Fatmir Terziu
Tregimi i Aleko Likajt “Madhi i Atdheut”, shpalos një ide të arrirë dhe të realizuar nëpërmjet kombinimit të konceptit dhe mënyrës së të treguarit. I shkruar dhe i treguar për nxënësit, ky tregim paraqet një arsye reale në argumentin që pasqyron, jo thjesht se është në një kënd ‘patriotik’, por parë në strukturën dhe filozofinë e tij, tregimi shihet si një mënyrë e re e rëfimit të lirë, ku struktura lineare thyhet dhe e struktura e thyer e bën atë më të zhdërvjedhët dhe më interesant. Tregimi shpalos idenë, e rikthen atë në mënyrën e tij dhe i rikthehet sërrish aty ku niset nëpërmjet figuracionit, për të argumentuar në kohë, hapësirë, dhe vend. Nëpërmjet serive të lidhura të naracionit lexuesi kupton lidhjen e tyre të detajuar me njëra-tjetrën dhe mbart deri në detaj kuptimin filozofik. Nëpërmjet kësaj lidhjeje narrative ndërtohet fija topologjike që realizon gjithë rrethanat që rethojnë ngjarjen dhe zbulohet labirinti që ndiqet në një rrugëtim të gjatë për në Atdhe: “Kishim lënë pas brigjet italiane, e trageti ynë dukej si një lëvozhgë are dhe i vetëm, në detin e paanë. Ishim nisur që nga Londra përtej, duke kaluar tunelin e La Manshit, e pastaj përshkruam gjithë Francën, nga veriu ne jug. Edhe gadishullin Apenin deri në portin e Barit, u duk se e bëmë "me një frymë". Plot dymijepesëqind kilometra. Dy ditë rrugë të lodhshme e rraskapitëse për gjithë familjen. Ktheheshim në Atdhe.”
Ky kthim në Atdhe i një grupi njerëzish nuk është arsyeja e vetme e fabulës. As përzgjedhja e simbolikës së babait që "nuk e ndjente fare lodhjen", as edhe karakteret që hyjnë në tregim nuk janë të vetmet plotësuese të mesazhit që gatuhet nga fabula e tregimit. Tregimi zbulon në gjuhën e tij të thjeshtë konceptin e kohës, mallit dhe dëshirës. E gjitha lidhet në një mënyrë eksploruese me faktin dhe figuracionin që prodhohet për të krijuar e treguar bukur. Autori zgjedh pikërisht verdhësinë e florinjtë të stërlinës angleze që të sjellë diellin mbi detin shqiptar e në Atdhe, zgjat dorën e njeriut që të gjej krahasimin me brigjet shqiptare, pritjen tipike të Atdheut që krenohet me bijtë e tij që i rikthehen gjirit të tij.
Në këtë pikë tipari dallues është pikërisht ai që vjen pas qëllimit didakt, edukativ. Kjo mënyrë është e prekshme pikërisht në mënyrën se si autori e shpreh dhe e tregon atë. Kjo është një mënyrë e lehtë ndikuese nga tregime të tilla që frymëzohen nga realiteti it ë qënit larg Atdheut dhe në këtë rast është vetë autori që e ndjen atë nga përvoja e tij.
Lidhjet kohë dhe vend pa përjashtuar edhe hapësirën, që në këtë rast është një arsye më shumë për të kuptuar ‘kthimin në Atdhe’ shihen deri në detaj në momente që shihen tek ‘turisti’, ‘anija’, ‘qielli’ e mjaft të tjera që vijnë si domosdoshmëri sqaruese. Ndryshe nga sa kemi lexuar rreth kësaj teme, ajo që kuptohet si e tillë është natyra poetike e të treguarit. Kjo vërteton tematikën përshkruese për të treguar që diktohet në terenin e shëndoshë të fjalës në marëdhënie të ngushtë me heshtjen, që në këtë rast sintetizohet nga rrahjet e zemrës, sytë që vëzhgojnë dhe zbulojnë ndryshimin, ajrin që ndihet ndryshe, freskinë si motiv lidhës, apo edhe mjaft detaje të tjera.
