MANUSHAQJA

FATMIR TERZIU -

(tregim)

- Mami, mam… pse më quajte me emrin e kësaj luleje? Mami, ma… më dëgjon? Më dëgjon… e mami më thuaj? - thuajse përsëriste gati ç'do minutë refrenin e kësaj retorike atë ditë, ajo vogëlushja ledhatushe, e vetmja e Dlirës, ose "jeta e saj" siç shprehej ajo gati përherë. Të gjithë habiteshin me qëndrimin e Dlirës për të bijen. Kukull e kaluar kukullës. E mbante si një kone për dore. E mbante shumë pastër dhe e vishte bukur. Kur s'ia prishte për gjë. I përgjigjej në çast. Por kjo pyetje se si kishte ngelur pa pergjigje për "dritën e syve të saj". As vetë s'e kuptonte pse s'i thoshte një pergjigje, qoftë dhe negative, ose sa për të fishkur kuriozitetin e vajzës… Jo! - mërmëriti prerë ajo. Jo! Kurrë…! - shtoi më pas. Unë s'do të flas për këtë emër, s'do të hap gojën? - shtoi më vete, jam betuar njëherë e përgjithmonë, ndërsa shihte vogëlushen që priste një përgjigje, drejt në sy. Ca pika loti e tradhëtuan në çast. U mundua ta mbante veten, teksa e rroku vajzën përdore dhe filloi lojën e zakonshme mes luleve. - E më kap? Hajde më kap? - i tha vogëlushes. Ajo rrinte dhe me brishtësinë e saj vëzhgonte të ëmen e gati pulsonte ndryshimin e saj, nga çasti në çast. E vogël, por djallëzore - mendoi Dlira. - Mami…? - tentoi të fliste prapë vajza, por ajo me një të qeshur gati të papërsëritshëm e me gishtin tregues drejtuar një peme, hijesoi kërshërinë e vajzës. Aty, ndanë degëve të një peme motake, dy gushëkuqe cicëronin dhe pickëliteshin me njëra-tjetrën. Zogjtë jepnin e merrnin me të tyren. - I sheh? - nderhyri Dlira, duke ndërprerë të qeshurën dhe duke treguar nga zogjtë. I sheh ata luajnë, qeshin e argëtohen. Nuk mërziten. Nuk pyesin. Nuk flasin. Vetëm këngë dine ata. Ah sikur të ishte dhe me ne kjo punë. Pse ne njerëzit jemi më shumë se papagallë? Pse ne jemi si… Po si jemi ne vallë? - E, mami si jemi ne vallë? - pyeti vogëlushja. - Ah, ne jemi njerëz. Ne nuk fluturojmë. Ne nuk cicërojmë. Ne nuk dimë të luajmë si zogj. Ne… - Po ne këndojmë o ma. - tha vajza. Ja mami, dhe me dy buzëkat e vockla ia nisi: "Manushaqe lule jete, Manushaqe. Ti s'je …" Dhe më pas ia nisën të dyja, mëmë e bijë, si në kor: "Je si lule pranvere pa trokitur të gjen pas dere je si erëmirësie je pushteti i kësaj gjithësie…". Por vajza zor s'e harroi atë pyetje që i ishte ngjitur atë ditë në mendje e s'i hiqej dot. Sërish në të sajen. - Mami, të lutem…? - Të lutem bijë, - ia ktheu ajo. Më mirë le të këndojmë. Ta them më vonë. Ta them … Si thash unë? - pyeti veten. Si thash? E çka t'i them? Atë ditë sapo kishte mbaruar provimet e lirimit në klasen e tetëvjeçarës. Një bluzë të bardhë. Fjongo të kuqe. Fustan me lule të çelura në të kuqrremtë e sfond bojëhiri. Sandale plastike, nga ato të NISH Goma Durrës dhe një çantë basmeje nën sqetull. Të gjitha enkas për atë ditë. Dhuratë sa nga njëri aq edhe nga tjetri pjesëtar i familjes. Ecte dhe kërcente. Ecte pa drojtje. Kaloi rrugën e Bariut dhe më tej u fut në Luginën e Manushaqeve. Fresku pranveror i lugines dhe flladi paksa shpotitës që frynte i kishin ndarë shtegun në mes dhe ca balluke mbi ballë i jepnin një lezetim tepër joshës femëror. Ishte një yll në atë luginë të blertë që vende-vende shumëzohej tërësisht me ngjyrat pafund të stinës. Sapo u fut mes pemëve dëgjoi ca hapa. Pastaj një shushurimë. Pastaj një hije. Pastaj pa një mëngë xhakete pas një trungu pemeje të moçme. Vazhdoi rrugën. Po zhurma e ndiqte. Nuk i ndahej. Më pas nuk dëgjoi gjë. Dikush ia kishte zënë gojen nga pas. Tentoi por më kot. Më kot. Pas disa minutash gjeti forcë të lëvizte vetëm