasmës
Xhovani ishte tepër i gëzuar. Ai e donte vëllanë. E quante fratello. Kjo ishte arsyeja e parë që ai ishte alegro, i gëzuar.
Arsyeja ë dytë ishte se gjatë ditëve të dasmës ai do të shfaqte gjithë talentin
e tij si këngëtar. Do të dilte mbi Domenikon i cili e linte shokun në hije si
punëtor e mjeshtër artizanati. Natën e parë të dasmës Xhovani këndoi këngët më
të bukura që dinte. I këndoi me shpirt e talent sa i la gojëhapur të gjithë
dasmorët. Harroi se Italia e tij fashiste kishte kapitulluar dhe se ai ishte
një kapitullant, një ushtar i mundur, i dorëzuar, një rob lufte. I dukej sikur
ishte në shtëpinë e tij, sikur po këndonte në dasmën e vëllait të vet të vogël.
Të gjithë fshatarët që kishin ardhur për këngë u mahnitën. Edhe Murat Bilbili
që ishte bilbili i fshatit mbeti gojëhapur. Kaq shumë e pëlqeu. Madje Murati i
mësoi të nesërmen italianit një nga këngët e tij më të bukura dhe në darkë ata
e kënduan të dy së bashku. Veç t'i dëgjoje. Murat Bilbili ia hidhte, italiani
ia priste si të ishte një fshatar i vërtet shqiptar. Të gjithë dasmorët u
kënaqën. Xhovanit i rridhnin lot lumturie nga sytë. U mallëngjye ngaqë atë po e
mirëprisnin si këngëtar. Mbase dhe iu kujtua dasma e vet, shtëpia, babai, nëna,
gruaja, motra vëllezërit e vegjël, që s'i kishte parë prej pesë vjetësh.
Hamendjet ishin të ndryshme për lotët e italianit. Por unë mbaj mend që atij
atë natë i ndritën sytë dhe lotët ishin petale që këputeshin e binin në të dy
faqet e tij si në dy lëndina. Tani ai ndjehej më i qetë. Nuk e hante bukën kot.
Domeniko ishte artist në thurje koshash, kanistrash, shportash, ai ishte artist
në këngë. Unë u gëzova që italiani u çel
i tëri. S'e duroja dot zymtinë e tij, atë hije që i mbulonte sytë e fytyrën si
perçe. Atij i shkonte kënga, drita, por jo perçja e zymtësisë. U afrova tek
italiani dhe i rraha shpatullat. Të lumtë goja, i thashë Xhovanit, të lumtë
goja e të këndoftë zemra, Xhovani. Ai më përqafoi duke më thënë menjëherë,- grazie, grazie, mile grazie, mio piccolo
fratello!
-Të lumtë
goja Xhovani ! - i tha dhe Murat Bilbili.
-Të lumtë
goja ! -i thanë të gjithë dasmorët me radhë.
Xhovani u përlot përsëri nga vlerësimi që
po i bënin. Pikat e lotit binin si petale pjeshke mbi faqet e tij. Sytë, buza,
vetullat po i qeshnin. Gjoksi i ulej e i ngrihej ngaqë kishte kënduar shumë.
Megjithatë ashtu i lumtur ngaqë i kishte kënaqur të gjithë dasmorët dhe që ata
e kishin pëlqyer dhe vlerësuar me entuziazëm, ai po mendonte të këndonte edhe
një këngë tjetër. Duke kërkuar në repertorin e tij, sytë i mbante lart,
shikonte tavanin e odës së miqve sikur tavani të ishte repertori ku ai do të
gjente këngën.
Ndërkaq
Riza Thana, një bujk i mirë, I tha xhaxhait :
-Po për
punë si i ke këta italianët?
-Ky këtu,
tha xhaxhai për Domenikon që s'kishte kënduar asnjë këngë, por kishte mbajtur
vetëm iso, ky punon shumë, është punëtor i madh Flori i ka duart. Kurse ky
tjetri, tha xhaxhai duke i treguar me bisht të syrit Xhovanin, ky s'e ha punën, vetëm për këngë është. Qejf
o qerrata është ky...
Xhovani u
pre menjëherë. U zbeh në fytyrë. Vetullat i ranë poshtë. Nga goja e tij, nuk
doli më as një këngë. Ai e kuptoi se xhaxhai diçka të keqe foli për të, diçka
të keqe i tha Riza Thanës, kurse për Domenikon shprehu një simpati të thellë.
Këtë radhë italiani kishte pësuar pikëllimin më të thellë, fyerjen më të rëndë.
As kur kishte kapitulluar ushtria e tij, s'kish ndierë një fyerje kaq të rëndë
sa kjo. Në fund të fundit ushtria, ishte ushtri. Ai nuk ishte komandanti i saj
që të ndiente fyerje. Ishte vetëm një ushtar i thjeshtë. Pastaj ajo kishte qenë
një ushtri pushtuese… Të mbronte atdheun, po. Atëherë dhe ati do t'i vinte
turp, do të fyhej, do të ulte kokën që s'mundi ta mbronte dot atdheun e tij.
Ajo ishte një ushtri që kishte pushtuar atdheun e këtyre njerëzve që i ishin
gjendur siç i gjendet vëllai, vëllait. Prandaj dhe ai nuk kishte ndier ndonjë
fyerje personale ditën e kapitullimit të kësaj ushtrie. Mbase edhe ishte gëzuar.
Ajo që kishte bërë ushtria e tij kishte qenë një luftë e padrejtë, pushtuese
dhe ai mbase ndjeu kënaqësi kur ajo mbaroi me turp. Turpi me turp ishte larë.