Autori përdor ngjyrat si elemente të domosdoshme të arsyes në shërbim të fabulës. E verdha e stërlinës, e kaltra e qiellit dhe jeshilllëku janë disa nga këto ngjyra që forcojnë bindjen në idenë e parashtruar. Në këtë mënyrë ai gatuan edhe fabulën e tregimit “Genti në Paris”. Ky tregim ashtu si edhe “Madhi i Atdheut”, është një lidhje ndjenjash dhe emocionesh që vijnë nga të qënit larg dhe shpërthejnë emocionalisht për Atdheun. Likaj në këtë rast gjen fjalët e duhura dhe tregimet realizojnë bukur idenë e tij. Duke intriguar me gazetarin e një televizioni francez që interviston karakterin e tregimit, Gentin, Likaj forcon idenë e tregimit dhe tregimi krijon sintaksë të plotë të bashkëkohores, mer fuqi shprehëse dhe fuqqizon argumentin. Nëpërmjet këtij argumenti mesazhi vjen më se i bukur dhe në kohën e duhur, ashtu mes “përqafimeve dhe lotëve” që shuhen e ngjizen nga dhimbjet shpirtërore dhe dashuria për njeriun e afërt e Atdheun.
“Një histori cigane”, ashtu si edhe mjaft tregime të tjera të Aleko Likajt, vjen nga shënimet e tij, nga përvoja e tij gazetareske. Njohuria e tij për shoqërinë shqiptare, njhoja e plagëve të saj dhe analiza e saj në mendjen e tij e bëjnë autorin në këtë kategori tregimesh një penë që vjen e lexuar për të gjithë dhe jo vetëm për moshat shkollore. Në këto tregime Aleko është më i hapur, më didakt dhe më kritik. Ai e pasqyron realitetin shqiptar me një ndjesi të hollë e të kuptueshme. “Një histori cigane”, sjedh në mendjen e lexuesit të prekshmen, sjedh njeriun në pamjen e tij, fatin e këtij njeriu në shoqëri, diktatin e tij sipas racës dhe faktorik që e rrethon. Tregimi pasqyron jetën e Fikiriut, nëntëmbëdhjetëvjeçarit që jeton tek “Ura e Bakallit”, duke piketuar në këtë mënyrë dy detaje të mprehta. Vendi ku ai jeton për lexuesin pasqyron shumë qartë kuptimin dhe emri sqaron lidhjen e tij me shoqërinë ku ai jetoj. Fikiriu dhe pasqyrimi i tij janë lehtësiht të kuptueshëm dhe Aleko i ka detajuar mjeshtërisht. Pastaj sy-jeshilja si fat i jetës dhe vendosja e fatit të këtij karakteri në rrugëtimin Evropë dhe Amsterdam, është një arsye tjetër e njeriut të paragjykuar dhe të lirë.
Por Aleko është edhe një mjeshtër i tregimthit për fëmijë dhe përrallës edukative. “Eskursion në shtëpinë e ujqërve”, “Zonja dhelpër e ariu buçko”, “Kur nuk njeh zërin e maçokut” etj., janë krijime që e plotësojnë analizën tonë dhe vlerësimin për të, që me plot gojën mund të themi se ai është autor për të gjithë moshat.
