Rreth debatit të rishikimit të historisë shkollore

      Këto kohë lexova në shtyp rreth debatit të “rishikimit të historisë, nën mbikëqyrjen e autoriteteve shtetërore turke”.

      Personalitete të shquar nga e gjithë hapësira shqiptare kanë nënshkruar një peticion për këtë problem.

      Si specialiste me përvojë e historisë shkollore, me anë të këtij shkrimi dëshiroj të marrë pjesë në debat.

      Qëllimi është të ndihmojë në zhvillimin e vetndërgjegjësimit, e reflektimit mbi pozicionin qytetar mbi historinë, që historia të jetë nën kontrollin e meditimit të përdoruesve, interesave dhe fuqisë tyre për të. Debati konstruktiv për këtë problem është i nevojshëm.

   Qëndrimet e mija në këtë debat mund të mbështesin apo të kundërshtojnë qëndrimet e ndryshme për këtë problem, por ato përsëri ngelen qëndrimet e mija. Në këtë kuptim ato mund të shërbejnë si material kritikë, të cilat mund të përdoren më tej nga të tjerët për zhvillimin e debatit.

     Së pari ndjehem mirë, që në debat marrin pjesë personalitete të shquara shqiptare, e aq më tepër që debatojnë për fushën e historisë për të cilën kam studiuar dhe punuar.

     Ndryshe nga shumica e personaliteteve, unë kam punuar në “klasa dhe auditorë të historisë” si mësimdhënëse dhe pedagoge, por jo vetëm. Këshilli i Europës, në bashkëpunim me shoqatën paneuropiane të mësuesve të historisë, EUROCLIO, si dhe organizma të tjerë europianë, më kanë përfshirë në një sërë konferencash dhe veprimtarish për mësimdhënien e historisë shkollore, për vite me radhë.

  Ndjehem mirë kur diskutohet për historinë shkollore, pasi ajo është një fushë që ju përket gjithë qytetarëve. Fëmijët e tyre mësojnë në shkolla dhe besoj se ata nuk duan që ata të mësojnë “falsifikimin”, “mashtrimin”, “dogmat”, të paragjykojnë të “tjerët”, etj., etj.  

      Robert Stradling, një ndër ekspertët e shquar të Këshillit të Europës shkruan:

      “Historia që mësohet në shkolla nuk është material vetëm i historianëve, mësuesve, i autorëve të librave  dhe i botuesve. Ajo është pronë publike.

  Politikanët, minoritetet etnike dhe gjuhësore dhe prindërit në përgjithësi shpesh ndjejnë, se  kanë të drejtë të ndikojnë në histori dhe në mënyrën se si mësohet ajo, më tepër se sa ndikojnë në matematikë, dituri apo gjeografi.

    Të parë në këtë këndvështrim, tekstet e historisë  janë pronë publike dhe se të gjitha grupet e njerëzve brenda një vendi dhe vendeve fqinje mund të kenë ndikime me vlerë në përmbajtjen e këtyre librave, në ilustrimin e tyre, në atë çfarë është hequr dhe është përfshirë, në korrektësinë e mënyrave të mësimdhënies dhe të të mësuarit të ndjekur nga autorët dhe nga praktika lidhur me çmimin, përshtatshmërinë e vlerën në para”.

“ Teaching 20^th –century European history” të autorit Robert Stradling( botim i Këshillit të Europës)

      Përgjigja pse duhet debatuar për historinë shkollore është brenda thënies së cituar. Debati, mbi rishikimin e historisë, ka qenë e do të jetë përsa kohë do të ekzistojë shoqëria njerëzore. Ai është i natyrshëm, pasi historia dhe e shkuara, nuk janë e njëjta gjë. Historia është një debat për të shkuarën, por nuk është e shkuara vet.

     E shkuara ka ndodhur dhe historia e shkruar është puna e historianëve për atë që ka ndodhur. Historianët apo edhe specialistët e fushave të tjera, duke shkruar për të shkuarën, nuk bëjnë gjë tjetër veçse e interpretojnë atë në mënyra të ndryshme, përmes debateve, të cilat janë gjithmonë në lëvizje. Në këtë kuptim historia si një debat për të kaluarën do të ekzistojë. Debati nuk bënë gjë tjetër veçse kërkon të hedh dritë mbi atë që ka ndodhur në të shkuarën, dhe kjo natyrisht i bënë mirë shoqërisë.