Po fyerja që i bëri xhaxhai, nuk durohej. Kjo ishte një fyerje e madhe dhe ai
nuk mund ta duronte dot. Ushtria e tij kishte qenë e dobët dhe e padrejtë,
kurse ai e konsideronte veten një ushtar të mobilizuar që s'kishte dashur të
luftonte kurrë për të pushtuar të tjerët. Nuk punonte sa Dominiko. Dakord. Ai
nuk kishte qenë bujk, por një mekanik i thjeshtë në një ofiçinë të vogël. Nuk
ishte mësuar me punë fizike. Nuk punonte dot me bel, po kjo nuk do të thoshte
se s'ishte punëtor. Ai nuk e pranonte se ishte një pigro, një dembel i keq. Përkundrazi, ai, veten e mbante për laborioso, për punëtor në zanatin e tij.
Natën e
dytë e të tretë të dasmës, Xhovani s'e hapi gojën. Nga goja e tij s'doli më
asnjë këngë. Vëllai iu lut që ai të këndonte për të, se dasma ishte e tija dhe
jo e xhaxhait, por italiani nuk këndoi edhe dy net të tjera. Ai i tha vëllait
se i kishte ikur humori, se i ishte helmuar shpirti. Ai dembel ?! Ai pigro?! Kurrën e kurrës! Më në fund
Xhovani i tha vëllait se të nesërmen mbrëma do të këndonte vetëm për të, për
Murat Bilbilin që ishte bilbili i fshatit dhe që e vlerësonte atë. Të nesërmen mbrëma
italiani Xhovani këndoi vërtetë, por këndoi vetëm këngë melankolike, vetëm
këngë të pikëlluara...
Pas
dasmës Xhovani iku nga shtëpia jonë dhe vajti kovaç te Nuzo Jevgu...
Me ikjen e vëllait ushtar, iku dhe
Xhovani nga shtëpia jonë. Iku me duart me kallo. Mbas fyerjes që i bëri xhaxhai
Xhovani punoi me shumë mundim, i përgjakeshin duart, por ai i lidhte me lecka
dhe punonte. Hendeku rreth arës së
Ferrës së Nikollit kishte mbaruar. Fshatarët habiteshin. Ai nuk ishte hendek,
por një vepër arti. Aq bukur e kishin hapur dy italianët së bashku me vëllanë,
sa s'ishte parë ndonjëherë në anët tona.
-Janë mësuar me llogoret këta
qerratallenj - tha xhaxhai.
***
Pas gjithë asaj pune dërrmuese,
Xhovani u larguar me nder dhe ishte ndarë me xhaxhanë me përshtypjen se nuk
ishte dembel. Tani e tutje ai do të punonte kovaç. Kishte biseduar me usta
Nuzon, me kovaçin më të zotë të gjithë rrethit fushor dhe ai e kishte pritur me
kënaqësinë më të madhe.
Dominiko mbeti vetëm. Ku të
shkonte. Ai ishte fshatar dhe i pëlqente bujqësia.Xhaxhai e donte dhe ai ishte
i kënaqur me xhaxhanë. Xhaxhai e nderonte. Madje me porosi të tij nusja e vëllait i kishte
caktuar Domenikos një peshqesh nga paja e saj si gjithë pjesëtarëve të tjerë të
shtëpisë. Ajo, sipas zakonit, si gjithë të tjerëve të shtëpisë, i lau këmbët
edhe italianit, Domenikos. Si gjithë pjesëtarët e shtëpisë dhe italiani, i
hodhi nuses një monedhë në legen duke buzëqeshur, me zakonin e habitshëm të
hedhjes së lekut në legen si njëlloj shpërblimi, mbase, për nusen që u lante
këmbët gjithë njerëzve të burrit. Ai e kuptoi më në fund domethënien e këtij
zakonit të habitshëm në fillim për të. Nusja ua lante këmbët njerëzve jo për të
fituar lekë, por për të treguar dashurinë që kishte ajo për burrin. Peshqeshi
ishte një shami e endur në tezgjah. Xhaxhai e porisiti Domenikon që të mos i
thoshte gjë Xhovanit që nusja i kishte dhënë peshqesh, se i kishte larë atij këmbët si të ishte pjesëtar i shtëpisë.
Xhovani nuk e mori vesh këtë. Kjo do ta kishte mërzitur edhe më shumë Xovanin, do
ta kishte helmuar ende dhe më keq.
Pas ikjes së vëllait ushtar dhe
pas largimit të Xhovanit nga shtëpia jonë, xhaxhai e ndjente veten më të
lehtësuar, më të gëzuar, më të shpenguar, por ai, seç kishte diçka me Xhovanin.
Diçka s'i pëlqente në sytë e tij. Sytë e tij vërtiteshin shumë. Xhaxhai s'e
duronte dot këtë rrotullim sysh. Sidomos tani që në shtëpi kishte ardhur dhe
nusja e vëllait. Xhovani i kishte treguar ca fotografi të veta xhaxhait,
vëllait dhe ne të tjerëve. Midis fotografive xhaxhait nuk i pëlqeu njëra. Në të
Xhovani kishte dalë duke i shkelur syrin dikujt. Në sfond ishte një shtëpi e
gurtë, me çati me tjegulla të kuqe.
-Po kjo - tha xhaxhai.
-Foto, unë… - tha italiani.
-Kujt ia ke shkelur syrin?
-A nessuno, askujt, - tha Xhovani që e ndjeu, e thithi shqetësimin e
xhaxhait. Ai e dinte se italianët kishin nam të keq nga ana morale.
Në të vërtetë Xhovani gënjeu.
Atë fotografi Xhovani ma kishte
treguar edhe mua disa ditë më parë. Edhe unë e pyeta pse kishte shkelur syrin.
E pyeta kot, pa asnjë djallëzi. E pyeta siç pyesin fëmijët:
-Pse e ke mbyllur syrin ti Xhovani?
Dhe që italiani ta kuptonte,
mbylla njërin sy.
-Aha! - tha Xhovani dhe më shkeli
syrin.
Pastaj më bëri disa shpjegime me
këmbë e me duar...
