Një suplement i “Shqipëria tjetër” në letërsi
Nga SPIRO XHAVARA
Kisha përshtypjen se ringjallja e
bejtexhinjve pas viteve ’90-të, në kuadrin e botimeve të çdogjëje pa kontroll
dhe të mungesës totale të kritikës profesionale letrare, ishte vetvrasje për
letërsinë e vërtetë, pa kujtuar që këto ishin të këqijat më të vogla, para
ngjarjeve tronditëse, që dalin në dritë nga dita në ditë, siç janë ato të
vjedhjeve të krijimtarive. Duke qënë se letërsinë, këtë bashkëudhëtare
shpirtërore të njeriut, e kanë qëlluar dhe vazhdojnë ta qëllojnë fort për ta
përçudnuar, për ta shprishur dhe vrarë, e ndjej të moralshme të bashkoj zërin e
revoltës me gjithë krijuesit – viktima të këtyre akteve, zë që kursesi s’mund
të jetë vetëm i imi, por i shoqërisë mbarë.
Që është koha, ashtu siç e ka
përcaktuar i madhi Ali Asllani, e dimë të gjithë, sepse këtë na e servirin
përditë politikanët tanë këtu e njëzet e katër vjet, por që do të vinte “koha e
maskarenjve” edhe për të bukurën, të brishtën dhe jetëdhënësen letërsi, kjo
besoj nuk i shkonte kujt ndërmënd.
Kur bën një të mirë, a nuk duhet të gjesh të mirë?
Golgothaja filloi kur më ra në
dorë libri me poezi “Përsëri” i Elena
Theodhosit, që duhet të ishte libri i dytë i saj. E shfletova me shumë
kureshtje, sepse Elena librin e saj të parë, jo vetëm që ma besoi mua, por edhe
m’u lut t’ia bëja libër dhe t’ia çoja për botim. Vjershat e saj, megjithë
shijen jo të mirë që më krijuan, i mora t’i punoja me zell, i bindur se do të
bëja një të mirë për një njeri që e kishte këtë nevojë domosdoshmëri. Si më
përpara se ky libër, edhe në dhjetra të tjerë pas tij, redaktimin personalisht
e kam konsideruar një punë me shumë përgjegjësi, një punë të mirëfilltë
krijuese, përfundimi me ose pa sukses i së cilës, reflekton drejtpërsëdrejti në
letërsinë e vëndit, madje të kombit mbarë.
Me të tillë ndjenjë përgjegjësie
punova për përgatitjen e vëllimit poetik “Ajrefel” të Elena Theodhosit, duke i
bërë poezitë shpesh nga fillimi e herë me ndërhyrje të mëdha në konceptim,
strukturë, figuracion, etj. Kur Elena dhe i shoqi i saj erdhën dhe e lexuan
librin në kompjuterin tim, u kënaqën kaq shumë me punën serioze që kisha bërë
dhe me nivelin ku e kisha ngritur poezinë e saj, sa të dy u përlotën, u ngritën
e më përqafuan dhe më falënderuan pa fund. “Tani – i tha Elena të shoqit, s’kam nevojë të marr më ilaçe për sëmundjen
time, këto poezi që më bëri Spirua, do më shërojnë plotësisht”.
Natyrisht edhe unë u gëzova që e
pëlqyen librin që i përgatita dhe nuk jam penduar aspak, megjithëse ishte
pikërisht kjo që ma futi thikën pas shpine. Nuk jam penduar, sepse bëra mirë që
Elenës së sëmurë, i krijova një shok të mirë psikologjik, që do ta ndihmonte në
luftën karshi sëmundjes së saj fizike, me sadisfaksionin që sillte ai si libër
i parë e i shumëpritur prej saj.
Vijuan më pas telefonime e
mesazhe me fjalë të mira, të cilat, siç u duk më pas, kërkonin të më vinin në
gjumë, për të përgatitur të qetë një skenë krimi.
