Intervistë me Ramadan Rexhepin, shkrimtar nga Presheva që jeton dhe vepron në Malme të Suedisë, botuar në të përditshmen Zeri, gazetë që botohet në Prishtinë, (e shtunë) 16 gusht 2008.
Intervistoi: Ferid Selimi
T: Një popull që nuk është i lirë është i ndarë nga vetvetja
NT: Fatlumnisht një pjesë e kombit tonë doli nga robëria dhe besoj që jemi gëzuar për të. Ishte një fitore e lirisë kundër robërisë që na imponohej nga të gjitha anët. Edhe Shqipëria ka hyrë në binarët e demokracisë dhe kjo është në rregull. Sot takoj shumë të rinj që shkojnë në Durrës, Vlorë e gjetiu. Është kënaqësi e madhe për mua
Ramadan Rexhepi ka lindur më 1940 në Preshevë. Shkollën fillore e kreu në vendlindje. Normalen e përfundoi në Prishtinë ku edhe filloi studimet e larta në gjuhë dhe letërsi angleze për t’i përfunduar në Universitetin e Upsalës në Suedi. Për opinionin është i njohur me “Kumbonaret” përmbledhje me tregime të botuara nga “Jeta e Re” në Prishtinë më 1963, vepër kjo e botuar sërish në vitin 1998, nga Shtëpia e Kulturës “Abdullah Krashnica”e Preshevës. Ishte ndër krijuesit e parë që viteve të pesëdhjeta të shekullit të kaluar në Kosovë, së bashku me Demaçin e Kallushin, shkroi dhe botoi në prozë. Më vonë, në Suedi, botoi edhe “Dilemat e Emrush Dokos” roman satirik dhe “Gjurmë dhe Gjemba” udhëpërshkrim. Ndërkaq disa novela, drama, melodrama dhe romani i filluar këtu e pesëdhjetë vjet më parë i titulluar “Udhëkryqi” gjenden ende të pabotuara.
* Z. Rexhepi, janë bërë 45 vite nga largimi juaj nga Presheva, nga Kosova dhe nga kolegët tuaj të lapsit. Cilat janë mbresat e juaja të para pas kthimit në vendlindje?
R. Rexhepi: Kam ardhur thuajse rastësisht dhe kjo rastësi gati më ka befasuar dhe për këtë kënaqësi thuajse të papërshkrueshme, merita u takon bashkëvendësve të mi të dashur që më bënë një pritje të paharrueshme e sidomos takimin me bashkëqytetarët në Akademinë Solemne që iu kushtua veprës sime të parë “Kumbonaret” e cila ishte botuar në vitin 1963. Unë, nuk e di a e kam merituar gjithë këtë dashuri. Ç’është e drejta, jam thuajse i gurëzuar nga dashuria dhe respekti që më bënë. Kam shpresën që e kam merituar sepse ndryshe s’di… s’di si ta them, ndoshta nuk do të kishte kuptim apo…
* Si dukej vendlindja juaj atëherë e si e shihni tani pas 45 vjetëve. Këtu nuk mendoj vetëm në Preshevën, por për Kosovën në përgjithësi?
R. Rexhepi: Kam një problem. Gjatë kohës në emigrim jemi mësuar të dalim para publikut gjithmonë me mesazhe dhe fjalime politike, andaj do të përpiqem të largohem nga ato fjalë të mëdha. Përndryshe na ka hyrë në gjak propaganda. Kam shpresën që nuk do të dal nga vetja. 47 vjet më parë. Goxha kohë kur, bashkëkombësit dhe bashkëvendësit e mi, mbillnin duhan, punonin nëpër ara, korrnin, mbillnin, fshinin lëmë, paguanin “porez”, kishin frikë edhe nga “shumarët”. Të më falni që po e them kështu (nga pylltarët) që silleshin rreth e përqark malit të kishës e na trembnin neve. Ishte pra një etapë kohore e ashtuquajtur: e kazmës dhe kërbaçit. Përkatësisht çka shikonim në atë realitet. Po të mendonit si unë, do të ju kujtohet. Këtu pari kishte të burgosur politik. Po, kishte. Aty ku jetoja unë, në Preshevë, shpërndaheshin fshehurazi idetë e Metush Krasniqit. Ide ato, që një pjesë e moshatarëve të mi nuk i kishin dëgjuar e të tjerët mbase i dëgjonin por, në heshtje, sepse koha ishte e tillë. Nuk ishte kohë e lehtë. Ishte një Kohë që mua më krijonte tmerr… Sot pas 45 viteve, po konstatoj që ju pjesërisht i keni realizuar ëndrrat.
