Natasha Lushaj
Vëllimi poetik “Lojë shahu në shekullin XXI”
( Shah: absurdi i dy lëvizjeve nga paprania e të tretit)
Esse
Pas leximit të librit me poezi të Petraq Ristos Lojë shahu në shekullin XXI, për çudi, të parët që formulova ishin titulli dhe nëntitulli. S’më kishte ndodhur kurrë. Hobia e “të pirit” thjesht për qejf më kishte lënë me kohë. Fati i leximit varej nga “gllënjka” e parë, madje, për të zezën time, shijimi niste pikërisht kur arrija të peshkoja truke befasuese me fjalën njëkohësisht me gjeometrinë e figurës që zbulohej vertikalisht. Nuk ishte e domosdoshme t’i ktheheshe për herë të dytë, mjaft që të dije formulat. Dyshimin nëse ia vlente ta lexoje librin që rastësisht të ra në dorë (pak herë i kërkoja), këtë radhë e kishte topitur kureshtja. Por mbetej ai boshi shkurajues nga mospërputhja e rrathëve të përmbyllur estetikë të botës së letrave dhe realitetit të hierarkive e moralit që mban në këmbë rendin e gjërave në botën materiale. Natyrisht, dyshimi niste nga vetja. Ç’formulë magjike e bën dhe ribën vazhdimisht artin, që prej fillimit të botës, megjithëse artistët janë njerëz prej mishi dhe gjaku? Këshilla se morali nuk është çelës i përshtatshëm për të gjitha dyert, sidomos për artin, nuk m’i shkrydhte gishtat. Në “kontaktin e qenies inteligjente me materien memece” (Camy) kishte lindur absurdi. Nga konstatimi deri te pranimi (pastaj sfidimi “me anë të revoltës, lirisë dhe pasionit”) rruga është më e gjatë se ç’besohet.
Në mëdyshje e sipër, i shkrova menjëherë, sikur desha ta shpëtoja mbresën e leximit të parë, si një dashuri të vjetër që dhemb herë pas here. Harresa ishte një lloj kure. Më e keqja ndodhte kur mbresa tjetërsohej. Bëhej e sofistikuar, e ftohtë. Si një lojë. Nuk më bëhej t’i hyja rileximit e shqyrtimit më tej dhe të përpiqesha të detajoja veçoritë e poetikës, teknikën e linjat e strukturimit tërësor të vargut dhe krejt librit. Nuk e kuptoja se si, por ajo që kisha shkruar kishte lidhje pikërisht me to. File-in e lashë disa javë ashtu, të sapofilluar, pa mundur t’i afrohesha më shumë. Sa herë e hapja atë faqe dhe rizgjoja kujtesën, bindesha se ishte i saktë si përcaktim. Druhesha t’i rihyja punës. Shkatërrimi i mbresës së fillimit për mua donte të thoshte shumë më tepër se kaq. Isha në fazën e verifikimit të vlerës së shijeve.
Kërkimi i një çelësi për t’i shpjeguar vetes atë që kisha shkruar thuajse m’u imponua. Sfondi i zi, ngjyrë e zgjedhur përgjithësisht për kopertinat e kësaj shtëpie botuese, s’më thoshte asgjë te re. Për më tepër, na kishte pllakosur kriza e dritave dhe errësira ishte normale. Ironikisht, e vetmja dritë natyrale vinte nga grataçielat nën qiellin e Nju Jorkut të 11 shtatorit. Bardhësia e paqtë e pjesës së poshtme të fotos së vogël në qendër s’kishte fare lidhje me pjesën e sipërme të saj. Po ta shikoje të veçuar e me ndejt surrealist, shpërthimi i flakëve në mes të njërës prej kullave ngjante si një buqetë lulesh mbi mermerin e një varri në një ditë të bukur vere. Tymi i dendur në majën e tjetrës, si nga një oxhak furrnalte, nxinte gjithë kopertinën. Mbi të, shkronjat luanin me grinë e ftohtë të hirit. Në fund, sigla e imtë e shtëpisë botuese, që i ngjante një molle të vockël, me një gjeth në bisht e me hartën gri të kontinenteve, si njollat mëkatare të hënës. Gjithë ngrehina shumëvjeçare e autorit-botues të Globus R. sikur ishte projeksion i këtij libri. Molla e mëkatit (apo e krimit) si fillesë e gjithçkaje, projektuar në kupolën e zezë të universit (kështu duhet të përfytyrohet qielli i Ferrit), një zemër e gjakosur e globit. Më e frikshme se gjithçka ishte shtrirja vertikale e numrit romak XXI, si pesë eshtra të kryqëzuara të shekullit që sapo nisi.