-Kjo do të thotë vieni qua, më tha Xhovani .
Kështu më tha mua. Kurse xhaxhait
i tha se e kishte shkelur syrin kot. Kishte të ngjarë që xhaxhai, pikërisht për
këtë nuk e donte Xhovanin. Sidomos tani që në shtëpi kishte ardhur dhe nusja e
vëllait, ai nuk e honepste dot më fare. Nga ana e tij dhe Xhovani e nuhati
dyshimin e xhaxhait. Prandaj me ikjen e vëllait iku dhe ai.
Kur Xhovani u nis për të punuar
kovaç te usta Nuzo, në qytet, unë e përcolla atë gjer në arat e Pazarzës.
Xhovani më kishte dashur dhe unë e doja. Një ditë, unë vrava një zog me llastiqe.
Kisha ditë që e përgjoja zogun. Zogu vinte e qëndronte në hurin e gardhit që
kishte thurur Dominiko me xhaxhanë. Unë e përgjoja zogun i fshehur pas një
kaçube. Xhovani më shikonte nga larg dhe kënaqej. Disa herë e kisha qëlluar
zogun, por nuk e kisha goditur dot. Një ditë, gjeta ca zaje të mirë në përrua.
I mbusha xhepat plot. U fsheha afër gardhit mes një tufë kërkutash. Prita. Më
në fund zogu erdhi. Më rrahu zemra. Ah sikur ta vrisja këtë radhë! U
përqëndrova i tëri te zogu që qëndronte mbi hurin e gardhit. Ishte vjeshtë dhe
mbillej gruri. Zogu zbriste nga huri i gardhit dhe fillonte të hante fara gruri. Këtë e bëri disa herë atë ditë. Mua më
rrihte zemra. Nuk ia ndaja sytë. I kënaqur me farat e grurit, zogu shpupuriti
puplat, u fry dhe qëndroi i shkujdesur. Ai qëndronte gjithmonë syçelë. Ishte e para herë
që rrinte i shkujdesur, me pupla të fryra nga kënaqësia. E pashë mirë. Me ato
pupla të fryra ai m'u duk më i madh. Ishte e para herë që po ma hante syri se
mund ta vrisja. U mata. I zgjata llastiqet me sa fuqi pata. Zogu në atë çast
shpupuriti prapë puplat. M'u duk sikur më kuptoi. U tulata më shumë.Tani zogu
më dukej më i madh dhe më i shkujdesur. Dukej sikur rrinte symbyllur. Zgjata
përsëri llastiqet. E shënova. E qëllova. Zogu bëri të fluturonte…Po guri e kapi
mu në sqep.Veç ta shikoje si përpëlitej. Ai përpëlitej. Edhe mua më përpëlitej
zemra. Zogu përpëlitej nga dhimbja, mua më përpëlitej e më hidhej zemra nga gëzimi. U turra ta
kapja. Po ç'të shihja, ndërkaq Xhovani thërriste si kalama "bravissimo", "bravissimo" Ai më kishte
përgjuar. Mezi kishte pritur gjersa ta qëlloja zogun. Shkoi e mori zogun që
përpëlitej mbi ugar. Shkoi që ta kapte para meje. Pastaj më kapi, më ngriti në
krahë. Sa i gëzuar ishte, sikur unë të mos kisha vrarë një zog, por Duçen. Mua
m'u bë qejfi që ai po më vlerësonte kaq shumë.Vetëm tani po e ndieja se kisha
treguar zotësi të rrallë në përdorimin e llastiqeve. Kisha vrarë dhe herë të
tjera zogj, por askush nuk më kishte lavdëruar kaq. Askush nuk ishte gëzuar
kështu si Xhovani. Përkundrazi, xhaxhai m'i kishte këputur disa herë llastiqet.
-Si gëzohet mutit…, tha xhaxhai.
Zaten, gjak duan këta mutër, shtoi xhaxhai me inat.
***
Kur arritëm në xhade, u ndava me Xhovanin. Ai
më ngriti në krahë dhe më puthi. Nuk e di pse më donte aq shumë. Unë e dija pse
e doja. Ai më vlerësonte mbi të gjithë fëmijët e tjerë. Kjo më bënte që unë të isha më i mirë me
prindërit, shokët, xhaxhanë dhe me vetë atë...
Pas disa kohësh xhaxhai tha se do
të shkonim në pyllin e Gjinerukës për të prerë dru. Para se të shkonim për dru,
xhaxhai mori sëpatat dhe u nisëm për në qytet bashkë me Domenikon. Xhaxhai më
mori edhe mua me vete për të shitur ca vezë. Me lekët e vezëve do të paguhej
kalitja e sëpatave. Unë shkova dhe e mbusha shportën me vezë që i mbanim në
kanistrën që kishte bërë Dominiko.
U nisëm për të kalitur spatat te
kovaçi, Nuzo Jevgu, ku kishte filluar punë Xhovani pas ikjes nga shtëpia jonë..
Ishte një mëngjes me një qiell në
ngjyrën e puplës së kanarinës. Xhaxhai me Domenikon ecte përpara, unë ecja pas
tyre. Rrugës humbisja pas zogjve.Vdisja për të gjuajtur zogj. Duke i parë
ndalja këmbët vetiu. Shikoja Krahëgjatat, Dervishet, Pilaret. Humbisja pas
tyre…
Luaj këmbët, më thoshte xhaxhai me
vrazhdësi. Oj si hutohet pas harabelave, sikur s'ka parë harabela me sy. Unë nxitoja, por këmbët e zbathura m'i
digjte asfalti i xhadesë. Xhaxhanë e kisha frikë dhe zor, ngaqë nuk më
përkëdhelte kurrën e kurrës dhe ngaqë më mundonte shumë me punë. Më dukej sikur
ai kishte lindur vetëm për të më munduar e, për të më rrëmbyer dëshirën dhe
gëzimin e lojës.