Pjesërisht disa nga aspiratat. Por, mbetet edhe shumë për të bërë.
* Dhe këto ju inspiruan që të filloni me shkrime?
R. Rexhepi: Po. Ç’është e drejta, atëherë lindi te unë një pyetje çka do të bëhet me mua. Sapo kisha mbaruar shkollën normale. Thashë: me çka fillon njeriu. Çka bën njeriu për këtë popull. Që të jem i ndërgjegjshëm me ju, nuk ishte e lehtë ta gjeja rrugën time. Profesorët më kishin mësuar të bëhem mësues. Andaj, kisha vendosur ta çoja në vend këtë porosi. Kudo që e donte nevoja në Caravajkë, Zhunicë. Kudo që e donte populli. Kjo tingëllon pak si në kohën soc-realiste, por, jo. Në shpirtin tim që nga drejtori Sali Nushi edhe profesorët e tjerë mësuam që duhet të shkojmë t’i shërbenim popullit. T’ia mësojmë shkronjat. Kësisoj se çfarë do të bëhesha unë e mësova nga populli im. Nga preshevarët. Atë botë dilja unë, bridhja poshtë e përpjetë kah gurishta, mali i kishës deri te vreshtat e Norçës. Herë pas here bisedonim me njerëzit e këtij populli. Përpos tjerash më kujtohet ndoshta një i moshuar i asaj kohe (Selver Ramadani që e donte folklorin dhe i binte çiftelisë mirë). Ai më thoshte: “Shkruj bre Ramadan diçka. Shkruj bre se s’jemi në rregull”. Vetë kjo fjali ende tingëllon te mua. Shkruaj diçka! Për arsye që më dukej se ishim të pagojë. Ajo që ndodhte në këto treva ishte një vuajtje në heshtje të cilën kurrkush nuk e dinte. Shkruaj po çka të shkruash se?.. Si të gjithë të rinjtë edhe unë fillova pak me vjersha. Më vonë, do ma kujtonin shokët dhe miqtë. Ke shkruar vjersha. Që të jem i sinqertë me ju, unë i kam harruar, sepse mua më tërhiqte tregimi. Atëbotë, kuptova se një popull që nuk është i lirë, një popull që nuk mund të shkruaj si do, është i ndarë nga vetvetja. Një popull që nuk gëzon të drejtat më elementare, ai duhet të luftojë për to, të shkruaj, t’i kërkojë.
* Do të thotë ju paskëshit shkruar edhe vjersha, por ato nuk po ju kujtohen. Po tregimet, pse i quani përralla. Janë ato tregime apo përralla?
R. Rexhepi: Jo, Jo. Tregimet janë tregime, por sot një mik imi shkrimtar, më tha se ka disa përralla. Unë i dua ato por jo me mbret. M’i ka ëndja t’i quaj përralla pa mbret. I kam emërtuar përralla pa mbret, sepse ju e dini, në përralla, gjithmonë i treti i vëllezërve fiton. Kur i quaj pa mbret, atëherë, nëse nuk ka mbret në brendi, ka popull ka njerëz, ka ëndrra
*Cila ishte përvoja e atëhershme rreth leximit, shkrimit...kur kihet parasysh se mungonin veprat në gjuhën shqipe, se ishte pamundur të siguroheshin botimet nga Shqipëria? Në aso kushte ka pasur mangësi në përvetësimin e gjuhës letrare shqipe?