Edhe mëkati ribëhet e ribëhet. Duket se madhohet a tkurret nëpër kohë e hapësira të ndryshme, por është veç iluzion. Varet nga këndvështrimi dhe distanca. Kopertina-kod të jep ndjesinë se, sado e tmerrshme, gjithçka është një lojë. Shenja të tjera nga brendësia (motivet dhe sidomos variacionet e tyre) të kujtojnë qetësisht qenësinë e kërrusur nga vetëfajësia, pesha e fajit të parë. Ka marrë emra të tjerë, është veshur si tunikë dhe mbajtur si skeptër, ngurosur në rojë a në pritje, ndarë në rangje e fate, që gremisen e ngrihen për t’u rinisur sërisht drejt asgjësë. Dikush ushtar, dikush mbret, dikush kalë. Lëviz nëpër kohë dhe hapësirë me rregulla të pandryshueshme. Me kalë, me kala, me kamikazë. Me pabesi miku, me lakmi pasurie e pushteti, me krim dhe mashtrim.
Ai që luan dhe mëkati. Të njëjtën lojë, pafundësisht. Mungon vetëm njeriu. Ose dashuria. Edhe pse reklamohet. Fjala e tretë.
Duket sikur, që në kryeherë, dikush nga lart vazhdon të luajë shah me hirin tonë. Dhe pastaj emri Petraq Risto, po ashtu gri. Kalimthi më kujtohet një nga poezitë e librit ku luhet alegorikisht me kuptimin trivial të emrit të gjyshit, atit dhe birit. Do të thotë se poetëve mund të ndodhë t’u besohen mesazhet e mëdha të ringjalljes? Ku i dihet. Jo rastësisht fjala poezi (poems) në kopertinë ka diçka nga ndriçimi i së artës. Ngjan si një stoli e vjetër, gjetur nën shkrumbin e paskohës sonë, kushedi se nga kush.
E dija se do të më ngatërrohej gjithçka po ta vazhdoja. Tashmë u bë. Kushedi se kur do t’i kthehem përsëri këtij libri. Ndiej se ajo që duhet thënë për të gjendet këtu, në mes rreshtave, edhe pse kjo nuk i zhduk dilemat.
Fundja, pse t’i zhdukë. Loja nuk ka mbaruar...
Vëllimi poetik “Lojë shahu në shekullin XXI”
( Shah: absurdi i dy lëvizjeve nga paprania e të tretit)
Esse
Pas leximit të librit me poezi të Petraq Ristos Lojë shahu në shekullin XXI, për çudi, të parët që formulova ishin titulli dhe nëntitulli. S’më kishte ndodhur kurrë. Hobia e “të pirit” thjesht për qejf më kishte lënë me kohë. Fati i leximit varej nga “gllënjka” e parë, madje, për të zezën time, shijimi niste pikërisht kur arrija të peshkoja truke befasuese me fjalën njëkohësisht me gjeometrinë e figurës që zbulohej vertikalisht. Nuk ishte e domosdoshme t’i ktheheshe për herë të dytë, mjaft që të dije formulat. Dyshimin nëse ia vlente ta lexoje librin që rastësisht të ra në dorë (pak herë i kërkoja), këtë radhë e kishte topitur kureshtja. Por mbetej ai boshi shkurajues nga mospërputhja e rrathëve të përmbyllur estetikë të botës së letrave dhe realitetit të hierarkive e moralit që mban në këmbë rendin e gjërave në botën materiale. Natyrisht, dyshimi niste nga vetja. Ç’formulë magjike e bën dhe ribën vazhdimisht artin, që prej fillimit të botës, megjithëse artistët janë njerëz prej mishi dhe gjaku? Këshilla se morali nuk është çelës i përshtatshëm për të gjitha dyert, sidomos për artin, nuk m’i shkrydhte gishtat. Në “kontaktin e qenies inteligjente me materien memece” (Camy) kishte lindur absurdi. Nga konstatimi deri te pranimi (pastaj sfidimi “me anë të revoltës, lirisë dhe pasionit”) rruga është më e gjatë se ç’besohet.