      Historia thërret që të rivlerësohet, me qëllim që të shmangen keqkuptimet.

Ajo duhet rishikuar, rishkruar, aq herë sa të vërtetat historike të dalin në dritë, për probleme të caktuara historike.

    Por thelbi i debatit mendoj se nuk qëndron këtu. Deri këtu jemi të gjithë dakord. Personalitetet shqiptare janë kundër “rishikimit të historisë, nën mbikëqyrjen e autoriteteve shtetërore turke”. Unë mund të shtoja...autoriteteve shtetërore greke, serbe, italiane etj., etj.

      Pra, personalitetet nuk janë kundër rishikimit të historisë, pasurimit të saj nën dritën e fakteve të reja, por kundër “mbikëqyrjes” së autoriteteve të shteteve të tjera, në problemet e trajtimit të historisë, në dy shtetet shqiptare.

Është e natyrshme, çdo qytetar shqiptar kur e lexon se tekstet e historisë shkollore po rishikohen nën mbikëqyrjen e një shteti tjetër, e kupton këtë si një cenim të rëndë të pavarësisë kombëtare, por jo vetëm. Me të drejtë, qytetari duhet të “ulëras” e të thotë “qeveri tradhtare”, për cilëndo qeveri që bënë një gjë të tillë. Ju e shihni vet se përdorimi i fjalës “mbikëqyrje” preku ndërgjegjen kombëtare shqiptare, që nxori në pah debatin për këtë problem.

      Kur shkruajmë  në shtyp apo flasim në një debat duhet të jemi të kujdesshëm në përdorimin e termave dhe koncepteve, nga njëra anë, dhe nga ana tjetër nuk duhet të jemi sipërfaqësor në gjykimet tona. Në një debat të shkruar apo të folur nevojitet kompetencë profesionale, informacion i saktë, i analizuar thellë. Ju vet po shihni se termi “mbikëqyrje” solli një pështjellim mbarë kombëtar, po sa terma apo koncepte të gabuara mund të ketë në tekstet e historisë shkollore, të cilat paragjykojnë “të tjerët”, brenda apo jashtë vendit?

      Unë mund të pohoj për publikun, se njëjta gjë ndodhi në media me komisionin e përbashkët Shqipëri-Greqi, për rishikimin e teksteve të historisë shkollore të të dy vendeve, në vitin 2004. Nuk ishte peticion, por në shtyp pati dy qëndrime: njëri që e shihte këtë bashkëpunim për të kontribuar për paqen në Ballkan dhe tjetri që e shihte si një komision “tradhtarësh”.

    Në përbërje të këtyre komisioneve, janë personalitete, që në një mënyrë apo në një tjetër kanë një kontribut të paçmuar jo vetëm në shërbim të kombit shqiptar, por edhe në krijimin e klimës së paqes rajonale edhe më gjerë.

      Por, cila është e vërteta e këtyre komisioneve? Pse Ministria e Arsimit dhe e Shkencës e Republikës së Shqipërisë, në 2004, dhe së fundmi ajo e Republikës së Kosovës, kanë krijuar grupet e ekspertëve për të rishikuar tekstet e historisë shkollore?

      Pas rënies së komunizmit, në kuadrin e reformimit tërësor të sistemit arsimor edhe mësimdhënia e historisë pësoi ndryshime. Ndryshimet filluan që nga synimet dhe objektivat e lëndës krahasuar këto me ato të para viteve 1990 dhe në përqasje me kushtet e vendit dhe zhvillimet europiane.

     Kështu, para v. 1990 synimi final i mësimdhënies së historisë ishte edukimi i të rinjve me ideologjinë marksiste –leniniste. Ky synim zinte vend në kurrikulën shkollore të asaj kohe dhe gjente zbatim në mësimdhënie dhe në tekstet e historisë.

      Pas vitit 1990, synimi kryesor i mësimdhënies së historisë u bë edukimi i të rinjve me qëndrime, të cilat kontribuojnë në krijimin e klimës së paqes, mirëkuptimit, bashkëpunimit si në nivel kombëtar, ashtu edhe atë rajonal edhe më gjerë.