duart, ashtu e shtrirë në kurriz. Gjeti një gur dhe e goditi në kokë. Pas goditjes shfryu që të lirohej totalisht nga ajo peshë, nga ai tmerr. Pa atë, fytyrën e atij të larë në gjak dhe sikur të ishte një drenushë nën grykën e shigjetës së gjahtarit u zhduk në luginë. Pas disa minutash u gjet në shtëpi. Vendosi të mos fliste për ç'ka i ndodhi. E mbajti sekret. Gati një muaj zgjati heshtja e saj, se pastaj shenjat e rrobave ishin ato që i sollën policinë në derën e shtëpisë. Foli e qau. Foli dhe qau me ditë e me netë… Më pas vetë gjeti rrugën drejt spitalit. Vendosi të ..., të bënte atë qe kish dëgjuar se e kishin bërë dhjetëra gra. E ndërsa gjendej aty pranë doktoreshës, mendimet i zienin si kazan rakie në kokë. Pa debatuar me askend, as pa sqaruar, teksa shihte mamijen që përgadiste gërshërë e ca pinca, u ngrit dhe fluturoi shkallëve. "Jo, s'do ta bëjë këtë! Kjo është jeta ime. Pasi bebushja e vogël doli në dritë, ajo i vuri emrin e atij vendi që i fishku lulëzimin. Tani e bija rritet dhe pse është në Universitet, prapë pranë ka mamin e saj. Ende, vetë çuditet për këtë instikt, ndërsa të tjerët habiten me këtë mama. Habiten me Dlirën, nënën e Manushaqes. DORAKU (tregim) E ndjeu të ftohtin që vinte nga të çarat e derës. Më shumë e ndjeu pas një dremitjeje të lehtë, ose më saktë pas atij shikimi të stërgjatur të asaj dite tepër të gjatë për të. Të atij shikimi që për orë të tëra s'iu hoq nga ajo derë. Dhe ashtu duke mërdhirë iu afrua derës e mbështetur mirë e mirë mbi dorakun e bastunit. U ul te të çarat e derës dhe mori një zarf me një emër. Vetëm me atë të marrësit. U largua pastaj me të në gji dhe nxitoi t'a hapte. U mbështoll me atë velenxën e leshtë e të vjetër dhe duke iu dridhur duart e hapi zarfin. Nxori një kartolinë, kushedi sa të vjetër e kushedi sa herë të përdorur, por me mbishkrime të fshira me kujdes e me një urim në të: "Gjithë të mirat në ditëlindjen tënde!" Dhe sërish u mbështoll me velenxë. Në moment mbylli qepallat dhe diçka buzëqeshi në dremitje e sipër. Ishte kartolina e vetme që kish marrë në atë ditë të saj të çmuar të gjashtëdhjetë viteve jetë. Disi e lumturuar në vetvete pastaj fjeti gjatë, ashtu nën velenxë, me kartolinën e strukur thellë në gji… Një trokitje në derë ia prishi ëndrrën dhe dremitjen. Brofi. Priti të dytën dhe foli. -Kush? -Lule, lule… lule. Jemi ne të shkollës që ndajmë lule në … -Lule? - pyeti më vete dhe u shtang. Lule? - tha sërrish dhe… hapi derën. -Gëzuar nënë! Gëzuar festën! Është mirë edhe ti të festosh… Në qytezën e saj të vogël ishte festa e luleve. Ajo përkiste pikërisht në ditëlindjen e saj. Ajo e kish harruar prej vitesh atë. Kish harruar që fëmijët ndanin lule në atë ditë e sipas traditës duhej t'u jepje ndonjë karamele ose ndonjë monedhë. Por ajo ish përhumbur e tëra. Ende s'e kuptonte të vërtetën. -Lule?! Kush u kujtua për mua, jo… jo… jeni gabim, vazhdoi përsëri dhe diç foli më vete. Femijët e panë të hutuar dhe u larguan. Ndërkohë mori tufën e luleve dhe me kujdes e vendosi mbi dritare në një kavanoz me ujë të freskët. Shihte lulet, shihte dhe kartolinën. Shihte shkrimin e hallakatur në të dhe pastaj prapë hidhte sytë tek lulet në dritare. Sa keq e kam shkruar këtë kartolinë, - tha pastaj dhe e vuri aty në zarf duke u përlotur. Deri vonë atë pasdite ndejti aty pranë luleve në dritare. Shihte çiftet se si vinin, bënin dashuri, rrinin një copë herë ndanë parmakut dhe gardhishtes së shtëpisë së saj, që ngjante si e braktisur dhe pa ndriçim në të, e iknin. Në fakt të dashuruarit ishin vizitorët e vetëm të asaj pjese të qytezës, më saktë të shtëpisë së