Sapo arritëm në pazar, unë shkova
te gega që shiste sheqerka dhe i shita vezët. Lekët ia dhashë xhaxhait. Më
kishte ecur. Tani isha i lirë. Shportën e kisha bosh. Por kjo nuk zgjati shumë.
Xhaxhai futi në shportë dy sëpatat dhe pykat prej hekuri. Tani shporta ishte më
e rëndë. E dija unë. Xhaxhai s'më ndahej. Ai nuk ishte xhaxhai im, ai ishte
mundimi im. Ai edhe Xhovanin kështu e mundonte, vetëm sepse këndonte bukur, mua
vetëm pse gjuaja bukur me llastiqe. Ndoshta prandaj e donim njeri - tjetrin:
Xhovani, mua dhe unë, Xhovanin. Sa arritëm te kovaçi Nuzo Jevgu, doli na priti
Xhovani. Nuk e di pse, ai, takoi në fillim xhaxhanë që s'e honepste dot,
shtrëngoi dorën me të, madje e rroku edhe në qafë, sikur midis tyre të mos
kishte ndodhur gjë prej gjëje. Mua më erdhi inat që ai u soll butë me xhaxhanë…
Pastaj Xhovani u përqafuar, u puth me mall me Domenikon. Mua më ngriti në
krahë. Bisedoi pak me xhaxhanë, e pyeti për punët e bujqësisë. Domenikos i tha
se bashkë do të bisedonin më vonë. I mori leje usta Nuzos që të dilte pak me
mua nëpër qytet.
-Dil, i tha Nuzo dhe, kthehu kur
të duash..
***
Xhovani më mori për dore. Më çoi
në pastiçeri. Më bleu një pastë. Ma dha në dorë gjithë gëzim e përkëdheli. Sa e
bukur dhe e pastër m'u duk pasta që më bleu Xhovani. Më vinte keq ta haja, aq e
bukur, aq e pastër, e pastër më dukej. Bukuria e saj më mahniti. Më mahniti
pastërtia. Pasta përsipër kishte një shkumë të bardhë, të bardhë që i ngjante
një shkume që e gjenim mbi fijet e barit në mëngjes dhe që i thoshim pështyma e
qyqes. Mëngjeseve në prill ne shikonim këto pështyma mbi bar. Thuhej se qyqja e
kishte zakon të pështynte mbi lule, mbi bar…
Haje, më tha Xhovani, haje, mos e
shih më, është dolçe, buona!
Unë u çudita me pastën. Si ta
haja. Ajo ishte kaq e bukur, e bukur. Unë kisha qejf ta ruaja. T'ua tregoja
motrës së vogël…, shokëve: Cenit të Tefikut, Kudretit të Likos, Hekrit të
Files, Haxhiut të Murat Shefës.
Haje, më tha përsëri Xhovani, haje
mos e shih...
Jo, i thashë.
Pse?
Do ta ruaj!
Për kë do ta ruash, për nusen jote vogël?
Për shokët dhe për motrën e vogël,
i them!
Pse?
Se është e bukur, më e bukur se
zogjtë.
Italiani qeshi dhe ma shtrëngoi
kokën pas trupit të tij.
Haje, haje, më tha, se të blej një
tjetër edhe më të bukur e më të ëmbël, për t'ua treguar shokëve.
Ishte e para herë që mbaja një
pastë në dorë. Hera e parë që haja pastë. Do të më mbetej për gjithë jetën si
dhurata më e bukur që ma kishte bërë një italian, një rob lufte...
***
Sapo Xhovani u largua nga kovaçhana
së bashku me mua, xhaxhai e kishte pyetur usta Nuzon:
E, si duket ky italiani yt ? Punon
ndonjë çikë, apo …ia kris këngës?
-Oj, të punuar, punon dhe këndon
bukur, më kënaq me punë e me këngë, i kishte thënë usta Nuzo, gjithë kënaqësi.
Kë pyes edhe unë, kishte thënë me
vete xhaxhai, po jevg ky e, jevg Xhovani, po jevgjitët këngë duan…, vdesin për
këngë. Pastaj kishte shprehu habinë:
Jo more?! Punon ë?
E kam flori, o Mano, i kishte
thënë xhaxhait usta Nuzo.
Jo mo re?!
Po tek unë s'ia thoshte fare për
punë. S'e hante fare punën e bujqësisë, i uruari.
Njeriu duket në zanatin e vetë o
Mano. Ja e bën dot ti këtë punë që bëj unë?
Fare!
E pra, dhe unë fare s'e bëj atë
punën që bën ti atje në arë.
I pjell mendja këtij italianit o
Mano, i kishte thënë me krenari xhaxhait, usta Nuzo.
Jo, more!
Çfarë nuk i pjell mendja thuaj.
I lumtë atëherë, kishte thënë
xhaxhai.
I sheh ato vegla atje? Të gjitha
ai i ka bërë.
I lumtë atëherë! Hallall e pastë
bukën!, kishte thënë xhaxhai i cili, punën çmonte mbi të gjitha.
Domeniko u kënaq, kur mori vesh se usta Nuzo e kishte lavdëruar
shokun dhe bashkatdhetarin e tij, por më shumë u kënaq kur mori vesh se xhaxhai
kishte thënë: "I lumtë atëherë. Hallall e pastë bukën që ha!"
Edhe unë, flori e kam Domenikon, i
kish thënë xhaxhai usta Nuzos. Edhe atitij timit, ç'i sheh syri, i bën dora.
Bujk i vërtetë është. Apo si thur ata koshat që...
Xhaxhai i rrahu shpatullat
Domenikos, sapo pa që ne u kthyem e futëm në kovaçhanë.
***
Sapo Xhovani hyri në kovaçhan,
usta Nuzo i rrahu shpatullat si ta kishte djalë. Edhe unë punëtor të madh e kam
këtë, o Mano, i tha usta Nuzo xhaxhait. E di si e rreh hekurin si të jetë brumë.
