“FOLEZA E DJEGUR”

(Nga libri i pare, "NJE FIZARMONIKE MES MALESH")


Nga Miri Dhrami

Çdo fund pranvere, atëherë kur bari nuk rritej më, tek një e çarë mbi murin e oborrit të gruas së ve, grumbulloheshin një grusht arrëza trup-hequra. Aty kishin folenë qysh nga koha e katragjysheve.
Thumbacet, të cilat askush nuk i lajmëronte për ditën e bashkimit, gjendeshin aty pak më herët se t’i verbonte dielli i rrafshët, teksa bëhej gati për perëndim. Pasi kërkonin pak folezën mbi mur, hynin me të shpejtë në tunelthin e vockël, duke e tërhequr zvarrë trupin dy-pjesësh. Qysh në zvarritje nisnin të putheshin me njëra tjetrën, por gjithmonë me një distancë sigurie. Nofullat e dala si ganxha, mund tu plagosnin buzët e mbyllura fort si zarf.
Të puthurat përveç se krijonin afrimitet, kishin për qëllim edhe numërimin e saktë në mes tyre. Pastaj, ajo që vendoste sa do të shumëzoheshin, numrin e mbante sekret. Si qëllim kishin që të shtoheshin edhe dy herë nga ç’ishin. Por meqenëse askush nuk mundi të mësonte ndonjëherë, sa arrëza rronin aty brenda, ato përfundonin në një shifër çfarëdo, për të mbetur gjithmonë pas një perdeje fshehtësie, në atë tolerancën brejtëse, lart-poshtë. Në fshehtësi lindnin, shtoheshin por edhe vdisnin. Numri i tyre nuk përmendej asnjëherë. Ndryshe, ato nuk do të kishin fat në jetë.
Këtë sekret, ua kishte lënë të shkruar me dyllë mbi një gur të hollë të folesë, dikush nga paraardhëset, që nga viti në vit nxihej dhe merrte një rëndësi të veçantë kronologjike. Kështu që, menjëherë mbas takimit, ato patjetër duhej t’i hidhnin një lexim rrufe parullës. Leximi bëhej përherë me një dridhje të lehtë krahësh, në shenjë respekti për mëmëgjyshet e humbura tre-katër pranvera më parë. Pastaj, mbas leximit, takonin pak kokat si lajthiza tek pllakata e shkarravitur me toptha dyllë-arrëze, si përkushtim në porosinë e shenjtë.
Disa nga jashtë thoshin se arrëzat i dredhin krahët, për të pastruar folenë e lënë një vit në harresë. Të tjerët ngulnin këmbë, se me atë mënyrë ato ftojnë ndonjë nga grerëzat rrugaçë që endej i pa fole, për tu fekonduar vezët jargavece. Kështu që nga të jashtmit, vetëm supozohej. Askush nuk e kishte idenë se ç’po ndodhte aty brenda. Ndaj ato bëheshin përditë e më të mistershme.
Mbas gjithë atyre gjesteve adhuruese, arrëzat ashtu si edhe paraardhëset e veta, nisnin të mallëngjyera pastrimin e atij boshllëku mbi mur, që e quanin këtu e pesë breza, folenë e tyre të shtrenjtë. (A mund t’iu shpjegoje, se bënin gabim? Kurrë jo ! ) Veç atëherë kur gjithçka normalizohej, fillonin të dilnin përsëri në kërkim të ushqimit.
Nga bota e përtejme kushdo habitej me to, që mbas një viti ndarjeje nuk shtroheshin fare në thashetheme. Kjo mund t’iu sillte më tepër dashuri, mendonin ata tek shikonin gratë e veta, që nuk ndaheshin pëllua nga sho-shoqja. Vetëm, kur kujtoheshin se kishin diçka për të bërë, si dhe zonja e shtëpisë ku arrëzat kishin ngritur folenë, atëherë nisnin nga puna.