Në mëdyshje e sipër, i shkrova menjëherë, sikur desha ta shpëtoja mbresën e leximit të parë, si një dashuri të vjetër që dhemb herë pas here. Harresa ishte një lloj kure. Më e keqja ndodhte kur mbresa tjetërsohej. Bëhej e sofistikuar, e ftohtë. Si një lojë. Nuk më bëhej t’i hyja rileximit e shqyrtimit më tej dhe të përpiqesha të detajoja veçoritë e poetikës, teknikën e linjat e strukturimit tërësor të vargut dhe krejt librit. Nuk e kuptoja se si, por ajo që kisha shkruar kishte lidhje pikërisht me to. File-in e lashë disa javë ashtu, të sapofilluar, pa mundur t’i afrohesha më shumë. Sa herë e hapja atë faqe dhe rizgjoja kujtesën, bindesha se ishte i saktë si përcaktim. Druhesha t’i rihyja punës. Shkatërrimi i mbresës së fillimit për mua donte të thoshte shumë më tepër se kaq. Isha në fazën e verifikimit të vlerës së shijeve.
Kërkimi i një çelësi për t’i shpjeguar vetes atë që kisha shkruar thuajse m’u imponua. Sfondi i zi, ngjyrë e zgjedhur përgjithësisht për kopertinat e kësaj shtëpie botuese, s’më thoshte asgjë te re. Për më tepër, na kishte pllakosur kriza e dritave dhe errësira ishte normale. Ironikisht, e vetmja dritë natyrale vinte nga grataçielat nën qiellin e Nju Jorkut të 11 shtatorit. Bardhësia e paqtë e pjesës së poshtme të fotos së vogël në qendër s’kishte fare lidhje me pjesën e sipërme të saj. Po ta shikoje të veçuar e me ndejt surrealist, shpërthimi i flakëve në mes të njërës prej kullave ngjante si një buqetë lulesh mbi mermerin e një varri në një ditë të bukur vere. Tymi i dendur në majën e tjetrës, si nga një oxhak furrnalte, nxinte gjithë kopertinën. Mbi të, shkronjat luanin me grinë e ftohtë të hirit. Në fund, sigla e imtë e shtëpisë botuese, që i ngjante një molle të vockël, me një gjeth në bisht e me hartën gri të kontinenteve, si njollat mëkatare të hënës. Gjithë ngrehina shumëvjeçare e autorit-botues të Globus R. sikur ishte projeksion i këtij libri. Molla e mëkatit (apo e krimit) si fillesë e gjithçkaje, projektuar në kupolën e zezë të universit (kështu duhet të përfytyrohet qielli i Ferrit), një zemër e gjakosur e globit. Më e frikshme se gjithçka ishte shtrirja vertikale e numrit romak XXI, si pesë eshtra të kryqëzuara të shekullit që sapo nisi.
Edhe mëkati ribëhet e ribëhet. Duket se madhohet a tkurret nëpër kohë e hapësira të ndryshme, por është veç iluzion. Varet nga këndvështrimi dhe distanca. Kopertina-kod të jep ndjesinë se, sado e tmerrshme, gjithçka është një lojë. Shenja të tjera nga brendësia (motivet dhe sidomos variacionet e tyre) të kujtojnë qetësisht qenësinë e kërrusur nga vetëfajësia, pesha e fajit të parë. Ka marrë emra të tjerë, është veshur si tunikë dhe mbajtur si skeptër, ngurosur në rojë a në pritje, ndarë në rangje e fate, që gremisen e ngrihen për t’u rinisur sërisht drejt asgjësë. Dikush ushtar, dikush mbret, dikush kalë. Lëviz nëpër kohë dhe hapësirë me rregulla të pandryshueshme. Me kalë, me kala, me kamikazë. Me pabesi miku, me lakmi pasurie e pushteti, me krim dhe mashtrim.
Ai që luan dhe mëkati. Të njëjtën lojë, pafundësisht. Mungon vetëm njeriu. Ose dashuria. Edhe pse reklamohet. Fjala e tretë.
Duket sikur, që në kryeherë, dikush nga lart vazhdon të luajë shah me hirin tonë. Dhe pastaj emri Petraq Risto, po ashtu gri. Kalimthi më kujtohet një nga poezitë e librit ku luhet alegorikisht me kuptimin trivial të emrit të gjyshit, atit dhe birit. Do të thotë se poetëve mund të ndodhë t’u besohen mesazhet e mëdha të ringjalljes? Ku i dihet. Jo rastësisht fjala poezi (poems) në kopertinë ka diçka nga ndriçimi i së artës. Ngjan si një stoli e vjetër, gjetur nën shkrumbin e paskohës sonë, kushedi se nga kush.
E dija se do të më ngatërrohej gjithçka po ta vazhdoja. Tashmë u bë. Kushedi se kur do t’i kthehem përsëri këtij libri. Ndiej se ajo që duhet thënë për të gjendet këtu, në mes rreshtave, edhe pse kjo nuk i zhduk dilemat.
Fundja, pse t’i zhdukë. Loja nuk ka mbaruar...
No comments:
Post a Comment