saj. I shihte ndonjëhere deri në detaje. Edhe atë natë ashtu bëri. Pa e pa shumë. Aty nga ora 10 e natës një çift i çuditshëm erdhi dhe krijoi shamatë e poterë. Erdhën me të zënë dhe s'pushuan. Ajo u bë më kureshtare. Edhe duke bërë dashuri nuk pushonin debatin. Ajo dëgjonte krejt dialogun e tyre. -Është mirë kështu si të thashë? - dëgjove, i tha djaloshi zeshkan vajzës me të cilën sapo kishte përfunduar së bëri dashuri. -Me një fjalë kaq e pata unë? - ia ktheu ajo. -Po pse më mirë të më zhdukin, ose të na zhdukin thuaj? - shtoi ai. -E di, e di që kështu… - deshi të vazhdonte ajo, por ai me një të rrëmbyer për krahu e ndërpreu. -Kështu të them unë dhe pikë. Ata tani do të shohin më shumë kush dhe cili është bërë mik e krushk me vrasësit. E kupton? E kupton? - turfulloi ai. Plaka afronte e afronte veshin afër e më afër dritares. I dridhej trupi në çast, teksa kujtoi atë martesë të sajën, atë kobin e jetës së saj dhe solli ndërmend ç'e kish gjetur më pas. Burrin ia kishin vrarë natën dhe atë e detyruan të kyçej e të mos dilte më në ajër të pastër. E braktisën të gjithë. U harrua për së gjalli. Dhe ashtu mes asaj gjendjeje të trishtuar në çast, dëgjoi sërish një kërcitje. Pastaj një tjetër. Më pas një çapitje. Pastaj një zhurmë. Një zvarritje. Një shushurimë xhakete. E s'dëgjonte dot më. Valë zhurmash i kishin bllokuar të çarat e dëgjimit. Pa ndjesi reale, ashtu e tromaksur, e hutuar bërtiti me sa fuqi që kishte: Mos! Mos! Dhe as që e kuptoi pse e bëri këtë. Sakaq, djaloshi zeshkan dëgjoi britmën, hapi veshët mirë dhe rendi, andej nga erdhi zëri, në derën e plakës. E rrëzoi me një të shtyrë derën dhe u gjend brenda. Plaka gati kishte ngrirë në dritare, ndërsa ai pa dhënë as edhe një shans për të, pa dy e pa tre, shau ndyrë dhe zbrazi sërrish revolen. Tani në trupin e saj. Lulet që ranë bashkë me kavanozin, aty mbi të, nga dritarja u përzien pastaj me gjakun e saj. Duart i kishin ngrirë mbi dorakun e bastunit, shokun e saj dhe dëshmitarin e vetëm të jetës dhe ndodhisë së saj. Ndërsa pak më poshtë, ashtu e skuqur me gjakun e saj, kishte mbetur kartolina… , urimi i vetëm dhe i fundit i ditëlindjes së saj. KARAKAFTJA (tregim) Me majat e gishtave eci deri në fund. E përhimtë, e drojtur, e lezetosur. Se ç'kishte marrë një pamje deti të lezetshme, nën atë veshjen kaki. E tërhoqa menjëherë më pranë vetes dhe fillova të çmendem më shumë. S'di pse, më shumë e më shumë më bënte për vete. Një tendë na ndante me të tjerët. Vetëm një tendë. E një palë gjallesa kapërdiheshin në atë tendë. E në tendat e tjera e njëjta punë. Karakaftet, vetëm ato në të tyren. Rrinin e shikonin nga kanja me ujë si të ndrojtura. E ndiqnin tërë këtë veprim tonin, si një tufëz e pandjeshme. E aty në kanen me ushqim për to, ujin e fresket të burimit rrëzë Kodrës së Mështeknave, ato ishin të vetmet dëshmitare, pse jo dhe të vetmet që habiteshin e ndiqnin me vëmendje e qetësi dihamat tona që egërsoheshin nga çasti në çast. E tërë dita ishte më pas e jona. Edhe nata. Edhe java. Dhe orët u bënë më pas më të kalueshme. Iknin pa u ndier aty në tendë. Akrepat zhdukeshin tutje pas dymbëdhjetave të shumta të atyre ditëve, pa mesnatë e pa mesditë për ne. Por karakaftet s'ishin më dëshmitare për akrepat. Ato kishin ulur kokat dhe ashtu si të dremitura, buzërrudhura ishin gati në asfiksi të plotë. A thua edhe akrepat luajnë me ne? Po…, luajnë? Harrove ti që një orë s'e duroje etjen. Po atyre ua ke kthyer kokën? U ke hedhur ndonjë pikë ujë tjetër tërë këta ditë? Dhe dialogu më dukej sikur bëhej në tendë, sikur dikush akoma më pranë saj më ndëshkonte këtë