Pasuria e zgjedhur figurative
Kur nisa të shkruaj për kategorinë e veçantë dhe tipike të Aleko Likajt në zhanrin e literaturës për fëmijë, që tashmë po synon lëvrim në të gjitha fushat, u ndjeva paksa i mpiksur. Jo se shkruaja për një vepër plot nëntë vëllimëshe, por se diçka më ngacmonte nga brenda të shprehesha për mikun tim koleg të vjetër në një kohë shumë të ashpër shqiptare. Por prapë këtu mu duk se nuk qëndronte e gjitha, se kritiku nuk duhet të jetë ‘kritiku mik’ që dikush e ka thënë e përcaktuar publikisht por një ngacmues dhe shtytës vlerash…
Gjithësesi ajo që më bën të vazhdoj kërkimet në krijimtarinë e Aleko Likajt është pasuria e zgjedhur figurative dhe e përshtatur për një moshë që shihet delikate dhe problematike nga kritika letrare e të gjitha kohërave. Krijimtaria e Likajt synon në vetvete të shpërthej si një lajtmotiv në këtë fushë, që sot ndjehet më shumë se kurrë dhe nevojitet si asnjëherë tjetër, kur mendon se penat shqiptare që kanë lëvruar në këtë fushë ndodhen në një problematikë kohore dhe moshe gjithashtu. Krijimtaria e Likajt në fakt është ajo që rishtazi ka flakur ambulanten e një servirjeje të hershme dhe ka një intuitë që përfaqësohet nga fantasia dhe eksplorimi i gjërave të akumuluara në ndjesinë e krijuesit. Me një bagazh letrar dhe profesional autori në më të shumtën e rasteve zbret në pasurinë popullore dhe tejkalon modestinë e tij duke u ushqyer në melosin e pasur popullor që të ilustrojë dhe përshtasë atë për moshën e tij lexuese. Në anën tjetër duke qenë i mësuar të shoh penën e likajt në piedestalin e gazetarisë shqiptare, padyshim më kaplonte ajo ndjesi tulatjeje, që vepra e tij ma flaku tutje dhe më bëri të qetësohem e të them atë që në fakt e thotë vepra e tij. Vepra e Alekos nuk është vetëm sasiore por ajo është edhe kualitative dhe me vlera që kanë shtuar interesin e kritikës me kohë. Një ngacmim të hershëm e kanë bërë edhe shkrimtarë me nivel dhe studiues me vlera, ndërsa nuk kanë munguar edhe urimet e shkrimtarëve dhe krijuesve të të gjitha ngjyrave letrare të thonë hapur fjalën e tyre për shkrimtarin në rritje e sipër.
Kush është Aleko Likaj:
Filloren e ka kryer, në Tiranë-Cërrik, në vitin 1956-1960. Shtatëvjeçaren, dhe të mesmen, në qytetin e Cerrikut. Studimet universitare i ka filluar, në Institutin e Lartë Pedagogjik "A.Xhuvani", të Elbasanit, me koorrespodencë, në degën Gjuhë-Letërsi, në vitin 1981.
Ka punuar si mësues në zonën e Dumresë e të Cërrikut. Gjate kësaj kohe është marrë edhe me gazetari. Në vitin 92 drejtoi dhe botoi për disa numra gazeten "Modeste" se editor. Në Nëntor të vitit 95, ka filluar në të përditëshmen "Koha Jonë", si gazetar e reporter për prefekturen e Elbasanit, deri në Gusht të vitit 2001. Për një kohë prej tre vjetësh ka qenëedhe një kontributor i mirë i njerit prej televizioneve shqiptare. Pastaj ka emigruar familjarisht në Francë, ku jeton edhe sot, në qytetin e Bordosë.Vazhdon të merret me gazetari dhe letërsi në shtypin shqiptar brenda dhe jashtë vendit. Gjate viteve të emigracionit eshte shquar për intervistat e tij, sidomos atë për shkrimtarin e madh Naun Prifti, kineastë dhe krijues të rinj etj. Në vitin 2007 është nderuar me çmimin "Kadmus" për esè-në "Si e vranë Drita Çomon », dhënë nga klubi i shkrimtarëve "Drita" dhe revista "Pelegrin”
Pas botimit teë 9 librave artistikë për fëmijë, që nga viti 1976, si romane, novela e tregime,skenare, ka gati për botim, edhe dy libra përralla për fëmije si dhe një tjetër me tregime.Ndërkohë që revista « Pelegrin » ka filluar që të botojë fragmente të romanit, « Sezoni i gaforres », me temë nga vitet, 80 –të. Për të rritur ka në proces një vëllim poetik e një tjetër me tregime nga tema e emigracionit.