R. Rexhepi: Kishte si nuk kishte. Kur e kemi parasysh atë kohë, kush mund të thotë nga moshatarët e mi që nuk e zotëronim më mirë serbishten se shqipen. Ne lexonim serbisht. Po, do të thotë dikush: nuk ka qenë edhe aq problem. Atëherë gjendeshin edhe libra në gjuhën shqipe. Po, gjendeshin. Kishin filluar të botonin edhe libra në gjuhën shqipe. Megjithatë librat që i donim ne, libra ato që shkruheshin për gjithë popullin tonë, vështirë gjendeshin. Ajo që dua të them është që fjala jonë ishte gjysmake. Dëshironim ne, sa të duash të shkruanim por nuk e zotëronim konstruktin, nuk e zotëronim fjalën.
*A mund të na thoni diçka lidhur me hapat e parë në fushën e letërsisë, aso kohe kur shkrimtarët ishin të paktë, mbase edhe mundësitë e krijimit dhe botimit të vështira?
R. Rexhepi: Kjo pyetje juaja dhe ky konstatim, shpesh më bën të pyes veten: a isha i gatshëm të shkruaja. Nuk e di. Tregimet që i shkrova dhe m’u botuan, ishin dromca të nxjerra nga “Udhëkryqi” një roman që kisha nisur ta shkruaja. Por meqë ajo ishte diçka e madhe dhe nuk prisja të më botohej, atëherë, me kërkesën e Esad Mekulit që udhëhiqte revistën “Jeta e Re”, nisa t’i revidoj, përpunoj dhe kështu morën kahe tjetër dhe u bënë tregime që më vonë do të më botoheshin në përmbledhjen “Kumbonaret”. Por, do të isha shumë i nderuar nëse me ato tregime, kam inspiruar dikë për të shkruar. Kënaqem. Kjo ka qenë detyra jonë. Unë isha i gatshëm të shkruaja por edhe jo. Do të thoni çka të brente, pse nuk shkruaje ashtu si duhet? Përkatësisht çka shikoje në atë realitet. Po të mendonit si unë, do të ju kujtohet këtu pari kishte krijues që silleshin rreth nesh. Njëri ndër ta ishte edhe Mirko Gashi, i cili vinte e më pyeste se si të shkruaj. Më thoshte: Si ta shkruaj bre Ramadan? Ishte jashtëzakonisht i motivuar për të shkruar, por nuk e dinte gjuhën. I përkthente i shkreti. Ja pra këto ishin disa nga ato brenga të mijat që m’i ngjethnin mishtë se s’dija si t’i shpreh. Kështu lindi ideja mbi Udhëkryqin.
* Përmendni “Udhëkryqi” për çfarë është fjala, mos ndoshta ndonjë roman të pabotuar?
R. Rexhepi: Po. Një roman që kisha filluar të shkruaja viteve pesëdhjeta. Si udhëkryqi edhe shumë të tjera kanë mbetur të pabotuara. Do të thoni pse s’po botohen? Unë e ndjej si problem të shkruarit se botimi vjen vetvetiu. Është problem të shkruhet se botimit i vjen koha. Nëse është me vlerë është aktuale edhe pse vonohet.
* Kur flisni për këto dhe hapat e juaj të parë në letërsi disi flisni me emocione. Ishin këto mbresa që pushtuan unin tuaj?