shpërfillje ndaj tyre. Por ishte tepër vonë. Kokat e tyre nuk ngriheshin më. Ato kishin pushtuar grykën e kanes, e cila për çudi ishte plot me ujë. Po pse janë tharë karakaftet?! Pseeeee…Pseeeee?! E në çast nisa të qaja e të qaja me dënesë për këto krijesa të botës bimore, që për mua ishin më të shtrenjtat e kësaj bote, me të cilat u miqësova qysh kur isha student. E në çast qaja e qaja, ndërsa tek koka e krevatit pashë nënën që më thërriste me të madhe të zgjohesha. U ngrita pa dhënë shpjegim, por i dërmuar, i tronditur dhe ende me ndjesinë e ëndrrës. Lava sytë dhe pashë orën, që me të vërtetë kishte fluturuar drejt tetës, kohë në të cilën fillonte mësimi në shkollën ku jepja mësim. -2- Drejtori një mesoburrë, me një palë pantallona tipike, si ushtarake, ai tipi i partiakut të asaj kohe, më zuri rrugën dhe nisi me ato të vetat, krejt pa takt për vonesën time. E durova aty në mes të rrugës, para njërëzve e para kokave të qindra nxënësve që zgjateshin nga dritaret e s'di pse nisa t'a shpërfillja. Ah thashë me vete, kjo vonesë. Nuk kisha justifikim. Nejse nisa mësimin, por krejt i lodhur nga mendimet. Përse më dolën ato karakafte sërish? Unë i kisha harruar ato? Kishte më shumë se dy vjet që edhe Kodrën e Mështeknave nuk e vizitoja më? E mes këtyre retorikave isha përhumbur sërish, aq sa nxënësit të shtangur, pa asnjë zhurmë më ndiqnin vetëm me habi. U shkunda dhe vendosa të përqëndrohem. Edhe ajo ditë iku si ikën edhe plot të tjera më pas. Unë gati-gati po i harroja karakaftet, po harroja tërë atë mesele që më lidhte me to, tërë atë histori që … -3- Ishte fundjavë. Në Kodrën e Mështeknave sapo kishin filluar të çelin karakaftet, lulet tepër karakteristike, erëmira e tepër të veçanta, të cilat ashtu si dhe manushaqet, janë lajmëtare të pranverës në anët tona. Mblodha një tufë të madhe prej tyre dhe … Ajo ishte gati dy vjet më e vogël se unë. Jetonte në anë të qytetit. Dhe kisha kohë që e pikasja, e ndiqja nga pas, i qeshja dhe ajo qeshte, por më zhdukej me vrap. Një ditë më nxorri xhaxheshën, atë shitësen e bulmetit për të më sharë. Një ditë një djalë. Më tha se ishte kushëriri i saj. Një tjetër ditë prindërit e saj më dolën në rrugë, duke më sharë e duke më kërcënuar… E unë s'e shihja më si më parë. …Atë ditë marsi kursi i tyre kishte mbrëmje dëfrimi. E kishin lënë në fundjavë, pikërisht në shtëpinë e saj, në atë shtëpi karakteristike e të bollshme, dykatëshe, me oborr të madh e bahçe me pemë përreth. Unë me tufën e karakafteve në dorë, ashtu gjysëmhutaq, por me një guxim që ende s'e kuptoj nga vinte, u ngjita në një nga pemët që rrethonin oborrin e shtëpisë së saj dhe që aty shihja gati si në pëllëmbë të dorës, tërë festën e kursit të saj. Ajo ishte si përrallore, ishte…e ç'të them si ishte bërë. Filloi muzika në një magnetofon të madh, që në atë kohë zor se mund të mendoje të kishe një të atillë dhe nisën vallëzimet. Ajo vallëzimin e parë nuk kërceu, as të dytin. Të tretin kërceu me një gjatovinë, tip oklaije, e më pas nuk di më ç'ndodhi. Unë kërceva nga pema dhe ashtu me tufën në dorë ika drejt saj. Muzika ndaloi. Vetëm më shikonin… E, s'keni parë karakafte? Lule janë… E lulet për lule janë thashë dhe ia zgjata t'ia jap duke… Nuk fola. Ajo nisi muzikën dhe atë pasdite kërcyem gjatë e gjatë… Unë nuk di s'e ç'u tha për mua, nuk di më asgjë. Dhe kurrë nuk mësova dot. Kurrë nuk e pashë më atë. Shkova në rrugën që e ndiqja, por s'e shihja. Shkova të trokas në shtëpinë e saj, por dy gra me përparëse të bardha më thanë, s'e ajo shtëpi që prej dy javësh ishte bërë kopsht fëmijësh… Familjen e saj e kishin internuar…