Ja “e mira” që gjeta unë
Shfletimin e librit “Përsëri” që më ra në dorë, e bëra jo pa
interes e ankth përzjerë. Së pari me mendimin a do të kish mundur dot të ecte
me këmbët e veta, pasi siç thashë, në fletoren që më dha për librin “Ajrefel”,
nuk të jepte shpresa për këtë dhe unë aftësinë e saj e njoha fare mirë. Si e
lexova, kuptova se Elena ishte treguar shumë e aftë jo në poezi, por në atë të
vjedhjes së poezive të tjetrit. E, ky tjetri për fat të keq, isha unë vetë. Jo
një e dy, po gjashtë poezi të mirëfillta aty ishin të miat, të cilat i kisha
botuar vite më parë në vëllimet e mi dhe që ia kisha dhuruar Elenës me
autograf. Duke e njohur mirë, jam i bindur se ajo vjedhjen e ka bërë në kushtet
e “asgjësë së saj krijuese” dhe sedrës së sëmurë për t’u bërë e madhe, e
njohur, poete, pa e ditur që të quhesh “poete” duhet të kesh gen, talent, shumë
kulturë dhe të dish të bësh poezi, nëse ke frymëzim, muzë poetike. Dhe, të
meritosh titullin e lartë “poete”, duhet shumë punë krijuese, shumë art, është
si të thuash një udhëtim i gjatë, nga njëri pol i globit në tjetrin, për të
cilin siç duket, biletat kanë mbaruar me kohë.
Çudia akoma më e madhe ishte që
atë të ashtuquajtur libër e kishte redaktuar dhe përgatitur për botim ish shoku
im shumë i afërt, Nase Jani. Po, Nase Jani! Ai që ca nga ato poezi të vjedhura
nga Elena dhe në bashkëpunim me të, vite më parë i kishte parë dhe i dinte, kur
unë tek libri im i parë dhe i dytë, pa përvojë botuese atëhere, ia kisha dhënë
dhe ia kisha besuar si shok të m’i shikonte. Është ai që mbështeti poeten A.H.,
kur denoncoi një vjedhje të tillë identike nga shoqja e saj, duke vërtetuar
plotësisht se sot “kapeni hajdutin” bërtet më shumë ai që është vetë i tillë.
Menjëherë më vajti mëndja tek
fjala e urtë e popullit, kur thotë se yti t’i nxjerr sytë më thellë. Po, i
dashur popull, ishte imi, por që sigurisht nuk e kisha njohur plotësisht, si
mosmirënjohës të madh e, nga ana tjetër, kaq të vockël si njeri!
S’doja ta besoja. Shokimi që pësova, ishte i dyfishtë. Nga të dy. Nga të
gjitha anët që ta merrje, s’mund të mos e quaje një dyfytyrësi, një tradhëti të
madhe, një pabesi e paburrëri, një ngulje thike makbethiane pas shpine,
pikërisht nga ish shoku im dhe ish shoqja ime, që më lanin nga koka në këmbë me
“falëndrime”, për të maskuar veprën e tyre të shëmtuar, vjedhjen. Duhej, pra,
ta ndjeja mbi vete, që ta besoja Ali Asllanin se kish shumë të drejtë., në
përcaktimin e kohës që jetojmë.
Detajet këtu kanë fare pak
rëndësi, i vodhi vetë Elena Theodhosi dhe ia shpuri Nases, apo ky, që i kishte
librat e mi aty, i shiti poezitë e mia për të plotësuar të ashtuquajturin libër
të dytë të saj, por me qëllim “human” .
Sepse sot, sipas Nases, të jesh human, nuk duhet të dhurosh diçka nga
vetja, nëse ke, por të vjedhësh nga tjetri dhe, pse jo, t’i shesësh ato, ky
është “humanizmi” nasejan!
Nuk po ndalem në fjalë, apo
vargje të veçantë të mitë, shpërndarë vëllimit “Përsëri” nga fillimi në fund,
fjalën e kam për gjashtë poezitë, ku nuk është ndryshuar asgjë nga origjinali
im dhe që botohen befas një ditë të bukur me emrin e Elena Theodhosit!