       Shqipëria është anëtare  e Këshillit të Europës dhe e organizmave të tjerë ndërkombëtar që punojnë për bashkëpunim dhe integrim edhe nëpërmjet mësimdhënies së historisë. Për rrjedhojë, ajo ka detyrimin të bashkëpunojë me vendet anëtare për probleme të paqes e mirëkuptimit midis popujve.

Edhe krijimi i komisionit të ekspertëve për rishikimin e teksteve të historisë, është bërë në këtë kuadër. Po citoj dy paragrafë, të këtyre rekomandimeve:

 “... Konventa Europiane e Kulturës, e nënshkruar në Paris në 19 Dhjetor 1954, i bëri thirrje shteteve nënshkruese të inkurajonin studimin e historisë dhe të qytetërimit të njëri -tjetrit dhe të t’i zgjeronte studimet e tilla edhe për pjesë të tjera të Europë”.

“...Zëvendës ministrat e Komitetit të Ministrave(është fjala për Komitetin e Ministrave të Këshillit të Europës, shënimi im), rekomanduan në tetor të v. 2001, që qeveritë e shteteve anëtare, ndërsa respektojnë strukturat e tyre kushtetuese, situatat kombëtare e lokale dhe sistemet arsimore, duhet të hartojnë parimet të mbështetura mbi rekomandimet e dhëna në Appendix, së bashku me reformat e më të fundit dhe ato të perspektivës në të dyja fushat atë të mësimdhënies së historisë dhe atë të trajnimit të mësuesve të historisë”.

   Pra, çdo shtet anëtar i Këshillit të Europës, duke respektuar kushtetutën e vendit të vet, mund të bashkëpunojë me shtetet anëtare në fushën e mësimdhënies së historisë apo lëndëve të përafërta me të.

  Në këtë kuadër, me nismën e qeverisë së Republikës së Greqisë, në 4 nëntor 1998, në Tiranë – u nënshkrua Marrëveshja midis Republikës së Shqipërisë dhe Qeverisë së Republikës së Greqisë për bashkëpunim në fushat e Arsimit dhe Kulturës mbështetur në:

Nenet e Konventës Europiane për kulturën.

Aktin Final të Konferencës për Sigurimin dhe Bashkëpunimin në Europë.

Kartën e Parisit për Europën e re.

Marrëveshjen e Miqësisë, Bashkëpunimit, të fqinjësisë së Mirë dhe Sigurisë ndërmjet dy vendeve, firmosur në Tiranë, më 21 mars 1996.

   Në vijim të marrëveshjes, në 3 prill 2004 -  nënshkruhet në Athinë, Programi mbi Bashkëpunimin Kulturor midis Qeverisë së Republikës së Shqipërisë dhe Qeverisë së Republikës së Greqisë për vitet 2003-2005, mbështetur në “Marrëveshjen e bashkëpunimit në fushat e arsimit, shkencës dhe kulturës, të nëntorit 1998, me synimin për të forcuar dhe thelluar bashkëpunimin arsimor, shkencor dhe kulturor midis vendeve”.

Po kështu, mbështetur në:

Nenin 102 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë.

Marrëveshjes midis Republikës së Shqipërisë dhe Qeverisë së Republikës së Greqisë  për bashkëpunim në fushat e Arsimit dhe Kulturës.

Programi mbi bashkëpunimin kulturor midis Qeverisë së Republikës së Shqipërisë dhe Qeverisë së Republikës së Greqisë për vitet 2003-2005,

në 2 dhjetor 2004, Ministria e Arsimit dhe Shkencës, me Urdhër Nr. 377, ngre grupin e ekspertëve që do të merrnin pjesë në Komitetin e Përbashkët, Shqipëri -Greqi për të studiuar mënyrën e paraqitjes së historisë, gjeografisë, kulturës dhe ekonomisë në tekstet shkollore.

     Në fakt, Ministritë e Arsimit të vendeve respektive, e filluan bashkëpunimin me tekstet e historisë. Komiteti i përbashkët Shqipëri-Greqi ka bërë vetëm një takim, për këtë problem, në Athinë, në qershor të vitit 2007.

   Problemet që u trajtuan aty ishin: filozofia dhe qëllimi i arsimimit në të dy vendet; procedurat e hartimit të programeve analitike mësimore dhe i teksteve shkollore të historisë; mënyra dhe metoda e funksionimit të Komitetit të   Përbashkët; parimet e përgjithshme që duhet të përshkojnë mësimdhënien e historisë. Për takimin e radhës u la detyrë grupit të ekspertëve të secilit vend që të studionin tekstet e historisë për arsimin bazë.