Dhe e rreh me këngë. Duke kënduar, e rreh…
Secili lavdëronte italianin e tij
si të lavdëronte secili kaun apo kalin e vet !
Sëpatat dhe pykat ishin gati. Në darkë qerrja u bë gati. Në mëngjes do
të niseshim për në pyllin e Gjinerukës...
DOMENIKO
Të nesërmen në mëngjes herët, u
nisëm për të prerë e ngarkuar dru në pyllin e Gjinerukës, në kodrat e
Karatoprakut, në fshatin Spolatë. Xhaxhai na mori me vete; mua dhe të birin,
Fadilin që ai e thrriste Dili me përkëdheli, kurse mua më quante Koni, ngaqë unë isha i imët si kone.
Shtratin e qerres e mbushëm me dega të
njoma misri dhe me pjepra, gjysmat e të
cilave i vodhëm në bostanet e Daut Sefës. Kështu bënim gjithmonë kur niseshim
në pyllin e Gjinerukës. Mua më pëlqente shumë pylli i Gjinerukës. Sepse ishte i
madh, i dendur dhe me lisa të lartë e thana të kuqe të bukura. Ne ishim të
vegjël. Xhaxhai me Domenikon prisnin dru me sëpatë, ne i afronim ato pranë
qerres duke ngrënë thana të kuqe.
Domeniko ishte më i ri se xhaxhai
dhe e përdorte sëpatën si një druvar i vërtetë.
-Sa bukur që e pret lisin
qerratai! - çuditej xhaxhai.
Me siguri në këto çaste ai e
krahasonte Domenikon me Xhovanin. Të ishte Xhovani nuk do ta priste lisin me
kaq ustallëk. Të ishte ndonjë copë hekuri, po. Atë e ngordhte evgjiti. Po
këtë, ë…hë, ë… hë…Këtu as tek thoi i
këmbës s'i afrohet Domenikos ai. Ja, sëpatën po, e ka kalitur mirë. Grerëz e ka
bërë. Edhe pykat…, i ka qarë. Por befas xhaxhait u kujtua se sëpatat edhe pykat
nuk i kaliti Xhovani, por usta Nuzo...
Kur xhaxhai kërkonte ujë ne, ia
çonim katruven menjëherë. Ai punonte shumë, ishte i ngrysur dhe kishte shumë
autoritet. Po ne të vegjlit bezdiseshim nga xhaxhai. Ai kërkonte punë, ne donim
të luanim...
Pasi ishte ngarkuar qerrja me dru,
xhaxhai u ul dhe drodhi një cigare për vete dhe një për Domenikon. Ballin,
qafën dhe kraharorin i kishte gjithë djersë. Pasi piu cigaren na mori dhe na
çoi mes disa lisave të gjatë e dushqeve gjethedendur që ishin në majë të kodrës
që ne të vegjlit i thoshim mal.
- Hajdeni se do t'ju tregoj një
gjë të bukur – tha xhaxhai dhe na mori për dore.
Mua m'u bë qejfi shumë. Ishte hera
e parë që Xhaxhai po sillej ngrohtë me ne, sidomos me mua që ishte treguar
përherë i ashpër ngaqë kisha qejf të gjuaja me llastiqe. Unë e kuptova pse
ishte i gëzuar Xhaxhai. Ai ishte i gëzuar ngaqë e kishte ngarkuar qerren dingo me
kërcunj. Xhaxhai ishte i vetmi në fshatin tonë që e mbushte oborrin me kërcunj
e dru të të thata. Shtëpia jonë kalonte një dimër të ngrohtë edhe sikur dëbora
të arrinte gjer në gju apo, siç thoshte vetë xhaxhai, edhe sikur të binin
hekura nga qielli.
-Çfarë do të na tregosh? - e pyeti
i biri.
Ndonjë fole me zogj të bukur,-
thashë unë disi me droje.
-Jo fole me zogj, do t'ju tregoj
një gjë edhe më të bukur - tha prapë Xhaxhai.
Unë u gëzova që xhaxhai, nuk më
foli me inat, siç më fliste zakonisht, rri aty ti Koni e mos fol! Por duke na tërhequr për dore, ai na ngjiti pak më
lart që të shihnim më mirë. Ah, sikur të sillej gjithmonë kështu xhaxhai me ne,
sidomos me mua që s'i hiqja llastiqet nga qafa. Në fillim xhaxhai ngriti lart
të birin që të shihte përtej drurëve.
-E sheh?,- pyeti të birin
-Cilin?- i tha i biri.
-Folenë me zogj, or budalla, i
bërtita unë, djalit të xhaxhait.
- Po detin, or detin - tha Xhaxhai
-Pse deti është ai atje, po ai
është qielli ?,- tha i biri me habi.
-Deti, deti është, - tha xhaxhai,
nuk është qielli. Qielli është lart.
-Sa i madh që qenka deeeeti, - tha
shumë i habitur i biri.
Pastaj xhaxhai, më ngriti mua. O,
sa u gëzova unë. Xhaxhai po më mbante në sup. Kjo për mua ishte më shumë se të
shihja mijëra fole zogjsh apo gjithë detet e botës. Xhaxhai kishte qenê shumë i
egër, i ftohtë, i vrazhdë me mua, prandaj unë isha kaq i gëzuar që sot, ai, po
më mbante mbi supet e tij të mëdhenj…
-Sa i bukur qenka deti! - thashë
unë me habi, jo pse deti ishte vërtet aq i bukur, por ngaqë xhaxhai po tregohej
i afërt me mua, ai po më mbante mbi sup... Deti paska ngjyrën e kraharorit të
peligorgës, thashë unë gjithë gëzim e habi, por befas u pendova që përmenda
emrin e një zogu, sepse kjo mund ta zemëronte xhaxhait e mund të më thoshte se
ti mendjen te llastiqet e te zogjtë e ke o i uruar…, por xhaxhai vazhdoi të më
mbante mbi sup…
- U kënaqët?, na pyeti
xhaxhai.