Ramadan Rexhepi: Po. Ato mbresa i mora me vete edhe në Prishtinë. Të them të drejtën isha thellësisht i bindur që ishin të pabotueshme. Mirëpo, siç e thashë, pas kërkesës së Esat Mekulit nxora diçka që si duket u pëlqyen nga lexuesit. Ka edhe diçka që më kujtohet për atë kohë. Në agun e vitit 1963, duke vizituar Ohrin me një grup shkrimtarësh nga Kosova, arrita të kuptoj se malet përtej liqenit i takonin Shqipërisë. Ishin kundruall nesh dhe s’ishin larg. Rinia e sotme nuk e kupton, por unë ndjeva një mall të çuditshëm, një revoltë të thellë. Aty ishte atdheu. Andej tokë arbërore këndej tokë arbërore e ne nuk kishim as të drejta njerëzore që të dalim t’u zgjasium dorën njerëzve krijues, t’i përshëndesim vëllezërit tanë. Aty, e kuptova se midis popullit itm ekziston një kufi. Kufiri që momentalisht po na ndan edhe nga Kosova. Në shpirtin tonë ai nuk ekziston por megjithatë ka kufi. Dhe pa pandehur lindi ideja se pa u bashkuar kombi ecja jonë do të jetë e vështirë. E çalë, si ecja e qorrit të Radoje Domanoviqit, që shkon pas një prijësi e ku do të katandiset nuk është me rëndësi. Kësisoj unë mjerisht u politizova u ndava pak nga arti por nuk po ndjej ndonjë pikëllim të madh. Aso kohe nuk e ndjeja veten të sigurt pikërisht për shkak të rrethanave që kushtëzoheshin nga trysnitë politike. Ika në Suedi. Shkuarja ime nuk ishte planifikuar, por ja që u bë. Shkova. Sa për informacion, unë atje kam punuar lloj-lloj punësh. Merreni me mend kam punuar edhe si detar. Por, jo, nuk e kam lënë shkrimin. Ju sigurisht keni informacion që kam qenë themelues i Revistës “Qëndresa”, pastaj kam punuar gazetar në Radion Lokale të Malmes ku kam udhëhequr një program në gjuhën shqipe. Kam botuar “Dilemat e Emrush Dokos: një roman satirik dhe “Gjurmë e Gjemba” një udhëpërshkrim. Por e thashë që jam politizuar në atë kohë duke parë një realitet të hidhur të popullit tonë.
*Në fund të çdo bisede pason edhe një porosi, cila do të ishte porosia e juaj për lexuesin e sotëm?
R. Rexhepi: Sot 45 vjet më vonë pas nismës sime e cila qe spontane dhe e pa planifikuar, janë shumë gjëra që kisha për t’ua thënë, por, megjithatë unë po ju kursej me shpresë të mëdha se të gjithë ne, kush më parë e kush më vonë po punojmë për të njëjtin ideal. Me këtë jam plotësisht i bindur. Për këto, kam prova. Kujtoj që të gjithë ne, po punojmë për fisnikërimin e popullit tonë dhe për kulturën shqiptare. Një porosi imja do të ishte që të rinjtë të lexojnë sa më tepër. Vetëm kështu e ruajnë gjuhën dhe kulturën e popullit shqiptar.
Intervistoi: Ferid Selimi
T: Një popull që nuk është i lirë është i ndarë nga vetvetja
NT: Fatlumnisht një pjesë e kombit tonë doli nga robëria dhe besoj që jemi gëzuar për të. Ishte një fitore e lirisë kundër robërisë që na imponohej nga të gjitha anët. Edhe Shqipëria ka hyrë në binarët e demokracisë dhe kjo është në rregull. Sot takoj shumë të rinj që shkojnë në Durrës, Vlorë e gjetiu. Është kënaqësi e madhe për mua
Ramadan Rexhepi ka lindur më 1940 në Preshevë. Shkollën fillore e kreu në vendlindje. Normalen e përfundoi në Prishtinë ku edhe filloi studimet e larta në gjuhë dhe letërsi angleze për t’i përfunduar në Universitetin e Upsalës në Suedi. Për opinionin është i njohur me “Kumbonaret” përmbledhje me tregime të botuara nga “Jeta e Re” në Prishtinë më 1963, vepër kjo e botuar sërish në vitin 1998, nga Shtëpia e Kulturës “Abdullah Krashnica”e Preshevës. Ishte ndër krijuesit e parë që viteve të pesëdhjeta të shekullit të kaluar në Kosovë, së bashku me Demaçin e Kallushin, shkroi dhe botoi në prozë. Më vonë, në Suedi, botoi edhe “Dilemat e Emrush Dokos” roman satirik dhe “Gjurmë dhe Gjemba” udhëpërshkrim. Ndërkaq disa novela, drama, melodrama dhe romani i filluar këtu e pesëdhjetë vjet më parë i titulluar “Udhëkryqi” gjenden ende të pabotuara.
* Z. Rexhepi, janë bërë 45 vite nga largimi juaj nga Presheva, nga Kosova dhe nga kolegët tuaj të lapsit. Cilat janë mbresat e juaja të para pas kthimit në vendlindje?