    Grupit të ekspertëve ju kërkohej të analizonin tekstet për të parë në se ka terma, koncepte, paragjykime apo trajtime të ngjarjeve historike, të cilat prishin klimën e paqes midis dy vendeve dhe më gjerë.

   Ja përse Ministria e Arsimit dhe Shkencës, ngriti grupin e ekspertëve. Unë nuk dëshiroj të bëj avokatin e Ministrisë së Arsimit të Kosovës, por duke bërë një paralelizëm me debatin e ngritur rreth bashkëpunimit Shqipëri-Greqi, në fushën e mësimdhënies së historisë shkollore, në kuadrin e integrimit kombëtar, rajonal e më gjerë, nuk shoh asgjë të keqe në këtë bashkëpunim.

     Bashkëpunim nuk është në “mbikëqyrjen” e asnjërit shtet, secili shtet është i pavarur. A mund të ketë synime të fshehta në këto bashkëpunime, meqenëse nisma për rishikimin e teksteve vjen nga politika? Edhe mundet, por ne nuk duhet të merremi me këtë anë. Publiku duhet të shikojë rezultatet e grupit të ekspertëve. Në se këto rezultate janë jashtë objektivitetit historik, pra jashtë profesionalizmit e kundër interesave kombëtare, atëherë, natyrisht, që publiku ka gjithë fuqinë e mundshme të mos lejojë shtrembërimet historike, dogmat dhe propagandën politike.

    Historia nuk shkruhet nga politikanët, sado që të përpiqen ata. Politikanët janë përdoruesit  të mirë apo të keq të historisë.

  Mendoj se mënyra se si po trajtohet debati për këtë problem është e gabuar.    

      Mua nuk më shqetësojnë bashkëpunimet, sepse përsa kohë ato funksionojnë është mirë. Mua më shqetëson përgatitja e të rinjve për jetën nëpërmjet mësimdhënies në shkolla.

   Zhvillimet arsimore të çdo kohe, por sidomos të kohëve të sotme, kanë ngritur shqetësimin se shkollat kanë nevojë të bëjnë më shumë për të përgatitur të rinjtë për jetën, në një botë  të karakterizuar nga diversiteti etnik, kulturor, gjuhësor dhe fetar.

      Përgatitja e të rinjve për jetën, bëhet përmes lëndëve të ndryshme shkollore. Historia është një prej lëndëve që mund të krijojë vlera qytetare, në se trajton me objektivitet ngjarjet dhe dukuritë historike, dhe të kundërtën, mund të shkaktoj konflikte, kur mësimdhënia orientohet drejt paragjykimeve për të “tjerët”.

     Mësimdhënia e historisë në shkollë, pra është një çështje delikate, se nuk ka të bëjë vetëm me historinë e së kaluarës, por me proceset e integrimit brenda Republikës së Shqipërisë, Republikës së Kosovës, integrimin rajonal e atij europian.

      Është bërë shumë në fushën e historisë shkollore, me programet dhe tekstet, trajnimin e mësuesve, historianëve e pedagogëve.

           Pavarësisht qeverive që kanë ardhur dhe ikur, e majtë apo e djathtë,  Ministria e Arsimit dhe e Shkencës, ka bashkëpunuar me organizma kombëtar dhe ndërkombëtar në fushën e mësimdhënies së historisë si, me Këshillin e Europës, UNESKO, EUROCLIO, CDRSEE, OSBE, UNDP, UNICEF etj., etj. që punojnë për integrim, nëpërmjet kurrikulave shkollore.

      Edhe brenda vendit punojnë shoqata apo qendra të ndryshme për proceset e integrimit, nëpërmjet lëndës së historisë si Shoqata e Mësuesve të Historisë “Rinia dhe Historia”, shoqatën e Historianëve, etj., të cilat kanë bashkëpunuar me Ministrinë e Arsimit dhe organizmat europianë në fushën  e mësimdhënies së historisë shkollore.