-U kënaqëm shumë,- i thamë ne,
gjithë gëzim.
Ishte hera e parë që shihja det me
sy. Kisha parë vetëm limanin e kënetës së Tërbufit dhe liqenin e sfratit që
formohej kur fshatarët zinin përroin për të vaditur misrat.
-Domeniko, Domeniko…Deti.Vieni shih detin - thirra unë. Shihe sa
i bukur është, si kraharor peligorge.
-Mos e thirr mor Koni, - më bërtiti Xhaxhai. Mos…se…
Unë u çudita me Xhaxhanë. E pse të
mos e shikonte Dominiko detin?
Por Dominiko erdhi. Sapo pa detin,
ai mbushi kraharorin me frymë dhe psherëtiu: mare, mare... Zvogëloi sytë për të parë më tutje, më larg, më
thellë. Ashtu me sy të zvogëluar ai e pa gjatë detin. Po çfarë shihte ashtu, aq
i përqendruar ai ? Pse zgjatej ashtu, e qëndronte në majë të gishtave të
këmbëve e përpiqej të shihte sa më larg, larg, larg…?
Përtej ishte atdheu i tij, Italia,
ishin fëmijët, nëna, babai, gruaja,
vëllezërit, motrat…
Ai i kërkoi një cigare Xhaxhait.
Xhaxhai i vuri përpara kutinë e duhanit. Domeniko drodhi një cigare të trashë
me shumë duhan. E ndezi dhe filloi ta pinte. Tymi i cigares largohej si një
shami e kaltër drejt detit. Domeniko thithte cigaren dhe shikonte detin i shtangur,
i ngujuar aty midis lisave dhe dushqeve të pyllit të Gjinerukës. Diçka i
fanitej, diçka përfytyronte. Mbase fëmijët, mbase nënën, gruan…Ai shikonte,
kurse ne, nuk shinim gjë.
Xhaxhai nuk i foli. Na porositi që
dhe ne, të mos i flisnim. E lamë të qetë, me qëllim që të çmallej me
përfytyrimet e tia.
-Ejani, na tha me zë të ulët
xhaxhai, ejani të shkojmë te qerrja. Lëreni të çmallet. Ai e di rrugën. Na zë. Ejani !
U larguam ngadalë, pa zhurmë.
Ruheshim që të mos shkelnim mbi gjethe dhe degë të thata. Domeniko i shoi cigare
duke i dredhur radhazi nga kutia e xhaxhait, po sytë nuk i shkuli nga deti. Ai
shikonte me sy të picërruar detin. Ishte i pushtuar i tëri nga malli,
nostalgjia. Ne nuk e trazuam. Respektuam mallin, nostalgjinë e tij që po e
këpuste.
Ajo ishte një nostalgji që duhej
respektuar.
Domeniko vazhdonte të shihte detin
dhe s’reshte së psherëtiri:
-Eh, mare, mare.
Përtej ishte atdheu i tij, fëmijët
nëna, babai, motrat, vëllezërit...
-Larg deti, Italia, zio Raman, pyeti që në fillim, Domeniko,
sapo pa detin?
-Shumë larg! - tha xhaxhai.
-Eh, mare,mare, psherëtiu përsëri italiani.
Unë u çudita. Pse psherëtinte
kështu Domeniko. Nuk është mirë në shtëpinë tonë ? Ne e duam të gjithë. Pse iu mbushën sytë me
lot ?
Ai pyeti prapë Xhaxhanë:
-Kaloj io not deti ?
-Jo, tha xhaxhai nuk del dot me
not matanë!
-Perche, zio, Raman?
-Mbytesh. Italia, larg.
Xhaxhai e donte shumë këtë italian se ishte
punëtor i madh e fjalëpak. Italiani pa
detin. E pa e pa dhe u çua lingthi...
E pashë të vraponte nëpër pyll, të
zbriste poshtë drejt detit me shpejtësinë e një tigri që ndjek një dre. Ta
shihje si vraponte. Ai nuk vraponte, por rrokullisej si një gur teposhtë.
Dredhonte mes drurëve që të mos përplasej në ta. Ai vraponte poshtë, poshtë,
teposhtë drejt detit duke thirrur mare,
mare, mia patria aspetammi!
Pylli i Gjinerukës përsëriste në
italisht :
-Mare, mare,
mia patria aspetammi !
-Iku-tha Xhaxhai,- iku. Kam frikë
se do t'i bjerë vërtet detit me not e do të mbytet i uruari! Gjynah. Ishte punëtor i madh. Duart i
kishte flori. Gjynah të mbytet, gjynah…!
Pasi u dëgjuan për herë të fundit
britmat e italianit dhe jehona e tyre nëpër pyll,Xhaxhai tha:
-Ecni, ikim !
Dhe m'u drejtua mua:
-E more më qafë - më tha. Gjynah
ishte punëtor i madh.
Për një kohë të gjatë unë dëgjoja
britmat e italianit që xhaxhai e donte aq shumë: ''mare,
mare, mia patria, mia patria!
Në sy kisha rrokullimën e tij prej
shkëmbi që s'e ndalnin dot as lisat e mëdhenj as thirrjet e xhaxhait, mos…! Nuk
më hiqej nga mendja, nuk e harrova dot për një kohë të gjatë atë rrokullimë dhe
atë britmë njeriu drejt detit...
ERNESTO
Italiani i tretё qё u strehua në
shtëpinë tonë, quhej Ernesto dhe ishte kalesh. Vetulla e zeza tё bashkuara i
ngjanin krahëve tё njё korbi nё fluturim. Ne e quanim “jetimi” dhe jo
ushtari i ushtrisë së kapitulluar italiane...