Edhe pa shkollë, mund të bëhesh “komedian” profesionist
Pas shumë ditësh, ku përpiqesha
të ambjentohesha me këtë realitet të pazakontë për një krijues dhe nuk mundesha
dot, e thirra Elenën dhe të shoqin e saj në bisedë, si të thuash, për të parë
me sytë e mi në ç’raport qëndronin tek ajo koshienca me hipokrizinë e saj. Ajo,
pa hezitim, shfaqi menjëherë këtë të dytën, ku ende pa u ulur në karrige,
filloi të derdhte lotë, që i lëshonte pa çmimin më të vogël dhe më vuri përpara
çudinë tjetër, veprën e saj dhe të Nase Janit monstruoze numër dy. Ishte numri
18 i revistës Pelegrin, që boton Nase Jani, ku faqet 86 – 87, i zinte
fotografia e Elenës dhe, dy faqe të plota pra, vargjet e mia, me emrin e saj
lart. Janë vargjet e vjedhura nga poema ime “Në shkretëtirën e dashurisë”,
botuar në vitin 1999.
Pësova sigurisht një tjetër shok.
Nuk dija ç’të thoshja dhe ç’të bëja me këtë grua që derdhte lotë krokodili e më
lutej të mos e merrte vesh i shoqi dhe mos bëhej publike. Ajo për të mbuluar
veprën e saj të ulët, kishte ardhur për këtë edhe me ofertë konkrete, vetëm unë
ta gëlltisja poshtërimin që më bënin dhe të mos e denoncoja atë.
Nuk arrita ta mbledh dot veten e
as të thoshja dot një fjalë, vetëm kisha shqyer sytë nga ato që dëgjoja nga
goja e Elenës, që për çudi, as që druhej duke më propozuar lloj-lloj pazaresh.
Nuk prisja të vinte Nase Jani, sido që Elena më tha që e kishte lajmëruar dhe
atë, sepse e dija që ai s’do ta gjënte, ashtu siç nuk e ka gjetur dot deri
tani, guximin e një ballafaqimi me mua. Është e pamundur! Nuk ka sy të më
shikojë në sy, nuk ka fytyrë të më shikojë në fytyrë. Ish shoku, pabesia vetë!
Po të kishte ardhur, nuk di nëse do isha mbajtur pa i shfryrë diçka drejt e në
surrat. Ai tashmë e luante rolin e aktorit dhe regjizorit bashkë në prapaskenë,
duke vënë në skenë për të luajtur komedinë e tij “humane”, Elenën.
Jam i bindur që krijuesit më
kuptojnë, por dëshiroj që edhe lexuesi i thjeshtë të më besojë, se për një
krijues vjedhja e krijimtarisë, është më e rëndë se vjedhja e parave apo çdo lloj
sendi tjetër të çmuar. Është njëlloj sikur të vjedhin vetë shpirtin, sikur të
nxjerrin nga gjoksi zemrën vetë.
Face book dhe letërsia
Drama ime s’do të kishte asnjë
rëndësi të publikohej, nëse kjo sot nuk do të ishte shndrruar në një fenomen tepër
të rrezikshëm jo vetëm për letërsinë, por në gjithë fushat e krijimtarisë në
përgjithësi. Ajo që ka rëndësi së pari të kuptohet, është që vjedhja nuk është
një veprim i gabuar teknik, siç përpiqen ta justifikojnë dhe ta zbutin, por një
veprim i menduar dhe organizuar mirë, i mbrapshtë dhe i qëllimshëm. Nga ana
tjetër këto nuk duhen trajtuar si “grindje poetësh” për ca poezi, por si një
fenomen serioz, nga ku fillon shpërbërja dhe shpërfytyrimi i vetë shoqërisë.
Para së gjithash, kur këto ndodhin pas shpinës së shokut, të të afërmit, të të
njohurit, ato marrin cilësinë e tradhëtisë e të pabesisë e, si të tilla duhen trajtuar
edhe nga drejtësia, tashmë kur ligjin e mbrojtjes së të drejtës së autorit,
edhe ne e kemi.
Shoqëria, mendoj, duhet të
kuptojë më së fundi se Face book po e shkatërron letërsinë e vërtetë, se
krijuesit, sidomos të rinj, duhet ta lënë mënjanë mëndjelehtësinë me të cilën i
publikojnë krijimet e tyre menjëherë, pa i botuar ato më parë në libra e shtyp.
Detyrimisht ato krijime të brishta bëhen viktimë e hakerave të letërsisë. Në
rastin tim, që e shkruajta më tepër për t’u bërë mësim për të tjerët, poezitë
ishin të botuara në libra, të regjistruara e protokolluara deri në Bibliotekën
Kombëtare dhe u vodhën, po në FB si mund ta mbrosh autorësinë?