Gruaja e ve atë ditë e kishte vendosur të digjte barin e korrur një javë më parë në kopsht. Ndaj nuk priti. Mori shkrepen dhe i vuri zjarrin. Flaka dhe tymi i dendur, erdhën aq afër me folenë e fshehur mbi mur, sa gurët e hyrjes nisën të nxehen. Gjuhë të holla flake që zgjateshin si litarë përvëlues, hynin deri brenda në fole. Ndërkohë arrëzat e para që dolën për ushqim, po ktheheshin. Ato u sollën një grimë, por nuk shquan asgjë. Zjarri dhe tymi kishte mbuluar gjithçka. O Zot! Tek foleja e tyre po ndodhte katastrofa. Si të bënin pak ulërimë, që të ishte si kujë e vogël ditën më drekë!? Të paktën të shpëtonin pllakën e shtrenjtë me porosinë e rrallë!
Nuk kaloi pak kohë kur mbërritën edhe të dytat. Të gjitha bashkë, nisën të kërcasin nofullat prej zemërimit, duke shpërndarë një rënkim të mbytur në gjithë oborrin e gruas së ve.
(Kjo “hije e zezë” po u shkatërronte harmoninë. “Qenia e çuditshme”, e mbuluar me shami, po i digjte të gjalla. Ku, ku, moj ditë e flakës!..)
Nuk pritën po iu turrën të gjitha bashkë. Gruaja ulëriti sikur ashtu do t’i trembte. Por britma e saj, veçse grumbulloi rreth murit të oborrit gjithë komshitë, të cilët nisën t’i japin këshilla. Disa i thoshin që të shtrihej diku, e të mos vraponte si e çmendur. Të tjerë e këshillonin që të mbante shaminë e kokës para hundës, dhe të futej mes tymit. Aty mund ta gjente zjarri, po arrëzat nuk do ta gjenin kurrsesi.
Fjalët e turmes arrëzat me siguri që nuk i kuptonin, por mbas çdo të thirrure ato tërboheshin fare. A thua tu kishin vjedhur kodin!? Disa nga gjindja flakëritnin në erë edhe shprehje ofenduese, duke i quajtur ato mbrojtëse të përkushtuara; “bishëza të tmerrshme” apo më ligësisht akoma; “miza të shejtanit.” Por askush nuk guxoi të kalonte gardhin, të ndihmonte gruan që përpiqej e vetme. Përkundrazi, arrëzat silleshin jashtë e brenda gardhit, si një vollant pa aks. Kjo taktikë, i mbajti larg të gjithë ata që e kundronin tufën e tyre, me një urrejtje të paparë, si të ishin dy ushtri armike.
Përplasja mes arrëzave dhe gruas së ve, që nuk e kishte fare mendjen të dëgjonte këshillat nga jashtë gardhit, ndodhi një të diel në mëngjes. Ndërsa tymi që errësoi gjithë atë cep të qiellit, mbajti deri nga dreka. Veçse egërsinë e thumbacëve, nuk mundi ta fshehë. Ato ende fluturonin mes flakëve. Vetëm atëherë kur arrëzat e para filluan të binin të përcëlluara rreth folesë, me thumbin e mbetur jashtë, sikur tu ishte prishur një vegël tek fundi i barkut, zërat nisën të rrallohen.
“Nuk njohkan braktisje këto dreq..?!”–pëshpëritnin ata të pa mallëngjyer fare nga kjo rënie heroike, bile e cila mund të them, se i gëzoi unanimisht. Si përfundim foleja me pllakatin e rrallë, u dogj. Pak dyllë e shkrirë doli jashtë nga vrimëza e murit, si për të na dëftuar se aty dikur, paskësh qenë një banesë e lashtë arrëzash, e cila s’mundi ti shpëtonte flakës.