Kur dëgjova xhaxhanë dhe gjithë
njerëzit e shtëpisë, ta quanin Erneston kalesh, mua kujtua Kaleshja lopa që nuk
e di pse e quanim Kaleshe.. Kur lopa kaleshe erdhi nga kullota, e pashё me vëmendje, nёse
ajo i ngjante apo jo Ernestos të cili e
solli te ne nga qyteti, djali i
hallës. Pas kapitullimit të Italisë fashiste, gjendja e ushtarëve italianë të
strehuar në qytet, ishte bёrё e rrezikshme. Po
t’i kapte gjermani, i pushkatonte nё vend si dezertorё. Ne e kishim shtёpinё nё lagjen mё periferike tё qytetit. Kёtu Ernesto do tё ishte i sigurt dhe i qetё. Me përjashtim tё babait, dy ortakëve qё tregtonin mish dhe Likos qё fshinte rrugët e qytetit, gjithё tё tjerёt në lagjen tonë
merreshin me bujqёsi.
Gjermanёt nuk dukeshin shpesh nga periferia. Por njё ditё, pas përplasjes me
partizanёt nё Shkuqth, kolona gjermane kaloi pёrmes lagjes e po i afrohej shtёpisё sonё, Ernesto kaloi çaste trandjeje ferri. Xhaxhai e strehoi atë nё bodrumin e shtёpisё qё ne i thoshim binxё e cila ishte i errёt e binte era myk. Edhe pasi kolona gjermane u largua,
Ernesto nuk guxoi tё dilte nga binxa edhe
pse po mbyste era e mykut. Edhe kur
xhaxhai i tha tё dilte nga binxa, ai
nguroi dhe pasi doli, vazhdoi tё dridhej nga trandja e
lemerishme. Sikur ta kishin parë gjermanёt, do ta pushkatonin nё vend, pa pyetur në kishe a s’kishte fёmijё, nëse kishte nёnё, baba, motёr apo vёllezër...
Me përjashtim tё këtij çastit, Ernesto
punoi e jetoi i qetë te ne. Tjetër punë nëse e mbyste malli pёr shtёpnё e tij në Itali, por shqetësime nuk pati më.
Xhaxhai e donte Erneston, sepse
ishte fshatar e merrte vesh nga bujqësia, madje mё shumё se vetë xhaxhai qё në lagje e mbanin
si kryebujk. Arat tona bёnin bereqet pa rënë pikё shiu, sepse xhaxhai e punonte tokёn si të gatuante një bukëvale. Xhaxhai mburrej para bujqve me Kaleshin, italianin qё lёronte, mbillte, korrte,
ngarkonte qerren si të ishte vetё xhaxhai.
Kur unё i thosha Ernesto bene,
Kalesh?, ai mё merrte nё krah e mё pёrkёdheltё: riccio, cucciolo,birichino ,dhe, gajasej sё qeshuri me mua, sepse i dukesha si iriq, si këlysh, si
qerrata...
Ernesto ishte i ri dhe xhaxhai e
mbante si djalin e vet. Kaleshi hante e pinte nё njё sofër me ne dhe flinte nё odёn e miqve mbuluar me
jorgan e çarçafё tё larë. Mbaj mend se, ditёn qё do tё largohej nga shtëpia jonё pёr nё Itali, Ernesto na përqafoi tё gjithёve duke mos i mbajtur dot
lotёt.
Xhaxhai i tha Ernestos qё para se tё ikte nga shtëpia jonë, tё mbillte njё qershi nё kopshtin, nё
shenjё kujtimi, pranё dardhёs dhe shegёs qё kishin mbjellë dy
italianet e tjerё, të strehuar para tij te
ne, Xhovani e Domeniko. Kur Lufta mbaroi
dhe Enesto priste me javё, me ditё, me orё e minuta, tё kthehej nё shtёpinё e tij nё Itali, xhaxhai nuk e
ngarkonte më me punё bujqësie, por Ernestos
s’i rrinin duart. Njё ditё pranvere me diell dhe me erё lulesh, kur frynte juga e bardhё dhe nёna po ngjeshtë brumin par
tё bёrё një byrek me qumësht, një
lakror, Ernesto i afrohet nёnёs e i thotë me droje: nёna Ija, unё di bёj taliatelle mira shumё.
Pёr ç’a tela e ka
fjalёn ky, mor bir? pyeti vёllanё e madh, nёna.
Thotë se di tё bёjё makarona tё mira, i tha vëllai,
nënës.
Fjala tagliatelle m’u ngulit nё kokё e s’e harrova gjithë jetën. Ernesto i tëholli e i ndeu
vetё petёt nё diell në oborrin e shtëpisë.
Po ky i uruar, pse bёn punё grash, thoshte xhaxhai nёpёr dhёmbё dhe kthente kokёn qё tё mos e shihte Erneston duke tëhollur e duke i nderë vetё petёt. Edhe Ernestos nga ana e
tij, i vinte zor nga xhaxhai, sepse e dinte qё xhaxhai e vlerësonte si bujk tё zotё e, jo si tёhollёs petёsh, prandaj edhe bёnte sikur s’e shihte, kur kalonte lart e poshtё nёpёr oborr.
***
Nё ditët e para tё
Çlirimit, njё mbrëmje, kur dielli
kishte skuqur gjithё qiellin mbi Kodrat e
Karatoprakut dhe retë e bardha tё përflakura, vareshin mbi
kodra si lëkurë delesh, nёna i afrohet italianit e i
thotë e gёzuar: Ernesht, nëna s’ia shqiptonte dot mirë emrin,
u prishёm me Inglizin. U lidhёm me Rusin.
Shuma keqa nёna Ija, Rusi keqa; Inglizi mira...,Amerika mira, i tha me
pikëllim, Ernesto.