R. Rexhepi: Kam ardhur thuajse rastësisht dhe kjo rastësi gati më ka befasuar dhe për këtë kënaqësi thuajse të papërshkrueshme, merita u takon bashkëvendësve të mi të dashur që më bënë një pritje të paharrueshme e sidomos takimin me bashkëqytetarët në Akademinë Solemne që iu kushtua veprës sime të parë “Kumbonaret” e cila ishte botuar në vitin 1963. Unë, nuk e di a e kam merituar gjithë këtë dashuri. Ç’është e drejta, jam thuajse i gurëzuar nga dashuria dhe respekti që më bënë. Kam shpresën që e kam merituar sepse ndryshe s’di… s’di si ta them, ndoshta nuk do të kishte kuptim apo…
* Si dukej vendlindja juaj atëherë e si e shihni tani pas 45 vjetëve. Këtu nuk mendoj vetëm në Preshevën, por për Kosovën në përgjithësi?
R. Rexhepi: Kam një problem. Gjatë kohës në emigrim jemi mësuar të dalim para publikut gjithmonë me mesazhe dhe fjalime politike, andaj do të përpiqem të largohem nga ato fjalë të mëdha. Përndryshe na ka hyrë në gjak propaganda. Kam shpresën që nuk do të dal nga vetja. 47 vjet më parë. Goxha kohë kur, bashkëkombësit dhe bashkëvendësit e mi, mbillnin duhan, punonin nëpër ara, korrnin, mbillnin, fshinin lëmë, paguanin “porez”, kishin frikë edhe nga “shumarët”. Të më falni që po e them kështu (nga pylltarët) që silleshin rreth e përqark malit të kishës e na trembnin neve. Ishte pra një etapë kohore e ashtuquajtur: e kazmës dhe kërbaçit. Përkatësisht çka shikonim në atë realitet. Po të mendonit si unë, do të ju kujtohet. Këtu pari kishte të burgosur politik. Po, kishte. Aty ku jetoja unë, në Preshevë, shpërndaheshin fshehurazi idetë e Metush Krasniqit. Ide ato, që një pjesë e moshatarëve të mi nuk i kishin dëgjuar e të tjerët mbase i dëgjonin por, në heshtje, sepse koha ishte e tillë. Nuk ishte kohë e lehtë. Ishte një Kohë që mua më krijonte tmerr… Sot pas 45 viteve, po konstatoj që ju pjesërisht i keni realizuar ëndrrat.
Pjesërisht disa nga aspiratat. Por, mbetet edhe shumë për të bërë.
* Dhe këto ju inspiruan që të filloni me shkrime?
R. Rexhepi: Po. Ç’është e drejta, atëherë lindi te unë një pyetje çka do të bëhet me mua. Sapo kisha mbaruar shkollën normale. Thashë: me çka fillon njeriu. Çka bën njeriu për këtë popull. Që të jem i ndërgjegjshëm me ju, nuk ishte e lehtë ta gjeja rrugën time. Profesorët më kishin mësuar të bëhem mësues. Andaj, kisha vendosur ta çoja në vend këtë porosi. Kudo që e donte nevoja në Caravajkë, Zhunicë. Kudo që e donte populli. Kjo tingëllon pak si në kohën soc-realiste, por, jo. Në shpirtin tim që nga drejtori Sali Nushi edhe profesorët e tjerë mësuam që duhet të shkojmë t’i shërbenim popullit. T’ia mësojmë shkronjat. Kësisoj se çfarë do të bëhesha unë e mësova nga populli im. Nga preshevarët. Atë botë dilja unë, bridhja poshtë e përpjetë kah gurishta, mali i kishës deri te vreshtat e Norçës. Herë pas here bisedonim me njerëzit e këtij populli. Përpos tjerash më kujtohet ndoshta një i moshuar i asaj kohe (Selver Ramadani që e donte folklorin dhe i binte çiftelisë mirë). Ai më thoshte: “Shkruj bre Ramadan diçka. Shkruj bre se s’jemi në rregull”. Vetë kjo fjali ende tingëllon te mua. Shkruaj diçka! Për arsye që më dukej se ishim të pagojë. Ajo që ndodhte në këto treva ishte një vuajtje në heshtje të cilën kurrkush nuk e dinte. Shkruaj po çka të shkruash se?.. Si të gjithë të rinjtë edhe unë fillova pak me vjersha. Më vonë, do ma kujtonin shokët dhe miqtë. Ke shkruar vjersha. Që të jem i sinqertë me ju, unë i kam harruar, sepse mua më tërhiqte tregimi. Atëbotë, kuptova se një popull që nuk është i lirë, një popull që nuk mund të shkruaj si do, është i ndarë nga vetvetja. Një popull që nuk gëzon të drejtat më elementare, ai duhet të luftojë për to, të shkruaj, t’i kërkojë.