Tregimi i Aleko Likajt “Madhi i Atdheut”, shpalos një ide të arrirë dhe të realizuar nëpërmjet kombinimit të konceptit dhe mënyrës së të treguarit. I shkruar dhe i treguar për nxënësit, ky tregim paraqet një arsye reale në argumentin që pasqyron, jo thjesht se është në një kënd ‘patriotik’, por parë në strukturën dhe filozofinë e tij, tregimi shihet si një mënyrë e re e rëfimit të lirë, ku struktura lineare thyhet dhe e struktura e thyer e bën atë më të zhdërvjedhët dhe më interesant. Tregimi shpalos idenë, e rikthen atë në mënyrën e tij dhe i rikthehet sërrish aty ku niset nëpërmjet figuracionit, për të argumentuar në kohë, hapësirë, dhe vend. Nëpërmjet serive të lidhura të naracionit lexuesi kupton lidhjen e tyre të detajuar me njëra-tjetrën dhe mbart deri në detaj kuptimin filozofik. Nëpërmjet kësaj lidhjeje narrative ndërtohet fija topologjike që realizon gjithë rrethanat që rethojnë ngjarjen dhe zbulohet labirinti që ndiqet në një rrugëtim të gjatë për në Atdhe: “Kishim lënë pas brigjet italiane, e trageti ynë dukej si një lëvozhgë are dhe i vetëm, në detin e paanë. Ishim nisur që nga Londra përtej, duke kaluar tunelin e La Manshit, e pastaj përshkruam gjithë Francën, nga veriu ne jug. Edhe gadishullin Apenin deri në portin e Barit, u duk se e bëmë "me një frymë". Plot dymijepesëqind kilometra. Dy ditë rrugë të lodhshme e rraskapitëse për gjithë familjen. Ktheheshim në Atdhe.”
Ky kthim në Atdhe i një grupi njerëzish nuk është arsyeja e vetme e fabulës. As përzgjedhja e simbolikës së babait që "nuk e ndjente fare lodhjen", as edhe karakteret që hyjnë në tregim nuk janë të vetmet plotësuese të mesazhit që gatuhet nga fabula e tregimit. Tregimi zbulon në gjuhën e tij të thjeshtë konceptin e kohës, mallit dhe dëshirës. E gjitha lidhet në një mënyrë eksploruese me faktin dhe figuracionin që prodhohet për të krijuar e treguar bukur. Autori zgjedh pikërisht verdhësinë e florinjtë të stërlinës angleze që të sjellë diellin mbi detin shqiptar e në Atdhe, zgjat dorën e njeriut që të gjej krahasimin me brigjet shqiptare, pritjen tipike të Atdheut që krenohet me bijtë e tij që i rikthehen gjirit të tij.
Në këtë pikë tipari dallues është pikërisht ai që vjen pas qëllimit didakt, edukativ. Kjo mënyrë është e prekshme pikërisht në mënyrën se si autori e shpreh dhe e tregon atë. Kjo është një mënyrë e lehtë ndikuese nga tregime të tilla që frymëzohen nga realiteti it ë qënit larg Atdheut dhe në këtë rast është vetë autori që e ndjen atë nga përvoja e tij.
Lidhjet kohë dhe vend pa përjashtuar edhe hapësirën, që në këtë rast është një arsye më shumë për të kuptuar ‘kthimin në Atdhe’ shihen deri në detaj në momente që shihen tek ‘turisti’, ‘anija’, ‘qielli’ e mjaft të tjera që vijnë si domosdoshmëri sqaruese. Ndryshe nga sa kemi lexuar rreth kësaj teme, ajo që kuptohet si e tillë është natyra poetike e të treguarit. Kjo vërteton tematikën përshkruese për të treguar që diktohet në terenin e shëndoshë të fjalës në marëdhënie të ngushtë me heshtjen, që në këtë rast sintetizohet nga rrahjet e zemrës, sytë që vëzhgojnë dhe zbulojnë ndryshimin, ajrin që ndihet ndryshe, freskinë si motiv lidhës, apo edhe mjaft detaje të tjera.