    Kështu, mund të përmend se në bashkëpunim me Këshillin e Europës janë zhvilluar në vendin tonë 3 konferenca ndërkombëtare, ku kanë referuar historianë, specialistë të historisë, mësues të historisë, jo vetëm nga vendi ynë, por edhe nga vendet ballkanike dhe europiane. Këto konferenca kanë pasur në qendër të vëmendjes situatën e mësimdhënies së historisë në Shqipëri, krahasuar kjo me realizimin e standardeve europiane të pranuara edhe nga Shqipëria. Këtu nuk mund të mos përmend, kontributin e paçmuar të znj. Alison Cardwell, ish Drejtoren e Drejtorisë për mësimin e historisë në Këshillin e Europës(Strasburg), e cila me konferencat ndërkombëtare që organizoi në Shqipëri, solli përvojat më të përparuara të kësaj fushe, trajnoi mësues të historisë dhe historianë për trajtimin e çështjeve të ndjeshme dhe kontraversale në klasa dhe auditore.

     Shoqata paneuropiane e mësuesve të historisë, EUROCLIO, në bashkëpunim me MASH dhe shoqatën e mësuesve të historisë “Rinia dhe historia”, zbatoi projektin e Paktit të Stabilitetit, për Shqipërinë, Bullgarinë dhe Maqedoninë “Të kuptojmë të kaluarën, për të ndërtuar të ardhmen e përbashkët”.

      Drejtorja ekzekutive e kësaj shoqate, Joke van Der Leew, së bashku me stafin e saj ka ardhur disa herë në Shqipëri, në zbatim të projektit të sipërpërmendur, dhe pati një bashkëpunim mjaft të frytshëm me Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës dhe shoqatën e mësuesve të historisë së Shqipërisë.

    Hyrja e librit me burime historike për periudhën komuniste dhe post-komuniste, “Të kuptojmë të kaluarën, për të ndërtuar të ardhmen e përbashkët”( që gjendet në bibliotekat e shkollave) është shkruar prej saj. Hyrja është me mjaft interes, pasi jep parimet se si mund të shkruajmë historinë, si mund ta trajtojmë atë në klasa dhe auditore edhe kur trajtojmë periudha historike mjaft të ndjeshme dhe kontraversale.

   Rezultatet e projektit ishte botimi në shqip, anglisht, maqedonisht dhe bullgarisht i librit me burime historike për periudhën komuniste e post-komuniste “Të kuptojmë të kaluarën, për të ndërtuar të ardhmen e përbashkët”.

    Projekti trajnoi mbi 70% të mësuesve të historisë në Shqipëri, përgatiti ekspertë të shkrimit të historisë për çështje të ndjeshme historike, pajisi mësuesit shqiptarë në Shqipëri, Kososvë, Maqedoni me këtë libër ndihmës për ta.

    Po kështu, qendra për Demokraci dhe Pajtim në vendet e Europës Juglindore, më qendër në Selanik, ka zbatuar në vendet e Ballkanit, edhe në Shqipëri projektin e përbashkët të historisë, si rezultat i të cilit u hartuan katër libra pune me dokumente historike (jo tekst shkollor) për periudhat: Perandoria Osmane, Kombet dhe shtetet në EJL, Luftërat Ballkanike, Lufta e Dytë Botërore.

   Në kuadër të këtij projekti u zhvilluan një sërë trajnimesh me mësuesit e historisë për përdorimin e tyre si libra ndihmës në procesin e mësimdhënies së historisë.

 Në qendër të punës së MASH, ka qenë edhe përgatitja e mësuesve të historisë në universitet, me kompetenca të larta akademike, psiko-pedagogjike, sociale dhe menaxheriale.

     Për këtë u mbajt në Tiranë, një konferencë ndërkombëtare, bashkëpunim i MASH-it, universiteteve shqiptare që përgatisin mësues historie, universitetit të Vjenës, Këshillit të Europës etj. Këtu referuan, profesorë të fakultetit histori-filologji, të universitetit të Tiranës,  të universitetit të Elbasanit, Shkodrës dhe Gjirokastrës që përgatisin mësues të historisë. Profesori i universitetit të Vjenës, Prof. Dr. Alois Ecker, mbajti  kumtesën, “Profili profesional i mësuesit   të historisë, që u vlerësua shumë nga pjesëmarrësit.

   Gjithashtu,  Prof. Falk Pingel, ish drejtor i Institutit George Eckert( Gjermani), institut, i cili zhvillon projekte krahasuese në fushën e teksteve, me mbështetje të organizmave europiane, që kanë në qendër mësimdhënien e historisë shkollore,  nëpërmjet zyrës së UNESKO-s në Shqipëri, ka kontribuar në mënyrën se si shkruhen tekstet e historisë, duke bërë studime krahasuese në këtë drejtim.