Ky ishte dhe fundi i një historie që iu nisa me aq bujë. Më pas të tjerat kuptohen vetë. Gruaja e ve, e ënjtur në fytyrë si bukë e tej-ardhur nga majaja, për disa ditë qëndroi shtrirë në krevat. Asnjë nga gjitonët nuk i shpuri një gotë qumësht. (Se nuk kishin) Veç një plake që nuk di pse iu dhimbs aq shumë! Ajo që nuk donte as nipërit e vet, për atë grua “tregoi” dhembshuri. Mos ndoshta e bëri për mostër? Ku i dihet?! Mendjet e njerëzve janë të çuditshme dhe ndërrojnë në çast. Aq më tepër tek plakat, që e dredhën duke u justifikuar; “Kemi firasur shpejt ne, o bir!”
Kaluan disa javë dhe “beteja” me arrëzat nuk ishte harruar. Kudo nëpër fshat komentohej si të kishte ndodhur një luftë e vërtetë. Nuk është nevoja t’iu kujtoj prapë se kush ishte fitimtari. Se kjo gjë bëri që vogëlushët e lagjes, ta shikonin edhe më shtrembër të venë e gjorë.
Për ta fitimtarë quheshin thumbacët. Prandaj, dikush nga ta për ti varrosur me nder, filloi t’i mbledhë gjithë arrëzat e përzhitura që ranë mbi mur, në një kuti cigaresh. Sipas tij arrëzave mbas një vdekjeje kaq heroike, iu takonte lavdi. Por të përcëlluara e të bëra si bërthama ulliri ato, sa herë që djaloshi i numëronte, aq herë i dilte një numër tjetër. Kështu që varrimi vononte...
Sigurisht këtë fenomen ai nuk e përmendi tek askush, se askush nuk do ta besonte. E shumta ta quanin një frikacak, që nga shpejtësia e të prekurit me gisht, i trazonte arrëzat në mes tyre, duke u ngatërruar vazhdimisht. Ndaj nuk e zgjati. I hodhi të gjitha brenda e i mbuloi me dhe. Tek po ikte, shikimi i mbeti pas, tek varri i vockël, që megjithëse ishte një varr-grupal, kapica e baltës nuk dallohej. U largua pa vendosur asgjë mbi to, nga meraku mos shtypej më tepër dheu, megjithëqë deri vonë që bë i madh, varrin e tyre nuk e harroi. Shkurt, ato ikën siç e kishin të shkruar, pa u numëruar nga askush...
Pak më vonë qarkulloi në fshat, se vetëm e veja i kishte numëruar arrëzat. Ndaj e quajtën dhe “numëratori i lig”. Madje dikush shkoi më tutje. I ngarkoi të gjorës edhe vdekjen e të shoqit. Hamendësoi se ajo i kishte numëruar kafshatat. Ndryshe vdekja e tij aq pa pritur, ç’shpjegim tjetër të kishte?!..
Kjo bëri që të gjithë t’i tremben keq. Picërrimi i syve të dhembur të saj, frikësonte pa shkak. Ndaj dhe ajo dilte rrallë nga shtëpia.
Një herë që doli, ishte dita kur djemtë e fshatit të hipur në një makinë ushtarake, do përpiqeshin të kalonin kufirin. Tek i shikonte gjithë merak, për një çast sikur iu drodh trupi. U kthye dhe nxitoi mbi oborrin e heshtur, pa e kthyer më kokën mbrapa. Disa të trembur se mos ajo i numëroi, kërcyen nga makina që ecte ngadalë mbi rrugën e vjetër, drejt një të panjohure të re. Ishin kohët që frika dhe rrënimi puqeshin aq shumë, sa nuk mund t’i veçoje as me bisturi.
Për pak kohë, fshati u shkul i gjithë. Shtëpitë mbetën bosh, me pemët anash t’iu pëshpëritin këngë të pafundme trishtimi. Macet e vetmuara, piketuan nëpër avllitë që si kujdeste askush, shtigje të reja kalimi.
Vetëm gruaja e ve nuk e lozi vendin, megjithëse edhe ajo i la gjerdhet t’i rrëzoheshin. Nga kush të mbrohej..!
Kudo shikoje një braktisje të plotë, që të sillte në mendje folenë e dikurshme të arrëzave, që shkatërrues kishte dikë tjetër. Se vetëm dikush tjetër, mund të ta prishë folenë...


Athine 2006.