E shkruajta gjithashtu për t’u
bashkuar në luftën ndaj vjedhjeve dhe vjedhësve, t’u çjerrim atyre maskën, t’ua
tregojmë opinionit kush janë dhe t’i vëmë ata para përgjegjësisë e drejtësisë.
Duke i lexuar poezitë e
mëposhtme, viktimat e pafajshme të krimit të vjedhjes, do të kuptohet vetiu se
sa e neveritshme është përpjekja të hiqesh sikur je, kur s’je asgjë, të
mburresh me prestigjin e tjetrit, apo të kërkosh të bësh tregëti me të:
NË MË NDODHTË PO QE SE
Në më ndodhtë që të vritem Po qe se më
ndodh që të vdes,
(Pabesia vret dhe trimin) Pabesia vdes dhe
trimin ...
Zogjtë e mi ju mos u trembni,
Mos e ndalni fluturimin
Zogjtë e mi, mos u trembni,
Mos e ndalni fluturimin ...
(S.Xhavara Vëllimi “Loti i shpresës” fq 51)
(E.Theodhosi
“Përsëri” fq 49)
IKJA E NËNËS
IKJA
E NËNËS
Një forcë e madhe ta mbaj s’më lë Me nënën
Dhe më tërheq, për fyti të zënë, ishim më të
pasurit e botës ...
Dje isha më i pasuri i botës me të,
Më i mjeri i botës, sot jam pa ty nënë ... Por loti i saj u këput te
cepi i syrit
dhe
dritën e fundit të shpirtit
Loti i saj u këput te cepi i syrit e lëshoi mbi
ne,
Mbi vajzën e vetme ra e u tret, si një qiell
pa re ...
Meteori i fundit sytë i mbylli,
Ra në tokë, në qiell, apo det? Tek ata sy,
u shua qielli
Fjala iu këput përgjysëm mbi buzë, fjala mbeti gjysëm në
buzë,
(Amaneti i fundit që s’u tha) tha aq
shumë e mbeti shumë
Një krahfluture e mbajti për udhë, pa na thënë ...
Të fluturoj unë tjetrin e la ... Një
amanet,
një dëshirë,
(S.Xhavara “Loti i shpresës” fq 95) një mall ...
Iku mbi krahë fluture,
Fluturoi, ...
(E.Theodhosi “Përsëri” fq 11)
E VËRTETA * * *
Brezaret e dritave mbi det
Brezaret e dritave mbi det
të
lumturojnë netëve
të lumturojnë netëve
Dhe ditën në shpirt të hyn Dhe
ditën në shpirt të hyn
kaltërsia
pa fund,
kaltërsia pa fund,
E vërteta, veçse është zhytur E vërteta, veçse është zhytur
në fund të
deteve
në fund të deteve
Përzjerë me skelete anijesh Përzjerë
me skelete anijesh
të mbytura gjithkund. të mbytura gjithkund.
Mbi lëndina të blerta, pyje, lule Mbi lëndina të
blerta, pyje, lule
e gjethe të
pemëve e gjethe
të pemëve
Bota inspiron frymëmarrjen Bota
inspiron frymëmarrjen
e
zhgënjyer gjer në gjak e zhgënjyer
gjer në gjak
E vërteta fshihet tri herë më thellë E vërteta fshihet
tri herë më thellë
nga brezi i
të vdekurve nga
brezi i të vdekurve
Ta kërkoj, tre milionë dyer hekuri
Ta
kërkoj, tre milionë dyer hekuri
më duhet të hap. më
duhet të hap.
(S.Xhavara “E besova Eseninin” fq 83) (E.Theodhosi Nr 18 “Pelegrin” fq 86)
TRADHËTIA
TRADHËTIA
E kobshme mbi botë
E kobshme mbi botë
shfaqesh ti
tradhëti, shfaqesh
ti tradhëti,
Fenomen ogurzi, gjithë vuajtje Fenomen
ogurzi, gjithë vuajtje
e mallkime ... e mallkime
Njerëzve të ndershëm u del
Njerëzve të ndershëm u del
në befasi
në befasi
Dhe i vret në shpirt, si fantazëm, Dhe i vret në
shpirt, si fantazëm,
pas shpine.
pas shpine.