   Në studimin e këtij instituti “Udhëzime të Uneskos për analizën dhe përmirësimin e teksteve”, faqja  6, shkruan konkludohet: “Politikanët dhe specialistët e arsimit janë të shqetësuar se kishin vërejtur që tekstet, veçanërisht ato të historisë, transmetojnë jo vetëm fakte, por edhe ideologji të përhapura, ndjekin tendencat politike dhe përpiqen të justifikojnë ato duke i veshur me legjitimitet historik.”

      Nga ana tjetër, është mbajtur në Shqipëri, në vijim të punës për përmirësimin e kurrikulës së historisë dhe gjeografisë, një konferencë kombëtare, për këto dy lëndë. Mësues të historisë dhe gjeografisë, historianë e gjeografë, specialistë të edukimit, në kumtesat e tyre treguan situatën e këtyre lëndëve dhe sugjeruan përmirësimin e tyre.

   Këto veprimtari që përmenda janë një pjesë e vogël e atyre që janë zhvilluar. Por rezultatet e tyre janë të mëdha. Ato krijuan klimën e bashkëpunimit, ndryshuan mendësi rreth rishikimit dhe rishkrimit të historisë, jo pse politika e do atë, por se duhen ndjekur proceset e integrimit kombëtar dhe ndërkombëtar, se paqja dhe vetëm paqja është rruga e vetme e bashkëjetesës.

      Rezultatet qenë se historianët,  të cilët ende ishin ata që u përgatitën në kohën e komunizmit, kuptuan tendencat historike, proceset integruese, filluan që të trajtojnë periudhat historike nën dritën e fakteve, të cilat i nxorën nga thellësitë ku ishin zhytur të arkivave, kurrikula e historisë shkollore nxori në pah qytetërimet, zbuti raportet nga histori vetëm politike, në histori të qytetërimit etj., etj.

Si edhe e theksova në hyrje të këtij debati, historia ka objekt të kaluarën por nuk është vet e kaluara. Si e tillë ajo vazhdimisht është në proces reflektimi, rishikimi, e rishkrimi.

    Mësimdhënia e historisë shkollore, ka ende shumë rrugë për të bërë. Do të desha të përmend një shembull që e përjetova në një orë mësimi historie në arsimin bazë, ndërsa isha në klasë për të vlerësuar atë. Mësuesja kishte zgjedhur atë ditë metodën e lojës së rolit, një nga metodat efektive të mësimit të historisë. Ajo ju kërkoi dy nxënësve( klasa e katër fillore) që njëri të luante rolin e partizanit dhe tjetri rolin e ballistit. Pasi i ndau rolet, po prisnim që dy nxënësit të fillonin interpretimin. Pa pritur nxënësi që do të luante rolin e ballistit, filloi të qajë, e më pas duke qarë tha: “ Jo, jo unë nuk dua të luaj këtë rol”. Mesazhi ishte i qartë. Besoj edhe për ju lexues.

      Por gjithashtu, më duhet të them se pavarësisht se tekstet e historisë ende kanë probleme të trajtimit të ngjarjeve, të paargumentuara objektivisht, falë punës së mësuesve të historisë, në klasat e mësimit të historisë mbizotëron toleranca e mirëkuptimi. “Të jesh mësues në kohën e sotme, do të thotë të jesh sa i shqetësuar, po aq dhe sfidues” (P.H.Hirst dhe R.S.Peters, “The logic of Education”, London, 1971).

      Në këndvështrimin tim, tekstet e historisë kanë probleme të përmbajtjes. Pothuajse të gjitha periudhat kërkojnë më shumë dritë shkencore, por  periudha si ajo luftës kundër fashizmit italian e nazizmit gjerman, periudha e komunizmit, qëndrimi ndaj figurave historike si ndaj Mbretit Zog, udhëheqësit komunist Enver Hoxha etj., etj. kërkojnë një trajtim më objektiv.