* Do të thotë ju paskëshit shkruar edhe vjersha, por ato nuk po ju kujtohen. Po tregimet, pse i quani përralla. Janë ato tregime apo përralla?
R. Rexhepi: Jo, Jo. Tregimet janë tregime, por sot një mik imi shkrimtar, më tha se ka disa përralla. Unë i dua ato por jo me mbret. M’i ka ëndja t’i quaj përralla pa mbret. I kam emërtuar përralla pa mbret, sepse ju e dini, në përralla, gjithmonë i treti i vëllezërve fiton. Kur i quaj pa mbret, atëherë, nëse nuk ka mbret në brendi, ka popull ka njerëz, ka ëndrra
*Cila ishte përvoja e atëhershme rreth leximit, shkrimit...kur kihet parasysh se mungonin veprat në gjuhën shqipe, se ishte pamundur të siguroheshin botimet nga Shqipëria? Në aso kushte ka pasur mangësi në përvetësimin e gjuhës letrare shqipe?
R. Rexhepi: Kishte si nuk kishte. Kur e kemi parasysh atë kohë, kush mund të thotë nga moshatarët e mi që nuk e zotëronim më mirë serbishten se shqipen. Ne lexonim serbisht. Po, do të thotë dikush: nuk ka qenë edhe aq problem. Atëherë gjendeshin edhe libra në gjuhën shqipe. Po, gjendeshin. Kishin filluar të botonin edhe libra në gjuhën shqipe. Megjithatë librat që i donim ne, libra ato që shkruheshin për gjithë popullin tonë, vështirë gjendeshin. Ajo që dua të them është që fjala jonë ishte gjysmake. Dëshironim ne, sa të duash të shkruanim por nuk e zotëronim konstruktin, nuk e zotëronim fjalën.
*A mund të na thoni diçka lidhur me hapat e parë në fushën e letërsisë, aso kohe kur shkrimtarët ishin të paktë, mbase edhe mundësitë e krijimit dhe botimit të vështira?
R. Rexhepi: Kjo pyetje juaja dhe ky konstatim, shpesh më bën të pyes veten: a isha i gatshëm të shkruaja. Nuk e di. Tregimet që i shkrova dhe m’u botuan, ishin dromca të nxjerra nga “Udhëkryqi” një roman që kisha nisur ta shkruaja. Por meqë ajo ishte diçka e madhe dhe nuk prisja të më botohej, atëherë, me kërkesën e Esad Mekulit që udhëhiqte revistën “Jeta e Re”, nisa t’i revidoj, përpunoj dhe kështu morën kahe tjetër dhe u bënë tregime që më vonë do të më botoheshin në përmbledhjen “Kumbonaret”. Por, do të isha shumë i nderuar nëse me ato tregime, kam inspiruar dikë për të shkruar. Kënaqem. Kjo ka qenë detyra jonë. Unë isha i gatshëm të shkruaja por edhe jo. Do të thoni çka të brente, pse nuk shkruaje ashtu si duhet? Përkatësisht çka shikoje në atë realitet. Po të mendonit si unë, do të ju kujtohet këtu pari kishte krijues që silleshin rreth nesh. Njëri ndër ta ishte edhe Mirko Gashi, i cili vinte e më pyeste se si të shkruaj. Më thoshte: Si ta shkruaj bre Ramadan? Ishte jashtëzakonisht i motivuar për të shkruar, por nuk e dinte gjuhën. I përkthente i shkreti. Ja pra këto ishin disa nga ato brenga të mijat që m’i ngjethnin mishtë se s’dija si t’i shpreh. Kështu lindi ideja mbi Udhëkryqin.