Autori përdor ngjyrat si elemente të domosdoshme të arsyes në shërbim të fabulës. E verdha e stërlinës, e kaltra e qiellit dhe jeshilllëku janë disa nga këto ngjyra që forcojnë bindjen në idenë e parashtruar. Në këtë mënyrë ai gatuan edhe fabulën e tregimit “Genti në Paris”. Ky tregim ashtu si edhe “Madhi i Atdheut”, është një lidhje ndjenjash dhe emocionesh që vijnë nga të qënit larg dhe shpërthejnë emocionalisht për Atdheun. Likaj në këtë rast gjen fjalët e duhura dhe tregimet realizojnë bukur idenë e tij. Duke intriguar me gazetarin e një televizioni francez që interviston karakterin e tregimit, Gentin, Likaj forcon idenë e tregimit dhe tregimi krijon sintaksë të plotë të bashkëkohores, mer fuqi shprehëse dhe fuqqizon argumentin. Nëpërmjet këtij argumenti mesazhi vjen më se i bukur dhe në kohën e duhur, ashtu mes “përqafimeve dhe lotëve” që shuhen e ngjizen nga dhimbjet shpirtërore dhe dashuria për njeriun e afërt e Atdheun.
“Një histori cigane”, ashtu si edhe mjaft tregime të tjera të Aleko Likajt, vjen nga shënimet e tij, nga përvoja e tij gazetareske. Njohuria e tij për shoqërinë shqiptare, njhoja e plagëve të saj dhe analiza e saj në mendjen e tij e bëjnë autorin në këtë kategori tregimesh një penë që vjen e lexuar për të gjithë dhe jo vetëm për moshat shkollore. Në këto tregime Aleko është më i hapur, më didakt dhe më kritik. Ai e pasqyron realitetin shqiptar me një ndjesi të hollë e të kuptueshme. “Një histori cigane”, sjedh në mendjen e lexuesit të prekshmen, sjedh njeriun në pamjen e tij, fatin e këtij njeriu në shoqëri, diktatin e tij sipas racës dhe faktorik që e rrethon. Tregimi pasqyron jetën e Fikiriut, nëntëmbëdhjetëvjeçarit që jeton tek “Ura e Bakallit”, duke piketuar në këtë mënyrë dy detaje të mprehta. Vendi ku ai jeton për lexuesin pasqyron shumë qartë kuptimin dhe emri sqaron lidhjen e tij me shoqërinë ku ai jetoj. Fikiriu dhe pasqyrimi i tij janë lehtësiht të kuptueshëm dhe Aleko i ka detajuar mjeshtërisht. Pastaj sy-jeshilja si fat i jetës dhe vendosja e fatit të këtij karakteri në rrugëtimin Evropë dhe Amsterdam, është një arsye tjetër e njeriut të paragjykuar dhe të lirë.
Por Aleko është edhe një mjeshtër i tregimthit për fëmijë dhe përrallës edukative. “Eskursion në shtëpinë e ujqërve”, “Zonja dhelpër e ariu buçko”, “Kur nuk njeh zërin e maçokut” etj., janë krijime që e plotësojnë analizën tonë dhe vlerësimin për të, që me plot gojën mund të themi se ai është autor për të gjithë moshat.