      Përsëri do t’ju sjell një shembull nga gjimnazi i Bajzës, në Malësinë e Madhe. Kur unë i pyeta nxënësit e kësaj shkolle se a kanë vërejtje për tekstet e historisë, ata pa hezitim më thanë se po. Vërejtjen kryesore e kishin për tekstin e historisë së popullit shqiptar. Sipas tyre, aty nuk kishte një temë ku të trajtonte shtypjen e egër që regjimi komunist i bëri kësaj krahine dhe qëndresën e tyre ndaj këtij regjimi.

Në fakt, shumë punime janë bërë për të trajtuar luftën e popullit shqiptar kundër fashizmit dhe nazizmit. Kjo është trajtuar gjerë si në punime të mirëfillta shkencore, ashtu dhe në gjini të tjera, si në letërsi, pikturë, skulpturë, kinematografi etj. Të gjitha këto punime kanë plotësuar kryesisht aspektin politik e ushtarak të Luftës.

Natyrisht, punimet që trajtojnë këtë ngjarje historike, janë të rëndësishme, por trajtimi i ngjarjes vetëm për këto aspekte nuk është i plotë.

Gjithashtu, botimet, debatet e pas vitit 1990 na lënë të kuptojmë se edhe për aspektin politik e ushtarak të luftës ka mjaft probleme të pandriçuara, madje edhe të falsifikuara. Për rrjedhojë, kjo ngjarje historike, në rrënjët e së cilës marrin jetë dhe probleme të sotme të shoqërisë shqiptare, duhet të vihet në fokusin e projekteve kombëtare e rajonale, me qëllimin e mirë për ta plotësuar e shkruar sa më drejtë atë.

      Të rralla janë punimet e mirëfillta që trajtojnë atë që kanë ndjerë e përjetuar shqiptarët dhe të tjerët që kanë jetuar në Shqipëri në atë periudhë të historisë së kombit tonë. Punimet e plota e të mirëfillta do të plotësonin aspektin social, ekonomik e psikologjik të ngjarjes.

      Në tekstet e historisë shkollore kjo periudhë në përgjithësi trajtohet në mënyrë të tillë që të jep përshtypjen e të krijon imazhin se njerëzit vetëm kanë luftuar (si me armikun fashist e nazist, ashtu edhe me njëri-tjetrin, partizanë e ballistë), sikur ata kanë ndërprerë çdo aspekt tjetër të veprimtarisë së tyre (sikur ata nuk prodhonin, nuk zhvillonin tregtinë, nuk punonin arat etj.), sikur ata nuk kishin dilema dhe qëndrime kontradiktore.

     Për më tepër, trajtimi i kësaj ngjarjeje në tekstet e historisë shkollore, letërsisë, edukatës qytetare etj., nuk i mëshon më tepër fakteve ku shqiptarët kanë bashkëpunuar, ku minoritetet, individët, grupe individësh, apo familje të pasura kanë kontribuar.

Teksteve të historisë shkollore u mungojnë burimet që vijnë nga historia ekonomike dhe ajo sociale. Me sa duket dhe studimet në këto fusha janë të vakta. Rekomandimet e Këshillit të Europës dhe organizmave të tjera ndërkombëtare, kërkojnë raporte të drejta midis historisë politike e ushtarake, historisë ekonomike, historisë sociale dhe kulturore.

      Qeveritë e dy vendeve shqiptare, duhet të jenë të ndjeshme për problemet e përmbajtjes së teksteve të historisë, duke bërë projekte në fushën e kërkimeve historike, në fushën e botimit të librave me burime dokumentare për historinë kombëtare nga arkiva të ndryshme të vendeve europiane e vendeve të tjera.

  Kjo do t’i ndihmonte shumë autorët, por edhe publiku do të ishte më shumë i informuar për punën e historianëve, larg falsifikimeve, dogmave dhe paragjykimeve.

      Qeverive shqiptare ju duhet të hartojnë projekte në mbrojtje të dëshmive historike kombëtare dhe në përdorimin masiv të tyre nga shkollat. Më kujtohet mbesa ime Entela, e cila ishte duke bërë doktoraturën në Greqi, në kohën kur u zhvillua Lufta e Kosovës, e cila më mori në telefon dhe më pyeti: bashkëstudentët e mi më thonë që ju shqiptarët jeni të ardhur, nuk jeni në trojet tuaja, a mund të më tregosh disa dokumente historike që t’ua tregoj atyre që t’i lexojnë? Formimi qytetar i të rinjve, nëpërmjet lëndës së historisë kombëtare bëhet vetëm kur burimet historike janë origjinale.