* Përmendni “Udhëkryqi” për çfarë është fjala, mos ndoshta ndonjë roman të pabotuar?
R. Rexhepi: Po. Një roman që kisha filluar të shkruaja viteve pesëdhjeta. Si udhëkryqi edhe shumë të tjera kanë mbetur të pabotuara. Do të thoni pse s’po botohen? Unë e ndjej si problem të shkruarit se botimi vjen vetvetiu. Është problem të shkruhet se botimit i vjen koha. Nëse është me vlerë është aktuale edhe pse vonohet.
* Kur flisni për këto dhe hapat e juaj të parë në letërsi disi flisni me emocione. Ishin këto mbresa që pushtuan unin tuaj?
Ramadan Rexhepi: Po. Ato mbresa i mora me vete edhe në Prishtinë. Të them të drejtën isha thellësisht i bindur që ishin të pabotueshme. Mirëpo, siç e thashë, pas kërkesës së Esat Mekulit nxora diçka që si duket u pëlqyen nga lexuesit. Ka edhe diçka që më kujtohet për atë kohë. Në agun e vitit 1963, duke vizituar Ohrin me një grup shkrimtarësh nga Kosova, arrita të kuptoj se malet përtej liqenit i takonin Shqipërisë. Ishin kundruall nesh dhe s’ishin larg. Rinia e sotme nuk e kupton, por unë ndjeva një mall të çuditshëm, një revoltë të thellë. Aty ishte atdheu. Andej tokë arbërore këndej tokë arbërore e ne nuk kishim as të drejta njerëzore që të dalim t’u zgjasium dorën njerëzve krijues, t’i përshëndesim vëllezërit tanë. Aty, e kuptova se midis popullit itm ekziston një kufi. Kufiri që momentalisht po na ndan edhe nga Kosova. Në shpirtin tonë ai nuk ekziston por megjithatë ka kufi. Dhe pa pandehur lindi ideja se pa u bashkuar kombi ecja jonë do të jetë e vështirë. E çalë, si ecja e qorrit të Radoje Domanoviqit, që shkon pas një prijësi e ku do të katandiset nuk është me rëndësi. Kësisoj unë mjerisht u politizova u ndava pak nga arti por nuk po ndjej ndonjë pikëllim të madh. Aso kohe nuk e ndjeja veten të sigurt pikërisht për shkak të rrethanave që kushtëzoheshin nga trysnitë politike. Ika në Suedi. Shkuarja ime nuk ishte planifikuar, por ja që u bë. Shkova. Sa për informacion, unë atje kam punuar lloj-lloj punësh. Merreni me mend kam punuar edhe si detar. Por, jo, nuk e kam lënë shkrimin. Ju sigurisht keni informacion që kam qenë themelues i Revistës “Qëndresa”, pastaj kam punuar gazetar në Radion Lokale të Malmes ku kam udhëhequr një program në gjuhën shqipe. Kam botuar “Dilemat e Emrush Dokos: një roman satirik dhe “Gjurmë e Gjemba” një udhëpërshkrim. Por e thashë që jam politizuar në atë kohë duke parë një realitet të hidhur të popullit tonë.
*Në fund të çdo bisede pason edhe një porosi, cila do të ishte porosia e juaj për lexuesin e sotëm?
R. Rexhepi: Sot 45 vjet më vonë pas nismës sime e cila qe spontane dhe e pa planifikuar, janë shumë gjëra që kisha për t’ua thënë, por, megjithatë unë po ju kursej me shpresë të mëdha se të gjithë ne, kush më parë e kush më vonë po punojmë për të njëjtin ideal. Me këtë jam plotësisht i bindur. Për këto, kam prova. Kujtoj që të gjithë ne, po punojmë për fisnikërimin e popullit tonë dhe për kulturën shqiptare. Një porosi imja do të ishte që të rinjtë të lexojnë sa më tepër. Vetëm kështu e ruajnë gjuhën dhe kulturën e popullit shqiptar.
No comments:
Post a Comment