Kur shfaqesh ti, Kur shfaqesh ti,
njerëzit vrasin
veten,
njerëzit vrasin veten,
Çmënden , apo zënë shtratin, Çmënden,
apo zënë shtratin,
të
sëmurë,
të sëmurë,
Si nuk u gjet një armë,
Si nuk u gjet një armë,
a ilaç i vetëm
a ilaç i vetëm,
Të zhdukej tradhëtia,
Të zhdukej tradhëtia,
e të mos
dukej kurrë!
e të mos dukej kurrë!
Kush tradhëton vendin,
Kush tradhëton vendin,
shndrrohet në
kockëlëpirës,
shndrrohet në kockëlëpirës,
Kush tradhëton familjen,
Kush tradhëton familjen,
i zbehen
ngjyrat e treten, i zbehen
ngjyrat e treten,
Kush tradhëton shokun, Kush tradhëton shokun,
i bën
arkivolin së mirës, i bën
arkivolin së mirës,
Kush tradhëton dashurinë,
Kush tradhëton dashurinë,
ka qorruar vetvehten! ka
qorruar vetvehten!
Tradhëtia është segmenti
Tradhëtia është segmenti
i fundit i
së keqes,
i fundit i së keqes,
Akti i saj final
Akti i saj final
dhe mbyllja
tragjike ...
dhe mbyllja
tragjike ...
Para së gjithash është
Para së gjithash është
mashtrimi i
vetvehtes,
mashtrimi i vetvehtes,
Pas fasadave dritëshumë
Pas fasadave dritëshumë
e me pamje magjike ... e me
pamje magjike ...
Një mijë milionë vjet, s’iu ruajtëm dot Një mijë milionë vjet,
tradhëtisë, s’iu ruajtëm
dot tradhëtisë,
Ajo të vjen ëmbël,
Ajo të vjen ëmbël,
të zë frymën në
gjumë, ...
të zë frymën në gjumë, ...
Të shfaqet besnik, shok
Të shfaqet besnik, shok
e mik i shtëpisë
e mik i shtëpisë,
Të mban dorën mbi sup
Të mban dorën mbi sup
e të buzëqesh më
shumë,
e të buzëqesh më shumë,
Do ta vras tradhëtinë,
Do ta vras tradhëtinë,
ku pi e
përtypet,
ku pi e përtypet,
Do ta gjej ku mbillet, Do
ta gjej ku mbyllet,
ku
mbin,
ku mbin,
Le të ketë çantë Le të ketë çantë
e pamje
diplomatike
e pamje diplomatike,
Le të vishet me kostum
Le të vishet me kostum
“Paqe” e
“Qytetërim”
Paqe” e “Qytetërim”....
Le të vishet dhe si nuse e bukur, Le të
vishet dhe si nuse e bukur,
do ta vras!
do ta vras!
Le të jetë dhe “Miss bota”,
Le të jetë dhe “Miss bota”,
s’më mashtron, s’më mashtron,
Le të më mbushë duart me para,
Le t’ më mbushë duart me para
do
t’ia zbras,
do t’ia zbras,
Le të më thotë njëmijë herë
Le të më thotë njëmijë herë
“Më fal!”, s’ia pranoj.
“Më fal!”, s’ ia pranoj.
Sa t’ia zbuloj rrënjët,
Sa t’ia zbuloj rrënjët,
do t’ia pres,
do t’ia pres,
Sa t’ia shikoj dhëmbët,
Sa t’ia
shikoj dhëmbët,
do t’ia shkul,
do t’ia shkul,
Pastaj do pres diellin të lindë Pastaj do pres diellin të lindë
në mëngjez,
në mëngjez,
Do ta marr në duar
Do ta marr në duar
e mes njerëzve
do ta ul!
e mes njerëzve do ta ul!
(S.Xhavara “Në shkretëtirën e dashurisë” (E. Theodhosi Nr 18
“Pelegrin”
Fq 48-49)
fq 87)
GJUMI NË QIEJT E PRANVERËS
Fërfërin lehtë bajamja e sapoçelur Dua të fle,
po nuk më flihet,
Të më mbledhë gjumin në sy
Një qengj i posalindur,
mua nën të,
bie e ngrihet
Po ku të flesh, një qengj i përkëdhelur dhe buzët m’i vë
mbi faqe ...