E dëgjova vetё italianin, kur i tha nёnёs se Amerika dhe Inglizi
ishin tё mirë, kurse Rusi ishte i keq dhe, s’di pse s’i harrova këto fjalë gjithё jetёn, gjer në ditët e
apokalipsit komunist... Po pse nёna i tha italianit aq e
gëzuar që ishim prishur me Inglizin e ishim lidhur me Rusin? Dhe pse italiani e
priti me trishtim lidhjen tonё me Rusinё komuniste ?
Mbase nga vetё fjalët qё tha Ernesto: Inglizi, Amerika mira dhe Rusi keqa, unё si fёmijё, i përfytyrova tё dy palёt; Inglizin, Amerikёn e Rusin, si dy ara, njëra nga tё cilat bёnte grurё, kurse tjetra jo. Po cila arё bёnte grurё e cila nuk bёnte?
Nuk e kuptoja. Ernesto po. Nёna po. Me mendjen time
prej fëmije, mendoja se ara e keqe qё s’bёnte grurё e misёr ishte Rusi, kurse ara e mirё ishte Inglizi, Amerika.
Nёnё, pse u prishёm me Inglizin, Amerikёn? Inglizi, Ameika janё si ara e Vidhishtes, si ara e Sheqit qё bёjnë dhe misёr dhe grurё. Po ato s’janё arat tona, mor bir, ato janë tё Hamdi beut... , tha nёna. Ne s’kemi ara...
Po ato, ne i mbjellim, moj nënë.
I mbjellim, po s’i korrim..., të
keqen nëna.
Po ato, ne, i korrim, moj nënë...
I korrim, i korrim, po s’i shijmë,
tha nёna.
I shijmë si s’i shijmë, i them
nënës.
I shijmë i shijmë, po s’i fusim nё hambar, tha nёna me
ofshamë.
Pse?
Sepse gruri dhe e misri hynё nё hambarin e beut dhe beu
ka hambar tё madh, të keqen nëna, nuk
mbushet dot kollaj. Nё hambarin tonё, vret kokёn miu.
***
Gjatё gjithё viteve tё para tё socializmit, kur ende
isha adoleshent, kur ne e shanim Amerikёn, Anglinё, kur bërtisnim: Poshtё Amerika duke përplasnim kёmbёt, kur brohorisnim e
thirrisnim; rroftë Bashkimi Sovjetik, bija nё mendime dhe, thosha me vete se Amerika, s’paska qenë si
ara e Vidhishtes, si ara e Sheqit, si Vidhishtja dhe si Sheqi qenka Bashkimi
Sovjetik. Po pse atёherё ai Ernesto, të cilin e mbajtëm me bukë i tha nënës se Iglizi,Amerika mira, Rusi shuma keqa?
E mora inat italianin dhe ia
shkula qershinë qё ai kishte mbjellё si kujtim nё
kopshtin tonё, pranё dardhës dhe shegёs qё kishin mbjellё dy italianёt e tjerё para tij: Xhovani e Domeniko.
***
Po kur socializmi u përmbys dhe
dëgjoja njerëzit, mes të cilëve dhe komunistët që brohorisnin pёr
Amerikёn që thërrisnin e duam Shqipërinë
si gjithë Evropёn duke i kthyer
bythën Bashkimit Sovjetik, thashё në fillim i dëshpëruar: i doli fjala atij mutit, italianit,
por thashë menjëherë me vete: mё fal, Enernesto, mё fal, i gjallё a
vdekur qofshё atje në Itali, mё fal qё tё shava e ta shkula qershinë, kujtimin që le në kopshtin
tonë...
***
I shihja ndryshimet qё po ndodhnin, pas vithisjes sё sistemit tё kuq, por unё, ende, s’e doja e s’besoja nё sistemin e ri, blu. Edhe Amerikёn, jo vetëm qё s’e
doja, por fillova ta urreja edhe mё
egërsisht. Vazhdoja ta shihja ende si njё Vezuv qё kërkonte të mbulonte me llavё e mi hi gjithё
globin... E kuptoja qё këto
ishin jehona tё sё shkuarës nё kokёn time. Kuptohet... Unё ende s’isha pastruar
nga urrejtja klasore edhe pse kjo
urrejtje pёr Amerikёn kish filluar tё mbrapsej, tё tërhiqej si dallga e oqeanit
qё vetëshuhet, sapo i afrohet bregut. Pjesa komuniste brenda meje, sapo vinte,
po përpiqej tё bënte lëshime, tё merrte anёn e ndryshimit, po përpiqej tё
merrte anёn e lëvizjes së re, po a ishte
e re, kjo qё lëvizje e re që po ndodhte? Dikur, ne, e quanim botё tё vjetёr,
botё tё kalbur këtë, një botё qё duhej
shembur qё duhej shkulur me rrёnjё e me farë, por ja qё ajo s’u shkul, s’u
shemb, por na shkuli, na shembi keq...
***
Mbille prapё atё qershinë qё
mbolli italiani në shenjë mirënjohje e
kujtimi në kopshtit tënd e qё
ti e shkule. Ernestos i doli fjala... Mbille prapë atë qershi,
më tha njëri gjithë mllef e mburrje
fitimtari...
Mbillja ti, po deshe, i thashë
edhe unë, po me mllef e kokëkrisje... se, po prite ta mbjell unë, ajo qershi,
s’ka pёr t’u mbjellur kurrë, pa lë pastaj
të çelë lule e të lidhë kokrra...
Dhe nuk e di pse ky njeri, m’u
kujtoi Papa Konstandin Kolën, priftin qё kur u prishën kishat e xhamitë, hoxhallarët e
priftërinjtë që hiqeshin besnikë të
Jezusit apo Muamedit, i rruan të parët mjekrat, kurse Papa Konstandini u mbyll
në shtëpi e nuk e rroi që nuk e rroi mjekrёn gjersa vdiq e u varros me mjekër, si besnik i Jezusit...
26 mars 2009