     Ngjarja e 11 shtatorit në SHBA, vuri në “pikëpyetje” identitetin e amerikanëve. Mësuesit e historisë atje, patën probleme në trajtimin e vlerave të amerikanëve, që njihen si banorë të tokës së lirive.

    Qeveria amerikane hartoi projekte me vlera të mëdha monetare në fushën e mësimdhënies së historisë shkollore, në promovimin e vlerave të qytetarëve amerikanë.

      Dëshmitë historike, të shkruara apo materiale janë pjesë e identitetit tonë kombëtar. Kur isha studente e historisë punova gjatë verës 4 vjet me radhë në gërmimet arkeologjike të bazilikës së Ballshit, në funksion të temës sime universitare “Vazhdimësia iliro-shqiptare në trevën e Mallakastrës”. Bazilika e shek. VI pas Krishtit, u zbulua, u zbuluan afreske sikur të ishin bërë në kohët tona, por a është një vend i vizitueshëm nga banorët e vendit tonë apo turistët kjo dëshmi historike? Bazilika e Ballshit, po ta krahasosh me dëshmitë arkeologjike të tjera të trevës së Mallakastrës, si qyteti ilir Bylisi, qyteti më i madh i Ilirisë Jugore, është disi e “vogël”, por kur hynë në biseda edhe me njerëz që kanë mbaruar studimet universitare nuk e njohin  Bylisin, qytetin e “pastër ilir” do të thoja.

   Ende nuk është gjetur mënyra profesionale për zbulimin, ruajtjen dhe përdorimin e dëshmive historike në mënyrë që të rinjtë të dinë të identifikojnë kombin që i përket, po në mënyrë profesionale.

      Muzetë në Shqipëri, janë ende “magazina” të dëshmive historike. Edhe kur mësuesit e talentuar të historisë i çojnë nxënësit në muze, ata bëjnë një “parakalim” të dëshmive, pa u përqendruar në vlerat e tyre. Duhet që në muze të ketë një sektor të didaktikës, i cili të punojë me shkollat në mënyrë të organizuar, që nxënësit të njohin thellë historinë kombëtare, jo për t’u lavdëruar apo ndjerë keq, por për të kuptuar  identitetin e vet.

      Gjithsesi, proceset e sotme, si në nivel kombëtar dhe atë europian, kërkojnë: një mënyrë ndryshe të trajtimit të historisë shkollore; një mënyrë ndryshe të të shkruarit të historisë, mënyrën ku merret parasysh multiperspektiviteti i grupeve të ndryshme që përbëjnë një shoqëri.

Historinë s’duhet ta shohim vetëm nga njëri apo tjetri “kamp”, por me syzet e multiperspektivitetit.

      Në qoftë se ne duam të “modernizojmë” historinë, kjo do të thotë se ajo duhet “axhustuar” në mënyrë që t’i shërbejë ndërtimit të paqes dhe demokracisë. Në qoftë se duam “të bëjmë histori”, atëherë duhet të përpiqemi t’ju japim çelësin përdoruesve, nxënësve, studentëve edhe gjithë të tjerëve, që të lexojnë të kaluarën, në mënyrë, që të jetojnë të tashmen e të ndërtojnë të ardhmen.

      Politikbërësve të arsimit do t’ju sugjeroja që lënda e historisë kombëtare të jetë provim i detyrueshëm i maturës shtetërore. Pse?

      Një qytetar i Republikës së Shqipërisë apo i Republikës së Kosovës, që nuk njeh në gjerësi dhe thellësi historinë e vendit të vet, nuk mund të respektojë as veten e as të tjerët; nuk mund të ndërtoj shtetin ligjor; nuk mund të pretendoj për të qenë i pavarur.

      Dëshiroj të shtoj, se gjithçka që parashtrova në këtë shkrim, e bëra jo për të treguar se idetë e mia janë domosdoshmërisht të nevojshme dhe të rëndësishme, por për të treguar se ato nuk janë ngritur në një vakum, dhe me besimin se edhe në qoftë se ato bien ndesh me të “tjera”, do të shërbejnë si bazë për të zhvilluar më tej debatin rreth rishikimit e rishkrimit të historisë.

Fatmiroshe Xhemalaj

Specialiste e historisë shkollore

Tiranë, më 03.04. 2013