Bie e ngrihet e buzët mbi faqe m’i vë,...
Atëhere bajamja ndez manjetofonin Një bilbil
qan me këngën e tij
e
erës pranverore,
Me ca këngë nanurisjeje
Një
dallëndyshe akoma
zogjsh
në kasetë, s’ është kthyer
Një bilbil solo qan në buzë të
pranverës, tek foleja e vjetër,
Lauresha e tij akoma
Era luan me petale luleshqerre
s’është kthyer sivjet. dhe i këput një nga
një ...
Atëhere, m’u fanit krejt gjumi nga sytë, Një flutur me
krahë të qëndisur,
Sidoqë lulet e bajames
fluturon pas
petaleve të erës...
bien të pafajshme
mbi kokë, Është natë a ditë?
Një flutur naive, befas ka rënë në pritë Dua të
fle, po s’më flihet,
E një tufë e tërë luleshqerrash fluturoj, me krahët e fluturës,
s’e qetsojnë
dot! Në qiejt e pranverës ...
Dhe flutura vetvritet
me bukurinë e pafat, (E.Theodhosi
“Përsëri” fq 47)
Një krah të këputur era ia dalldis,
Unë rend si i marrë, krahkëputurin ta kap,
T’ia ngjis ëndrës sime, të ndarë më dysh ...
(S.Xhavara “E besova Eseninin” fq 8)
RIKTHIM
RIKTHIM
Një rikthim ...
Një rikthim
Tek ai rituali i zakonshëm i jetës tek rituali i zakonshëm i jetës
lënë diku në
mes, i
lënë në mes diku,
Është jetë, është ajër, është dritë, është
ajër,
Është kthim në dashuri,
është dritë,
në një puthje
që përmall,
kthim në dashuri ...
Është i lexueshëm vetë pendimi, Është
i lexueshëm vetë
pa thënë as “Më fal!” pendimi ...
Një rikthim ...
(S.Xhavara “Qoshku i rrëzuar” fq 37)
(E.Theodhosi “Përsëri” fq 14)
DUEL
MBIJETESË
E fus dorën në ujë,
E fus dorën në kraharor,
pse je kaq
i ftohtë?
Ndjej ftohtësi, ...
Kush vallë, Osum,
Më duket se kot të kërkoj,
akull
hedh mbi ty? kur nuk vjen ti ...
Më duket trëndafila kot kërkoj në botë,
Se bota trëndafilat i jep me kredi!
Pranvera çel me trëndafila,
që bien erë,
Po ti afrohu, vëlla, Nuk mund t’i japësh
pse më largohesh?
me kredi,
Thuajmë ç’të mundon,
se nuk kanë vlerë ...
gëzim, apo mort?
Në këtë botë veten s’e di
Pse më largohesh
nga ta ruash, përherë?!
...
Të jetosh është fat,
të vdesësh, është
short ...
Të kesh iluzione për jetën
është e kotë,
Është fat të jetosh,
të vdesësh, është short, ...
(S.Xhavara “Në shkretëtirën e dashurisë” (E.Theodhosi
“Përsëri” fq 24)
fq 40)
YLLI I SHPRESËS KUR VETVRITET DASHURIA
Kur një dashuri vetvritet,
Kur një dashuri vetvritet,
Është një yll shprese
është si një yll shprese
I padukshëm për
rikthim, i
padukur,
Një ylber shumëngjyrësh,
që s’e di udhën e kthimit ...
që do
rilidhë brigjet,
Një simfoni mirëkuptimi,
Si një
ylber që rilidh brigjet,
dhe pse pa
nënshkrim.
si një sinfoni mirëkuptimi,
Një përpjekje si e valëzës
që i mungon nënshkrimi ...
së
pandjerë në breg,
Që shuhet në rërë, gjer në flijim,
Dashuri e vetvrarë,
Pastaj një shpresë e rimbledh
një valëz e tërbuar,
të
kthehet në det,
që shuhet pa dalë në breg ...
Për një ringjallje, një ribërje,
një rizgjim, ...
(S.Xhavara “Qoshku i rrëzuar” fq 36) (E.Theodhosi “Përsëri” fq
16)
No comments:
Post a Comment