Pasuria e zgjedhur figurative
Kur nisa të shkruaj për kategorinë e veçantë dhe tipike të Aleko Likajt në zhanrin e literaturës për fëmijë, që tashmë po synon lëvrim në të gjitha fushat, u ndjeva paksa i mpiksur. Jo se shkruaja për një vepër plot nëntë vëllimëshe, por se diçka më ngacmonte nga brenda të shprehesha për mikun tim koleg të vjetër në një kohë shumë të ashpër shqiptare. Por prapë këtu mu duk se nuk qëndronte e gjitha, se kritiku nuk duhet të jetë ‘kritiku mik’ që dikush e ka thënë e përcaktuar publikisht por një ngacmues dhe shtytës vlerash…
Gjithësesi ajo që më bën të vazhdoj kërkimet në krijimtarinë e Aleko Likajt është pasuria e zgjedhur figurative dhe e përshtatur për një moshë që shihet delikate dhe problematike nga kritika letrare e të gjitha kohërave. Krijimtaria e Likajt synon në vetvete të shpërthej si një lajtmotiv në këtë fushë, që sot ndjehet më shumë se kurrë dhe nevojitet si asnjëherë tjetër, kur mendon se penat shqiptare që kanë lëvruar në këtë fushë ndodhen në një problematikë kohore dhe moshe gjithashtu. Krijimtaria e Likajt në fakt është ajo që rishtazi ka flakur ambulanten e një servirjeje të hershme dhe ka një intuitë që përfaqësohet nga fantasia dhe eksplorimi i gjërave të akumuluara në ndjesinë e krijuesit. Me një bagazh letrar dhe profesional autori në më të shumtën e rasteve zbret në pasurinë popullore dhe tejkalon modestinë e tij duke u ushqyer në melosin e pasur popullor që të ilustrojë dhe përshtasë atë për moshën e tij lexuese. Në anën tjetër duke qenë i mësuar të shoh penën e likajt në piedestalin e gazetarisë shqiptare, padyshim më kaplonte ajo ndjesi tulatjeje, që vepra e tij ma flaku tutje dhe më bëri të qetësohem e të them atë që në fakt e thotë vepra e tij. Vepra e Alekos nuk është vetëm sasiore por ajo është edhe kualitative dhe me vlera që kanë shtuar interesin e kritikës me kohë. Një ngacmim të hershëm e kanë bërë edhe shkrimtarë me nivel dhe studiues me vlera, ndërsa nuk kanë munguar edhe urimet e shkrimtarëve dhe krijuesve të të gjitha ngjyrave letrare të thonë hapur fjalën e tyre për shkrimtarin në rritje e sipër.
Kush është Aleko Likaj:
Filloren e ka kryer, në Tiranë-Cërrik, në vitin 1956-1960. Shtatëvjeçaren, dhe të mesmen, në qytetin e Cerrikut. Studimet universitare i ka filluar, në Institutin e Lartë Pedagogjik "A.Xhuvani", të Elbasanit, me koorrespodencë, në degën Gjuhë-Letërsi, në vitin 1981.
Ka punuar si mësues në zonën e Dumresë e të Cërrikut. Gjate kësaj kohe është marrë edhe me gazetari. Në vitin 92 drejtoi dhe botoi për disa numra gazeten "Modeste" se editor. Në Nëntor të vitit 95, ka filluar në të përditëshmen "Koha Jonë", si gazetar e reporter për prefekturen e Elbasanit, deri në Gusht të vitit 2001. Për një kohë prej tre vjetësh ka qenëedhe një kontributor i mirë i njerit prej televizioneve shqiptare. Pastaj ka emigruar familjarisht në Francë, ku jeton edhe sot, në qytetin e Bordosë.Vazhdon të merret me gazetari dhe letërsi në shtypin shqiptar brenda dhe jashtë vendit. Gjate viteve të emigracionit eshte shquar për intervistat e tij, sidomos atë për shkrimtarin e madh Naun Prifti, kineastë dhe krijues të rinj etj. Në vitin 2007 është nderuar me çmimin "Kadmus" për esè-në "Si e vranë Drita Çomon », dhënë nga klubi i shkrimtarëve "Drita" dhe revista "Pelegrin”
Pas botimit teë 9 librave artistikë për fëmijë, që nga viti 1976, si romane, novela e tregime,skenare, ka gati për botim, edhe dy libra përralla për fëmije si dhe një tjetër me tregime.Ndërkohë që revista « Pelegrin » ka filluar që të botojë fragmente të romanit, « Sezoni i gaforres », me temë nga vitet, 80 –të. Për të rritur ka në proces një vëllim poetik e një tjetër me tregime nga tema e emigracionit.
No comments:
Post a Comment